Radyo ve Televizyonda Ölçü Bakım Dersi 2. Ünite Özet

Günlük hayatımızda büyük önem taşıyan elektrik, televizyon yapım ve yayınlarında da olmazsa olmazlardandır Televizyon yapımlarında kullanılan elektrik enerjisinin temiz (harmonikleri olmayan) ve kesintisiz olması önem taşır. TV stüdyolarında elektriğin kullanımı ışık kaynaklarından başlar. Enerjinin çevrimi kanununa göre (enerji yoktan var edilemez, varolan enerji yok edilemez) stüdyolardaki ışık kaynakları ışığın yanı sıra ısı da üretirler. Açığa çıkan bu ısı enerjisinden hem çalışanları hem de cihazları koruyabilmek için soğutma sistemlerine ihtiyaç duyulur. Cihaz odalarındaki ısının kontrol altına alınmasında da yine elektrikle çalışan klimalardan yararlanılır. Televizyon stüdyolarında kullanılan ışık, görüntü ve ses sistemlerinin verimli çalışabilmeleri için, kesintisiz güç kaynaklarıyla beslenmeleri gerekir. Fakat TV yapımlarında sadece stüdyolar kullanılmamaktadır. Stüdyo dışı yapımlarda kullanılan görüntü ve ses cihazlarının elektrik enerjisi genellikle bataryalardan elde edilmektedir. Aynı zamanda dış çekimlerde portatif ışık kaynakları kullanılır. Bu ışık kaynakları için gerekli olan elektrik enerjisi, bataryalardan sağlanamaz. Portatif ışık kaynakları TV çekimlerinin yapıldığı mekânlardaki şehir gerilimiyle ya da jeneratörler aracılığıyla çalıştırılırlar.

Elektriğin Oluşumu, Türleri ve Üretilmesi

Bütün cisimler atomlardan ve moleküllerden meydana gelmişlerdir. Atom, merkezde pozitif yüklü çekirdek ve bu çekirdeğin etrafında süratle dönen negatif yüklü elektronlardan oluşur. Bazı cisimlere ait atomların dış yörüngelerinde bulunan elektronlar ısı, ışık, manyetik alan ve kimyasal reaksiyon gibi etkilere maruz kaldıklarında, kolaylıkla yörüngelerinden koparak serbest hale gelir. Bu şekilde atomlardan ayrılan elektrona “serbest elektron” adı verilir. Bu serbest elektronlar ve onların hareketiyle oluşan enerji de “elektrik enerjisi” olarak tanımlanır. İki türlü elektrik enerjisi vardır: (1) Statik elektrik, bir cismin çevresindeki diğer cisimlerle olan etkileşimiyle oluşur. Durgun ve aynı zamanda kontrolsüz arklar biçiminde oluşan bir enerji şeklidir. Bu sebeple, statik elektrik bazı durumlarda kazalara neden olabilir. (2) Dinamik elektrik, günlük yaşantıda sık olarak kullanılan, hareketli elektrik türüdür. Elektrik kaynakları tarafından üretilmiş olan elektron döngüsüdür. Elektronlar negatif kutuptan pozitif kutba doğru hareket ederler. Dinamik elektrik iki çeşittir: Doğru Akım (DC, Direct Current) ve Alternatif Akım (AC, Alternative Current).

Elektrik akımı, iletken bir telin kesitinden geçen serbest elektron miktarıdır. Serbest elektronlar iletken telin içinde akarlar. Serbest elektronların iletken madde içinde yer değiştirmesiyle de “elektrik akımı” oluşur. Elektrik direnci birimi “Ohm” (^) ile gösterilir. Basit bir elektrik devresinde iletken telden geçen akım ve gerilim miktarı “Ohm Kanunu” yardımıyla hesaplanır. Ohm kanunu şu basit formülden oluşur: I = V -c R (I: Akım, V: Volt, R: Direnç). Ohm kanunuyla hesaplanan akım, kullanılacak kablo ve sigorta seçiminde belirleyici olur. Elektrik akımı şiddet birimi “Amper”dir (A).

