Toplumsal Yaşamda Aile Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kentleşme ilk kez nerede ortaya çıkmıştır?

Kentleşme ilk kez günümüzden 5000 yılı aşkın bir süre önce Mezopotamya’da ortaya çıkmıştır.   

Kentleşme kavramını açıklayınız.

Kentleşme en genel ifadesi ile “uygun koşulların ortaya çıkmasıyla kırsal yörede bulunan küçük bir yerleşim yerinin kalabalıklaşmaya başlaması sonucu, zaman içerisinde hızla büyüyerek, kent niteliğini kazanması” demektir.

Sosyologların, kentleşme sürecinde ortaya çıkan sorunların, geçici olduğu yargısına varmalarının nedenleri nelerdir?

Sosyologlar, kentleşme sürecinde ortaya çıkan sorunların, geçici olduğunu belirtmişlerdir. Bu yargıya varmalarının başlıca iki nedeni vardır:

1. Aklın tasarımıyla yapılandırılmış kentlerde yoğun, kalıcı sorunların olamayacağını varsayan idealist bir yaklaşımı varsaymış olmalarıdır.

   2. Kent sakinlerinin yani yerleşikler, kente sonradan gelenleri yani dışarlıklıları, ya fark edememişler ya da ötekileştirme çabalarına bilinçli veya bilinçsiz olarak katılmışlardır. Çünkü kent sakinlerinin yani yerleşiklerin ötekileştirme çabaları üzerine kurulu kent kimlikleri ve kent bilinci gibi söylemlere dayalı önyargıları vardır. Bu sosyologların bir kısmına göre kentlere yeni gelenler yani dışarlıklılar sorunun kaynağıdır.  

Kent toplumu içinde barındığı kent ile nasıl bir etkileşim içindedir?

Kent toplumu içinde barındığı kent ile çift yönlü bir etkileşimdedir. Kent, kent toplumuna bir yanda konfor sunarken, diğer yandan yeni yaşam kuralları da önermekte ve uyulmasını talep etmektedir. Alışılmışın dışında olan bu yeni kuralların özümsenip uygulanması ise çoğu kez kent toplumu için ya da daha açık bir ifade ile kentli aileler ve özellikle de kırsal kesimden kente yeni gelmiş aileler için oldukça zor olmaktadır. Fazla ve yoğun nüfus kentleri karmaşık, kozmopolit yaşam alanları haline getirmektedir. Bu kozmopolit ortamda uyulması gereken kurallar bütünü, kente sonradan gelip yerleşen aileleri daha çok olmak üzere, kentli aileleri de oldukça zorlamaktadır.   

Durkheim, geleneksel toplumlardan modern toplumlara dönüşümü nasıl tanımlamıştır?

Durkheim, geleneksel toplumlardan modern toplumlara dönüşümü “Mekanik dayanışmalı toplumlardan organik dayanışmalı toplumlara geçiş” olarak tanımlamıştır.    

Howard Becker, geleneksel toplumlardan modern toplumlara dönüşümü nasıl tanımlamıştır?

Howard Becker, geleneksel toplumlardan modern toplumlara dönüşümü “Kutsal toplumlardan laik toplumlara geçiş” olarak tanımlamıştır.   

Kentleşme sürecinin başlayabilmesi için ilk koşul nedir?

Kentleşme sürecinin başlayabilmesi için ilk koşul tarımda verim artışının gerçekleşmiş olmasıdır.     

Kırsal alanda çözülmenin temelleri nasıl gerçekleşmektedir?

Tarımda verim artışına yol açan faktörler, kırsal alanda değişme yol açarak çözülme olgusunu doğurur. Tarımsal teknolojilerin yenilenmesi, entansif tarıma geçiş, işletme büyüklüklerinin artması veya az gelişmiş ülkelerde olduğu gibi miras yoluyla toprağın bölünerek bir aileyi geçindirmeye yetmeyecek kadar küçülmesi sonucu, sahip olduğu toprakla geçinemeyen ya da istediği refahı yakalayamayan bir miktar nüfusun arayışlara girmesine neden olur. Bu arayışlara hızlı nüfus artışı da eklenince, kırsal alanda çözülmenin temelleri atılmış olur.

