Sermaye Piyasaları ve Finansal Kurumlar Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Finansal varlıkların temel özellikleri nelerdir?

Finansal varlıkların başlıca özellikleri şunlardır:
• Paraya çevrilebilirlik
• Bölünebilirlik
• Geri dönülebilirlik
• Getiri
• Vade

Para piyasasında işlem gören finansal araçlar nelerdir?

Para piyasasında işlem gören başlıca finansal araçlar şu şekilde sıralanabilir:
• Hazine bonosu
• Banka bonosu
• Mevduat sertifikası
• Finansman bonosu
• Repo ve ters repo

Hisse senedi kavramını açıklayınız?

Hisse senedi, Anonim şirketlerde ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde, sermayenin belli bir oranını temsil eden menkul kıymettir.

Hisse senedinin sahibine sağlamış olduğu haklar nelerdir?

Hisse senedi, şirket sermayesinin belirli bir kısmını temsil eder ve sahibine her türlü ortaklık haklarından yararlanma imkânı sağlar. Bu haklar şunlardır:
• Ortaklık hakkı,
• Yönetime katılma (oy) hakkı,
• Kâr payı (temettü) ve temettü avansı alma hakkı,
• Rüçhan hakkı (yeni pay alma hakkı),
• Bedelsiz pay alma hakkı
• Tasfiyeden pay alma hakkı,
• Bilgi edinme hakkı sağlar.

Katılma intifa senedi hakkında kısaca bilgi veriniz?

Katılma intifa senedi, Sahiplerine, ortaklık hakkına sahip olmaksızın kârdan pay alma, tasfiye bakiyesinden yararlanma, yeni pay alma ve belli bazı olanaklardan yararlanma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır. Katılma intifa senedi, esas sözleşmede hüküm bulunmak koşulu ile genel kurul kararıyla ve süresiz olarak çıkarılabilir ve nama veya hamiline yazılı olarak düzenlenebilir. 

İtfa fonu nedir açıklayınız?

İtfa fonu, İşletmelerin, ihraç ettikleri tahvillerin geri ödemesinde kullanmak üzere oluşturdukları fondur.

Kâra iştirakli tahviller hakkında kısaca bilgi veriniz?

Kâra İştirakli Tahviller, yatırımcılara, hem faiz elde etme hem de kâra katılma olanağı sağlar. Kâra iştirakli tahviller, işletmenin kârlı olması durumunda ödeme yapılacağından imtiyazlı hisse senetlerine benzemektedir. Ancak, iki noktada imtiyazlı hisse senetlerinden ayrılırlar. İşletme kârlı ise, tahvil sahipleri ödemenin yapılmasını isteyebilirler. Ayrıca, faiz ödemeleri vergi matrahından da düşülebilir. Bilindiği gibi, imtiyazlı hisse senetleri için ödenen kâr payları, vergi matrahından düşürülememektedir.

Tahvilin üstünlükleri ve sınırlılıkları nelerdir?

Tahvilin ihraç eden açısından üstünlükleri ve sakıncaları şöyle özetlenebilir:

Üstünlükleri;
• Tahvil maliyeti belli ve sınırlıdır.
• Hisse senetlerine göre getirisi düşüktür.
• İşletme sahipleri, yönetimi ve denetimi tahvil sahipleri ile paylaşmazlar.
• Faiz ödemeleri vergi matrahından düşülmektedir.

Sınırlılıkları:
• İşletmenin gelirleri düzenli değilse, faiz ödemelerini karşılayamaz. Bu nedenle, işletme için bir risk doğar.
• Aşırı borçlanma durumunda, finansal kaldıraç olumlu çalışsa da hisse senetlerinin fiyatları düşebilir.
• Tahviller, özellikle uzun bir dönemi içerdiklerinden, risk de içerirler. Çünkü uzun dönemde planlar ve beklentiler değişebilir.
• Tahvillerde vade uzun olduğundan, işletme için kısa vadeli borçlara göre daha ağır hükümler söz konusu olabilir.

Ortaklık varantları hakkında kısaca bilgi veriniz?

Ortaklık varantları, sahibine ihraççı ortaklığın veya payları borsada işlem gören başka bir ortaklığın belirli sayıda hissesini, belirli bir fiyattan, belirli bir dönem içerisinde satın alma hakkı veren sermaye piyasası aracıdır. Bu yönüyle ortaklık varantları hisse satın alma hakkı veren opsiyon sözleşmelerine benzemektedir.