Elektrik voltaj, serbest elektronları hareket ettirerek devreden elektrik akımının akmasını sağlayan güçtür. Voltaj, bir devrede ölçülebilen rakamsal değeri ifade eder ve birimi “Volt”tur. Kısaca “V”, “U” ya da “E” harfleriyle gösterilir. Bir elektrik devresinde, iki nokta arasındaki potansiyel farkına da “gerilim” denir. Elektronların, bütün maddeler içindeki hareketi aynı değildir. Elektron hareketlerine göre maddeler üçe ayrılır: (1) İletkenler: Bir maddenin iletkenliğini atomlarının son yörüngesinde bulunan elektron sayısı belirler. Bu son yörüngeye “Valans Yörünge”, üzerinde bulunan elektronlara da “Valans Elektron” denir. İletkenlere platin, gümüş, bakır, altın, alüminyum, demir, çelik, tunç, cıva, kirli su, kalay, krom ve nikel örnek olarak gösterilebilir. Metaller, bazı sıvı ve gazlar da iletken olarak kullanılır. (2) Yalıtkanlar: Yalıtkanlar, elektrik akımını iletmeyen maddelerdir. Yalıtkan maddeler iletken maddelerin yalıtımında kullanılır. Yalıtkanlara örnek olarak ebonit, cam, pamuk, ipek, mika, amyant, tahta, saf su, kâğıt, porselen, kuvars, yağ, lastik ve plastik gibi malzemeler verilebilir. (3) Yarı İletkenler: Yarı iletkenler, iletkenlik bakımından iletkenler ile yalıtkanlar arasında yer alırlar. Normal halde yalıtkandırlar. Ancak ısı, ışık ve manyetik etki altında bırakıldıklarında ya da gerilim uygulandığında bir miktar valans elektronu serbest hale geçer. İletkenlik özelliği kazanırlar. İletkenlik özellikleri geçici olup, dış etki ortadan kalkınca elektronlar tekrar atomlarına dönerler. Yarı iletkenlere örnek olarak indiyum, germanyum, silisyum, selenyum gibi elementler ve bakır oksit, galliyum arsenid, indiyum fosfür, kurşun sülfür gibi bileşikler verilebilir.

Direnç (Rezistans), iletken malzemelerin elektrik akımının geçişini zorlaştırması olarak tanımlanır. Rezistans ya da direnç “R” harfiyle gösterilir ve birimi “Ohm”dur. Ohm birimi “Q” sembolüyle tanımlanır. Dirençler, elektrik ve elektronik devrelerinde en yaygın olarak kullanılan devre elemanlarıdır. Devrelerde akımı sınırlamak veya gerilimi bölmek için kullanılırlar.

Kondansatörler (kapasitans), basit olarak karşılıklı duran iki iletken ve bu iletkenlerin arasında bir yalıtkan malzemeden oluşur. Yalıtkan madde olarak seramik, hava, mika, yağ ve mumlu kâğıt gibi malzemeler yer alabilir. Genel olarak “C” harfi ile sembol edilirler. Birimi ise “Farad”tır (F). Alternatif akım (AC) ve doğru akım (DC) devrelerinde gerilimin depolanmasında, güç katsayısının yükseltilmesinde (daha çok fabrikalarda motorların çok olduğu yerlerde), rezonans halinde ve süzgeç devrelerinde (adaptör ve güç kaynaklarında tam DC elde etmek için) kullanılırlar. Kondansatörler, doğru akımı geçirmeyip alternatif akımı geçiren elemandır. AC/DC dönüştürülmesinde diyot ve köprü diyotlardan düzgün bir DC elde edilemez, adaptörlerde filtre elemanı olarak kullanılırlar. Enerji depolama özelliğinden faydalanılarak, kontakların gecikmeli açılması istenen yerlerde röleye paralel bağlanarak kullanırlar. Üretimlerinde kullanılan dielektrik maddesine ve kullanıldıkları yerlere göre elektrolitik kondansatörler (kutuplu), mercimek tipi kondansatörler (kutupsuz ‘+’ ve ‘-’ fark etmez), trimmer kondansatörler (ayarlı), değişken kondansatörler (daha çok radyoların frekans ayarında kullanılır), yağlı kondansatör, polyesterli kondansatörler ve havalı kondansatörler gibi isimler alırlar.

