Temel Veteriner Farmakoloji ve Toksikoloji Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Hayvanlarda zehirlenmelere neden olabilen minerallere örnekler veriniz.

Arsenik, kadmiyum, çinko, bakır, civa, kurşun, selenyum, molibden, flor gibi metaller ile nitrat-nitrit, tuz gibi inorganik bileşikler örnek verilebilir.

Hayvanlarda zehirlenmeye neden olabilen zehirlerden bazılarının neden olabileceği özel toksik etkiler nelerdir?

Bu maddelerin bazıları karsinojenik, teratojenik ve mutajenik etkilere sahiptir.

Karsinojenik etki ne demektir? Karsinojenik etkiye neden olan metallere örnek veriniz.

Vücuttaki hücrelerin yeterli derecede farklılaşmaya uğramadan, kontrolsüz ve hızlı bir şekilde bölünmeleri ile kendini gösteren patolojik duruma kanser, bu duruma neden olan maddelere de karsinojen (kanserojen) madde denir. Karsinojen maddelerin vücutta kanser oluşumuna neden olan bu etkilerine de karsinojenik etki denir. Arsenik, kadmiyum, civa, molibden, kurşun, selenyum gibi metaller örnek verilebilir.

Teratojenik ve mutajenik etkiyi tanımlayınız.

• Radyasyon da dahil olmak üzere çeşitli maddelerin hücre DNA’sında yaptıkları kalıcı değişikliklere mutasyon adı verilir. Bu durum genotoksik (mutajenik) etki diye de bilinir.
• Teratojenik etki, ilaç ve metabolitlerinin anne kanından plasenta yoluyla yavrunun dolaşımına geçmesi sonucu yavruda şekil bozuklukları veya noksan gelişme şeklinde kendisini gösteren bozukluklardır.

Hayvanlarda arsenik ile subakut zehirlenme belirtileri nelerdir?

Arsenik ile subakut zehirlenme durumunda ise hayvanlarda sancı, sendeleme, güçsüzlük, durgunluk, kanlı sürgün, susama, bacaklarda kısmi felç ve soğukluk, uyuşukluk, idrarda kan bulunması ve ara sıra çırpınmalar görülür.

Hayvanlarda arsenik ile kronik zehirlenme belirtileri nelerdir?

Kronik arsenik zehirlenmesi hayvanlarda nadiren görülür. Bu durumdaki hayvanlarda ise susama, mukoz zarların tuğla kırmızısı renk alması, nabızda hafif düzensizlik ve zayıflama dikkati çeken başlıca belirtilerdir. Ayrıca arseniğin kanserojen etkisi de vardır.

Arsenik zehirlenmesinin şiddetini etkileyen faktörler nelerdir?

Arsenik bileşiklerinin zehirliliği, hayvanın türü ile maruz kalma şekline, arseniğin değerliliğine, partikül büyüklüğü ve çözünebilirliğine, kimyasal yapısı ve fiziksel özelliklerine göre değişir. İnorganik arsenik bileşikleri organik arsenik bileşiklerinden ve 3 değerlikli arsenik bileşikleri de 5 değerlikli arsenik bileşiklerinden daha zehirlidir. Suda kolay çözünen ve ince toz ya da gaz halinde bulunan bileşikler en zehirli olanlarıdır.

Bakırın veterinerlik hekimlikte kullanımı nedir?

Bakır veteriner hekimlikte antelmintik ve sümüklü böceklere karşı kullanılan bir metaldir.

Bakır zehirlenmesine gevişen hayvanlardan hangisi en duyarlıdır?

Koyun

Hayvanlarda bakır akut zehirlenmesinin belirtileri nelerdir?

Bakırla akut zehirlenme vakalarında belirtiler hızlı başlar. Zehirlenen hayvanlarda bulantı, kusma, tükürük salgısında artış, şiddetli sancı, sürgün, güçsüzlük, felç ve ilerleyen olgularda 1-4 gün içerisinde ölüm şekillenir.

Hayvanlar içerisinde civa zehirlenmesine en duyarlı canlı hangisidir?

Sığır

Civa bileşikleri arasında en zehirlisi hangisidir?

Organik civa bileşikleri, metalik ve inorganik civa bileşiklerine göre daha zehirlidir ve organik civa bileşikleri arasında da en zehirlisi metilcivadır.

Civa zehirlenmelerinde başlıca ölüm sebepleri nelerdir?

Zehirlenmelerde başlıca ölüm sebebi, beyin hasarı ve/veya dolaşım şokudur. Pnömoni ve kalp kası hasarı da ikincil ölüm sebepleri arasındadır.

Çinkonun kullanım alanları nelerdir?

Çinko, sanayii (galvanizli saç, kap, bronz, boya, lastik sanayii, emaye kap üretimi), kağıt, ormancılık (koruyucu) ve hekimlikte (özellikle çinko oksit şeklinde) çeşitli amaçlarla (kusturucu, yaralarda antiseptik, kurutucu, kan kesici, sıçan zehiri gibi) geniş şekilde kullanılan bir metaldir.

Yüksek doz çinko maruziyeti hayvanlarda hangi belirtilere neden olur?

Fazla miktarda alınan çinko, karında sancı, genellikle hafif-yeşil renkte sürgün, kusma, süt veriminde azalma, iştahsızlık, uyuşukluk, solunum güçlüğü, özellikle omuz eklemi olmak üzere eklemlerde şişme ve dolaşım şoku ile giden akut zehirlenmeye sebep olur.

Kronik çinko zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Kronik olaylarda ise iştahsızlık, yemden yararlanmanın azalması, zayıflama, eklemlerde yangı, mide-bağırsak yangısı, topallık, peklik, süt veriminde azalma gibi belirtiler dikkati çeker.

Florozis nedir?

Florozis, hayvanların flora uzun süreyle (6 ay-1 yıl veya daha uzun) maruz kalmaları sonucu gelişen bir durumdur.

Veterinerlik ve toksikolojik açıdan öneme sahip başlıca flor bileşikleri nelerdir?

