Atölye Çalışması 1 Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Elektrik patlamalarının etkilerini azaltacak önlemler
nelerdir?

Elektrik patlamalarının etkilerini azaltacak
önlemler şöyle sıralanabilir:
• Yüksek elektrik enerjisi ile çalışan cihazların
yanında uzun süre kalmamalı veya cihazlarla
uzun süre yüksek enerji ile çalışılmamalıdır.
• Gerekmedikçe yüksek elektrik enerjisi ile çalışan
cihazlara veya hatlara yaklaşılmamalıdır.
• Patlama olması muhtemel bölge ile aranızda
sağlam bir malzeme bulunmalıdır.
• Patlamalara karşı sağlam elbiseler
kullanılmalıdır.

Deneylerde kullanılan timsah ağzı ne amaçla
kullanılır?

Timsah ağzı, iletim kablolarındaki fişlere
takılabilir ve fişlerin devre bağlantısı için uygun olmadığı
durumlarda kullanılır.

Elektrik şoku nasıl gerçekleşir?

Elektrik şoku şöyle gerçekleşir:
• İnsan vücudu bir iletkenle birlikte devreyi
oluşturduğunda,
• İnsan vücudu topraklanmamış iletken ile toprak
uca dokunduğunda,
• İnsan vücudu toprak ile topraklanmamış bir
iletkene dokunduğunda.

Alçak gerilim ifadesi hangi voltaj değerleri için
kullanılır?

Alçak gerilim ifadesi 24 V ile 600 V arasındaki
voltaj değerleri için kullanılır.

Teknik nedenlerden kaynaklanan elektrik enerjisi
kayıpları nelerdir?

Teknik nedenlerden kaynaklanan elektrik enerjisi
kayıpları şöyle sıralanabilir:
• Elektrik enerjisinin bulunduğu ortama uygun
iletkenlerin, yalıtım malzemesinin, sigortaların
kullanılmaması, topraklama, sıfırlama gibi
koruma tedbirlerinin alınmaması veya bunların
özelliklerini kaybetmesi ve amacına uygun
kullanılmaması,
• Elektrik enerjisiyle çalışan devre elemanlarının
aktif bölgelerinde yeterli yalıtımın olmaması ya
da yalıtım özelliğinin kaybolması.

İnsan vücudunun çeşitli durumları için direnç
değerleri nelerdir?

İnsan vücudunun çeşitli durumları için direnç
değerleri şöyle sıralanabilir:
• Kuru deri: 100.000-600.000 ohm,
• Nemli veya ıslak deri: 1.000 ohm,
• Ayaktan ele kadar olan bölgenin direnci: 400-600
ohm,
• Bir kulağından diğer kulağına kadar olan
bölgede: 100 ohm.

Kaçak akım koruma anahtarı nedir?

Elektrik enerjisi kayıplarından meydana gelecek
kazaların bir kısmı elektrik devresinde kullanılacak kaçak
akım anahtarlarıyla önlenebilmektedir. Elektrik tesisatında
küçük görülen; ancak zararları bakımından hiç de
küçümsenmeyecek kaçak akımları fark ederek devreyi
açan, devreden elektrik akımını kesen anahtarlara kaçak
akım koruma anahtarları denmektedir.

Deneyde kullanılan araç ve gereçler nelerdir?

Deneyde kullanılan araç ve gereçler şöyle
sıralanabilir (S:12, Şekil 1.4):
• Güç kaynağı,
• Elektrik devre modülleri,
• Bağlantı kabloları,
• Timsah ağzı,
• Kaçak akım sigortası,
• Zil,
• İnsan modeli.

Elektrik enerjisi hangi kaynaklardan elde
edilmektedir?

Elektrik enerjisi;
• Kömür,
• Petrol ve
• Doğalgaz gibi kaynaklardan elde edilmektedir.

Elektrik laboratuvarlarında ve atölyelerde
güvenliğimiz için dikkat etmemiz gereken unsurlar
nelerdir?

