İktisada Giriş Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Toplam talep eğrisinin kaymasına neden olan faktörler nelerdir?

• Hükümet politikalarındaki değişmeler
• Hanehalkları ve firmaların bekleyişlerindeki değişmeler
• Uluslararası faktörler
• Toplam servetteki değişmeler

Kısa dönemde toplam arz eğrisi neden pozitif eğimli olarak çizilir?

Kısa dönemde pozitif eğimli toplam arz eğrisi, firmaların düşük fiyat düzeylerinde daha az, yüksek fiyat seviyelerinde ise daha fazla toplam çıktı arz edeceklerini gösterir. Firmaların bu şekilde davranmalarının nedeni; ücret ve girdi fiyatlarının esnek olmaması nedeniyle kısa dönemde bazı maliyetlerin sabit kalması ve yükselen fiyatlarda firmaların daha kârlı duruma geçmeleridir. Çünkü kâr amaçlı firmaların piyasaya arz edeceği mal ve hizmet miktarı, çıktıları için ödenen fiyata, ücretlere ve diğer üretim maliyetlerine, teknoloji ve daha birçok faktöre bağlıdır.

Toplam talep eğrisi hangi etkilere bağlı olarak negatif eğimli çizilir?

i) Reel Balans

ii) Zamanlararası İkame

iii) Uluslararası İkame

Toplam talep eğrisinin negatif eğimli olmasına neden olan etkilerden biri olan "zamanlararası ikame etkisi" nedir?

Faiz oranı para piyasasında para arzı ve para talebi tarafından belirlenmektedir. Genel fiyat düzeyi düştüğünde, tüketiciler ve firmalar günlük işlemleri için daha az paraya ihtiyaç duyarlar. Çünkü belli bir para miktarı ile öncekine kıyasla daha fazla mal ve hizmet satın alınabilecektir. Yani fiyat düzeyindeki düşme para talebini azaltacaktır. Her bir toplam talep eğrisi ekonomide sabit bir para arzı varsaydığı için, para talebindeki azalma paranın fiyatında (yani faiz oranında) düşüşe neden olacaktır. İşte faiz oranındaki düşüş faize duyarlı harcamaları teşvik edecek toplam harcama fonksiyonunu yukarı kayacaktır. Bu da fiyatlar genel düzeyi ile çıktı düzeyi arasında negatif yönlü bir ilişkiye neden olmaktadır?

Hanehalkları ve firmaların bekleyişlerindeki değişmeler toplam talep eğrisini nasıl etkiler?

Gelecekteki ekonomik koşullara ilişkin her türlü bekleyişler, hanehalkları ve firmaların harcama kararlarını etkiler. Özellikle gelecekteki enflasyon beklentileri, gelir düzeyi ve kâr düzeyine ilişkin beklentiler toplam harcama fonksiyonunun dolayısıyla toplam talep eğrisinin kaymasına neden olur. Örneğin, gelecekte enflasyon oranının artacağı şeklinde bir beklenti oluşmuş ise, diğer koşullar sabitken, toplam talepte bir artışa yani AD eğrisinin sağa kaymasına neden olur. Beklenen enflasyon oranı ne kadar yüksek ise, mal ve hizmetlerin gelecekteki fiyatları o denli yüksek olacaktır. Yine enflasyon beklentisinin yüksek olması paranın ve diğer finansal varlıkların beklenen reel değerini düşürecektir. Bu durumun farkında olan insanlar cari dönemde daha çok mal ve hizmetler alacaklar, dolayısıyla AE yukarı kayarken AD ise sağa kayacaktır. Enflasyon oranının düşeceği beklentisi ise, insanların harcamalarını ertelemelerine yol açacağından AD eğrisi sola kayacaktır.

İktisat biliminde "toplam talep" kavramı neyi ifade eder?

Toplam talep, ekonomideki tüm sektörler tarafından (hanehalkı, firmalar, devlet ve dış âlem sektörlerince) çeşitli fiyat düzeylerinde belli bir dönemde talep edilen mal ve hizmetlerin toplam miktarıdır.

Toplam servetteki değişmeler toplam talep eğrisini nasıl etkiler?

