Havacılığa Giriş Dersi 2. Ünite Özet

Havacılık

Havacılık hava araçlarının işletilmesi bilimi ve sanatıdır. Bu tanımla birlikte dört kavram bir araya gelmektedir: Hava aracı, işletilme, bilim ve sanat. Hava aracı havacılığın temel öğesidir. Bu temel ögenin kullanımı pek çok faaliyeti gerektirir. Bu faaliyetler işletilme kavramının içindedir.

Havacılığın Kısa Tarihçesi ve Gelişmeler

Havacılığın gelişiminde Wright Kardeşlerin 1903 yılında ilk uçağı uçurmasına kadar olan süreç başlangıç sürecidir.

Uçağın posta taşımacılığında kullanımı 1911 yılında başladı. I. Dünya Savası uçak teknolojisinin gelişimini daha da hızlandırdı ve devletlerin havacılığın önemini daha iyi anlamalarına yol açtı.

Uçak tarımsal amaçla ilk defa 1919 yılında kullanıldı.

1935 yılında dünyada hava taşımacılığının gelişiminde büyük katkılar sağlayan DC-3 uçağı ilk uçuşunu yaptı. DC-3 II. Dünya Savası sonrasında özellikle gelişmekte olan veya gelişmemiş ülkelerin kurduğu küçük havayolu işletmelerinin ilk uçağı olmuştur.

1952 yılında dünyanın ilk jet yolcu uçağı olan İngiliz yapısı Comet tarifeli seferlerine başladı. II. Dünya Savası sonrasında dünyada bu gelişmeler olurken Marshall Yardımını alan Türkiye uçak yapımcılığından, uçak satın alıcılığına geçti ve uçak fabrikalarını kapattı.

Dünyanın en büyük yolcu uçağı olan A380, 2005 yılında ilk uçuşunu yaptı. 2011 yılında Türk Hava Yolları, Skytrax tarafından Avrupa’nın En İyi Havayolu seçildi ve o yıldan bu yana (2015) her yıl aynı ödülü alır oldu. Atatürk Havalimanı 2013 yılında Avrupa’nın 5. Büyük havalimanı hâline geldi.

Sivil Havacılık Faaliyetleri

Dünyadaki tüm havacılık faaliyetleri temelde;

• “Sivil havacılık ve
• “Devlet havacılığı” olarak iki ana gruba ayrılır.

Bu ayrım Türkiye’nin de taraf olduğu Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesi’nin) 3’üncü maddesinden kaynaklanmaktadır. Söz konusu maddeye göre Uluslararası Sivil Havacılık Sözleşmesi sadece sivil hava araçlarına uygulanabilir ve devlet hava araçlarına uygulanamaz. Devlet hava araçları ise askerî, gümrük ve polis hizmetlerinde kullanılan hava araçlarıdır.

Sivil havacılık faaliyetleri dokuz ana başlık altında toplanmaktadır:

• Ticari hava taşımacılığı hizmetleri,
• Genel havacılık,
• Havaalanı hizmetleri,
• Hava seyrüsefer hizmetleri,
• Sivil havacılık üretimi,
• Havacılık eğitimi,
• Bakım ve onarım,
• Düzenleme fonksiyonları,
• Diğer faaliyetler

Ticari hava taşımacılığı hizmetleri hava araçlarıyla ücret veya kira karşılığında yolcu, yük veya posta taşınması için yapılan faaliyetlerdir. Havayollarının, hava taksi işletmelerinin faaliyetleri ve ücret karşılığında yapılan iş havacılığı faaliyetleri de bu kapsamdadır.

Karada ve su üzerinde hava araçlarının kalkması ve inmesi için özel olarak hazırlanmış, hava araçlarının bakım ve diğer ihtiyaçlarının karşılanmasına, yolcu ve yük alınmasına ve verilmesine elverişli tesisleri bulunan yerlere havaalanı denir. Havaalanları uçuşların başladığı ve bittiği yer olmaları açısından havayolu ulaştırma sisteminin temel elemanlarındandır.

Havacılık faaliyetlerinin emniyetli, ekonomik ve çevreye duyarlı olarak gerçekleştirilebilmesi için başta hava araçları olmak üzere havacılıkta kullanılan tüm araç, gereç, teçhizat ve tesislerin bakım ve onarımlarının yapılması gerekir.

Havacılıkta kullanılan başta hava araçları olmak üzere belli standartları sağlaması gerekir. Benzer şekilde verilen hizmetlerde de standart ve kurallara uyulması gerekir. Havacılık faaliyetlerini gerçekleştiren insanların da belli niteliklerde olması gerekir.

