Toplumsal Yaşamda Aile Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Köy kavramını kısaca açıklayınız.

Genel bir ifade ile toplumsal, ekonomik coğrafi ve nüfus özellikleri ile şehirden ayrılan düşük nüfus yoğunluğa sahip kırsal yerleşim birimleri köy olarak tanımlanmaktadır.    

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü nüfus yoğunluğunun km² başına kaç kişinin olduğu yerleri kırsal alan kabul etmektedir?

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), kırsal alanları nüfus yoğunluğu parametresine göre tanımlamaktadır. Bu değerlendirmeye göre; nüfus yoğunluğunun km² başına 150 kişinin altında olduğu yerler kırsal alan kabul edilmektedir.  

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü nüfus yoğunluğuna göre bölgeleri kaç gruba ayırmıştır? Açıklayınız.

Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Örgütü (OECD), kırsal alanları nüfus yoğunluğu parametresine göre tanımlamaktadır. Bu değerlendirmeye göre; nüfus yoğunluğunun km² başına 150 kişinin altında olduğu yerler kırsal alan kabul edilmektedir. Bölgeler üç gruba ayrılmaktadır. Söz konusu bu gruplandırma;

• Nüfusunun %50’den fazlasının kırsal alanlarda yaşadığı bölgeleri, kırsallığı baskın bölgeler
• Nüfusunun %15–50 arasının kırsal alanlarda yaşadığı bölgeleri, önemli ölçüde kırsal bölgeler

   • Nüfusunun %15’inden azının kırsal alanlarda yaşadığı bölgeleri ise, kentselliği baskın bölgeler olarak kabul etmektedir.      

Kırsal alanları ulusal ekonomilerle entegre olma derecesine göre kaç gruba ayrılır?

Kırsal alanları ulusal ekonomilerle entegre olma derecesine göre de sınıflandırmak mümkündür. Buna göre kırsal alanlar şu şekilde sınıflandırılabilir.

*Entegre kırsal alanlar

* Orta derece kırsal alanlar

* Tam kırsal alanlar    

Bir kırsal alanın entegre kırsal alan olabilmesi için hangi özelliklere sahip olması beklenir?

Entegre kırsal alanlar: Bir kırsal alanın bu grupta incelenmesi için şu özelliklere sahip olması beklenir.

• Kırsal alanın büyüyen bir nüfus yapısı olmalıdır.
• Tarım dışı sektörlere dayanan bir istihdamı bulunmalıdır.
• Toprağın kullanılmasında tarımın kilit rolü hala devam ediyor olmalıdır.
• Kırsal alan, çevresel, sosyal ve kültürel miras yönünden tehditlerle karşı karşıya bulunmalıdır.
• Büyük şehirlere yakın olmalıdır.   

Bir kırsal alanın, orta dereceli kırsal alan grubunda incelenmesi için hangi özellikleri göstermesi beklenir?

Orta derece kırsal alanlar: Bir kırsal alanın, orta dereceli kırsal alan grubunda incelenmesi için şu özellikleri göstermesi beklenir.

• Kentsel alanlardan göreceli olarak uzak olmalıdır.
• Tarım ve tarım dışı sektörlerin değişen oranlarda karışımının ortaya çıkardığı bir ekonomik yapıya sahip olmalıdır.
• Kırsal alanda, geniş ölçekli çiftliklere rastlanılmalıdır.

Bir kırsal alanın tam kırsal alan olarak nitelenebilmesi için hangi özelliklere sahip olması beklenir?

Tam kırsal alanlar: bir kırsal alanın tam kırsal alan olarak nitelenebilmesi içinde aşağıdaki özelliklere sahip olması beklenir.

• Kırsal alanın nüfus yoğunlukları çok düşük olmalıdır.
• Kırsal alanın gelir seviyesi çok düşük olmalıdır.
• Kırsal alanın yaşlı bir nüfusu olmalıdır.
• Kırsal alanın ekonomisi tarımsal istihdama dayanmalıdır.
• Kırsal alanda temel hizmet sunumu düşük yeterlilikte olmalıdır.

• Kırsal alanın çevreden izole olmaya neden olacak coğrafi özellikleri bulunmalıdır.  

Kırsal alan yerleşmesi nedir?

Kentsel alan dışında bulunan, ekonomisi tarıma, hayvancılığa ve ormancılığa ya da bunlardan herhangi birisine dayanan köy, çiftlik, oba, mezra, yayla gibi yerleşmelere kırsal alan yerleşmesi denilmektedir. 

En yaygın kırsal yerleşme tipi nedir?

Kırsal alan yerleşmesinin tipik şekli köylerdir. Köy en yaygın kırsal yerleşme tipidir.    

Köy kavramını açıklayınız.