Toplumun servetindeki bir artış toplam talep eğrisini sağa kaydırırken, servetteki bir azalma ise AD eğrisini sola kaydırır. Örneğin, Menkul Kıymet Borsası’nın olumlu bir trend yakalaması, indeks değerinin önemli ölçüde artması, hanehalklarının elindeki hisse senetlerinin değerini yükseltir. Hisse senedi fiyatlarının artması mevcut pay senedi sahiplerinin daha varlıklı olması demektir. Bu şekilde servet düzeyi yükselenler, ellerindeki hisse senetlerinin bir kısmını satarak dayanıklı tüketim malı harcamalarını artıracaklardır. Sadece dayanıklı tüketim malı değil her tür tüketim harcamaları teşvik edilmiş olacaktır. Özet olarak borsaya kayıtlı pay senetlerinin değerindeki artış harcamaları teşvik edecek herhangi bir fiyat düzeyinde toplam harcama fonksiyonu yukarı kayarken AD eğrisi de sağa kayacaktır. Servetteki bir azalma ise, örneğin borsadaki düşüş sonucu ortaya çıkmış olabilir, AD eğrisini sola kaydırır. 

Teknoloji ve emek verimliliğindeki değişmeler toplam arz eğrisini nasıl etkiler?

Toplam arz eğrisinin konumunu belirleyen bir başka faktör de teknolojidir. Düşünün ki yeni bir buluş sayesinde emeğin verimliliği artsın, yani emek birimi başına üretim miktarı artsın. Ücretler ve diğer girdi fiyatları değişmese bile bu gelişme firma maliyetlerini düşürür, kârlılığı artırır ve üretimi teşvik eder. Ürün fiyatını sabit kabul edersek bu durum AS eğrisinin sağa kaydığını açıklar.

İktisat biliminde "toplam arz" kavramı nedir?

Toplam arz, belirli bir dönemde çeşitli fiyat düzeylerinde, ekonomideki tüm üreticilerin birlikte arz ettikleri toplam çıktıyı gösterir. Arz edilen toplam çıktı; reel GSYİH olarak ölçülen ve ekonomideki tüm firmalar tarafından üretilen mal ve hizmet miktarıdır. İşte toplam arz, bu toplam çıktı ile genel fiyat düzeyi arasındaki ilişkiyi gösterir.

Toplam talep eğrisinin negatif eğimli olmasına neden olan etkilerden biri olan "uluslararası ikame etkisi" nedir?

Yurt içinde üretilen mal ve hizmetlerin yurt dışı mallarla ikamesi ya da tersi durum uluslararası ikame olarak tanımlanır. Net ihracatı ele alırsak (NX = X – M); ülkede fiyat düzeyinde düşüş ihracatı (X) artırır ve ithalatı (M) ise azaltır. Tabiiki diğer ülkelerin fiyat düzeyleri sabit kaldığı varsayımı altında net ihracat olumlu etkilenir. Çünkü Türkiye’de fiyatlar düştüğü için Türk malları hem yurt içinde hem de yurt dışında cazip olacak ve ihracat artacaktır. Öte yandan Türk vatandaşları nispi fiyat avantajı olan yerli mallara yöneldiği için ithalat da azalacaktır. Böylece fiyat düzeyindeki azalış nedeniyle net ihracat artacaktır. Net ihracatın artması toplam harcama fonksiyonunu yukarı kaydırır ve denge reel GSYİH düzeyi artar. Bu durum negatif eğimli talep eğrisinin varlığını açıklamada kullanılır. 

Ücretlerdeki değişmeler toplam arz eğrisini nasıl etkiler?

Firmalarca uygulanan ortalama ücret düzeyinin arttığını varsayalım. Bu durumda belli bir çıktı düzeyini üretmek, daha fazla maliyete neden olacaktır. Firmalar da bu yüzden daha yüksek fiyat talep edeceklerdir ve genel fiyat düzeyi artacaktır. Ya da aynı fiyat düzeyi için firmalar daha az üreteceklerdir. 

Toplam talep eğrisinin negatif eğimli olmasını açıklayan etkilerden biri olan "reel balans etkisi" nedir?

Bu etkiye göre, fiyatlar genel düzeyi düştüğünde, toplumun finansal varlıklarının reel değeri ya da satın alma gücü artar. Bir başka deyişle sabit bir parasal değeri olan her türlü finansal aktifin satın alma gücü, fiyat düzeyi düştüğünde yükselir. Bu durum insanların kendilerini daha zengin hissetmelerini sağlar, böylece daha fazla mal ve hizmet tüketmelerine neden olur. Yani toplam harcama fonksiyonu fiyat düzeyinin düşmesi sonucu yukarı kayar ve daha yüksek reel çıktı düzeyinde dengeye ulaşır.

Uluslararası faktörlerdeki değişmeler toplam talep eğrisini nasıl etkiler?

İthal malının yurt içindeki fiyatı yükseldiği için talep edilen miktarı da azalacaktır. İhracat ise kurun yükselmesinden olumlu etkilenecektir. Çünkü ülkede üretilen mallar yabancı para cinsinden ucuzlayacaktır. Net ihracat olumlu etkilendiği için her bir fiyat düzeyinde toplam harcama fonksiyonu yukarı kayarken, AD eğrisi sağa kayacaktır. Tersi durumda ise AD sola kayar ve AE ise aşağı kayar. 