Genel Havacılık

Genel havacılığın tanımı bazı devletlerin havacılık mevzuatlarında farklılıklar içerse de büyük çoğunluğundaki uygulama Türkiye’deki gibidir.

Ticari hava taşımacılığı kapsamında olmayan yolcu ve yük taşımacılığı herhangi bir şahıs tarafından kendi özel ihtiyaçlarında kullanmak maksadıyla veya tüzel kişiliğe sahip özel ve kamu kuruluşları ile sosyal amaçlı kuruluşlar tarafından kendi faaliyetleri ile ilgili hizmetlerde kullanmak maksadıyla ücret alınmaksızın yapılan yolcu ve yük taşınması faaliyetleridir.

Genel Havacılık Yönetmeliği’ne göre hava işleri aşağıdaki faaliyetleri kapsamaktadır:

• Zirai ilaçlama, püskürtme ve yangınla mücadele,
• Helikopter ile harici yük taşıma operasyonları,
• Reklam ve tanıtım amaçlı uçuşlar ve havadan pano çekimi,
• Havadan fotoğraflama, haritalama, coğrafi ve sismik araştırmalar,
• Paraşüt atma,
• Arama kurtarma, afet yardım,
• Av-yaban hayatını havadan koruma ve kontrol,
• Tohumlama yapılması, orman zararlıları ile mücadele,
• Su havzalarının, nehirlerin, göletlerin, barajların kontrolü ve takibi
• Ormanların havadan keşif ve kontrolü ile gözetleme.

Havacılığın Ekonomik Faydaları

Havacılık ülkeler bazında ve dünya çapında ekonomik, teknolojik ve sosyal gelişmeyi en fazla etkileyen faaliyet alanlarından biridir.

Hava Taşımacılığının Ekonomik Etkileri Ekonomik etkiler;

• Doğrudan,
• Dolaylı,
• Uyarılmış ve
• Katalitik olmak üzere dört farklı grupta değerlendirilebilir.

Doğrudan Etkileri: Havacılık endüstrisi doğrudan doğruya kendi başına istihdam ve ekonomik faaliyet üretir. Bu istihdam ve ekonomik faaliyet havayolu ve havaalanı operasyonları, hava araçlarının bakımı, hava trafik yönetimi, check-in, bagaj işlemleri, havaalanlarındaki alışveriş gibi doğrudan yolcuya hizmet veren faaliyetler, kargo ve ikram tesisleri üzerinden gerçekleşir.

Hava taşımacılığının dünya gayrisafi hasılasına doğrudan katkısı 606 milyar dolardır. Hava taşımacılığının önemli seviyede çarpan etkileri de vardır. Bu dünya çapında istihdam ve gayrisafi hasılaya burada belirtilen doğrudan etkiden daha fazla etki yaptığı anlamına gelir.

Dolaylı Etkileri: Dolaylı etkiler hava taşımacılığı faaliyetlerine tedarikçilik yapanların istihdam ve faaliyetlerinden meydana gelir. Bu dolaylı istihdamın dünya gayrisafi hasılasına katkısı yaklaşık olarak 697 milyar dolardır.

Uyarılmış Etkileri: Hava taşımacılığı sektöründe doğrudan veya dolaylı olarak çalışanların yaptıkları harcamalar satış mağazaları, tüketici malları üretenler ve banka ve restoranlar gibi hizmet sektörlerinde istihdamı desteklemektedir. Buna uyarılmış etki denir.

Katalitik Etkileri: Hava taşımacılığının en geniş kapsamlı katkısı diğer sektörlerin performansına katkı ve onların büyümesini kolaylaştırma seklindedir. Havacılığın bu katalitik faydaları ekonomik faaliyetler içindeki tüm sektörleri etkilemektedir.

Hava taşımacılığı küresel ekonomik büyümenin önemli bir motoru olan turizm için, özellikle gelişmekte olan ülkelerde, vazgeçilmez bir unsurdur. Hava taşımacılığı ülkelerin küresel pazara erişimine ve üretimin küreselleşmesine yardımcı olarak dünya ticaretini kolaylaştırmaktadır. Hava taşımacılığı ülkelerin diğer ülkelerle bağlantılarını artırır.

Havacılığın Türkiye Ekonomisindeki Yeri

Havacılık Türkiye’de 152.200 kişinin doğrudan istihdamını sağlamaktadır. Türkiye gayrisafi millî hasılasına doğrudan katkısı 5,8 milyar dolardır. Havacılığın dolaylı istihdama katkısı 137.900 kişidir. Gayrisafi millî hasılaya dolaylı katkısı 4,4 milyar dolardır.