Kâr ve zarar ortaklığı belgesi hakkında kısaca bilgi veriniz?

Anonim ortaklıkların finansman ihtiyaçlarını karşılamak için ihraç edebilecekleri kâr ve zarara katılma hakkı veren menkul kıymetlerdir. Bu yolla toplanan fonlar anonim ortaklığın her türlü faaliyetinin finansmanı için kullanılır. Bu aracın en önemli özelliği anonim ortaklığın zarar etmesi hâlinde, yatırımcı açısından zarara da ortaklığın söz konusu olmasıdır. En kısa vade bir ay, en uzun vade 7 yıl olmak üzere, vade ortaklık faaliyetinin özelliğine göre muhtelif dönemlerde aylık ve katları olarak düzenlenir. Vade sonlarında kâr zarar ortaklığı belgesi bedelleri defaten ödenir. Kâr garantisi olmayan bu araçlarda, belli hesaplama kriterleri çerçevesinde yatırımcı kâr ve zarara katılmaktadır. Hisse senedi ile değiştirilebilir nitelikte kâr zarar ortaklığı belgesi ihracı da mümkündür.

Varlığa dayalı menkul kıymetler hakkında kısaca bilgi veriniz?

Varlığa dayalı menkul kıymetler, Bankalar, finansal kiralama ve finansman şirketleri, ipotek finansmanı kuruluşları ve gerekli nitelikleri taşıyan aracı kuramların kurabileceği “Varlık Finansmanı Fonları” tarafından fon portföyündeki varlıklar karşılığında ihraç edilen borçlanma senetlerine “Varlığa Dayalı Menkul Kıymet” (VDMK)denilir. VDMK;
• Bankaların tüketici kredileri, konut kredileri,
• İhracat kredileri,
• Finansman şirketlerinin kendi mevzuatları uyarınca açmış oldukları krediler,
• Finansal kiralamaya yetkili kuruluşların finansal kiralama sözleşmelerinden doğan alacaklar,
• Gayrimenkul yatırım ortaklıklarının portföylerindeki gayrimenkullerin satış veya satış vaadi sözleşmelerinden kaynaklanan senetli alacakları karşılığında, doğrudan ihraç edecekleri kıymetli evraktır.

Türev ürünler nelerdir açıklayınız?

Türev ürünler, fiyatları bir başka ürünün fiyatına bağlı olan ürünlerdir. Başka bir ifadeyle, türev ürün, vade sonundaki veya vade içerisindeki değeri, sözleşmeye konu olan varlığın fiyatı tarafından belirlenen bir finansal varlıktır. Türev ürünler; altın, petrol, bakır, mısır, buğday, pamuk, et gibi çok çeşitli fiziki mallar üzerine ve hisse senedi, tahvil, faiz oranı, döviz, endeks gibi finansal ürünler üzerine düzenlenmektedir. Finansal ürünler üzerine düzenlenen türev ürünlerin işlem hacimleri, mallar üzerine düzenlenen türev ürünlerin işlem hacimlerinden oldukça fazladır. Türev ürünler, vadeli (forward) sözleşmeler, gelecek (futures) sözleşmeleri, swaplar ve opsiyonlardan oluşmaktadır. Bununla birlikte türev ürünler özellikle spekülatif amaçlarla yatırımcılar tarafından yaygın olarak kullanılan sermaye piyasası araçlardır.

Türev ürünlerin kaç farklı kullanım amacı bulunmaktadır?

Türev ürünleri, kullanılma amaçlarına göre üç grupta toplamak mümkündür. Bunlar
• Riskten korunma,
• Spekülasyon,
• Arbitrajdır.

Vadeli (forward) İşlemler hakkında kısaca bilgi veriniz?

Vadeli (forward) işlemler, ileri bir tarihte teslimi söz konusu olacak herhangi bir malın, vadesi, fiyatı ve miktarı bugünden belirlenerek sözleşmeye bağlandığı işlemler veya sözleşmelerdir. Vadeli işlem sözleşmelerinin işlem gördüğü piyasalara da vadeli işlem piyasaları denilmektedir.

Gelecek sözleşmeler kavramını açıklayınız?