Köyden kente göçün nedenleri nelerdir?

Genel olarak köyden kente göçün nedenlerini şu şekilde maddelemek mümkündür:

• Modernleşme sürecinde feodal ilişkilerin çözülmesi;
• Tarımın makineleşmesi;
• Eğitimin kurumsallaşmaşı, zorunlu hale gelmesi ve süresinin uzaması;
• Kitlesel üretim ve kitlesel tüketimin yaygınlaşması,
• Üretimin evden ayrılarak atölye ve fabrikalarda yapılmaya başlanması;
• Pazarın genişlemesi/ uluslararasılaşması;
• Siyasetin ve işletmelerin bürokratikleşmesi;
• Kent koşullarının sağlıklı ve hijyenik hale getirilmesi;
• İletişim ve ulaşım teknolojisindeki gelişmeler;
• Kent koşullarının bireylere daha rahat ve konforlu yaşamaları için çok fazla imkân sunması;
• Kentte daha kolay ve daha uygun koşullarda iş bulabilme imkânının olması;

Sözü edilen bu faktörler insanların kırsal alanlardan kentsel alanlara doğru göç etmelerinin başlıca nedenlerini oluşturmaktadır. 

Kentleşme sürecinin aşamaları nelerdir?

Kentleşme süreci, genel olarak kırda çözülme, insan ve kaynak göçü ile kentte birikim ve yoğunlaşma aşamalarını takip ederek gerçekleşir.  

Kentin kırsala göre farklılıkları nelerdir?

“Kent, sosyo -ekonomik ve kültürel özellikleri yönetim durumu ve nüfus bakımından kırsal alanlardan ayırt edilir. Kentlerin ekonomisi genellikle tarımsal olmayan üretime ve daha çok sanayi ve hizmet sektörlerine dayalıdır. Ayrıca kentler hem tarımsal hem de tarım dışı üretim dağıtım ve denetim işlevlerinin toplandığı mekânlardır. Teknolojik gelişme derecelerine göre belirli bir büyüklük, heterojenlik ve bütünleşme düzeyine ulaşmışlardır. İkincil toplumsal ilişkilerin, toplumsal farklılaşmanın, uzmanlaşma ve hareketliliğin yaygın olduğu yerleşim alanlarıdırlar. Bunun yanı sıra kentler doğurganlık oranının kırsal kesime göre düşük çekirdek aile tipinin yaygın olduğu yerlerdir. Kentler, eğitim ve öğretimin önemsendiği ve yaygın olarak yapıldığı yerleşim birimleri olarak da bilinmektedir. Kentsel kesimlerde köy yerleşim birimlerinden farklı olarak kent kültürü egemendir. 

Redfield kentsel toplumu ne olarak görmektedir?

Redfield kentsel toplumu, başka gruplarla devamlı temaslar ve ilişkiler halinde bulunan büyük bir cemiyet olarak görmektedir.

Kent kültürü kavramını açıklayınız.

Kent kültürü, siyasal, dinsel, sanatsal hoşgörüden /özgürlükten, laik düşünce ve demokrasiden, bilimsel bilgi ve nesnellikten oluşan bir bütünlüktür.  

Kentin özellikleri nelerdir?

Kentler;

• Kentler, yenilikler ve buluşlar;
• Ekonomik gelişme;
• Sanayileşme;
• Askeri, dini ve ekonomik örgütlenme ile siyasal değişimler;
• Yeni değerler ve tutumlar;
• Özgürlükler;
• Yabancılarla karşılaşma;
• İşlevsel farklılaşma;
• Biyolojik ve kültürel çeşitlilik;
• Kozmopolitleşme,
• Melezleşme,
• Sosyalleşme;
• Uygarlaşma;

• Örgütlü kontrol.      

Kentleşmenin nedenleri nelerdir?

Kentleşmenin nedenlerini, ekonomik, teknolojik, siyasal ve psiko-sosyolojik nedenlere bağlamak mümkündür.   