Elektrik laboratuvarlarında ve atölyelerde
güvenliğimiz için dikkat etmemiz gereken unsurlar şöyle
sıralanabilir:
• Görevlilerin yapacağı uyarılar dikkatle
dinlenmeli ve uygulanmalıdır.
• Güvenlik levhalarında yapılan uyarılara uymak
oldukça önemlidir.
• Giysiler çok bol veya çok dar olmamalı,
mümkünse laboratuvar önlüğü giymeli,
ayakkabılar ayağa tam oturmalıdır.
• Deneye veya bir işe başlamadan önce eğer
gerekiyorsa ilave giysiler kullanılmalıdır.
• Bazı durumlarda başa koruyucu kask, gözlük,
eldiven veya ilave olarak koruyucu önlük gibi
koruyucular kullanılması gerekebilir.
• Eğer ilk kez bir laboratuvarda veya iş yerinde
çalışmaya başlanmışsa elektrik panosu, yangın
söndürücü ve ilk yardım dolabının yerleri
öğrenilmelidir.
• Yüksek gerilim hatları veya cihazlara çok
yaklaşmayınız.
• Düşük gerilimli enerji altında çalışacaksanız;
toprakla yalıtımınızı sağlayınız, sağ elle çalısınız,
işinize yoğunlasınız.
• Laboratuvarda çalışmaya başlamadan önce,
yapacağınız deneyde kullanacağınız cihazların
kablolarının prizlerde takılı olup olmadığını
kontrol ediniz, takılı ise fişleri prizlerden
çıkartınız.
• Laboratuvarda deney yapmak üzere kullanılacak
prizler topraklı olmalıdır.
• Deney yapacağınız masaların üzerinde deney
araç ve gereçlerin dışında giysi, defter, kitap,
kalem, hesap makinası gibi araçlar
bulundurmayınız.
• Kullanacağınız cihazların kablolarında çatlaklar,
yırtıklar, kopmalar olup olmadığını kontrol
ediniz. Belirtilen aksaklıkların bulunması
durumunda bu cihazları kullanmayınız ve gerekli
onarımların yapılması için görevlileri uyarınız.
• Laboratuvarda kullanacağınız ampermetre,
voltmetre veya multimetre gibi ölçü aletleri
hassas olduğundan bir yerden başka bir yere
taşırken dikkatli olunuz, çarpmayınız, üzerine
vurmayınız.
• Yapacağınız deneyi belirtilen yönergeye göre
kurduktan sonra görevlilerden onay alınız.
Görevlilerden “deneye başlayabilirsiniz” onayını
almadan devreye elektrik enerjisi vermeyiniz.
• Cihazlarda kullanılan fişlerin prizlere tam olarak
takıldığını kontrol ediniz. Eğer fişler prizlere tam
olarak takılmazsa fişler fazla akım çekerek
ısınma, yanık, yangın veya patlama gibi kazalara
neden olabilir.
• Deney yaparken veya çalışırken, cihazların
çalışma kapasitelerine uygun çalışınız.
• Aşırı voltaj uygulamaktan veya yüksek akım
çekmekten kaçınınız. Bu gibi durumlar hem
cihazları arızalandıracağından ve hem de kazalara
sebep olacağından, cihazlara fazla elektrik
enerjisi uygulamayınız.
• Deneyler yapılıp sonuçlar alındıktan sonra
cihazları kapatınız ve fişlerini prizlerden
çıkartınız. Deney masasında bulunan cihazları,
araç ve gereçleri tehlike yaratmayacak bir şekilde
düzenleyiniz.
• Deneylerinizi veya çalışmanızı tamamladığınızı
görevlilere bildiriniz. Laboratuvarı veya çalışma
alanını dikkatli bir şekilde terk ediniz.
• Laboratuvarda veya bir iş yerinde elektrik kazası
meydana geldiğinde elektrik enerjisini elektrik
panosundan kesiniz. Kazaya uğrayan biri varsa
dokunmayınız kazazedeyi elektrik akımından
ayırmak gerekiyorsa bunu bir yalıtkan kullanarak
yapınız.

İletken olarak en çok kullanılan malzeme nedir?

İletken malzemesi olarak en çok kullanılan
malzeme bakırdır.

Ülkemizde acil durumlarda ücretsiz olarak
ulaşabileceğimiz kurumlardan bazılarını ve telefon
numaraları nelerdir?

Ülkemizde herhangi bir telefondan;
• İTFAİYE’ye 110,
• HIZIR ACİL SERVİSİ’ne 112 ve
• POLİS’e 155 numaralı telefonlardan ücretsiz
olarak haber verilebilmektedir.

Evlerde kullanılan elektrik kısaca nasıl açıklanabilir?

Evlerimizde kullandığımız buzdolabı, çamaşır
makinası veya fırın gibi elektrikle çalışan cihazlar ihtiyaç
duydukları elektrik enerjisini 220V’luk şehir şebekesinden
alırlar. Evlerimize elektrik faz (pozitif) ve iki nötr
(yüksüz) uçlarla üç hat ile sigorta kutusuna verilir.
İki nötr uçtan biri toprak hattı olarak isimlendirilir.
Sigortadan çıkan faz, nötr ve ayrıca toprak iletim hatları
evin ihtiyaç duyulan bölümlerindeki prizlere dağıtılır.
Elektrik iletimi evimizin içindeki prizlere de faz, nötr ve
toprak olmak üzere üç hat olarak taşınmak zorundadır;
aksi hâlde elektrik kullanma izni verilmez.

İnsan davranışlarından kaynaklanan elektrik enerjisi
kayıpları nelerdir?

