Haber Toplama Teknikleri Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Haber toplamanın habercilikteki yeri nedir?

Haber Toplama habercilik işindeki ilk ve en önemli aşamadır. Habercinin yayın içeriğini üretmeye
başladığı bu aşama gündemin ve gelişen olayların izlenmesi ile başılar. Ardından gündem ve olaylar
haber olabilme potansiyeli dikkate alınarak incelenir. Bu ilk adımı, konunun hangi açıdan ele alınacağına
ilişkin karar takip eder. Sırada haberi yapmak için eyleme geçmek vardır. Bunun için kaynakların seçimi,
yöntemin saptanması, kaynakla kurulacak iletişim stratejileri, kullanılacak donanım, donanımın getirdiği
sınırlılıklar öne çıkar

Haber nedir?

Haber, bilme ve haberdar olma çabasının ortaya çıkardığı kitle iletişim araçlarının temel malzemesidir.
Kitle iletişim araçlarının ticari birer kurum haline gelmeleriyle ticari bir metaya dönüşen haber,
tanımlanması zor bir kavramdır. Öyle ki habercilikle uğraşmış pek çok uzmanın kendine göre bir anlam
yüklemeye çalıştığı haber kavramı pek çok tanıma sahiptir.
Derlenmiş olan bazı tanımlara göre haber;
1. Bir kimse ya da bir yerdeki olaylar hakkındaki bilgilerdir,
2. Bir olayın raporudur,
3. Bir olgu üzerinde edinilen bilginin anlatımıdır,
4. Belirli yer ve zaman içinde gerçekleşmiş çeşitli olayların bilmeyenlere aktarımıdır,
5. Çevrede olup biten her şeydir,
6. Gazetecilerin yaptığıdır.
7. Gerçeğin toplumsal kurgusudur,
8. Gerçek olan bir şeyin özetidir,
9. Herhangi bir konudaki yeni bilgilidir.

Haber tanımı yapılırken gelişmelerle birlikte daha esnek tanımlar yapılmaya başlanmıştır. Bunlar nelerdir?

Toplumların değişmesiyle, gündemlerine giren haber konuları da değişmektedir. Bu durum haber için
yapılmış tanımları eskimesine ya da yetersiz kalmasına neden olmaktadır. Toplum yaşamında pek çok
değişkenin olması bazı gazetecileri neyin haber olduğunu gösteren kuraları belirlemek yerine esnek
tanımlar yapmaya zorlamıştır. Bunların bazıları şöyledir:
1. Basılabilecek her şey haberdir.
2. Haber toplumu ilgilendiren olay, fikir ya da sorundur.
3. Bir konunun özet olarak periyodik yayınlarda, gazetelerde, radyolarda ve televizyonlarda
sunulmasıdır.
4. Haber yeteri kadar insanın okumak isteyeceği şeydir.
5. Bir grup okuyucunun ilgisini çeken ve zamanında duyurulan her şey haberdir

Pulitser haber kavramını nasıl tanımlamaktadır?

Haber tanımı yapmak yerine bir gazetede hangi konuların haber olabileceğini belirlemeye çalışan
Pulitzer,
“Bir gazete abartmadan ama değerini de düşürmeden, okurun haberin doğruluğuna olan
inancını, gazetenin güvenilirliğini zayıflatmadan orijinal, diğerlerinden farklı, dramatik, romantik,
heyecan verici, biricik, çekici, komik, konuşulmaya değer olanı ve merak uyandıranı araştırmalı”
demektedir.

Haberi tanımlama çabalarının üzerinde uzlaştığı beş nokta nedir?