Sodyum florür, sodyum florosilikat, sodyum florosasetat ve florosetamid vb.

Hayvanlarda flor zehirlenmesinin şiddeti hangi faktörlere bağlıdır?

Hayvanlarda görülen flor zehirlenmesinin şiddeti, bileşiğin tipi ve çözünürlüğüne, alınan miktarına, maruz kalma süresine, hayvanın türü ve yaşına (genç hayvanlar daha duyarlıdır), vücuttan atılma hızına, beslenme şekline, soğuk, kuraklık, bireysel duyarlılık gibi çeşitli faktörlere bağlıdır.

Florozis (kronik flor zehirlenmesi) belirtileri nelerdir?

Zehirlenme hallerinde, başlıca mide-bağırsak yangısı, kusma, karın sancısı, sürgün, sık işeme ve pisleme, kas güçsüzlüğü, tremorlar, çırpınmalar görülürken, daha şiddetli gelişen zehirlenme olaylarında ise şok, solunum ve kalp yetmezliğinden ölüm şekillenir.

Kadmiyumun kullanım alanları nelerdir?

Kadmiyum, başta kadmiyum oksit, kadmiyum hidroksit, kadmiyum karbonat, kadmiyum sülfat ve kadmiyum nitrat tuzları şeklinde; çeşitli metallerin (demir, bakır, çinko, çelik gibi) aşınmaya karşı korunmaları için kaplanmalarında, Ni-Cd pili ve akümülatörlerinin yapımında, kurşun ile alaşım halinde kabloların kaplanmasında, boya ve cam endüstrisinde, plastikde dayanıklılık artırıcı ve pestisid üretiminde kullanılır.

Kadmiyum ile akut ve kronik zehirlenme belirtileri nelerdir?

• Kadmiyumla ağız yoluyla akut zehirlenme durumunda; tükürük salgısı artışı, mide bulantısı, kusma, şiddetli karın sancısı ve sürgün görülürken, ilk 24 saatte şok ve su kaybına bağlı olarak ölüm oluşabilir. Bir-iki haftalık zehirlenme durumlarında ise özellikle böbrek, akciğer ve dolaşım bozuklukları ile karaciğer hasarı dikkati çeker.
• Kronik zehirlenme durumunda karaciğer hasarının yanında, idrarda protein ve glikoz artışı ile böbrek hasarı da şekillenir.

Hayvanlarda akut kurşun zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Akut tipte zehirlenme durumunda klinik belirtiler genellikle ortaya çıkmadan hayvan ölmüş halde bulunur. Belirtilerin görüldüğü durumlar da genellikle 12-24 saat içinde ölümle sonuçlanır. Karın sancısı ve sürekli böğürme, tükürük ve gözyaşı salgılarında artış görülen ilk belirtilerdir. Sağılan hayvanlarda süt verimi azalır. Anılan belirtileri şiddetli kabızlık izler. Hayvanın dışkısı koyu renkte ve pis kokuludur. Ağrılı ve sık işeme görülür. Bu belirtileri merkezi sinir sistemine ilişkin, özellikle çırpınmalarla seyreden ve kuduz hayvanlarda görülenlere benzer, titremeler, kas spazmları, diş gıcırdatması, çırpınmalar, çevredeki eşya ve malzemelere saldırma ve amaçsız hareketler gibi diğer belirtiler takip eder. Spazm ve tetani, ilk klinik belirtilerle birlikte başlar ve şiddeti ile sıklığı artarak ölüme kadar devam eder.

Hayvanlarda kronik kurşun zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Hayvanlarda kronik kurşun zehirlenmesi ise sinir ve sindirim sistemi ile kan yapıcı organlar ve kas dokuya ilişkin belirtilerle kendini gösterir. Bu durumda da anemi, zayıflama, iştahsızlık, verim azalması, kusma, peklik, sancı, dişlerde kurşun pervazı, eklem ve kaslarda ağrı, şişlik, topallık, kısmi veya tam felç, yutak ve tek taraflı gırtlak felci, baş ve boyunda ritmik tikler, kas ve kulaklarda seyirmeler, klonik ve tonik çırpınmalar, körlük ve çeşitli psişik uyarılar dikkati çeker.

Hayvanların molibdene maruziyeti nasıl olur?

Hayvanlarda molibden zehirliliği, maden işletmeleri veya çeşitli alaşımların ya da demir-molibden çeliğinin üretilmesi sırasında duman veya partiküllerle hava ya da artık veya atık maddelerle su ve toprak kirliliği sonucu yörede yetişen bitki ve otlarda tehlikeli düzeylerde birikmesine bağlı olarak gelişir.

Hayvanların molibdene duyarlılıkları hakkında bilgi veriniz.

Hayvanların hepsi molibdene duyarlıdır; ama, deney hayvanları ve tek mideli hayvanların duyarlılığı daha azdır. Duyarlılık çoktan aza doğru sığır, koyun, kobay, tavşan, sıçan, domuz, at sırasını izler.

Hayvanlarda görülen selenyum zehirlenmeleri ve belirtileri nelerdir?

Selenyum ile akut zehirlenme hayvanlar tarafından fazla miktarda selenyumlu bitki ya da yem yenilmesi sonucu gelişir. Ölüm sebebi, akciğer ödemi ile gelişen solunum yetmezliği ve kanamalardır. Subakut zehirlenme selenyumlu bitki veya yemlerin belli bir süre yenilmesi sonucu ortaya çıkar ve kör sendeleme diye de bilinir. Ancak hayvanlarda her zaman körlük veya sendeleme görülmez. Kronik zehirlenme ise alkali hastalığı diye de bilinir ve tahıl ya da otlarda bulunan düşük düzeydeki selenyumun uzun süre alınması sonucu gelişir. Bu durumda ölüm sebebi, metabolik bozukluklardan ziyade, açlık ve susuzluktur. Bu hayvanlarda zayıflama, güçsüzlük, topallık ve körlük dikkati çeker.

Doğal azot dolanımı nedir?

