İdare Hukuku Dersi 2. Ünite Özet

Giriş

Şekli ya da organik anlamda idare kavramı çerçevesinde idari teşkilat, Devlet idaresinin asli görev ve hizmetlerini yürüten tüm kamu kurum ve kuruluşlarını, makam ve mercilerini, organ ve birimlerini içeren bir kavramdır. Merkezi idare devletin sunmak zorunda asli ve milli kamu hizmetlerini tüm ülkede hiyerarşik emir ve talimat yoluyla aynı standartta sunan kamu idarelerdir. Merkezi idareden görece idari ve mali özerkliği haiz yerinden yönetimler ise, belirli ve sınırlı coğrafyada mahalli hizmetler sunan mahalli idarelerle, sunulan hizmetin içeriğine göre farklılaşan hizmetsel ya da fonksiyonel yerinden yönetimler olmak üzere temelde ikiye ayrılmaktadır.

Merkezi İdare-Başkent Teşkilatı

Cumhurbaşkanı

Cumhurbaşkanı hem siyasal hem de idari açıdan Devletin başıdır. Cumhurbaşkanı, Devlet başkanı sıfatıyla Türkiye Cumhuriyetini ve Türk Milletinin birliğini temsil eder; Anayasanın uygulanmasını, Devlet organlarının düzenli ve uyumlu çalışmasını temin eder. Cumhurbaşkanının görev ve yetkileri Anayasanın 104. maddesinde sayılmıştır. Cumhurbaşkanı, seçildikten sonra bir veya daha fazla Cumhurbaşkanı yardımcısı atayabilir. Cumhurbaşkanı yardımcıları, Cumhurbaşkanı tarafından verilen görevleri yaparlar. Cumhurbaşkanlığı makamında, Cumhurbaşkanı özel kalem müdürü, Cumhurbaşkanı başdanışmanı ve danışmanı ve özel temsilci bulunur. En yüksek Devlet memuru olan İdari İşler Başkanı , Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığının en üst amiridir. Cumhurbaşkanlığı İdari İşler Başkanlığı; Hukuk ve Mevzuat Genel Müdürlüğü, Personel ve Prensipler Genel Müdürlüğü, Güvenlik İşleri Genel Müdürlüğü, Destek ve Mali Hizmetler Genel Müdürlüğü ve Koruma Hizmetleri Genel Müdürlüğü birimlerinden oluşur. 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesiyle Cumhurbaşkanlığı bünyesinde dokuz adet Cumhurbaşkanlığı Politika Kurulu kurulmuştur. Aynı kararname ile Cumhurbaşkanlığına bağlı, özel bütçeli, kamu tüzel kişiliğini haiz, idarî ve malî özerkliğe sahip şu dört ofis kurulmuştur: Dijital Dönüşüm Ofisi, Finans Ofisi, İnsan Kaynakları Ofisi ve Yatırım Ofisi. Devlet Arşivleri Başkanlığı, Devlet Denetleme Kurulu, Diyanet İşleri Başkanlığı, İletişim Başkanlığı, Milli Güvenlik Kurulu Genel Sekreterliği, Milli İstihbarat Teşkilatı Başkanlığı, Milli Saraylar İdaresi Başkanlığı, Savunma Sanayi Başkanlığı, Strateji ve Bütçe Başkanlığı, Türkiye Varlık Fonu da Cumhurbaşkanlığına bağlı kurum ve kuruluşlardır. İlk kez 1982 Anayasası ile idarenin hukuka uygunluğunun, düzenli ve verimli şekilde yürütülmesinin ve geliştirilmesinin sağlanması amacıyla, Cumhurbaşkanlığına bağlı olarak Devlet Denetleme Kurulu kurulmuştur.