Haberi tanımlama
çabaları şu beş nokta üzerinde uzlaşmıştır:
1. Haber, genellikle bir olaya, fikre, soruna dayanmaktadır. Haber yapabilmek için bunların dışında
bir başka dayanak noktası yoktur.
2. Olaylar, fikirler, sorunlar haber yapılmak için özetlenerek, hikâye edilerek verilmektedir.
Özetleme işlemi günümüz gazeteciliğinde sözlü, yazılı ve görüntülü olarak yapılabilmektedir.
Özetleme işlemi sırasında üzerinde durulması gereken en önemli nokta haberi yapanın olayı,
fikri ya da sorunu esas çerçevesi içinde kurgulamasıdır.
3. Olayın, fikrin ya da sorunun hikâye edilmesi, özetlenmesi sırasında, olayı esas çerçevesi
içerisine oturtmak için, olgular arasında bağlantı kurarken, haber ile gerçek arasındaki ilişkinin
değerlendirilmesi gerekmektedir.
4. Haberi oluşturan hammaddenin zamana uygun olması gerekmektedir. Bu yönden haberi
oluşturan olayın, fikrin ya da sorunun dikkati çekebilmesi için şimdiki zamanda olması
zorunludur. Eş deyişle, haber şimdidir, şimdiki zamandan geçmişe bakar ama yüzü geleceğe
dönüktür.
5. Haberi oluşturan olayın, fikrin ya da sorunun hayal olarak kalmamamsı için devamlı olarak
insandan insana aktarılması, iletilmesi gereklidir. İlgi ve dikkati toplamak, anlam kazandırmak
bakımından haberi yaparken olay ve sorunları aslına sadık kalarak özetlemek ve kurgulamak
gereklidir.

Haberin özellikleri nelerdir?

Haberin özellikleri ise şu şekildedir:

• Haber güncel olmalıdır.
• Haber, yeni olmuş veya tekrar oluşan olaylar hakkındadır.
• Haber sistematik değildir; aynı olay ve oluşumlarla ilgilenir ve haberin gösterdiği dünya, sadece
  ilişkisiz oluşumlardan ibarettir ki, yorumlamak da haberin başlıca görevi değildir.
• Haber dayanıksızdır. Sadece, olayın kendisi geçerli olduğu sürece işe yarar veya kullanılabilir.
•  Haber olarak bildirilen olaylar gerçek önemlerinden daha önemli olarak garip veya en azından
  beklenmeyen türden olmalıdır. Ve bazı tür haberler de, olay vuku bulmadan verilebilir

Haberin işlevleri nelerdir?

Bir olay haber olur çünkü etrafımızdaki karışıklığın içinden farkına varılması için seçilmiştir. Haber
verme, bilgiyi aktararak kamuoyunun oluşması için çaba göstermek, toplumsal değerleri aktarmak,
toplumu haberin belirlediği değerler açısından özendirmek, güdülemek, çeşitli tartışma ortamları
yaratarak kültürün ve eğitimin geliştirilmesine katkıda bulunma işlevidir. Haber ayrıca, halkın eğlence
ihtiyacı, eğitim, ulusal ve uluslararası ilişkiler ve bütünleştirme işlevlerini görmektedir.

Haberde bulunması gereken temel ilkeler nelerdir?

Bir haberde bulunması gereken temel ilkeler ise, haberciliğin anayasası haline gelmiş 5N 1K kuralıdır. 5N 1K, ne, nerede, ne zaman, nasıl, neden, kim, sorularına yanıt arar. Bu sorular bütün dünya dillerindeki ortak soru sözcükleridir. Türkçede bu altı soru sözcüğünden başka soru sözcüğü yoktur. İşte bu nedenle bir olayın haberleştirilmesinde bu soruların yanıtları verildiğinde her şeyin cevabı verilmiş olacağı varsayılmaktadır.

• Ne; bir haberi yazarken, "ne" sorusu sorulmalıdır, ne haber olmuştur ya da olay nedir.
• Nerede; olay nerede yaşanmıştır.
• Ne zaman; olayın zamanı nedir.
• Nasıl; olay nasıl meydana gelmiştir.
• Neden; olayın nedenleri nelerdir.
• Kim; olayı kim ya da kimler yaratmıştır

Habercilikte hangi soruların yanıtları net bir şekilde verilmelidir?