Doğal azot dolanımı, atmosferik azot-toprakta bakteriyel nitrat halindeki tutulma, bitki proteinlerine çevrilme, bitki ve hayvansal metabolizma artığı veya atığı olarak atılma, nitrat ve amonyağa çevrilme ve atmosfere tekrar salıverilme aşamalarından oluşur.

Akut nitrat-nitrit zehirlenme belirtileri nelerdir?

Nitrat ve nitrit zehirlenmesinde klinik belirtiler 30 dakika ile 4 saat içinde başlar; şekillenen methemoglobin miktarına göre çeşitli derecelerdeki hipoksi belirtileriyle seyreder. Nitratın irkiltici olması sebebiyle, belirti olarak başlangıçta karın sancısı, kusma ve sürgün şekillenir. İlerleyen durumlarda solunum güçlüğü, siyanoz, nabzın hızlanması ve zayıflaması gibi solunum ve dolaşım sistemi yetmezliği belirtileri ile hareketlerde düzensizlik, çırpınmalar, koma ve en sonunda da ölüm görülür.

Hayvanların tuz zehirlenmesine olan duyarlılıkları hakkında bilgi veriniz.

• Tuz zehirlenmesi tüm hayvanlarda görülebilir, fakat kanatlı hayvanlar ve domuzlar tuzla zehirlenmeye en duyarlı hayvan türleridir.
• Kanatlıların tuzla zehirlenmeye diğer hayvan türlerine oranla daha duyarlı olmalarının başlıca nedenleri; tat duyularının zayıf olması ve buna bağlı olarak tuzu fazla miktarda yemeleri, böbrekte glomerüllerden süzülme durumlarının daha sınırlı olması, plazmada protein miktarının düşük olması ve böylece ödem eğiliminin bulunmasıdır.

Tuz zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Fazla miktarda tuzun alınmasını takiben 1-2 saat içinde zehirlenme belirtileri başlar; daha ziyade merkezi sinir sistemine ilişkin belirtiler dikkati çeker. Zehirlenme genellikle 1-5 gün içinde görülür. Görülen belirtiler otonomik, motor, davranış ve sinirsel belirtiler olarak sıralanabilir.

Hayvanlarda bitkisel kaynaklı zehirlenmelerin başlıca nedenleri nelerdir?

Hayvanlar genellikle otladıkları yerlerdeki zehirli bitkileri tanırlar ve normal olarak onları yemekten kaçınırlar. Yalnız, meraya yeni getirilen hayvanların yöreyi pek tanımamaları ve zehirli madde içeren bitkiler veya tohumlarının yem maddelerine ya da otlara karışması, hayvanlarda karşılaşılan bitkisel kaynaklı zehirlenmelerin en önemli nedenleridir.

Bitkilerde bulunan ve hayvanlarda zehirlenmelere neden olan alkaloitler hakkında bilgi veriniz.

• Alkaloitler, asitlerle tuzlar şekillendirebilen ve bitkilerde yaygın şekilde bulunan azotlu bazlardır.
• Nikotin, koniin gibi (bu iki madde sıvı haldedir) yapılarında oksijen taşımayanlar dışında genellikle beyaz kristalize toz halde bulunurlar.
• Alkaloitler serbest baz halinde suda hemen hiç çözünmezler; alkolde iyi, diğer organik çözücülerde ise çok iyi çözünürler. Asitlerle oluşturdukları tuzlarında ise bu durum tam tersinedir.
• Alkaloitler gerek serbest baz gerekse tuzları halinde tannik asit, ağır metaller ve metal tuzlarıyla kolayca çökerler. Bu sebeple, tannik asit veya tanen içeren maddeler alkaloitlerle
  zehirlenmelerde sindirim kanalında çöktürücü olarak sıklıkla kullanılırlar.

Baldıran bitkisinde bulunan ve zehirlenmeye neden olan alkaloit nedir?

Koniin

Baldıran bitkisiyle zehirlenmelerde görülen belirtiler nelerdir?

Kas güçsüzlüğü, sendeleyerek yürüme, pupillerde genişleme, nabızda önce yavaşlama sonra hızlanma ve ipliksi nabız şeklini alma, solunumda yavaşlama ve düzensizlikler görülür. Hayvanın şuuru genellikle yerindedir. İlerleyen durumlarda solunum kaslarının felci sonucu ölüm oluşur.

Hayvanlarda morfin duyarlılığı hakkında bilgi veriniz.

Hayvanların morfine duyarlılığı oldukça değişkendir. Morfine verilen cevap değerlendirildiğinde, özellikle şekli yönünden, hayvanlar arasında önemli ayrımlar vardır. Morfin; insan, maymun ve köpeklerde özellikle yatışmaya neden olurken; başta at, kedi ve fare olmak üzere diğer hayvan türlerinde uyarıya sebep olur. Bu durum merkezi sinir sistemindeki morfin reseptörlerinin çeşitliliği ve hayvan türüne göre beyindeki reseptörlerin dağılımları ile sayılarının farklılık göstermesiyle ilgilidir.

Kolşisin nedir?

Kolşisin; son derece zehirli, Zambakgiller ailesinden Acı çiğdem bitkisinin, özellikle tohumları olmak üzere, tüm kısımlarında bulunan bir alkaloitdir.

Kolşisin ile zehirlenme belirtileri nelerdir?

Kolşisin ile zehirlenmelerde, sığırlarda şiddetli karın sancısı ve yeşil-siyah renkte sulu sürgün görülür. Hayvanlarda mide-bağırsak yangısı, göğüs ve deride yanma, şiddetli damar hasarı ve dolayısıyla şok gelişir. Ayrıca belirgin bir kas güçsüzlüğü de görülür. Zehirlenme olgularının ilk dönemlerinde gelişen ölümün nedeni solunum felci veya kalp-damar şoku iken; ilerleyen dönemlerde gelişen ölümün nedeni kanama ve kemik iliği baskısı sonucu oluşan enfeksiyon hastalıklardır.

Striknin nedir? Sıçan zehiri olarak kullanımı hakkında bilgi veriniz.