Kentleşmenin ortaya çıkmasında ekonomik nedenler nelerdir? Açıklayınız.

Ekonomik nedenler: Kentleşmenin ortaya çıkmasında ekonomik neden olarak, kentlerin içinde barındırdığı bireylere sunduğu ekonomik girdiler önem kazanır. Kent yaşamının en önemli özelliklerinden birisi, üretimin, işbölümü ve uzmanlaşmaya dayalı olmasıdır. Bu nedenle kentlerde her alanda yetişmiş çok sayıda uzmana ihtiyaç duyulur. Kentler uzman personele kaliteli bir yaşam sunar. Ancak özellikle gelişmekte olan ülkelerde kaliteli uzman, çoğu kez yeterince bulunmaz. Bu durumda kent yaşamının gerek duyduğu uzman eleman var olanlar ile giderilmeye çalışılır. Bu durum ise çoğu kez sıkıntı ortaya çıkarır. 

Kentleşmenin ortaya çıkmasında teknolojik nedenler nelerdir? Açıklayınız.

Teknolojik nedenler: Sanayi devriminin getirdiği değişikliklerle beraber kentleşmenin oluşumu hızlanmıştır. Bu durum doğrudan doğruya teknolojik gelişmelere bağlıdır. Buhar gücünün makinelerde kullanılması, üretimi, kol gücü ile çalışan küçük atölyelerden, fabrikalara kaydırmıştır. Bu gelişmeye dayalı olarak nüfus fabrikalar yakınında birikmiştir. Elektrik enerjisinin sanayide artan oranda kullanılması ise kentlerin hızlı biçimde göç alarak, nüfus artışı ve yoğunlaşması yaşamasına neden olmuştur. Bunun gibi hidroelektrik santraller de kentlerin gelişmesi ve yaygınlaşmasında büyük rol oynamıştır. Hızla gelişen teknolojiyle birlikte iletişim ve bilgisayar teknolojisindeki ilerlemelerde kentleşmeyi hızla artırmış nüfus yoğunlaşmasına neden olmuştur. Teknolojik gelişmeler tarım sektörünün tam aksine daima yeni imkânları açar. Bu nedenle teknolojik gelişmeler kentleşmenin en önemli dinamiklerinden birisidir.    

Kentleşmenin ortaya çıkmasında siyasal nedenler nelerdir? Açıklayınız.

Siyasal nedenler: Çeşitli düzeyde verilen siyasal kararlar, hukuk kurumlarından bazıları ve kentlerdeki yönetim yapısının özellikleri kentleri özendirici nitelik taşır. Köylerde tarım topraklarının parçalanması sonucu mirasçılardan yalnız biri tarafından toprağın bütününün ya da büyük kısmının elinde tutulduğu kapalı veraset sisteminde, diğer çocuklar ya kendilerine özel çiftlik satın almak ya da başka çiftlikte işçi olarak çalışmak zorunda kalacaklardır. Bu noktada kentin olumlulukları cazip hale gelir. Mevcut toprak, varislerden ancak birisinin geçimini sağlamaya yettiğinden diğer varisler zorunlu olarak kentlere göçerler.

Kentleşmenin ortaya çıkmasında sosyo-psikolojik nedenler nelerdir? Açıklayınız.

Sosyo-psikolojik nedenler: Köy ve kentin yaşam biçimleri arasında oldukça büyük farklılıklar vardır. Bu farklılıklar, kentleşmenin sosyo-psikolojik nedenini oluşturur. Kırsal kesim durağandır. Kapalı bir toplumdur. Etkinlikler sınırlıdır. Kırsal kesimde birey toplumun kontrolünü sürekli üzerinde hisseder. Buna karşılık, kentin havası özgürdür. Kentli olmak gurur verici bir durum olup başlı başına bir statüdür. Kentte var olan toplumsal ve kültürel olanaklar ve hizmetler kenti çekici kılmaktadır. Birçok durumda kente göç etmek ”statü kazanmak” olarak kabul edilir. Bütün bu sosyo-psikolojik faktörler kentleşmeyi hızlandırıcı bir neden olarak rol oynar.