Köy en yaygın kırsal yerleşme tipidir. Köy; cami, okul, otlak, yaylak, baltalık, mera vs. gibi ortak malları bulunan ve toplu veya dağınık evlerde oturan, insanlar bağ, bahçe ve tarlalarıyla birlikte bir köy teşkil ederler şeklinde tanımlanmaktadır.              

Köyün özellikleri nelerdir?

Köy bir yerleşik yaşam yerleşmesidir. Köyde yaşam bütünü ile toprağa bağlıdır. Yani köy yaşamı dolayısı ile ekonomisi tarıma dayalıdır. Tarımın başlıca dalları, hayvancılık, ormancılık, avcılık, balıkçılık ve el sanatlarıdır. Genel olarak bir köyün nüfusu 2000 kişiden daha azdır. Köyler genellikle birçok bakımdan birbirlerine benzer. Ancak yine de toplu ya da dağınık kurulmuş olmaları, şekilleri, kuruldukları yerin doğal özellikleri, ekonomik faaliyetlerinin cinsleri gibi bazı özellikleriyle birbirlerinden farklılaşabilirler.

Devletin yöreyi köy olarak onaylaması için köyün tanımında belirtilen şartların yanında daha başka hangi faktörlerin de var olması gerekmektedir?

Devletin yöreyi köy olarak onaylaması için köyün tanımında belirtilen şartların yanında güvenlik, ulaşım, doğal çevre, içme suyu durumu gibi birtakım faktörlerin de var olması istenir.               

Dokularına göre köy türleri nelerdir?

Dokularına göre köy türleri toplu köy ve dağınık köydür.   

Toplu köyün özellikleri nelerdir?

Toplu Köy: Toplu köyde evlerin hepsi bir arada bulunur. Sokaklar dardır. Evler genelde birbirilerine bitişiktir. Tarlalar çiftçi evlerinden ayrı ve uzaktadır.

Toplu köyün yararları nelerdir?

Toplu köyde, toplumsal ilişki imkânlarının yüksek olması, yapılan yatırımlardan köyün bütünüyle yararlanma imkânının olması ve güvenliğin daha kolay sağlanabilme imkânının olması gibi yararları söz konusudur.

Toplu köyün sakıncalı yönleri nelerdir?

Tarlalara gidip gelme güçlüğü, aile bireylerinden uzakta çalışma güçlükleri, salgın hastalıkların kolayca yayılması vb. unsurlar ise toplu köy türünün sakıncalı yönleri olarak belirtilmektedir.  

Ülkemizde toplu köy yerleşimine hangi bölgelerimizde rastlanılmaktadır?

Ülkemizde toplu köy yerleşimine başlıca, İç Anadolu, Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgelerimizde rastlanmaktadır.  

Dağınık köyün özellikleri nelerdir?

Evlerin birbirlerinden söz gelimi 50–100 m hatta bazen daha fazla arlıklarla birer, ikişer bazen daha fazla sayıda “hane” den meydana gelmek üzere araziye dağılmış olmaları durumunda olan yerleşim birimleri, dağınık köy olarak nitelenir. Bu tür köyler büyük alanları kaplar. Genellikle engebeli ve dağlık arazilerde görülür. Yer şekilleri, iklim, doğal çevre şartları, tarihî, siyasi ve ekonomik faktörler yerleşmenin dağınık ya da toplu olmasını etkileyen faktörler arasında sayılmaktadır. Su kaynakları da yerleşme şeklini belirleyen önemli etkenlerden bir diğeridir. Ayrıca arazinin dağlık, tarım arazilerinin parçalı ve dağınık olması da etkili olur. 

Ülkemizde dağınık köy yerleşimine hangi bölgelerimizde rastlanılmaktadır?

Bu yerleşme şeklinin ülkemizde tipik örnekleri Karadeniz Bölgemizde bulunmaktadır. 

Köyler kuruluş yerlerine göre hangi gruplara ayrılır?

Köyleri kuruluş yerlerine göre dağ köyü, ova köyü, vadi köyü gibi gruplara ayırmak mümkündür.

Köyler ekonomik faaliyetlerine göre hangi gruplara ayrılır?

Ekonomik faaliyetlerine göre ise köyler orman köyleri, tahıl tarımı ile uğraşanlar köyler, hayvancılıkla ile uğraşan köyler, meyve ve sebzecilikle ile uğraşan köyler ve nihayet el sanatları ve bazı üretim faaliyetlerinin önem kazandığı köyler şeklinde de gruplanabilir.  

Yurdumuzda orman köylerine hangi bölgelerimizde rastlanılmaktadır?

Yurdumuzda orman köylerine özellikle Batı Karadeniz bölgesi olmak üzere daha çok Karadeniz Bölgesi’nde, Yıldız dağlarında, Ege ve Akdeniz bölgelerimizin 500–600 metreden yüksek kesimlerindeki orman bölgelerinde rastlanmaktadır.   