Kargabüken bitkisinin tohumlarında bulunan ve sıçan zehri olarak sıklıkla kullanılan indol alkaloittir. Belediyeler tarafından başıboş hayvanlarla (köpek, kedi gibi) mücadele amacıyla da kullanılan maddelerden birisidir. Bu sebeple, sıçan zehri olarak hazırlanmış tuzak yemlerinin veya başıboş hayvanları öldürmek için hazırlanan zehirli et, peynir gibi yiyeceklerin diğer hayvanlar tarafından yenilmesine bağlı olarak zehirlenme vakaları görülür.

Hayvanlarda nikotin zehirlenmesi neden gerçekleşir?

Nikotinin antelmintik ve dış parazit ilacı olarak kullanılması, hayvanların tütün tarlalarında otlaması veya tütün bitkisini ya da sigara artıklarını yemeleri sonucu zehirlenmeler oluşur.

Hayvanlarda nikotin zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Nikotin son derece zehirli bir maddedir. Zehirlenme belirtileri 15-45 dakika içinde ortaya çıkar; belirtiler hafif olaylarda 1-2 saat, şiddetli durumlarda 24 saate kadar uzar. Nikotin merkezi sinir sistemi için son derece zehirli bir maddedir; önce geçici olarak merkezi sinir sistemini uyarır, daha sonra ciddi biçimde baskı altına alır. Nikotin merkezi ve çevresel etkileriyle bulantı ve kusmaya da sebep olur. İlerleyen olgularda gerek medulladaki solunum merkezinin, gerekse de diyafragma ve göğüs duvarındaki çizgili kasların felci sonucu solunum yetmezliğinden ölüm şekillenir.

Hayvanlarda belladon alkaloitleri ile zehirlenmeler nasıl meydana gelir?

Sağaltım amacıyla kullanılan atropin veya hiyosinle doz aşımı hallerinde, amfizemli hastalarda hileli alım-satım amacıyla bu maddelerin fazla miktarda kullanılması durumunda ve bu maddeleri içeren bitkilerin aşırı miktarlarda hayvanlar tarafından yenilmesi sonucunda zehirlenme vakaları oluşur.

Tavşanların atropine karşı dayanıklı olmasının nedeni nedir?

Ağızdan verilmesi şartıyla, tavşanlar birçok insanı öldürebilecek miktardaki atropine dayanıklıdırlar. Bunun sebebi tavşanların karaciğerinde bulunan “atropinaz” veya “atropin esteraz” enzimidir (buna benzer bir direnç kobaylarda da görülür). Ama, parenteral yollarla atropin verilmesi halinde, tavşanlar da insanlar ve diğer hayvan türleri kadar atropine duyarlıdırlar.

Hayvanlarda zehirlenmeye neden olan başlıca kalp glikozitleri nelerdir?

Kalp glikozitlerinin en önemli temsilcileri ise digitoksin, digoksin, gitoksin, gitalin, strofantin glikozitleri (strofantin-k, strofantin-g), lanatosit A, B, C ve diginatin’dir.

Kalp glikozitleri ile zehirlenme sonucunda hangi belirtiler meydana gelir?

Doz aşımı veya zehirlenme hallerinde başlangıçta kusma, iştahsızlık, sürgün, karın ağrısı ve zayıflama dikkat çeker. Digital zehirlenmesinin en kötü sonuçları kalpte iletim ve atım düzensizlikleridir. Merkezi sinir sistemi ile ilgili olarak da uyuşukluk, karışıklık, ataksi, huzursuzluk, endişe, hayal görme, yorgunluk gibi belirtiler dikkati çeker. Zehirlenmenin son döneminde kalp vurumları hızlı ve düzensizdir ve son aşamada ise kalpte durma şekillenir.

Hayvanlarda hangi durumlarda siyanogenetik glikozitlerle zehirlenmeler meydana gelir?

Hayvanlar tarafından siyanogenetik glikozitleri içeren bitki ve meyvelerin yenilmesi; bu bitkilerin bazılarından hazırlanan pasta, şekerleme, parfümeri ürünleri ile acıbadem suyu, taflan suyu gibi preparatların kullanılması; siyanür tuzlarının yanlışlıkla yenilmesi sonucu zehirlenme vakaları oluşur.

Hayvanlarda siyanür zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Siyanogenetik bitkilerin yenilmesinden sonra belirtilerin hemen veya gecikerek ortaya çıkmasında glikozitin miktarı kadar, hidrojensiyanürün salıverilme hızı da önemli rol oynar. Siyanürle zehirlenmede hayvanlarda karşılaşılan belirtiler hipokside görülen belirtilere benzer. Etkilenen hayvanlarda başlıca tükürük salgısında artış, nabız ve solunumda hızlanma, solunum güçlüğü, kas titremeleri ve spazmı, şiddetli çabalama, gözyaşı akıntısı, işeme ve pisleme, kusma, şiddetli sancı ve çırpınmalar dikkati çeker.

Saponin nedir? Hayvanların saponinlere karşı duyarlılıklarını değerlendiriniz.

• Saponinler; azot içermeyen, glikozitik yapılı, çok düşük yoğunluklarda bile suyla çalkalandıklarında köpüren, deri ve mukozalarla temasa geldiğinde irkilti ve yangıya yol açan, alyuvarları parçalayan ve pek çok bitkide bulunan maddelerdir.
• Ergin sığır, koyun, keçi ve kemirici hayvanlar saponinlere daha dirençli iken; danalar ve diğer hayvan türleri saponinlere duyarlılık gösterirler.

Solanin zehirlenmesi belirtileri nelerdir?

Solanin zehirlenmesi hızlı seyreder ve klinik belirtileri birkaç saat içerisinde görülür. Etkilenen hayvanlarda salya artışı, kusma, sancı, sürgün ve benzeri sindirim kanalı belirtileri; durgunluk, sersemlik, güçsüzlük, ülserli ağız yangısı, konjunktivit, bacaklarda ekzema, solunum ve kalp atımlarının zayıflaması gibi belirtiler dikkati çeker. Şiddetli zehirlenme olgularında solunum yetmezliği ve kalpte atım düzensizliklerine bağlı olarak 24 saat içerisinde ölüm gelişebilir.