Havacılık Personeli ve Eğitimi

Havacılık Personeli

Havacılık faaliyetlerinde çok farklı meslek gruplarından kişiler çalışır. Bunlar içerisinden bir kısmı sadece havacılık faaliyetlerini yürütecek şekilde eğitim almış, uluslararası ve ulusal havacılık kuralları çerçevesinde havacılık mesleğini icra etmek üzere yetkilendirilmiş kişilerdir. Bunlar:

• Uçuş ekibi,
• Hava aracı bakım personeli,
• Hava trafik kontrolörü,
• Uçuş harekat uzmanı ve
• Hava trafik emniyeti elektronik personelidir.

Uçuş Ekibi: Pilot, seyrüseferci ve uçuş mühendisleri uçuş ekibi olarak adlandırılır. Pilot havacılık faaliyetleri için gereken en temel elemandır. Hava aracının kumandalarını kullanma işine pilotaj denir.

Hava Aracı Bakım Personeli: Hava aracı bakım personeli de sivil havacılık kurallarınca belirlenmiş bilgi, tecrübe, beceri ve eğitim koşullarını sağlayarak hava araçlarının bakımlarını yapmak üzere yetkilendirilmiş personeldir. Türkiye’de hava aracı bakım personeli ile ilgili düzenlemelerde Avrupa Havacılık Emniyeti Ajansı tarafından belirlenmiş kural ve standartlar esas alınmaktadır. Hava aracı bakım personeli A, B1, B2, B3 ve C olmak üzere 5 kategoriye ayrılır.

Hava Trafik Kontrolörü: Hava trafik kontrolörü de sivil havacılık kurallarınca belirlenmiş sağlık, bilgi, tecrübe, beceri ve eğitim koşullarını sağlayarak hava trafik kontrol hizmetlerini yerine getirmek üzere lisans verilerek yetkilendirilmiş personeldir.

Uçuş Harekat Uzmanı: Uçuş harekat uzmanı sivil havacılık kurallarında belirtilmiş bilgi, beceri ve tecrübe koşullarını sağlayarak ilgili sivil havacılık otoritesince uçuş harekat uzmanlığı lisansı verilmiş personeldir. Uçuş harekat uzmanına “ dispeçer ” de denmektedir.

Hava Trafik Emniyeti Elektronik Personeli: Hava trafik emniyeti elektronik personeli hava trafik yönetimi kapsamında olan bu haberleşme, seyrüsefer ve gözetim sistemlerinin çalıştırılması ve bakımından sorumludur.

Günlük havacılık konuşmalarında da bu personel kısaca ATSEP olarak çağrılmaktadır.

Kabin Memuru: Hava araçlarında yolcu kabini içinde görev yapan kabin memurlarının asli görevi yolcu kabini içerisinde yolcuların emniyetini sağlamaktır.

Havacılık Eğitim

Bütün dünyada havacılık eğitimleri üç farklı türde yapılmaktadır:

• Meslek edindirme kursları,
• Okul eğitimi,
• Hizmet içi eğitim.

Meslek Edinme Kursları: Havacılık eğitimi veren meslek edindirme kursları, havacılık sektöründe sıklıkla “onaylı eğitim organizasyonu” olarak adlandırılmaktadırlar. Havacılık eğitimleri çok maliyetlidir. Pilot eğitiminde kullanılan küçük bir uçağın tanesinin fiyatı 200.000 Amerikan Dolarına yaklaşmaktadır. Havacılıkta gerçekleştirilen bazı bilet satış, kargo satış, yolcu hizmetleri, yer hizmetleri gibi faaliyetler kısa süreli eğitimlerin alınmasını gerektirir. Meslek edindirme kursları bu tür eğitimlerin alınması için ideal bir yöntemdir.

Okul Eğitimi: Havacılık personelinin yetiştirilmesi için okul eğitimleri ortaöğretim kurumlarında ve yükseköğretim kurumlarında yapılmaktadır. Türkiye’nin sivil havacılık personeli yetiştirmek amacıyla kurulan ilk yükseköğretim kurumu 1986 yılında Anadolu Üniversitesi tarafından Sivil Havacılık Meslek Yüksekokulu olarak kuruldu. Okul eğitim öğretim hayatına uçak gövde, uçak motor, uçak elektrik, uçak elektronik, hava trafik kontrol, kargo, ikram ve yer hizmetleri programları ile başladı.

Türkiye’de havacılık personeli eğitimi yapan yükseköğretim kurumları, pilot, hava trafik kontrolörü ve hava aracı bakım personeli eğitimi veren programları için Sivil Havacılık Genel Müdürlüğü’nden de yetki almak zorundadırlar. Bu programlarda uygulanan ders programları ulusal ve uluslararası havacılık kurallarıyla belirlenmiş içeriklere uygun olmak zorundadır.