Bakanlıklar

Eğitim, sağlık, güvenlik, savunma, adalet, maliye, ulaştırma, tarım, kültür ve turizm gibi Devletin sunmakla yükümlü olduğu kamu hizmetlerinin konu bakımından uzmanlık (ihtisas) prensibine göre Devlet tüzelkişiliği içinde sunulduğu en yüksek örgütlenmeye “bakanlık” denir. Bakan , bakanlık kuruluşunun en üst amiri olup, bakanlık icraatından ve emri altındakilerin faaliyet ve işlemlerinden sorumlu, bakanlık merkez, taşra ve yurtdışı teşkilatı ile bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşların faaliyetlerini, işlemlerini ve hesaplarını denetlemekle görevli ve yetkilidir. Bakan Yardımcıları , bakanın emrinde ve onun yardımcısı olup bakanlık hizmetlerini bakan adına ve bakanın direktif ve emirleri yönünde, bakanlığın amaç ve politikalarına, kalkınma planlarına ve yıllık programlara, stratejik plan ve performans hedefleri ile hizmet gereklerine, mevzuat hükümlerine uygun olarak düzenler ve yürütür. 1 Sayılı Cumhurbaşkanlığı Teşkilatı Hakkında Cumhurbaşkanlığı Kararnamesine göre, bakanlıklarda sayısı on beşi geçmemek üzere Bakan Müşaviri istihdam edilebilir. Aynı kararnameye göre, Bakanlıklar şu birimlerden oluşur: merkez teşkilatı, ihtiyaca göre kurulan taşra ve yurtdışı teşkilatı, bağlı, ilgili ve ilişkili kuruluşlardır. Bakanlıklara bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşlar kendi kanunları ve Cumhurbaşkanlığı Kararnamelerindeki hükümlere tabidir. Bağlı, ilgili ve ilişkili kurum ve kuruluşlar bakanlıkların alt birimleri değildir.

Millî güvenliğin sağlanmasından ve Silahlı Kuvvetlerin yurt savunmasına hazırlanmasından, Türkiye Büyük Millet Meclisine karşı, Cumhurbaşkanı sorumludur. Başkomutanlık , Türkiye Büyük Millet Meclisinin manevî varlığından ayrılamaz ve Cumhurbaşkanı tarafından temsil olunur. Cumhurbaşkanınca atanan Genelkurmay Başkanı ; Silahlı Kuvvetlerin komutanı olup, savaşta Başkomutanlık görevlerini Cumhurbaşkanlığı namına yerine getirir.

Merkeze Yardımcı Kuruluşlar

Merkezi idarenin başkent teşkilatına idari, hukuki ve mali nitelikte danışma, öneri, inceleme, planlama, eşgüdüm ve denetim yoluyla yardım eden, destek olan “danışma”, “uzman” ya da “kurmay” statüsünde kuruluşlardır.

Millî Güvenlik Kurulu ; Devletin millî güvenlik siyasetinin tayini, tespiti ve uygulanması ile ilgili alınan tavsiye kararları ve gerekli koordinasyonun sağlanması konusundaki görüşlerini Cumhurbaşkanına bildirir. Cumhurbaşkanının başkanlığında şu üyelerden oluşur: Cumhurbaşkanı yardımcıları, Adalet Bakanı, Millî Savunma Bakanı, İçişleri Bakanı, Dışişleri Bakanı, Genelkurmay Başkanı, Kara Kuvvetleri Komutanı, Deniz Kuvvetleri Komutanı, Hava Kuvvetleri Komutanı.

1982 Anayasasının 155. Maddesi uyarınca Danıştay’ın , yargısal anlamda davaları görmek dışında kamu hizmetleri ile ilgili imtiyaz şartlaşma ve sözleşmeleri hakkında iki ay içinde düşüncesini bildirmek, idarî uyuşmazlıkları çözmek ve kanunla gösterilen diğer işleri yapmak olmak üzere idari görevleri bulunmaktadır.