Yurdumuzda tahıl tarımının önem kazandığı köylere hangi bölgelerimizde rastlanılmaktadır?

Tahıl tarımının önem kazandığı köylerimiz İç Anadolu, Doğu Anadolu, Güneydoğu Anadolu bölgelerimizle Trakya’da yaygındır.               

Yurdumuzda meyve, sebze ve sanayi bitkileri tarımının geliştiği köylere hangi bölgelerimizde rastlanılmaktadır?

Meyve, sebze ve sanayi bitkileri tarımının geliştiği köylerimiz daha çok Ege ve Akdeniz bölgelerimizde Güney Marmara’da ve özellikle Amasya, Tokat illeri olmak üzere Orta Karadeniz bölgemizde kurulmuşlardır.

Köyaltı yerleşmeler kavramını açıklayınız.

Köy olmanın gerekli şartlarına sahip olmayan, köyden daha basit yerleşme şekilleri köyaltı yerleşmeler olarak adlandırılmaktadır.

Köyaltı yerleşme şekilleri nelerdir?

Köyaltı yerleşme şekillerinin bir kısmı sürekli yani çiftlik, divan, mezra, mahalle bir kısmı ise geçici yani yayla, oba, kom, ağıl yerleşme şekilleridir.   

Köyaltı yerleşme şekillerinden Mahalleyi açıklayınız.

Mahalle: Köyaltı yerleşme şekillerinin en gelişmişidir. Tek ev ve eklentilerin yerleşme grubuna dönüşmesi ve bu grupların çoğalmasıyla oluşurlar. Bazen akrabaların bir araya gelmesiyle oluşabilmektedir. Fakat bu bir kural değildir. Birbirini hiç tanımayan, ancak sosyo–ekonomik bağları bulunan insanların toplanmasıyla da oluşabilmektedirler. Yayılma alanları ise yerleşmenin toplu ya da dağınık olmasına göre çok geniş veya dar olabilmektedir.  

Köyaltı yerleşme şekillerinden Obayı açıklayınız.

Oba: Anadolu’da ve özellikle Ordu–Giresun yöresinin dağlık kesimlerinde yayla yerleşimlerine verilen addır. Karadeniz Bölgemizde yaygın olan obalar yalnızca yaz mevsiminde kullanılırlar. 1500–2000 m yüksekte yer alan oba alanına “yayla”, kışın geçirildiği daha aşağıdaki yerlere ise “cenik” denilmektedir. Geçici bir yerleşme şekli özelliği gösteren obalarda temel geçim kaynağı hayvancılıktır. Karadeniz Bölgesi’nden başka Toroslarda, Batı Anadolu’da, Güney Marmara’da ve Orta Anadolu’da da rastlanmaktadır.   

Köyaltı yerleşme şekillerinden Divan’ı açıklayınız.

Özellikle Batı Karadeniz Bölgemizde küçük ve dağınık yerleşmelere verilen addır. Orman açmaları ile elde edilen topraklarda gelişen bu basit yerleşme şekli Sinop, Bolu, Adapazarı ve Kocaeli illerimizde yaygındır. Yerleşik bir özellik gösterirler. Çoğunda akrabalık bağı hâkimdir. Tarım, hayvancılık ve ormancılık başlıca geçim kaynaklarıdır.  

Köyaltı yerleşme şekillerinden komu açıklayınız.

Kom: Esas geçim kaynağı hayvancılık olmak üzere tarımda yapılan, bir veya birkaç ağıl ile çoban kulübeleri yerleşmenin başlıca fizikî varlıklarıdır. Yurdumuzda daha çok Doğu Anadolu Bölgesi’nde Tunceli, Erzurum, Kars, Muş ve Ağrı illerimizde rastlanmaktadır.

Köyaltı yerleşme şekillerinden mezrayı açıklayınız.

Hayvancılık ve tarım faaliyetlerinin bir arada yürütüldüğü basit bir yerleşme şeklidir. Köylerin ortak kullanım sahalarının dışında olan 50’den fazla nüfusu geçindiremeyecek kadar dar topraklara sahip yerlerdir. Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerimizde yaygındır. Geçici mezralar yanında; daha fazla nüfus barındıran, hayvancılık ve çiftçiliğin birlikte yapıldığı, sürekli ikamet edilen mezralar da vardır.

Köyaltı yerleşme şekillerinden yaylayı açıklayınız.