Bobin (Endüktans), silindir veya nüve (demir, saç ya da karbon) üzerine sarılmış ve dışı izole edilmiş iletken telden oluşur. Endüktans birimi “Henry”dir. Devrelerde bulunan akım yollarının hepsi genel açıdan birer bobin görevi yapmaktadır. Bobin, iletkenin üzerinden geçen akımı, manyetik alan çizgilerine çevirerek yapısal olarak enerji dönüşümünü gerçekleştirir. Elektrik ve elektronik devrelerinde yaygın olarak kullanılan devre elemanlarından biridir. Bobinler elektrikte, doğrultucularda, şok bobinlerinde, transformatörlerde, ısıtıcılarda, elektromıknatıs (zil ve elektromanyetik vinç gibi) ve rölelerde kullanılmaktadırlar. Bobinler elektronikte ise osilatörlerde, radyoların ferit anten elemanlarında (uzun, orta ve kısa dalga bobini), telekomünikasyonda frekans ayarlarında (ayarlı göbekli bobin), röle ve yüksek frekans devrelerinde (havalı bobin) kullanılmaktadır.

Elektrik Enerjisi: Bir direncin (elektrikli bir cihazın) üzerinden akım geçtiğinde bir miktar ısı enerjisi açığa çıkar. Devreye uygulanan voltaj (V) ile devreden geçen akım (I) değerleri birbiriyle çarpıldığında, elektriğin gücü (W) bulunur. Elektrik gücü ile zaman (saati) birimleri birbirleriyle çarpıldığında elektrik enerjisinin değeri hesaplanır. Birim olarak da “Watt Saat” (Wh) şeklinde ifade edilir. Örneğin evlerde kullanılan elektrikli bir ısıtıcının harcadığı güç, basit olarak şu formülle hesaplanabilir: P= V x I (P: Güç, V: Gerilim, I: Akım) Bir gerilim kaynağı, elektrik devrelerinde akımın akmasını sağlar. Üretilen elektrik enerjisinin, üretim kaynağına bağlı olarak bir yönü vardır. Zamana göre (burada çok kısa zaman aralıkları düşünülmelidir) voltaj değerinin artması, azalması, eksi olması veya artı olmasıdır. Yani zamana göre değişken olmasıdır. Bir gerilim kaynağının ürettiği gerilim zamana göre değişkense ona “alternatif gerilim kaynağı’’ denir. Bir gerilim kaynağının ürettiği gerilim zamana göre değişmiyorsa buna da “doğru gerilim kaynağı’’ denir. Akım bir harekettir. Elektrikteki hareket elektronların bir yerden başka bir yere taşınmalarıyla olur. Kullanılan gerilim kaynağına göre çekilen akımın da doğru olanı (DC) ve değişken olanı (AC, alternatif akım) vardır. Doğru akım , zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişmeyen akım türüdür. Doğru akım genellikle elektronik devrelerde kullanılır. Ev, ofis ve iş yerlerinde alternatif akımı doğru akıma dönüştüren doğrultmaçlar (elektrik adaptörleri) vardır. Bunların da daha sabit olması için, DC kaynağa “Regüle Devresi’’ eklenir. Doğru akım telefon ve telgraf gibi haberleşme araçlarında, elektrikli tren ve tramvay gibi ulaşım araçlarında, radyo ve müzik seti gibi cihazlarda, nikelaj ve kromaj kaplamacılığında, otomobil ve araçların elektrik donanımları gibi yerlerde kullanılır. Alternatif akım , zamana bağlı olarak yönü ve şiddeti değişen akım türüdür. Elektrik devrelerinde ve yüksek güçlü elektrik motorlarında kullanılır. Örneğin evlerin prizlerinde kullanılan şehir şebekesi alternatif akım sınıfına girer. Buzdolabı, çamaşır makinesi, bulaşık makinesi, aspiratör ve vantilatör gibi cihazlar doğrudan alternatif akımla çalışırlar. Televizyon, müzik seti ve video gibi cihazlarda ise alternatif akım cihaz içinde doğru akıma çevrilerek kullanılır.