5N 1K denilen bu soruların hazırlanan haberlerde mutlaka bulunması gerekmektedir. Aksi takdirde
haber eksik olur. Habercilikte, bu soruların cevapları okuyucuya net olarak sunulmalıdır:
• Haber metinleri, haber girişi ve haber gövdesi olarak iki kısma ayrılır.
• Giriş cümlesinde 5N 1K formülünün öğelerinin, gövdede de geriye kalan detay bilgiler
işlenmelidir.
• Haberle ilişkili kişiler de haberimizin içinde tanıtılmalı, zihinde soru oluşturabilecek bir durum
yaratmamalıdır.
• Haber kaynağı mutlaka belirtilmeli; ama riske de girilmemelidir. Kaynak belirtirken muhabir
riske girmemelidir. Böyle bir durumda, haber kaynağı isminin yazılmamasını isteyebilir, o
takdirde, "yetkililerden aldığımız bilgi" türünden bir aktarım yapılmalıdır.
• Haber metnimiz kesin, canlı, etken, konuya yönelik, orijinal, açık, doğru ve özlü bir ifade
biçimine sahip olmalıdır.
• Gazetecilikte çoğunlukla "di'li" geçmiş zaman kullanılır. 1980 öncesinde "miş'li" geçmiş zaman
kullanılırken, 80'lerden bu yana "di'li" geçmiş zaman kullanılmaktadır. Di'li geçmiş zamanın
yanı sıra, gerektiğinde geniş zaman ve şimdiki zaman da kullanılabilir.

Basında her zaman yer alan gelenekselleşmiş alanlar nelerdir?

Bazı özel alanlar ise basında gelenekseldir ve basın da her zaman yer bulmuşlardır. Sözgelimi meclis,
polis, mahkemeler ve iş dünyası ve bunların kendine özgü haberleri.

Özel muhabirlerin görev ve sorumlulukları nelerdir?

Çeşitli alanlarda özel muhabirler görevlendirilmiştir. Özel muhabirlerin tek bir temel sorumluluğu
vardır: Uzmanlık alanlarındaki haberin daima başında olmak. Muhabirlerin kendi özel görev bölgelerinde
ortaya çıkan toplantı, basılı rapor veya web yayınları ve diğer rutin etkinlikleri ele almaları beklenir;
ancak aynı zamanda görünenin ötesinde haber bulmakla da sorumludurlar. Özel muhabirler, yalnızca
gözler önünde değil, perde arkasında da gerçekten olup bitenler hakkında onları daima haberdar edecek
kaynaklarla ilişkiler kurarak öyküleri kendi girişimleriyle geliştirirler.

Türkiye'de muhabirler hangi alanlarda uzmanlaşmışlardır?

Türkiye’de ekonomi, politika, spor ve magazin dallarında uzmanlaşma sağlanmıştır. Çünkü bu dallar, tarihi süreç içerisinde uzun bir geçmişe sahiptir. Ancak kültür sanat, eğitim, sağlık, bilim ve teknoloji, çevre gibi alanlarda Türkiye’de uzmanlaşma tam olarak sağlanmamıştır.

Uzmanlaşmaya bağlı haber türleri nelerdir?

Siyaset Haberleri, Polis-Adliye Haberleri, Ekonomi Haberleri, Sağlık Haberleri , Eğitim Haberleri, Magazin Haberleri , Bilim ve Teknoloji Haberleri, Kültür-Sanat Haberleri , Spor Haberi 

Basının haber kaynakları nelerdir?

Basının haber kaynakları arasında:
• Cumhurbaşkanlığı
• Parlamento
• Bakanlıklar
• Siyasi parti kuruluşları ve temsilcilikleri
• Sendika kuruluşları
• Emniyet ve jandarma birimleri
• Adliyeler
• Eğitim kurumları
• Üniversiteler
• Hastaneler
• Ticari kuruluşlar
• Kurumlar
• Kişiler
gibi kamu, tüzel kişilikler ve kişiler tarafından üretilen yazılı, basılı, sözlü, görüntülü ve elektronik
olmak üzere bir veya birkaç unsuru bir arada veren bilgi kaynakları ve belgeler bulunmaktadır.

Haber kaynakları nelerdir?

Haber kaynakları, habere konu olan olay, kişi ya da durum hakkında bilgi alınan kişi ya da, kuruluş,
görüntü malzemesi, kitap, dergi, rapor vb. bütün materyallerdir.

Haber kaynakları kaça ayrılır? İsimlerini yazınız. 