Anayasanın 160. maddesine göre: “ Sayıştay , merkezî yönetim bütçesi kapsamındaki kamu idareleri ile sosyal güvenlik kurumlarının bütün gelir ve giderleri ile mallarını Türkiye Büyük Millet Meclisi adına denetlemek ve sorumluların hesap ve işlemlerini kesin hükme bağlamak ve kanunlarla verilen inceleme, denetleme ve hükme bağlama işlerini yapmakla görevlidir. Sayıştay’ın kesin hükümleri hakkında ilgililer yazılı bildirim tarihinden itibaren 15 gün içinde bir kereye mahsus olmak üzere karar düzeltilmesi isteminde bulunabilirler. Bu kararlar dolayısıyla idarî yargı yoluna başvurulamaz. Vergi, benzeri malî yükümlülükler ve ödevler hakkında Danıştay ile Sayıştay kararları arasındaki uyuşmazlıklarda Danıştay kararları esas alınır. Mahallî idarelerin hesap ve işlemlerinin denetimi ve kesin hükme bağlanması Sayıştay tarafından yapılır.” İdarelerin Sayıştay tarafından denetimi, düzenlilik denetimi ve performans denetimi olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Başkent’te yalnız barış zamanında görev yapan Yüksek Askeri Şûra üyeleri şöyle sıralanabilir: Cumhurbaşkanı Yardımcıları, Adalet Bakanı, Dışişleri Bakanı, İçişleri Bakanı, Hazine ve Maliye Bakanı, Milli Eğitim Bakanı, Milli Savunma Bakanı ve Genelkurmay Başkanı ile Kuvvet Komutanlarıdır.

Taşra Teşkilatı

Devlet idaresinin “mülki teşkilatı” adı da verilen, yetki genişliği esasına dayanan, merkeziyetçiliğin sakıncalarını önlediği için merkezi idarenin yumuşatılmış biçimi olan taşra teşkilatının anayasal dayanağı 1982 Anayasası’nın “merkezi idare” kenar başlıklı 126. maddesidir.

İl (genel) idaresi

5442 sayılı Kanuna göre, il ve ilçe kurulması, kaldırılması, merkezlerinin belirtilmesi, adlarının değiştirilmesi, bir ilçenin başka bir ile bağlanması kanun ile olur. İl ve ilçe sınırlarının değiştirilmesi bir köyün veya kasabanın başka bir il ve ilçeye bağlanması, mühim mevki ve tabii arazi adlarının değiştirilmesi Cumhurbaşkanı onayı ile olur. Devlet tüzel kişiliği altında örgütlenen il genel yönetimi vali, il idare kurulu ve il idare şube başkanları olmak üzere 3 birimden oluşur.

5442 sayılı İl İdaresi Kanunu’na göre, il genel idaresinin başı ve mercii vali dir. Vali, ilde Cumhurbaşkanının temsilcisi ve idari yürütme vasıtasıdır. Valiler, ilin genel idaresinden Cumhurbaşkanına karşı sorumludur. Cumhurbaşkanı yardımcıları ve bakanlar, görevlerine ait işleri için valilere re’sen emir ve talimat verirler. İllerde, valilerin tayin ve tespit ettiği işlerde yardımcılığını ve valinin bulunmadığı zamanlarda vekilliğini yapmak üzere güvenceli meslek memurluğu olan vali muavinleri bulunur. Güvenceli meslek memuru olan vali yardımcıları Cumhurbaşkanı onayı ile atanırlar.

Valiye danışmanlık yapan ve yardımcı olan İl İdare Kurulu , Vali veya Vali Muavini başkanlığında şu altı idare amiri ile toplanır: Hukuk İşleri Müdürü, Defterdar, İl Milli Eğitim Müdürü, İl Sağlık Müdürü, Çevre ve Şehircilik İl Müdürü, İl Tarım ve Orman Müdürü. İl idare kurulları, idari, istişari ve yargısal nitelikte olmak üzere üç türlü karar alırlar.