Elektriğin Üretimi: Bir elektrik jeneratörü, mekanik enerjiyi elektrik enerjisine dönüştüren cihazdır. Elektrik üretimi, manyetizma ile mekanik dönme hareketine dayanır. Manyetik alan içinde bir iletken demeti, manyetik alan çizgilerini dik kesecek şekilde döndürüldüğünde, tel demetinde elektrik gerilimi oluşur. Bobindeki sipir sayısı (telin sarım sayısı) arttırıldığında elektrik gerilimi de (voltajı) yükseltilmiş olur. Bobindeki tel kalınlığı, alternatörden çekilecek akım ve gücü doğru orantılı olarak arttırır. Zamana bağlı olarak, periyodik bir şekilde yön ve şiddet değiştiren elektrik elde edilmiş olur. Alternatif akım ve alternatif gerilimin temel yapısı sinüs dalgası şeklindedir. Bu aynı zamanda “sinüzoidal dalga” olarak da ifade edilir. Sinüs eğrisinin sıfırdan başlayarak pozitif maksimum değere yükselmesi tekrar düşerek sıfıra ve negatif maksimum değere inmesi, buradan da tekrar sıfıra ulaşmasına “devir” (cycle) denir. Saniyede tamamlanan 360 derecelik devir sayısı da “alternatif akımın frekansı” olarak tanımlanır ve “f” harfi ile gösterilir. Ülkemizde elektrik üretimi hidroelektrik (depolanan suyun kullanıldığı), termik ( doğalgaz, kömür ya da petrolün yanmasıyla çıkan ısı enerjisini kullanan), jeotermal (yeryüzünden çıkan sıcak suyu kullanan) ve rüzgâr santralleri kullanarak elektrik enerjisi üretimi yapılmaktadır. Nükleer santral çalışmaları devam etmektedir. Güneş gözeleriyle elektrik üretiminin araştırma ve geliştirme çalışmaları bütün dünyada devam etmektedir.

Faz, alternatif akımın sıfırdan başlayıp pozitif değerler almaya başladığı noktanın, başlangıç noktasına göre olan zaman veya açı farkı olarak tanımlanır. Elektrik akımının olduğu uç, faz ucudur. Kontrol kaleminde ya da ölçü probunda elektrik görülen uçtur. Çıplak elle dokunulduğunda çarpan kablo ucudur. Nötr uca “elektriğin dönüş ucu” da denilmektedir. Nötr uca çıplak elle dokunulduğunda genellikle çarpmaz. Nötr uca kontrol kalemiyle dokunulduğunda elektrik görülmez. Bir faza sahip olan sistemlere “monofaze” denilir. Monofaze fiş, priz ve kablolarında sarı-yeşil uç her zaman “topraklama” ucudur. “Üç faz” a sahip olan sistemler “trifaze” olarak da tanımlanır. Trifaze sistemler, büyük elektrik gücü istenilen yerlerde ve üç fazlı motorlarda kullanılır. Faz sembolü, bir fazlı gerilimlerde “F” veya “R” harfleriyle gösterilir. Üç fazlı gerilimlerde ise; “L1”, “L2”, “L3” ya da “R”, “S” ve “T” harfleriyle gösterilir. Trifaze sistemlerde ölçüm için kontrol kalemi (faz kalemi) ve ölçü propları kullanılmaktadır.