Çoğu zaman zorluk içerisinde haber toplayan muhabirler, haberleri toplarken çeşitli kaynaklardan yararlanırlar. Genelde, bu kaynakları en basit şekilde ikiye ayırmak mümkündür ve bunlara, birincil ve İkincil kaynaklar denilmektedir.

Haberde birinci el kaynaklar nelerdir?

Birinci El Kaynaklar: 
“Muhabirin bizzat olaya tanıklık ettiği, izlediği ya da olayın içinde yer alan kişilere dayanarak yaptığı
haberler, muhabirin kaynağa telefonla ulaştığı haberler, röportajlar bu tip haber kaynaklarını oluşturur”

Haberde ikinci el kaynaklar nelerdir?

İkinci El Kaynaklar: 
Haber ajansları, basın bültenleri, açıklamalar, kamu ve özel sektör kuruluşları, oda, dernek, vakıf ve
kişilerden çeşitli yol ve yöntemlerle alınan bilgi, belge ve verilerle oluşturulan haberlerin kaynaklarıdır.

Haber kaynakları ne şekilde sınıflandırılmaktadır?

Haber kaynakları şu şekilde de sınıflandırılabilir:
• Mesajdaki konumu açısından
• Açık kaynak
• Gizli maskeli kaynak
• Belirsiz kaynak
• Bilgi/Veriye tanıklık açısından haber kaynakları:
• Birinci el haber kaynakları
• İkinci el haber kaynakları
• Niteliğine göre haber kaynakları
• Gerçek kişiler
• Sanal kişiler
• Kamu tüzel kişiler
• Özel tüzel kişiler

• Mesajın üretildiği yer açısından haber kaynakları
  • Mesajın üretilme biçimi açısından kaynaklar
  • Yazılı kaynaklar
  • Görsel kaynaklar
  • Görsel-işitsel kaynaklar
  • Elektronik kaynaklar
  • Uzmanlık alanı açısından haber kaynakları olarak sınıflandırmıştır.
  Haberin yapısı bakımından ise, haber kaynaklarını dört ayrı kategoride toplamışlardır, bunlar:
  • Resmi kaynaklar
  • Özel kaynaklar
  • Haber ajansları
  • Diğer haber organları
  Haber kaynakları aynı zamanda haber türlerine göre:
  • Emniyet
  • Adliye
  • Ekonomi,
  • Finans
  • Spor çevreleri 

Kaynak-muhabir arası ilişkide kaç model vardır? Açıklayınız.

Muhabirin haber kaynakları ile kuracağı ilişki, haber çeşitliliğini arttıracak, gazeteyi içerik olarak daha zengin bir ürün haline getirecek ve bu yolla okurun beklentisi karşılanacaktır. Kaynak ve muhabir arasında yaşanan bu ilişkiyi Gieber ve Johnson üç farklı şekilde belirtmiştir ve ilişkinin muhabirin dolayısıyla yayın organının tarafsızlığına nasıl etki edeceğini açıklamaya çalışmışlardır. Birinci model özgür basını anlatmaktadır. Kaynak ve muhabir arasında mesafeli bir ilişki vardır. İkinci model ise daha yakın bir iletişimi anlatır. Bu modele göre taraflar arasında bir işbirliği ve paylaşılan değer yargıları vardır. Üçüncü model ise iletişim sürecinin taraflarından birinin anlam çerçevesi diğerleri tarafından özümsenmiş veya elde edilmiştir. Üçüncü durumda ilişki düzeyi giderek asimilasyona doğru kaymaktadır.

Muhabir için haber kaynağını tanımak ne demektir?

Haber kaynağını tanıma zamanla oluşmaktadır. Bunun için muhabir bulunduğu her ortamda farklı haber
kaynaklarıyla tanışmaya çalışmalıdır. Daha önce tanıdığı haber kaynaklarıyla da ilişkilerini
geliştirmelidir. İnsan ilişkilerini iyi yönetmek ve olabildiğince çok insan tanımak, muhabirlerin haber
kaynağının sayısını da arttırmaktadır. Haber kaynakları da değişken yapıdadır, herhangi bir kurumda ki
bir insan belli bir süre sonra aynı konumda olmayabilir. Bunun için muhabirler herkesi tanımalıdır.