Çarpık kentleşme nedir?

Çarpık kentleşme, kentlerin herhangi bir kamu, yerel yönetimlerin denetim gücü olmadan ve plansız olarak rastgele ve her türlü planlamadan uzak bir biçimde büyümesidir.  

Kent ailesi kavramını açıklayınız.

Kent ailesi, tarımsal uğraşıdan tamamı ile kopmuş işçi, bürokrat ya da küçük ve büyük meslek sahiplerinin oluşturduğu geçimlerini sanayi ya da hizmet sektöründen sağlayan aileler olarak tanımlanabilir.            

Kent ailesinin özellikleri nelerdir?

Kent ailesine özgü olan bazı özellikleri şu şekilde sıralamak mümkündür.

• Kent ailesinde evde birlikte yenen öğün sayısı azalmıştır.
• Kent ailesi tüketicidir.
• Kent ailesinde aile bireylerinin ekonomik ve toplumsal görevleri değişmiştir.
• Kent ailesinin yapısı değişmiştir.

     • Kent ailesinin sosyal yaşamı değişmiştir.   

Kent ailesinde aile bireylerinin ekonomik ve toplumsal görevleri nasıl değişmiştir?

Kent ailesinde aile bireylerinin ekonomik ve toplumsal görevleri değişmiştir: Kırsal kesim ailesinde söz konusu görevler bireylerin kendi kendilerine yeterli olmaları şeklindedir. Kent ailesinin bireylerinde ise bu görevler dışa açılma ve toplumdaki güçlerden yararlanma etkinlik kazanma şekline dönüşmüştür. Yani kırsal kesim ailesinde aile bireyleri için esas olan bireyin kendi işini yapmasıdır. Aile bireyi rutin olarak kendi işi ile meşgul olur. Buna karşılık kent ailesinin bireyleri ise, kent kültürünün kendisini yöneltmesinin de etkisi ile kentte tutunmak, daha iyi bir yaşam standardı yakalamak için kendisini aile dışında ki güçlü kabul ettiği birey, grup, sivil toplum örgütü vs. kişi ve kurumlar ile iletişim kurma, gruplara üye olmak zorunda hissetmektedir.  

Kent ailesinin yapısındaki değişimler nelerdir?

Kent ailesinin yapısında da kırsal kesim ailesine göre önemli değişiklikler gözlenmektedir. Bu yapısal değişimleri şu şekilde maddelemek mümkündür.

• Aile bireyleri arasındaki sosyal ve ekonomik ilişkiler azalır,
• Geniş aile tipi azalır. Buna karşılık çekirdek aile tipi giderek bireysel yaşam tipi daha fazla tercih hale gelir,
• Aile içi şiddet ve çocuk iş gücünün çalıştırılma yoğunluğu artar. Bu duruma, özellikle ekonomik nedenlere bağlı olarak kentsel bölgelerdeki varoşlarda daha sık rastlanır,
• Geleneksel Türk aile tipi yerine birbiri ile daha az hiyerarşik ve geleneksel ilişkiler içerinde olan aile tipleri ortaya çıkar,

    • Kadının aile içerisindeki rolü ve fonksiyonu çalışma hayatına katılımı ile değişir.    

Kent ailesinin sosyal yaşamındaki değişimler nelerdir?

Kent ailesinin sosyal yaşamı değişmiştir: Gerek kırsal ve gerekse kentsel toplumlarda akraba ziyareti önemli bir sosyal işlevdir. Ancak kırsal toplumlarda akraba konutları arasındaki mesafenin daha yakın olduğu değer yargıları daha fazla korunduğu ve kırsal kesimde daha fazla boş vakit bulunduğu için kent toplumuna göre bu ziyaretler daha ön plandadır. Kentsel alanda ise ailelerin birbirlerini bayramdan bayrama veya hastalık, doğum gibi özel günlerde ziyaret etmeleri yaygın bir uygulamadır.