Transformatörler (Trafolar)

Elektrik enerjisinin ev ve iş yerleri gibi mekânlara iletilmesinde havai ya da yer altı hatları kullanılır. Bu tür hatlarda elektrik enerjisi taşınırken elektrik enerjisinde güç kayıpları oluşur. Elektrik enerjisindeki bu güç kayıplarını engellemek için yükseltici transformatörler yardımıyla elektrik gerilimi (voltajı) yükseltilir. Daha sonra da transformatörler aracılığıyla yükseltilmiş olan bu enerji, ev ve iş yerlerine gelene kadar kademeli olarak düşürülür. Böylece monofaze elektrik voltajında 220 volt değeri elde edilir. Transformatörler AC gerilimi yükseltir ya da düşürürler. AC gerilimi yükselten transformatörlere “gerilim yükselten transformatör”, AC gerilimi düşüren transformatörlere de “gerilim düşüren transformatör” adı verilir. Transformatörlerden elde edilen düşürülmüş (220V veya 380V) ya da kullanıma hazır hale gelen elektrik enerjisi, sigorta ve şalterler aracılığıyla tüketim alanlarına iletilir. Sigortalar ve şalterler, elektrik trafosundan sonra, elektrik enerjisinin güvenli olarak taşımasında kullanılan elektrik tesisatı elemanlarıdır. Sigortalar herhangi bir sebeple üzerinden aşırı akım geçtiğinde ya da kısa devrelerde elektrik enerjisinin geçişini kesen elemanlardır. Yapıldıkları malzemeye göre, kullanıldıkları yere göre ve üzerinden geçirecekleri akımlara göre çeşitli tip ve amper değerlerinde üretilirler. Genel olarak cam sigortalar küçük akımlı ve elektronik devrelerde devre elemanların korunması için kullanılır. Fişli sigortalar ise genellikle otomotiv sektöründe kullanılır. Elektrik tesisatlarının korunması amacıyla, alçak gerilimli şebekelerde ve günlük hayatta buşonlu tip ya da anahtarlı otomatik tip sigortalar ile karşılaşılır. Bu tip sigortaların amacı kullanıcıya gerilim ulaştıran iletkenleri, yani kablo ve telleri korumaktır. Bıçaklı (NH) tip sigortalar, buşonlu ve anahtarlı otomatik sigortaların kullanılamayacağı büyük akımlarda kullanılırlar. Yüksek gerilim sigortaları, trafo ve yüksek gerilim indirici merkezlerinde kullanılır. Bu tip sigortalar, yüksek gerilim elektrikçileri tarafından kullanılmaktadır. Sigortalar kabloları ve cihazları korumak için kullanılır. Sigortalar oluşabilecek aşırı akımları kendisi tespit edip devreyi açarlar. Kullanıcıların ya da tamir teknisyeninin elektriği kesmesi gerektiği zaman, elektriği sigortadan kesebildiği gibi, paket şalterler de kullanılır. Paket şalterlerinin akım taşıma güçleri sigortalardan fazladır. Paket şalterler bir eksen etrafında dönebilen, bir mil üzerinde dizilmiş, kullanım yerlerine göre bir veya daha çok kontak yuvalarından oluşan şalterlere denir. Paket şalterinin “aç-kapa”, “kademeli” ve “kumanda paket şalterleri” olmak üzere çeşitleri vardır. Paket şalterlerden daha güçlü akımları açıp kapatmak için termik manyetik şalterler kullanılmaktadır. Açma kapama yanında ayrıca hem termik hem manyetik koruma yapan şalterlerdir. Bu şalterler ana panolarda, kumanda ve güç panolarında yoğun bir şekilde kullanılmaktadır. Kısaca “TMŞ” olarak ifade edilirler. Açık ve kapalı (kompakt) tipleri vardır. Ayrıca genellikle motorların devir yönünü değiştirmekte kullanılan ve şebeke/jeneratör seçimi yapılan enversör tipi şalterler de vardır.