Bakanlıkların kuruluş mevzuatına göre illerde lüzumu kadar teşkilat bulunur. Bu teşkilatın her birinin başında bulunanlar il idare şube başkanlarıdır. Bunların emri altında çalışanlar ilin ikinci derecede memurlarıdır. Bu teşkilat valinin emri altındadır.

İlçe (kaza) idaresi

İl genel yönetiminin alt kademesi olan ilçe idaresi Anayasa’da açıkça düzenlenmemiş, ancak merkezi idarenin “diğer kademeli bölümleri” olarak atıfta bulunulmuştur. İlçenin kurulması, kaldırılması, merkezlerinin belirtilmesi, adlarının değiştirilmesi, bir ilçenin başka bir ile bağlanması kanunla gerçekleştirilir. Ancak, il ve ilçe sınırlarının değiştirilmesi, bir köyün veya kasabanın başka bir il ve ilçeye bağlanması, mühim mevki ve tabii arazi adlarının değiştirilmesi Cumhurbaşkanı onayı ile olur. İlçe idaresi kaymakam, ilçe idare kurulu ve ilçe idare şube başkanları olmak üzere üç birimden oluşur.

İlçe idaresinin başı ve mercii olan kaymakam , Cumhurbaşkanının temsilcisi ve idari yürütme vasıtasıdır. Kaymakamlar Cumhurbaşkanı onayı ile atanırlar.

İlçe idare kurulu , kaymakama yardımcı olmak üzere kaymakamın başkanlığında şu beş idari amirden oluşur: Yazı İşleri Müdürü (eski ismiyle Tahrirat Kâtibi), Mal Müdürü, Toplum Sağlığı Merkezi Sorumlu Hekimi, Milli Eğitim Müdürü, İlçe Tarım ve Orman Müdürü.

Bakanlıkların kuruluş mevzuatına göre ilçede lüzumu kadar teşkilatı bulunur. Bu teşkilat (adli ve askeri teşkilat hariç) kaymakamın emri altındadır. İlçedeki genel idare teşkilatının başında bulunanlar ilçe idare şube başkanlarıdır. Bunların emri altında çalışanlar ilçenin ikinci derecede memurlarıdır.

Bölge yönetimi

1982 Anayasası’nın 126. maddesi “Kamu hizmetlerinin görülmesinde verim ve uyum sağlamak amacıyla birden çok ili içine alan merkezi idare teşkilatı kurulabilir. Bu teşkilatın görev ve yetkileri kanunla düzenlenir.” hükmüyle, illerin üzerinde bölge yönetimlerinin örgütlenmesine izin vermektedir. Devlet Su İşleri Genel Müdürlüğü veya Karayolları Genel Müdürlüğü gibi bölgesel ölçekte örgütlenen idareler tek bir kamu hizmetini tüm ülke çapında sunmaktayken, birden çok kamu hizmetini belirli ve sınırlı sayıda illerde sunan özel bölgesel örgütler de vardır (GAP, DAP gibi).

Kamu kesimi, özel kesim ve sivil toplum kuruluşları arasındaki işbirliğini geliştirmek, kaynakların yerinde ve etkin kullanımını sağlamak ve yerel potansiyeli harekete geçirmek suretiyle Cumhurbaşkanınca belirlenen politikalarla uyumlu olarak bölgesel gelişmeyi hızlandırmak, gelişmenin sürdürülebilirliğini sağlamak, bölgeler arası ve bölge içi gelişmişlik farklarını azaltmak üzere oluşturulacak kalkınma ajansları da 4 Sayılı Cumhurbaşkanlığı kararnamesi ile yeniden düzenlenmiştir.