Yayla: Mevsimin de bağlı olarak hayvan sürüleriyle çıkılıp, geçici olarak yerleşilen, dağların üst kısımlarındaki düzlüklere yayla denir. Anadolu’nun büyük bir bölümünde hüküm süren yarı kurak iklim şartları köy dışındaki yüksek alanların ot potansiyelinden yararlanmayı gerektirmiştir. Yükseltiye bağlı olarak daha fazla yağış alan yaylalarda, otlar fazlaca boy atmakta, daha uzun süre yeşil kalmaktadır. Ayrıca yaylaların serin havası hayvanlara ve özellikle koyunlara iyi gelmektedir. Yine yaylalarda süt ürünleri daha fazla dayanmaktadır. Yaylacıların meskenleri çadır ya da taştan yapılmış evlerdir. Su kaynakları bazen bir yamaç kaynağı, çoğu zaman da kar sularıdır.   

Çiftlik nedir?

Çiftlik: Geniş bir arazi üzerinde tarım veya hayvancılık ya da ikisini birlikte yürütmek amacıyla kurulmuş yerleşme ünitesine çiftlik denir.   

Ağıl kavramını açıklayınız.

Ağıl: Kırsal kesimde davarların yani koyun, keçi gibi küçükbaş hayvanların barındırıldığı üst açık çitle çevrili yerlere ağıl denilmektedir. 

Sosyal yapı kavramını açıklayınız.

Sosyal yapı, içinde sosyal ilişkilerin yer aldığı, sosyal olayların meydana geldiği, sosyal grupların, kurumların yer aldığı, nüfus ile yerleşim tarzının şekillendirdiği, toplumun şekil ve çerçevesi ile ilgili dış görünüşe sahip olan bir sosyal varlıktır. Sosyal yapının iki yönü vardır.

 Manevi Sosyal Yapı kavramını açıklayınız.

Kültürel yani Manevi Sosyal Yapı: Toplumun sosyal ilişkiler ağı dediğimiz sosyal statüler, roller ve değer yargılarından oluşan yapısıdır.

Maddi Sosyal Yapı kavramını açıklayınız.

Fiziki yani Maddi Sosyal Yapı: Toplumun şekil ve çevresi olarak belirtilen dış görünüşünü oluşturan nüfusun yerleşim tarzı yani köy - şehir fiziksel yapısını oluşturur.

Sosyal değişim kavramını açıklayınız.

Sosyal ilişkilerde, sosyal kurumlarda, sosyal tabakalaşma biçimlerinde kısaca sosyal yapılarda meydana gelen farklılaşmadır. Bir sosyal yapıdan başka bir sosyal yapıya geçiştir. Örneğin, geniş aile yapısından çekirdek aile yapısına geçiş, sosyal değişmeye örnektir. Sosyal değişme zorunlu ve kaçınılmazdır. Her toplum değişme halindedir.

Kırsal kesimde evler nasıldır?

Kırsal kesimde evler genelde tek katlıdır. Teknolojinin gelişmesine bağlı olarak son yıllarda iki ya da üç katlı evlere de rastlanmaktadır. Evler ihtiyaca göre iki veya üç odalıdır. Genellikle odaların önünde boydan boya bir hayat ya da sundurma denen bir açık alan olur. Sundurmaya genellikle birkaç basamaklı merdivenle çıkılır. Kış dışında yörenin iklim şartlarına göre uygun olan her hava koşulunda, hayat burada yaşanır. Binalar ana yola paralel, avludan bir iki metre içeridedir. Genellikle kışın soğuğundan korunmak için kuzeye kapalı, fakat güneyin eğik kış güneşinden yararlanacak şekilde yapılır. Sundurmanın önünde bir “iç bahçe” bulunur. Tuvalet evin dışında avlunun uygun bir yerindedir. Banyo odanın uygun bir kenarında genellikle yüklük denilen kısımdadır. Odanın birisi aşevi adı altında mutfak olarak kullanılır ve orada ocaklık bulunur. Ocaklıkta yemek pişirilir ve ısınma amacıyla kullanılır.   

Kırsal kesim aile yapısını kısaca açıklayınız.

Kırsal kesimde aile yapısı genel olarak anne, baba, çocuklar ve varsa büyükanne, büyükbabadan oluşur. Aile içinde ekonomik bütünlük vardır. Sevgi, saygı, karşılıklı anlayış ve devamlılık esastır. Ailede kan bağı, soy devamlılığı yapının esasıdır. Bir milletin ayakta kalabilmesi, aile yapısının güçlü olmasına bağlıdır. Kırsal kesim ailesinde bu aile yapısı daha güçlüdür. Kırsal kesim ailesinde önceleri “büyük aile” yapısı var iken bu yapı giderek yerini çekirdek aileye bırakmaktadır. Büyük ailede genellikle dede nine-anne-baba-çocuklar-torunlar, hep bir arada ailenin en büyüğünün liderliğinde yaşarlar. Büyük ailede lider genellikle dededir. Ailede büyüklerin dediği olur. Kararları büyükler alır. Bir çatı altında birer odada yaşanır, ortak yenilir içilir.