Güç Kaynakları

Televizyon yapım sistemlerinde kullanılan cihazlarda güvenli ve temiz (gürültüsüz) elektrik enerjisine ihtiyaç duyulur. Cihazlar için gerekli olan elektrik enerjisi şalterler, sigortalar ve kablolar aracılığıyla ulaştırılır. TV yapım sistemlerinde şehir şebekesinin yanında elektrik gücü sağlayan diğer kaynaklar şunlardır: (1) Kesintisiz güç kaynakları, “UPS” (Uninterruptible Power Supply) olarak da tanımlanırlar. Elektrikle çalışan cihazları, şehir şebekesinden kaynaklanabilecek olumsuzluklardan korumak için UPS kullanılır. (2) Piller ve Bataryalar, günümüzde üretilen elektrik enerjisinin istenildiğinde kullanılmasını sağlarlar. Şarj edilebilir pillerin bir araya gelerek oluşturdukları pil grupları “batarya” olarak tanımlanır. (3) Jeneratör, kısaca mekanik enerjiyi elektrik enerjisine çeviren makinalardır. Jeneratörler, elektriğin olduğu yerlerde yedek elektrik enerji kaynağı olarak kullanılabilirler. Aynı zamanda jeneratörlerden elektrik şebekesinin olmadığı yerlerde sürekli enerji kaynağı olarak da yararlanılabilir.

Stüdyo ve Dış Çekim Araçlarında Kaynakların Kullanımı: Televizyon stüdyolarının kurulumları yapılırken, ışık kaynakları ve diğer elektrikli cihazların beslemeleri için elektrik şebekesinin, jeneratörlerin ve kesintisiz güç kaynaklarının montajları da yapılır. Bazı stüdyo dışı TV çekimlerinde ise şehir şebeke enerjisinin olmadığı mekânlarda çalışılmak zorunda kalınır. Bazen de, kablo aracılığıyla elektrik enerjisine ulaşmak çok zor olabilir. Bu gibi durumlarda portatif jeneratörler kullanılır. Dış çekim araçlarının (OB-Van) düzenlenmesinde jeneratör ve kesintisiz güç kaynaklarına yer verilir. Elektrik enerjisini çekim platformuna güvenli olarak taşıyacak topraklı makara kablolar temin edilmelidir. Dış çekimlerde kullanılacak ışık spotları ve tüm kablolar topraklı olmalıdır.

Soğutma Sistemleri ve Klimalar

Soğutma sistemleri, soğutma çevrimi kullanılarak bir ortamdan ısı çekmek (ortam havasının sıcaklığını azaltmak) veya havadaki fazla nemi alıp ortama taze hava sağlamak için tasarlanmış sistem ya da mekanizmalardır. Klimaların yeni modellerinde ortamdaki hava istenildiğinde ısıtılmakta veya soğutulmaktadır. Stüdyo, kontrol odası ve kurgu odaları gibi hem çalışan kişilerin hem de cihazların bulunduğu kapalı mekânlara soğutma sistemleri kurulmalıdır. Soğutma sistemlerinin ve klimaların soğutma güç değeri “BTU” (British Thermal Unit, İngiliz Isı Birimi) birimiyle ifade edilir.