Gossipol nedir? Hayvanların gossipole duyarlılığı hakkında bilgi veriniz.

• Bilhassa tohumları olmak üzere, pamuk bitkisinin tüm kısımlarında ve Ebegümecigiller ailesinden Thespia populnea ve Montezuma speciosissima bitkilerinde bulunan fenolik bir maddedir.
• Zehirliliği pH, yemin bileşimi, uygulanan yağ çıkarma işlemi, hayvan türü gibi birçok faktöre göre değişir. Gossipole genç gevişenler, köpekler, kanatlılar, domuzlar, tavşanlar ve diğer tek-mideli hayvanlar duyarlılık gösterir.

Hayvanlarda tanen zehirlenmesi ile meydana gelen belirtiler nelerdir?

Tanenler ile zehirlenme durumlarında, belirtilen bu etkilerin yanında özellikle gevişenlerde bitkinlik, durgunluk, iştahsızlık, sarılık ve sancıyı takiben inatçı peklik dikkati çeker. Akut böbrek yangısı veya yetmezliğine bağlı gelişen belirtiler de görülebilir.

Işığa duyarlılığa neden olan bitkiler ve bu etkiden sorumlu maddeler nelerdir?

Bazı bitkilerde (karabuğday, çemenotu, korunga, zakkum, sarıkantaron, kürdanotu gibi) vücudu ışığa duyarlı kılan maddeler bulunur ve kimyasal olarak bu maddeler genellikle kuinon (hiperisin, fagopirin gibi) ve furanokoumarin (bergaptan, ksantotoksin, psoralen gibi) türevidirler.

Hayvanlarda östrojenik etkili bitkiler nelerdir?

Östrojenik etkili maddeleri içeren bu bitkilerden başlıcaları; alfalfa, üçgül, bezelye, soya fasulyesi, anason, kahve, lahana ve rhubarb’dır.

Zehirli yağ asitleri nelerdir? Vücutta ne gibi etkileri toksik etilere neden olurlar?

• Özellikle yabani şalgam, kolza ve pamuk gibi bitkilerde veya bunlardan elde edilen yağlarda bulunan erusik asit, sterkulik asit, malvalik asit, setoleik asit, fitanik asit gibi yağ asitleri vücutta sindirilemedikleri için hayvanlarda zehirlenmeye neden olabilirler.
• Bu maddelerin tüketilmesi hayvanlarda gelişme geriliğine, yemden yararlanmanın azalmasına, kalp kası ve çizgili kaslarda hasara, kalp kası mitokondrionlarında glutamat gibi maddelerin yükseltgenme yeteneği ve ATP üretiminin bozulmasına, dalağın büyümesine ve alyuvarların parçalanmasına yol açabilir.

Hayvanların arsenik ile zehirlenmelerinde görülen belirtiler nelerdir?

Perakut zehirlenmelerde genellikle hiçbir belirti görülmeden hayvan ölü olarak bulunurken; akut olaylarda şiddetli sancı, sendeleme, güçsüzlük, bitkinlik, kusma, susama, bazen kanlı olabilen sulu sürgün, nabız sayısında artış ve ilk 1-3 gün içerisinde de ölüm görülür. Arsenik ile subakut zehirlenme durumunda ise hayvanlarda sancı, sendeleme, güçsüzlük, durgunluk, kanlı sürgün, susama, bacaklarda kısmi felç ve soğukluk, uyuşukluk, idrarda kan bulunması ve ara sıra çırpınmalar görülür. Kronik arsenik zehirlenmesi hayvanlarda nadiren görülür. Bu durumdaki hayvanlarda ise susama, mukoz zarların tuğla kırmızısı renk alması, nabızda hafif düzensizlik ve zayıflama dikkati çeken başlıca belirtilerdir. Ayrıca arseniğin kanserojen etkisi de vardır.

Hayvanların bakır ile zehirlenmelerinde görülen belirtiler nelerdir?

Bakırla akut zehirlenen hayvanlarda bulantı, kusma, tükürük salgısında artış, şiddetli sancı, sürgün, güçsüzlük, felç ve ilerleyen olgularda 1-4 gün içerisinde ölüm şekillenir. Herhangi bir şekilde düşük düzeyde bakıra uzun süre maruz kalınması durumunda ise özellikle karaciğerde tehlikeli düzeylerde bakır birikir. Karaciğerde biriken bu bakır seviyesi kritik bir değere ulaştığında, karaciğerden ani olarak dolaşıma bakır salınır. Bu durumda da hayvanda akut bir bakır zehirlenmesi olgusu gelişir. Olay etiyolojik bakımdan kronik nitelikte bir zehirlenme vakası olmasına rağmen, klinik belirtilerin başlama hızı ve belirtileri bakımından akut zehirlenme olarak tanımlanır. Bu durumda hayvanda sarılık, iştahsızlık, kanlı burun akıntısı, kanlı idrar, anemi, bazı olgularda kasılmalar dikkati çeker ve ölüm oranı da yüksektir.

Hayvanların çinko ile zehirlenmelerinde görülen belirtiler nelerdir?

Hayvanlarda çinko ile genellikle akut ve kronik nitelikte zehirlenme vakaları görülür. Fazla miktarda alınan çinko, karında sancı, genellikle hafif-yeşil renkte sürgün, kusma, süt veriminde azalma, iştahsızlık, uyuşukluk, solunum güçlüğü, özellikle omuz eklemi olmak üzere eklemlerde şişme ve dolaşım şoku ile giden akut zehirlenmeye sebep olur. Kronik olaylarda ise iştahsızlık, yemden yararlanmanın azalması, zayıflama, eklemlerde yangı, mide-bağırsak yangısı, topallık, peklik, süt veriminde azalma gibi belirtiler dikkati çeker.

Hayvanların flor ile zehirlenmelerinde görülen belirtiler nelerdir?