Yerinden Yönetimler

Bir kamu hizmetinin daha etkin, verimli ve ekonomik sunulabilmesi için Devlet tüzelkişiliği içinde yer alan merkezi idarenin hiyerarşik denetimine tabi olmadan idari, mali ve hukuki özerklik prensibince kamu tüzelkişiliği içinde sunan kamu kurum ve kuruluşlarına “yerinden yönetimler” denmektedir. Yerinden yönetimler: Mahalli idareler (Coğrafi/yerel/yer yönünden yerinden yönetimler) ve kamu kurumları (Hizmetsel/işlevsel/fonksiyonel yerinden yönetimler) olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Mahalli idareler (coğrafi/yerel/yer yönünden yerinden yönetimler)

İl, belediye veya köy halkının mahallî müşterek ihtiyaçlarını “adem-i merkeziyet” (yerinden yönetim) ilkesi prensibince idari, mali ve hukuki özerklik içinde yürüten, karar organları seçimle iş başına gelen, merkezi idarenin idari vesayet denetimine tabi kamu tüzelkişilerine mahalli idareler adı verilir.

İl özel idaresinin üç organı bulunmaktadır: İl genel meclisi, il encümeni ve vali.

İl genel meclisi , il özel idaresinin karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre ildeki seçmenler tarafından seçilmiş üyelerden oluşur. İl genel meclisi tarafından alınan kararların tam metni, en geç beş gün içinde valiye gönderilir. Vali, hukuka aykırı gördüğü kararları, yedi gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere il genel meclisine iade edebilir. İl genel meclisi, bir yıl görev yapmak üzere üyeleri arasından en az üç, en fazla beş kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. Plân ve Bütçe ile İmar ve Bayındırlık komisyonları en çok yedi kişiden meydana gelir. Eğitim, kültür ve sosyal hizmetler komisyonu, imar ve bayındırlık komisyonu, çevre ve sağlık komisyonu ile plân ve bütçe komisyonu kurulması zorunludur. İl genel meclisi bilgi edinme ve denetim yetkisini üç yolla kullanır: Soru, genel görüşme ve faaliyet raporunu değerlendirme.

İl encümeni valinin başkanlığında, genel sekreter ile il genel meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından seçeceği üç üye ve valinin her yıl birim amirleri arasından seçeceği iki üyeden oluşur.

Vali , il özel idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. İl özel idaresi teşkilatı; genel sekreterlik, malî işler, sağlık, tarım, imar, insan kaynakları, hukuk işleri birimlerinden oluşur.

Belediye idaresinin üç organı bulunmaktadır: Belediye meclisi, belediye encümeni ve belediye başkanı. Nüfusu 5.000 ve üzerinde olan yerleşim birimlerinde belediye kurulabilir. İl ve ilçe merkezlerinde belediye kurulması zorunludur. Belediye sınırları içinde, ihtiyaç ve öncelikleri benzer özellikler gösteren ve sakinleri arasında komşuluk ilişkisi bulunan idarî birimlere mahalle denir. Mahalle, muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından yönetilir.

Belediye meclisi , belediyenin karar organıdır ve ilgili kanunda gösterilen esas ve usûllere göre seçilmiş üyelerden oluşur. Belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü meclis kararlarını, gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere beş gün içinde meclise iade edebilir. Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de belediye meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir. Belediye başkanı, meclisin ısrarı ile kesinleşen kararlar aleyhine on gün içinde idarî yargıya başvurabilir. Belediye meclisi, üyeleri arasından en az üç en fazla beş kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. İl ve ilçe belediyeleri ile nüfusu 10.000’in üzerindeki belediyelerde plân ve bütçe ile imar komisyonlarının kurulması zorunludur. Belediye meclisi, bilgi edinme ve denetim yetkisini şu beş yolla kullanır: Soru, genel görüşme, denetim komisyonu, faaliyet raporunu değerlendirme ve gensoru.

Belediye encümeni , belediye başkanının başkanlığında; a) İl belediyelerinde ve nüfusu 100.000’in üzerindeki belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği üç üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği iki üye olmak üzere yedi kişiden, b) Diğer belediyelerde, belediye meclisinin her yıl kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği iki üye, malî hizmetler birim amiri ve belediye başkanının birim amirleri arasından bir yıl için seçeceği bir üye olmak üzere beş kişiden oluşur.