Elektrik Kabloları

Kablo, çeşitli özelliklere sahip yalıtım malzemeleriyle izole edilerek bir araya toplanmış iletken ya da iletken demetidir. Elektrik enerjisinin son kullanıcılara ulaştırılması kablolar ile yapılmaktadır. Elektrik enerjisinin taşınmasında ya da iletilmesinde kullanılan bu iletken ve kablolar şunlardır: (1) Çelik Özlü Alüminyum İletkenler: Orta ve yüksek gerilim hatlarında elektrik direkleriyle şehirlerarası iletimde kullanılır. (2) Alüminyum Esaslı İletkenler: Alçak ve orta gerilim hatlarında elektrik direkleriyle şehir içi dağıtım trafoları arasında ve trafolardan tüketim alanlarına kadar olan iletimde kullanılır. (3) Orta Gerilim Kabloları: 1 kV üzerindeki gerilimlerde kullanılır. Şehir içi dağıtım trafoları arasında, direk inişlerinde ve yeraltında uygulanır. (4) Alçak Gerilim Yeraltı Kabloları (NYY): 1 kV altındaki gerilimlerde kullanılır. Gerilim düşürücü son trafodan ev ya da iş yerlerindeki panolara kadar yeraltına döşenerek uygulanır. NYY kablolar tek damarlı (çok telli olmayan, tek bir iletkenden oluşan), genellikle bakırdan üretilen yer altı kablolarıdır. (5) NYA ve NYM Tipi Kablolar: Ev ve iş yerlerindeki elektrik tablolarından prizlere veya ışık anahtarlarına kadar tek damarlı bakır kablolar kullanılır. Tek damar (NYA tipi) kabloların maliyetleri diğer kablolara göre ucuzdur. Eğilme ve bükülmelere karşı hassastırlar. NYA tipi kablolar sabit sistemlerde (değişiklik yapılmayacak sistemlerde) kablo boruları ya da kanallarından geçirilerek kullanılır. (6) NYA-F ve TTR/NYM-HY Tipi Kablolar: NYA-F kablolar geçici olarak çekilen, eğilip bükülebilen çok damarlı esnek kablolardır. Kablo takıp çıkarma işlemlerinin çok sık yapıldığı yerlerde kullanılırlar. NYAF kabloların ortak bir koruyucu dış kılıf içinde toplanmış hali ‘TTR’ ya da ‘NYM-HY’ kablolar olarak tanımlanır. Çok damarlı kablolar genellikle prizlerden grup prizlere veya prizlerden cihazlara kadar kullanılır. (7) Amyant ya da Silikon Esaslı Kablolar: TV stüdyolarında spot gibi sıcak ışık kaynakları da kullanılır. Sıcak ışık kaynaklarının ampulleri yapılarından dolayı ısınır. Bu nedenle, sıcak ışık kaynaklarında ısıya dayanıklı amyant ya da silikon esaslı kablolar kullanılır. Bu tür kablolar spot içindeki mekanik hareketlerden dolayı oluşabilecek temas ve sürtünmelere karşı hassastırlar (kablo izolasyonu hasar görebilir). Silikon esaslı kablolar “SIMH” kablo olarak da tanımlanır. (8) Halojensiz Kablolar: Televizyon stüdyoları, konferans salonları ve sinema salonları gibi mekânlarda yangına dayanaklı kablolar kullanılmalıdır. Yangına karşı alev almaya dayanıklı yapıda olan bu tür kablolar “halogen free” (yandığında zehirli halojen gazı çıkarmayan) olarak tanımlanırlar.

Elektrik Uzatma Kabloları ve Grup Prizler: Bazı durumlarda ev ve iş yerlerinde kullanılan cihazların kendi elektrik kabloları prizlere uzanmayabilir ya da kısa kalabilir. Bu gibi durumlarda prizlerden cihazlara kadar elektrik kablolarının uzatılması gerekir. Priz ile cihaz arasına uygun uzunlukta ve kesitte uzatma kablosu (ara kablo) kullanılması gerekir. Uzatma kablolarında tekli priz ya da grup priz kullanılabilir.

Topraklama ve Topraklamanın Önemi: Elektrikle çalışan cihazlar elektrik kaçağı tehlikesine karşı topraklanmalıdır. Cihaz gövdelerinin bir iletkenle topraklama sistemine bağlanma işlemi “topraklama” olarak tanımlanır.