Flor güçlü yakıcı-dağlayıcı etkileri olan bir maddedir ve hayvanlarda florla akut ve kronik nitelikte zehirlenmeler oluşur. Kronik flor zehirlenmesi, florozis olarak da bilinir. Zehirlenme hallerinde, başlıca mide-bağırsak yangısı, kusma, karın sancısı, sürgün, sık işeme ve pisleme, kas güçsüzlüğü, tremorlar, çırpınmalar görülürken, daha şiddetli gelişen zehirlenme olaylarında se şok, solunum ve kalp yetmezliğinden ölüm şekillenir.

Hayvanların kadminyum ile zehirlenmelerinde görülen belirtiler nelerdir?

Kadmiyumla ağız yoluyla akut zehirlenme durumunda; tükürük salgısı artışı, mide bulantısı, kusma, şiddetli karın sancısı ve sürgün görülürken, ilk 24 saatte şok ve su kaybına bağlı olarak ölüm oluşabilir. Bir-iki haftalık zehirlenme durumlarında ise özellikle böbrek, akciğer ve dolaşım bozuklukları ile karaciğer hasarı dikkati çeker. Kronik zehirlenme durumunda karaciğer hasarının yanında, idrarda protein ve glikoz artışı ile böbrek hasarı da şekillenir.

Hayvanların kurşun ile zehirlenmelerinde görülen belirtiler nelerdir?

Akut tipte zehirlenme durumunda klinik belirtiler genellikle ortaya çıkmadan hayvan ölmüş halde bulunur. Karın sancısı ve sürekli böğürme, tükürük ve gözyaşı salgılarında artış görülen ilk belirtilerdir. Hayvanın dışkısı koyu renkte ve pis kokuludur. Ağrılı ve sık işeme görülür. Spazm ve tetani, ilk klinik belirtilerle birlikte başlar ve şiddeti ile sıklığı artarak ölüme kadar devam eder. Subakut zehirlenme olguları iştahsızlık, durgunluk, körlük ve davranış bozukluklarıyla başlar ve bu belirtileri dönme hareketleri, tremorlar, aşırı duyarlılık, tükürük salgısı artışı, diş gıcırdatması, karın sancısı, rumen tembelliği, başlangıçta peklik ve devamında da şiddetli sürgün takip eder. Hayvanlarda kronik kurşun zehirlenmesi ise sinir ve sindirim sistemi ile kan yapıcı organlar ve kas dokuya ilişkin belirtilerle kendini gösterir. Bu durumda da anemi, zayıflama, iştahsızlık, verim azalması, kusma, peklik, sancı, dişlerde kurşun pervazı, eklem ve kaslarda ağrı, şişlik, topallık, kısmi veya tam felç, yutak ve tek taraflı gırtlak felci, baş ve boyunda ritmik tikler, kas ve kulaklarda seyirmeler, klonik ve tonik çırpınmalar, körlük ve çeşitli psişik uyarılar dikkati çeker.

Hayvanların selenyum ile zehirlenmelerinde görülen belirtiler nelerdir?

Selenyum vücuda genellikle ağız ve deri yoluyla alınır. Ağızdan alındıktan sonra sindirim kanalından kolay emilir ve tüm vücuda dağılır. Selenyum karaciğer, böbrek ve dalakta yüksek, beyin ve kaslarda düşük yoğunluklarda bulunur. Uzun süreyle düşük miktarlarda alınması halinde, kıl ve tırnaklarda da yüksek düzeylerde birikme eğilimindedir. Ayrıca selenyum plesantayı da geçer ve yavruda şekil bozukluklarına yol açar. Yine buna benzer şekilde kanatlılarda da yumurtaya geçer ve böylece embriyonun gelişmesi ve yumurtadan yavru çıkma oranını düşürür. Selenyum son derece zehirli bir maddedir; zehirliliği maruz kalma yoluna ve bileşiğin çözünme durumuna göre önemli ölçüde değişir. Bu bağlamda değerlendirildiğinde az çözünen veya çözünmeyen bileşikler daha az zehirlidir. Hayvanlarda selenyum ile akut, subakut (kör sendeleme) ve kronik (alkali hastalığı) tipte zehirlenmeler görülür.

Hayvanların nitrat ve nitrit ile zehirlenmelerinde görülen belirtiler nelerdir?

Nitratın irkiltici olması sebebiyle, belirti olarak başlangıçta karın sancısı, kusma ve sürgün şekillenir. İlerleyen durumlarda solunum güçlüğü, siyanoz, nabzın hızlanması ve zayıflaması gibi solunum ve dolaşım sistemi yetmezliği belirtileri ile hareketlerde düzensizlik, çırpınmalar, koma ve en sonunda da ölüm görülür. Sığırlarda kronik nitrat zehirlenmesi durumunda ise anoreksi, durgunluk, ağırlık kaybı veya yeteri ölçüde ağırlık kazanamama, süt veriminde azalma, ileri derecede güçsüzlük, yavru atma veya yaşam gücü zayıf yavru doğurma gibi belirtiler dikkati çeker. 

Hayvanların tuz ile zehirlenmelerinde görülen belirtiler nelerdir?

Görülen belirtiler otonomik, motor, davranış ve sinirsel belirtiler olarak sıralanabilir. Otonomik belirtilerin başlıcaları tükürük salgısı ve burun akıntısında artış, önce fazla işeme ve daha sonra idrar miktarında azalma, önce sürgün ve daha sonra peklik, sancı ve kusmadır. Sinirsel belirtilerin başlıcaları sinirlilik, kısmi veya tam körlük ya da sağırlık, kas tremorları ve seyirmeleri, tonik-klonik çırpınmalar, opistotonus, nistagmus, diş gıcırdatması ve sertliktir. Motor belirtilerin başlıcaları dairesel hareketler yapma, geriye doğru yürüme, sıçrama, çit gibi yerlere tırmanma, ataksi, dengesizlik ve yatmadır. Davranış bozukluğu olarak, önce susama sonra suyu reddetme, yiyememe ve içememe, su ve yemi tanıyamama, önce aşırı duyarlılık sonra letarji ve çevreye ilginin azalması gibi belirtiler dikkati çeker.

Hayvanlarda koniin zehirlenme hangi bitkilerle olur ve belirtileri nelerdir?