Yerel seçmenlerce doğrudan seçilen Belediye başkanı , belediye idaresinin başı ve belediye tüzel kişiliğinin temsilcisidir. Belediye başkanı, görevinin devamı süresince siyasî partilerin yönetim ve denetim organlarında görev alamaz; profesyonel spor kulüplerinin başkanlığını yapamaz ve yönetiminde bulunamaz.

Belediye teşkilâtı, norm kadroya uygun olarak yazı işleri, malî hizmetler, fen işleri ve zabıta birimlerinden oluşur.

Büyükşehir belediyesi, sınırları il mülki sınırı olan ve sınırları içerisindeki ilçe belediyeleri arasında koordinasyonu sağlayan; idarî ve malî özerkliğe sahip olarak kanunlarla verilen görev ve sorumlulukları yerine getiren, yetkileri kullanan; karar organı seçmenler tarafından seçilerek oluşturulan kamu tüzel kişiliğine sahip yerel yönetim birimleridir. Büyükşehir belediyelerinin görev ve yetkileri Kanunda sayılmış olup, geri kalanlarını ilçe belediyeleri yerine getirir. Büyükşehir belediyesinin üç organı bulunmaktadır: Büyükşehir belediye meclisi, büyükşehir belediye encümeni ve büyükşehir belediye başkanı. Toplam nüfusu 750.000’den fazla olan illerin il belediyeleri kanunla büyükşehir belediyesine dönüştürülebilir. Büyükşehir belediyelerinin sınırları, il mülki sınırlarıdır. İlçe belediyelerinin sınırları, bu ilçelerin mülki sınırlarıdır.

Büyükşehir belediye meclisi , büyükşehir belediyesinin karar organıdır ve ilçe belediye meclisi üyelerinin 1/5’inden oluşur. Büyükşehir belediye başkanı büyükşehir belediye meclisinin başkanı olup, büyükşehir içindeki diğer belediyelerin başkanları, büyükşehir belediye meclisinin doğal üyesidir. Büyükşehir belediye başkanı, hukuka aykırı gördüğü belediye meclisi kararlarını, yedi gün içinde gerekçesini de belirterek yeniden görüşülmek üzere belediye meclisine iade edebilir. Yeniden görüşülmesi istenilmeyen kararlar ile yeniden görüşülmesi istenip de büyükşehir belediye meclisi üye tam sayısının salt çoğunluğuyla ısrar edilen kararlar kesinleşir. Büyükşehir belediye başkanı, meclisin ısrarı ile kesinleşen kararlar aleyhine idarî yargıya başvurabilir. Büyükşehir belediye meclisi, üyeleri arasından her siyasî parti grubunun ve bağımsız üyelerin büyükşehir belediye meclisindeki üye sayısının meclis üye tam sayısına oranlanması suretiyle seçilecek en az beş, en çok dokuz kişiden oluşan ihtisas komisyonları kurabilir. İmar ve bayındırlık komisyonu, çevre ve sağlık komisyonu, plân ve bütçe komisyonu, eğitim, kültür, gençlik ve spor komisyonu ile ulaşım komisyonunun kurulması zorunludur.

Büyükşehir belediye encümeni , belediye başkanının başkanlığında, belediye meclisinin kendi üyeleri arasından bir yıl için gizli oyla seçeceği beş üye ile biri genel sekreter, biri malî hizmetler birim amiri olmak üzere belediye başkanının her yıl birim amirleri arasından seçeceği beş üyeden oluşur. Büyükşehir belediye başkanı, büyükşehir belediye idaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir.