Elektriksel Büyüklüklerin Ölçülmesi

Elektriksel büyüklük dendiği zaman “akım” (A, amper), “gerilim” (V, volt), “direnç” (R, ohm), “frekans” (Hz, Hertz) ve “güç” (W, watt) akla gelmelidir. Elektriksel büyüklüklerinin ölçülmesi, yani kendi birimi ile olan büyüklüklerinin bilinmesi gerekmektedir. Cihazların, çalışma standartlarına uygun elektriksel büyüklükleriyle çalışıp çalışmadığı kontrol edildiğinde, cihazların sürekli ve daha verimli çalışmaları sağlanır. Elektriksel büyüklüklerin ölçülmesinde kullanılan ölçü aletlerinin çeşitli tip ve modelleri vardır. Elektrik ölçümleri, trafo merkezlerinde ve pano odalarında yapılır. Kullanılan ölçü aletleri analog ya da dijital yapıda olur. Ölçü aletlerinin montajı pano veya tablolara yapılır. Gerekli durumlarda ölçü aletlerinin üzerindeki skala ya da ekranlardan ölçüm değerleri okunur. Elektrik ölçü bakım elemanının alet çantasında faz kalemi (kontrol), ölçü probu, pensampermetre ve taşınabilinir tip avometre (akım, voltaj ve direnç ölçen cihaz) gibi ölçü aletleri olmalıdır.

Elektrik Çarpması ve Korunma Yöntemleri

Elektrik çarpmalarından korunmanın en temel yöntemi, elektrik kullanılan yerlerde topraklama ve kaçak akım rölelerinin montajının yapılmasıdır. Yüksek gerilimdeki elektrik çarpmalarının büyük bir bölümü iş kazalarıdır. Yaralananların çoğunluğunu elektrik hatlarında veya yakınlarında çalışanlar oluşturmaktadır. Düşük gerilimli elektrik çarpmalarından en çok etkilenenlerin çoğunluğunu çocuklar ve kadınlar oluşturmaktadır. Elektrik kaçağı bulunması, ıslak ellerle elektrikli cihazlara dokunulması, yeterli bilgi ve deneyime sahip olmayan kişilerin elektrik enerjisini kesmeden elektrikle ilgili tamir işlerini yapmaları gibi durumlarda elektrik çarpmaları görülür. Elektriğe çarpılmış kişiye müdahale edecek kişi önce kendi güvenliğini düşünmelidir. Elektrik akımıyla teması kesilmemiş bir kazazedeye asla dokunulmamalıdır. İlk yapılacak iş elektrik akımını kesmektir. Ev ya da işyerindeki elektrik ana şalterinden veya sigortalarından elektrik kesilir. Bir ilkyardıma kabloda elektrik olmadığından emin olmadıkça ya da bu konuda özel aletleri ve eğitimi olmadıkça elektrik kablosuna dokunmamalıdır. Elektrik enerjisi kesilemiyorsa; kuru tahta, sopa, ip, deri kemer, plastik eşya veya gazete tomarı gibi yalıtkan maddeler yardımıyla kazazedenin elektrikle olan teması kesilmelidir. Kazazedenin elektrik akımıyla teması tamamen kesildikten sonra, kazazedenin kontrolü yapılmalıdır. Gerekiyorsa eğitimini almış kişiler tarafından suni solunum ve kalp masajı yapılmalıdır. Bilinç kaybı var ise yan yatma pozisyonu (koma pozisyonu) oluşturulmalıdır. Yanıklar, kuru ve mümkünse steril pansuman malzemesi ile örtülmelidir. Kırık gibi durumlar sabitlenmeye çalışılmalıdır. Kazazede hakkındaki bilgiler en kısa sürede sağlık kuruluşlarına bildirilmeli ve en kısa zamanda sağlık kuruluşlarına nakli sağlanmalıdır.