Hizmet İçi Eğitim: Havacılık bilişimden sonra dünyanın en hızlı gelişen teknolojisidir. Bunun sonucu olarak havacılık faaliyetleri de sürekli gelişim ve değişim içindedir. Bu nedenle personelin bilgilerinin sürekli olarak güncellenmesi gerekmektedir. Güncellemeler ise hizmet içi eğitimlerle sağlanmaktadır.

Havacılık Personelinin İngilizce Bilme Zorunluluğu

Havacılık küresel bir faaliyet alanı olduğundan çalışanların birbirleriyle anlaşabilmeleri, haberleşebilmeleri ortak bir dilin kullanılmasıyla mümkün olmaktadır.

Ortak dil İngilizce temelli olmakla beraber akademik veya günlük İngilizceden farklılıklar içerdiği için Havacılık İngilizcesi olarak adlandırılmaktadır. Havacılıkta özellikle pilotlar ve hava trafik kontrolörleri arasındaki konuşmalarda kullanılan İngilizce günlük hayatta kullanılandan da farklı bazı özellikler içermektedir. Buna freyzyoloji denmektedir.

Sıkça Gereken Bilgiler

Havacılık Alfabesi

Havacılık haberleşmesinde yazılı ve sözlü mesajlar yoğun olarak kullanılır. Bu mesajlar oldukça çok sayıda kısaltmalar içerir. Bu kısaltmaların sözel iletiminde ortaya çıkabilecek yanlış anlamalar uçuş emniyetine zarar verecek riskli ve tehlikeli durumlara yol açabilir. Bunun soncunda da can ve mal kaybının olduğu kazalar veya olaylar meydana gelebilir.

Kazaların önlenebilmesi, uçuş emniyetinin sağlanabilmesi, faaliyetlerin doğru bir şekilde gerçekleştirilmesi amacıyla mesajların doğru anlaşılması için çoğu kısaltmaların hecelenmesi gerekir. Hecelemede her harf, kendisine karşılık gelen ve o harf ile başlayan bir kod kelime ile ifade edilir.

Hava Aracı Milliyet ve Tescil İşaretleri

Hava aracı üzerinde bulunması gereken bu milliyet ve tescil işareti, kara nakil vasıtalarında bulunan plaka gibidir. Milliyet işareti harflerden, tescil işareti ise harflerden, rakamlardan veya hem harf hem rakamlardan oluşur. Örneğin Türk hava aracı siciline kayıtlı hava araçlarının milliyet ve tescil işareti “TC-ABC” formundadır.

Havacılıkta Kullanılan Ölçü Birimleri

Mesafe, yükseklik ve hız gibi bazı fiziksel niceliklerin ölçülmesinde bizim alışageldiğimiz metrik sistem veya Uluslararası Birim Sistemi yerine İngiliz ölçü birimleri , ya da diğer adıyla imparatorluk ölçü birimleri kullanılır.

Mesafe Ölçü Birimi

Havacılıkta, özellikle hava seyrüseferi, hava aracı performansı ve uçuş planlamasında uçuş mesafelerinin ölçümünde İngiliz ölçü birimlerinden olan deniz mili yoğun olarak kullanılmaktadır. Uluslararası Sivil Havacılık Teşkilatı deniz milinin sembolünü, İngilizcedeki ifadesi olan “nautical mile” deyiminin kısaltılmış hâli olarak NM şeklinde belirlemiştir.

En Büyük Daire Mesafesi

En büyük daire mesafesi havacılıkta mesafe ölçümlerinde çok sık kullanılan bir kavramdır. En büyük daire mesafesi bir kürenin yüzeyi üzerinde bulunan birbirinden farklı iki konumdaki, iki nokta arasındaki en kısa mesafeyi ifade eder (S:50, Şekil 2.2).

Yükseklik Ölçü Birimi

Havacılıkta hava araçlarının uçuş yüksekliklerinin ölçümünde İngiliz ölçü birimlerinden bir diğeri olan fut veya çoğul değerler için fit en çok kullanılan ölçü birimidir.

Hız Ölçü Birimi

Hava araçlarının uçuş hızlarının ölçümünde yine bir İngiliz ölçü birimi olan knot kullanılır. Uluslararası standart sembolü kn olmakla beraber kt veya kts gibi kullanımları da mevcuttur.

Mach Sayısı

Hava araçlarının hızlarının ölçümünde bizim alışageldiğimiz mesafenin, zamana oranı şeklindeki hız birimlerinden farklı olarak Mach sayısı adı verilen bir birimde kullanılır.