Büyükşehir belediye başkanı , ilgili kanunda gösterilen esas ve usullere göre büyükşehir belediyesi sınırları içindeki seçmenler tarafından doğrudan seçilir. Nüfusu iki milyonu aşan büyükşehir belediyelerinde on, diğer büyükşehir belediyelerinde beşi geçmemek üzere başkan danışmanı görevlendirilebilir.

Büyükşehir belediyesi teşkilâtı; norm kadro esaslarına uygun olarak genel sekreterlik, daire başkanlıkları ve müdürlüklerden oluşur. Birimlerin kurulması, kaldırılması veya birleştirilmesi büyükşehir belediyesi meclisinin kararı ile olur. Büyükşehir belediyesinde başkan yardımcısı bulunmaz. Genel sekreter, belediye başkanının teklifi üzerine Çevre ve Şehircilik Bakanı tarafından atanır.

Köy Kanunu’nun 2. Maddesine göre, cami, mektep, otlak, yaylak, baltalık gibi orta malları bulunan ve toplu veya dağınık evlerde oturan insanlar bağ ve bahçe ve tarlalarıyla birlikte bir köy teşkil ederler. Köyün organları üç tanedir: Köy derneği, köy muhtarı ve ihtiyar meclisi. Nüfusu 150’yi aşan oba, kom ya da mezra denilen yerlerde, il idare kurulu ve il genel meclisinin kararları ve Çevre ve Şehircilik Bakanlığı’nın görüşü ile İçişleri Bakanlığı’nın kararı ile köy kurulur. Köyün görevleri mecburi ve köylünün isteğine bağlı işler olmak üzere ikiye ayrılmaktadır: Bu işler ana hatlarıyla şöyle belirlenebilir: Mecburi görevler: Sağlık, eğitim ve güvenliğe ilişkin vb. görevler. İsteğe bağlı görevler: Köyün güzelleştirilmesi ve kalkındırılması vb. görevler.

Doğrudan demokrasinin uygulanabileceği tek yerinden yönetim birimi olan köy derneği , köyde ikamet eden seçmenlerden oluşur. Köy derneği, beş yılda bir doğrudan köyde ikamet eden kadın ve erkekler arasından köy muhtar ve ihtiyar meclisi üyelerini seçer, köyün isteğe bağlı işlerini zorunlu hale çevirir ve köy imamını seçer.

İhtiyar meclisi , imam ve öğretmenden oluşan doğal üyeler ve basit çoğunluk sistemine göre beş yıl için seçilmiş üyelerden oluşur. Köy muhtarı ihtiyar meclisinin başıdır. İhtiyar Meclisi sayısı, nüfusu 1000’den az olan yerlerde 8; 1000-2000 arası yerlerde 10; 2000’den çok yerlerde 12’dir.

Muhtar , köy yönetiminin başı, yürütme organı, köy tüzelkişiliğinin temsilcisi ve devletin köydeki temsilcisidir (ajanıdır). Birer devlet memuru sayılan muhtarlar, devletten aylık alırlar. Muhtarın tüm işleri, mülki amirin onamasına tabidir. Muhtarın göreceği işler Devlet ve köy işleri olarak ikiye ayrılır.

Köy sınırı içinde herkesin ırzını, canını ve malını korumak için köy korucuları bulundurulur. Köyün bütçesi muhtar ve ihtiyar heyeti tarafından hazırlanır, en büyük mülki amir (kaymakam veya vali) tarafından onaylanır. Köy bütçesinin %10’u ilköğretim ödeneği olarak ayrılır.