Koniin, Maydanozgiller ailesinden Baldıran bitkisinin tüm kısımlarında bulunan sıvı bir alkaloittir. Koniin son derece zehirli bir maddedir ve koniinle zehirlenme belirtileri tüm hayvan türlerinde birbirine benzerlik gösterir. Kas güçsüzlüğü, sendeleyerek yürüme, pupillerde genişleme, nabızda önce yavaşlama sonra hızlanma ve ipliksi nabız şeklini alma, solunumda yavaşlama ve düzensizlikler görülür. Hayvanın şuuru genellikle yerindedir. İlerleyen durumlarda solunum kaslarının felci sonucu ölüm oluşur. Koniin vücuttan atılırken solunum havası ve idrara fare idrarı kokusu verir.

Hayvanlarda opioidlerle zehirlenme hangi bitkilerle olur ve belirtileri nelerdir?

Morfin ve diğer afyon alkaloitleri; Haşhaş bitkisinin olgunlaşmamış kapsüllerinin çizilip, buradan sızan sıvının katılaştırılmasıyla elde edilen afyonda bulunurlar. Opioidlerle zehirlenme durumlarında; köpeklerde kusma, klonik kas spazmları; kedilerde çılgınlığa varabilecek derecede merkezi sinir sistemi uyarısı; atlarda şiddetli uyarı hali ve huzursuzluk; sığırlarda merkezi sinir sistemi uyarısı ile kabızlık görülür. Bu belirtilerle birlikte kedi, koyun ve atlarda pupillerde genişleme; insan, sıçan ve köpeklerde ise toplu iğne başı gibi olacak şekilde pupillerde daralma dikkati çeker. İlerleyen durumlarda ise gerçekleşebilecek olan ölüm olayları; öncelikle solunum merkezi olmak üzere, dolaşım merkezinin felcinden kaynaklanır.

Hayvanlarda kolşisin ile zehirlenme hangi bitkilerle olur ve belirtileri nelerdir?

Kolşisin; son derece zehirli, Zambakgiller ailesinden Acı çiğdem bitkisinin, özellikle tohumları olmak üzere, tüm kısımlarında bulunan bir alkaloitdir. Kolşisin ile zehirlenmelerde, sığırlarda şiddetli karın sancısı ve yeşil-siyah renkte sulu sürgün görülür. Hayvanlarda mide-bağırsak yangısı, göğüs ve deride yanma, şiddetli damar hasarı ve dolayısıyla şok gelişir. Ayrıca belirgin bir kas güçsüzlüğü de görülür. Zehirlenme olgularının ilk dönemlerinde gelişen ölümün nedeni solunum felci veya kalp-damar şoku iken; ilerleyen dönemlerde gelişen ölümün nedeni kanama ve kemik iliği baskısı sonucu oluşan enfeksiyon hastalıklardır.

Hayvanlarda striknin ile zehirlenme hangi bitkilerle olur ve belirtileri nelerdir?

Kargabüken bitkisinin tohumlarında bulunan ve sıçan zehiri olarak sıklıkla kullanılan indol alkaloittir. Strikninden etkilenenlerde görülen ilk zehirlenme belirtileri huzursuzluk, sinirlilik, kas titremeleri ve boyun tutukluğudur. İskelet kaslarının tamamında zıt yönde kasılmalar oluşur, bacaklar gerilmiş ve boyun yukarı doğru uzamış haldedir. Zehirlenmenin başlangıcında hayvanın şuuru yerindedir. Zehirlenme ilerledikçe, tonik kasılmalar şiddetlendiğinden, solunum kasları görev yapamaz hale gelir. Solunumun güçleşmesi ile oluşan apne, öncelikle beyinde oksijenin azalmasına ve şuurun kaybolmasına sebep olur. Beyinde oksijen azalması, motor etkinliğini önemli derecede zayıflatır ve sonuçta iskelet kasları gevşer. Strikninle zehirlenmelerde ölüm sebebi, solunum kaslarının felci sonucu oluşan asfeksinin yol açtığı beyinde oksijen azalmasıdır.

Hayvanlarda nikotin ile zehirlenme hangi bitkilerle olur ve belirtileri nelerdir?

Nikotin, Patlıcangiller ailesinden tütün bitkisinin yapraklarında bulunan bir alkaloittir. Nikotin merkezi sinir sistemi için son derece zehirli bir maddedir; önce geçici olarak merkezi sinir sistemini uyarır, daha sonra ciddi biçimde baskı altına alır. Nikotin merkezi ve çevresel etkileriyle bulantı ve kusmaya da sebep olur. İlerleyen olgularda gerek medulladaki solunum merkezinin, gerekse de diyafragma ve göğüs duvarındaki çizgili kasların felci sonucu solunum yetmezliğinden ölüm şekillenir.

Hayvanlarda atropin ve skopolamin ile zehirlenme hangi bitkilerle olur ve belirtileri nelerdir?

Atropin ve skopolamin (hiyosin), Patlıcangiller ailesinden birçok bitkide bulunurlar. Bunlardan en önemlileri Güzelavratotu, Banotu, Tatula ve Adamotu bitkileridir. Atropinle zehirlenmenin belirtileri; ağızda kuruma, susama, pupillerde genişleme, nabız ve solunum sayısında artma, kabızlık, huzursuzluk, sinirlilik, heyecan ve kas titremeleridir. Belladon alkaloitleri, gözde irisin büzgeç ve lensin siliyer kasını kontrol eden kolinerjik liflerde uyarı geçişini engellediklerinden, pupillerde genişleme ve uyumda bozulmaya yol açarlar. Pupillerin fazla genişlemesi ışığa bakamamaya yol açarken, siliyer kasın gevşemesi lensin kenarlarından çekilmesine ve böylece bombeliği ile kırıcılığının azalmasına sebep olur. Buna bağlı olarak da yakın görüş bozulur ve bulanık görme şekillenir. Bu durum uyum felci diye bilinir.

Hayvanlarda kalp glikozitleri ile zehirlenme hangi bitkilerle olur ve belirtileri nelerdir?