Belirli nitelikteki ve miktardaki bir malın veya finansal ürünün, bugünden belirlenen bir fiyattan, gelecekteki bir tarihte teslim edilmesini veya teslim alınmasını hükme bağlayan sözleşmelere, gelecek sözleşmeleri denilmektedir. Kısaca, gelecek (futures) sözleşmesi, fiyatın, vadenin ve miktarın bugünden belirlendiği geleceğe yönelik alım-satım sözleşmeleridir. Gelecek piyasaları ise, gelecek sözleşmelerinin işlem gördüğü organize piyasalardır. Gelecek sözleşmeleri, organize “futures” borsalarında gerçekleştirilmektedir.

Opsiyon sözleşmeleri hakkında kısaca bilgi veriniz?

Opsiyon sözleşmesi, sahibine belirli sayıda bir menkul kıymetin veya malın, önceden belirlenen bir fiyattan, belirli bir süre içerisinde alım veya satım hakkını veren sözleşmedir.

Opsiyon sözleşme türleri nelerdir?

Opsiyon sözleşmesine konu olan varlıklara göre, opsiyon çeşitleri aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
• Hisse senedi opsiyonları
• Endeks opsiyonları
• Döviz opsiyonları
• Faiz oranı opsiyonları
• Gelecek sözleşmeleri üzerine düzenlenen opsiyonlar
• Mal opsiyonları

Kredi temerrüt swapları (CDS) hakkında kısaca bilgi veriniz?

Kredi türevleri içerisinde en çok kullanılan enstrümanlardan biri kredi temerrüt swaplarıdır (CDS). CDS; bir alacaklının herhangi bir kredi olayına karşı, üçüncü bir kişiye belli bir ücret ödeyerek alacağını garanti altına aldığı bir kıymetli evrakı ifade etmektedir. Buradaki kredi olayı terimi, genellikle olası temerrüt olaylarını ifade etmek için kullanılmaktadır. Kredi olayına; iflas ilanı, tahvil ödemelerindeki acziyet, yükümlülüğün reddi ya da kredi notunun düşürülmesi örnek olarak verilebilir.

CDS işleminde; CDS alıcısı korunma satın alan taraftır, karşı taraf ise korunma satan ya da swapı yazan kişi konumundadır. Koruma alan tarafın, swapı yazan kişiye ödediği ücrete CDS primi (swap primi, swap spreadi) denir ve bu prim borçlunun borçlarını ödeyememe riskine karşı alınan sigortanın maliyetini gösteren faiz oranıdır.

Krediye dayalı tahviller hakkında kısaca bilgi veriniz?

Krediye dayalı tahviller, koruma satıcısının, koruma alıcısının ihraç ettiği ve geri ödemeleri bir referans varlığın performansına bağlı olan tahvillerini nakit karşılığında alarak referans varlıktan doğan kredi riskini kısmen ya da tamamen üstlenmesini sağlayan sözleşmelerdir. Krediye dayalı tahviller, kredi temerrüt swapı ile bir bono bileşimi biçiminde yapılandırılmakta ve krediye dayalı tahviller de bonoda olduğu gibi, düzenli faiz ödemesi ve vade sonunda da anapara ödemesi yapmaktadır. Krediye dayalı tahvillerin ihracı ya dolaylı olarak bir özel amaçlı kuruluş tarafından ya da doğrudan bir banka tarafından yapılmaktadır. Her iki durumda da ihraç edilen borç enstrümanının, bağlantılı olduğu referans kredinin performansına bağlı olarak kupon ve anapara ödemeleri değişebilir.

Sukuk kavramını açıklayınız?

Sukuk, orta veya uzun vadeli, sabit veya değişken getiri sağlayan faizsiz sermaye piyasası aracıdır. Sukuk (islami tahvil), islami finansman yöntemlerine dayanılarak ihraç edilen menkul kıymettir. En basit şekliyle sukuk bir varlığa sahip olmayı veya ondan yararlanma hakkını göstermektedir. Sukukta yer alan hak sadece nakit akışı hakkı değil aynı zamanda mülkiyet hakkıdır. Tahvil, borca dayalı sertifika iken sukuk, varlığa dayalı sertifika olarak nitelendirilebilir. Bu, sukuku geleneksel tahvillerden ayıran en önemli farktır. Sukuku hisse senedinden ayıran en önemli fark ise sukuk ihracının belli bir vadesi olması ve mülkiyetin şirketin belli bir varlığı ile sınırlı olmasıdır. Sukuk sahipleri yatırımlarının ne için kullanılacağını dini nedenlerle bilmek istemektedirler.