Kamu kurumları (hizmetsel/işlevsel/fonksiyonel yerinden yönetimler)

Kamu kurumları ya da hizmetsel yerinden yönetim birimleri, eğitim, kültür, ekonomi, sanat gibi teknik bilgi ve uzmanlık gerektiren kamu hizmetlerini yürütmek üzere devlet tüzel kişiliği ve yerel mahalli idareler dışında örgütlenen, kamu tüzelkişiliğini haiz, yani kendilerine ait mal varlıkları, gelir kaynakları ve bütçeleri olan kurumlardır. Hizmetsel kamu kurumları:

• Faaliyet alanlarına göre ülke çapında (TCDD) ya da yerel (İSKİ)
• Yönetim biçimlerine göre kamusal (Vakıflar Genel Müdürlüğü) ya da özel (Ziraat Bankası)
• Etkinlik konularına veya faaliyetlerine göre ise 1) idari; 2) ekonomik; 3) sosyal; 4) bilimsel, teknik ve kültürel ve 5) kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları olmak üzere değişik kriterlere göre farklı kategorilere ayrılırlar.

İdari kamu kurumları , Devlet tüzelkişiliği altında merkezi idarenin hiyerarşik denetiminde yürütülmesi güç geleneksel hizmetlerin, daha ekonomik, verimli ve etkin görülebilmesi için ayrı bir kamu tüzel kişiliğinde idari, mali ve hukuki özerklik biçiminde örgütlenmesiyle ortaya çıkan kamu örgütleridir.

Ekonomik kamu kurumları ; ticaret, sanayi, madencilik ve tarım gibi ekonomik alanlarda mal ve hizmet üretmek suretiyle etkinlikte bulunan kamu tüzelkişiliğine sahip kurumlardır. 233 sayılı KHK’ya göre iktisadi devlet teşekkülü (İDT) ile kamu iktisadi kuruluşunun (KİK) ortak adı olan ve Cumhurbaşkanı kararnamesi ile kurulan kamu iktisadi teşebbüslerinin (KİT) merkezi idareyle hukuki bağı kural olarak “ilgili” statüsündedir. Anılan mevzuata göre, KİT’ler beş ayrı başlığa ayrılmaktadır: Kamu iktisadi kuruluşları, iktisadi devlet teşekkülleri, müessese, bağlı ortaklık ve iştirak.

Sosyal kamu kurumları , sosyal güvenlik, çalışma, sağlık, emeklilik, konut gibi sosyal gereksinimleri karşılamak üzere kurulan özerk bütçeli kamu tüzelkişileridir. Yönetimlerinde zorunlu üyelik ve zorunlu kesintiler vardır.

Bilimsel, teknik ve kültürel kamu kurumları , bilim, teknik, kültür, sanat ve yükseköğretim hizmetlerine tanınan özerklik sonucu örgütlenmiş kamu kurumlarıdır.

Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşları ; ticaret, sanayi ve esnaflık yapan ya da doktorluk, eczacılık, avukatlık, mühendislik, mimarlık, noterlik, mali müşavirlik gibi belli bir mesleğe mensup olanların üye olmalarının zorunlu olduğu, mesleklerinin müşterek ihtiyaçlarını karşılamak, meslekî faaliyetlerini kolaylaştırmak, mesleğin genel menfaatlere uygun olarak gelişmesini sağlamak, meslek mensuplarının birbirleri ile ve halk ile olan ilişkilerinde dürüstlüğü ve güveni hâkim kılmak üzere meslek disiplini ve ahlâkını korumak maksadı ile kanunla kurulan ve organları kendi üyeleri tarafından kanunda gösterilen usullere göre yargı gözetimi altında, gizli oyla seçilen kamu tüzelkişilikleridir.

Düzenleyici ve denetleyici kurumlar ; sermaye piyasası, radyo ve televizyon yayıncılığı, bankacılık, para, enerji, rekabet, ulaşım ve bilişim gibi kritik ve önemli alanlarda “düzenleme” “denetleme” ve “müeyyide uygulama” niteliğinde kamu hizmeti yerine getiren, özerk, merkezi yönetimin hiyerarşi denetimi dışında, yaptırım uygulama ve kendi alanlarındaki uyuşmazlıkları çözebilme gibi oldukça geniş, önemli ve kapsamlı yetkilere sahip kamu tüzelkişileridir.