Yapılarında kalp glikoziti içeren bitkilerden en önemlileri; Yüksükotu bitkileri, Strofantus, Adasoğanı, Vadi zambağı, Zakkum ve Bohçaotları’dır. Doz aşımı veya zehirlenme hallerinde başlangıçta kusma, iştahsızlık, sürgün, karın ağrısı ve zayıflama dikkat çeker. Digital zehirlenmesinin en kötü sonuçları kalpte iletim ve atım düzensizlikleridir. Merkezi sinir sistemi ile ilgili olarak da uyuşukluk, karışıklık, ataksi, huzursuzluk, endişe, hayal görme, yorgunluk gibi belirtiler dikkati çeker. Zehirlenmenin son döneminde kalp vurumları hızlı ve düzensizdir ve son aşamada ise kalpte durma şekillenir.

Hayvanlarda siyanogenetik glikozitler ile zehirlenme hangi bitkilerle olur ve belirtileri nelerdir?

Yapılarında siyanhidrik asit (HCN, hidrojensiyanür) bulunduran bitkilerden bazıları acıbadem, taflan, şeftali, kiraz, keten, sorghum türleridir. Etkilenen hayvanlarda başlıca tükürük salgısında artış, nabız ve solunumda hızlanma, solunum güçlüğü, kas titremeleri ve spazmı, şiddetli çabalama, gözyaşı akıntısı, işeme ve pisleme, kusma, şiddetli sancı ve çırpınmalar dikkati çeker. Hayvanın mukozası kanın aşırı derecede oksijenlenmesinden dolayı, parlak kırmızı-kiraz kırmızısı renktedir. Ağızdan ve burundan aynı renkte kan gelmesi veya kan boşalması ölümün yaklaştığını gösterir. Çok şiddetli zehirlenme olayları dışında bu maddelerle zehirlenmede genellikle 15-60 dakika içerisinde ölüm oluşur. Özellikle beyindeki hayati öneme sahip merkezlerin etkilenmesi sonucu, kalp-damar yetmezliği ve solunum yetmezliğine bağlı olarak ölüm oluşur.

Hayvanlarda gossipol ile zehirlenme hangi bitkilerle olur ve belirtileri nelerdir?

Gossipol, bilhassa tohumları olmak üzere, pamuk bitkisinin tüm kısımlarında ve Ebegümecigiller ailesinden Thespia populnea ve Montezuma speciosissima bitkilerinde bulunan fenolik bir maddedir. Yüksek dozlarda birkaç gün ile birkaç hafta süreyle alındığında; duyarlı hayvanlarda halsizlik, mide-bağırsak yangısı, çırpınmalar gibi belirtiler dikkati çeker. İlerleyen olgularda özellikle kuzularda ani ölümler görülebilir. Az miktarlarda uzun bir süre alındığı durumlarda ise; etkilenen hayvanlarda yem tüketiminde azalma, gelişme geriliği, zayıflama, kıl renginde değişme, anemi, pıhtılaşma süresinde gecikme, güçsüzlük, bitkinlik, yumurta veriminde azalma veya durma, yumurtadan civciv çıkma oranında düşme gibi belirtilere neden olur. Düşük düzeyde gossipol ihtiva eden yemleri yiyen kanatlılardan elde edilen yumurtalarda, yumurta akı ve sarısının rengi değişir. Bu hayvanlarda yumurta sarısının rengi, zeytinyeşili rengine döner.

Bitki kaynaklı ışığa duyarlılık nedir?

Bazı bitkilerde (karabuğday, çemenotu, korunga, zakkum, sarıkantaron, kürdanotu gibi) vücudu ışığa duyarlı kılan maddeler bulunur. Bu maddeler vücudun özellikle doğrudan güneş ışığına maruz kalan kesimlerindeki hücrelerde bulunan duyarlı reseptörleri etkileyerek kendilerine has etkileri başlatırlar. Bitki kaynaklı ışığa duyarlılık Tip I ışığa duyarlılık ve Tip II ışığa duyarlılık diye ikiye ayrılır. Tip I ışığa duyarlılığa doğrudan bitkiden gelen madde veya maddeler neden olurken; Tip II ışığa duyarlılığa karaciğer aracılığında atılan parçalanma ürünleri/metabolitleri neden olur. Bu sebeple, ilki “birincil ışığa duyarlılık”, ikincisi de “ikincil ışığa duyarlılık” (karaciğer kaynaklı ışığa duyarlılık) diye de bilinir. İkincil işığa duyarlılıkta karaciğer hasarı ve şiddetli sarılık da vardır. Fagoprin, hiperisin, lantaden, lechuguilla, ikterogenin gibi maddeler veya bunları içeren bitkiler Tip I ışığa duyarlılığa neden olurken; filloeritrin, bergaptan, ksantotoksin, psoralen gibi maddeler de Tip II ışığa duyarlılığa neden olurlar.

Hayvanlarda üreme düzensizlikleri ve kısırlığa neden olabilen östrojenik bitkiler nelerdir?

Östrojenik etkili maddeleri içeren bu bitkilerden başlıcaları; alfalfa, üçgül, bezelye, soya fasulyesi, anason, kahve, lahana ve rhubarb’dır. Bu bitkilerde ve bitki tohumlarındaki östrojenik maddelerin başlıca temsilcileri ise; genistein, biochanin A, daidzein, gratensin, enterolakton, enterodiol, koumestrol’dür. Bu maddelerden özellikle genistein ve koumestrol bitkilerde yaygın şekilde bulunurlar. Genistein ilk kez soya fasulyesinden elde edilmiş, ısıya dayanıklı bir maddedir. Koumestrol ise önce alfalfada, sonra da soya fasulyesi ve filizlerinde bulunmuştur. Bu madde de ısıya dayanıklıdır. Bitki östrojenleri zearalenon’a benzer şekilde klinik belirti ve bozukluklara (kısırlık, yumurtalık kistleri, sık veya çok seyrek kızgınlık, uterus yangısı, adrenal bezlerde küçülme gibi) sebep olurlar.