Yabancıların gelir düzeyindeki artışlar da Türkiye’de üretilen mal ve hizmetlere olan talebi artırması durumunda AD eğrisinde sağa kayma görülür. Çünkü ihracat artacaktır, döviz girdisi sağlayan hizmetlere, örneğin turizme, talep artacaktır.

Toplam arz eğrisinin düşey ya da pozitif eğimli olması neye bağlıdır?

Toplam arz eğrisinin biçimi, ücret ve fiyat davranışları üzerine yapılacak olan varsayımlara bağlıdır. Şayet ücretlerin ve fiyatların oldukça esnek olduğuna inanıyorsak toplam arz eğrisi (AS) düşey olacaktır. Eğer ücretler ve fiyatlar esnek değilse ya da katı (yapışkan) ise toplam arz eğrisi (AS) yatay olacaktır.

Tüketimin zamanlararası ikamesi nedir?

Bugün alınacak mal ve hizmetlerin daha sonraki bir tarihe ertelenmesi ya da daha sonraki bir tarihte alınması planlanan mal ve hizmetlerin bugün alınacak olması zamanlararası ikame olarak adlandırılır.

Zaman unsuru dikkate alındığında "toplam arz eğrisi" nasıl çizilir?

İktisatçılar zaman unsurunu dikkate alarak, ücretlerin ve fiyatların uzun dönemde esnek olacağını ancak kısa dönemde en azından bazı ücretlerin ya da girdi fiyatlarının yapışkan olacağını tartışırlar. Bu tartışmalar çerçevesinde özellikle kısa dönemde toplam arz eğrisinin (SRAS) pozitif eğimli olduğu genel kabul görmektedir. Öte yandan uzun dönem toplam arz eğrisinin (LRAS) ise tam istihdam düzeyinde (YF) düşey olduğu, yani reel GSYİH’nin potansiyel GSYİH’ye eşit olduğu kabul edilir. Çünkü ücretler ve fiyatlar uzun dönemde esnektir.

Uzun dönem toplam arz eğrisi neden düşey olarak çizilir?

Kısaca uzun dönem toplam arz eğrisi (LRAS) düşeydir. Çünkü potansiyel GSYİH fiyat düzeyinden bağımsızdır. Bu bağımsızlığın nedeni ise tüm ücretlerin ve fiyatların esnekliğidir. Fiyat düzeyi yükseldiğinde tüm faktör fiyatları da yükseliyorsa; nisbi fiyatlar, reel ücret, dolayısıyla reel GSYİH düzeyi bundan etkilenmez. Böylece tam istihdam düzeyinde LRAS düşey bir hal alır.

Emek dışındaki girdi fiyatlarındaki değişmeler toplam arz eğrisini nasıl etkiler?

Girdilerin AS üzerindeki etkisi açısından bakıldığında, diğer girdi fiyatlarındaki artışın, ücretlerden farkı yoktur. Bu girdilerin fiyatlarındaki artışlar toplam arz eğrisini sola AS0’dan AS1’e, girdi fiyatlarındaki düşüşler ise toplam arz eğrisini sağa kaydırır. Örneğin, 1980’lerin ilk yarısında, 1990’lardaki körfez savaşında ve 2000’li yıllardaki Irak savaşında olduğu gibi enerji fiyatlarındaki artış toplam arz eğrisini sola kaydırır. Yine yurt dışından ithal edilen bir girdinin fiyatının artması da AS’yi sola kaydırır.

Hükümet politikalarındaki değişmeler toplam talep eğrisini nasıl etkiler?

Hükümetler uyguladıkları para ve maliye politikaları ile toplam talebi etkileyebilir. Hükümetin kamu harcamaları, transfer ödemeleri ve vergileri kullanarak ekonomiyi etkileme teşebbüsleri maliye politikası olup, AD eğrisini kaydıran önemli bir faktör olarak karşımıza çıkar. Örneğin, mal ve hizmetler için kamu harcamalarının artması, transfer harcamalarındaki artış ve vergilerdeki azalma genişletici maliye politikası olup AD’yi sağa AD1’e kaydırır. Kamu harcamalarındaki azalma, transferlerdeki azalma ve vergilerdeki artış daraltıcı maliye politikası olup AD’yi sola kaydırır. 

Toplam arz eğrisini kaydıran faktörler nelerdir?

• Ücretlerdeki değişmeler
• Emek dışı girdi fiyatlarındaki değişmeler
• Teknoloji ve emek verimliliğindeki değişmeler