İnsan davranışlarından kaynaklanan elektrik
enerjisi kayıpları şöyle sıralanabilir:
• Yapılan iş hakkında yeterli bilgiye sahip
olmamak, bilgisizlik veya tecrübesizlik.
• İşi önemsememek.
• Çalışırken yapılan işin uygunluğuna göre
koruyucu giysi, araç ve gereç kullanmamak veya
usulüne uygun kullanmamak.
• Tedbirsizlik.
• Dikkatsiz davranmak, aceleci olmak, dalgınlık,
moral bozukluğu veya yorgunluk.

İletken nedir?

İletken elektrik akımını ileten malzemelere denir.

Kaçak akım koruma anahtarı evde ve işyerinde nereye
yerleştirilmelidir? Bu anahtarın görevini tam olarak
yapabilmesi için neye dikkat etmek gerekir?

Kaçak akım koruma anahtarı evde ve işyerinde
tesisatın ana girişine, yangın koruma anahtarları ise ana
kolon hattı girişine bağlanmalıdır. Kaçak akım koruma
anahtarının tam görevini yapabilmesi için tesisin
topraklamasının iyi yapılmış olması ve topraklama
iletkeninin yalıtılmış iletkenden olması gerekir.

Timsah ağzı hangi durumlarda kullanılır?

Evlerde elektrikli cihaz kullanırken göz önünde
bulundurulacak güvenlik önlemleri nelerdir?

Elektrikli cihaz kullanırken dikkat edilecek
güvenlik önlemleri şöyle sıralanabilir:
• Evlerde kullanılacak elektrikli cihazların
çekebileceği akım ihtiyacına uygun elektrik
sigortası kullanılmalıdır. Ayrıca kaçak akım
sigortası veya rölesi bulunması tercih edilmelidir.
• Elektrik prizleri mutlaka topraklı ( faz ve iki nötr)
ve çocuklar için korumalı olmalıdır.
• Prizlerden çoklu ara kablolarla veya uzun
kablolarla aşırı yük çekilmemelidir.
• Mümkünse elektrikli cihazların hepsi aynı anda
çalıştırılmamalıdır. Elektrik sigortası aşırı
miktarda elektrik enerjisi çekilmesine imkân
verse bile cihazların hepsi çalıştırılmamalıdır.
• Elektrik enerjisi taşıyan kablolara veya cihazlara
nemli veya ıslak dokunulmamalıdır.
• Elektrik fişi takılı iken kablolar veya elektrikli
cihazlar tamir edilmemelidir.
• Prizlerde, kablolarda ve elektrikli cihazlarda
elektrik kesintisi varsa arıza, kontrol kalemi veya
uygun ölçü aletleriyle kontrol edilmelidir.
• Banyolarda ısıtma amaçlı elektrik sobası
kullanılmamalıdır.
• Fişler prizlerden, kablosu tutularak değil, fiş
tutularak çıkartılmalıdır.

Elektrik enerjisinin toprağa en kısa yoldan ulaşması
hangi yollarla gerçekleşir?

Elektrik enerjisinin toprağa en kısa yoldan
ulaşması şu yollarla gerçekleşir:
• Elektrik şoku (elektrik çarpması),
• Elektrik yanıkları,
• Patlamalar.

Yüksek gerilim ifadesi hangi voltaj değerleri için
kullanılır?

Yüksek gerilim ifadesi 600 V’tan büyük gerilim
değerleri için kullanılmaktadır.

Elektrik şokundan kaynaklanan yaralanmalarda, etken
olan nedenler nelerdir?

Elektrik şokundan kaynaklanan yaralanmalarda,
etken olan nedenler şunlardır:
• Vücuttan geçen akım miktarı,
• Akımın yolu,
• Akımın vücuda uygulanma süresi.

Kaçak akım devresi nedir?

Elektrik kaçaklarından kaynaklanan patlamalar nasıl
oluşur ve ne gibi etkileri olur?

Patlama elektrik kıvılcımının bir sonucu olarak
meydana gelir. Eğer akım yeteri kadar büyükse kıvılcım
bir yaralanmaya ve ateşe neden olabilir. Yüksek enerjili
kıvılcımlar kullanılan metallerin, giysilerin
parçalanmasına ve her yöne dağılmasına neden olabilir.
Düşük enerjili kıvılcımlar patlayıcı gaz, buhar veya yanıcı
tozlar içeren ortamlarda şiddetli patlamalar meydana
getirebilir.
Patlamanın bir sonucu olarak sıcak metal buharı havadaki
oksijenle birleşerek metal oksit buharı oluşturur. Bu erimiş
parçacıklar dokundukları yüzeyleri de eriterek daha içlere
nüfuz ederler. Erimiş parçacıklar elbiselere değmesi
sonucunda ciddi yaralanmalara neden olurlar. Ayrıca
vücudumuz bir patlama karşısında içgüdüsel olarak çokça
hava soluyarak bir tepki gösterir. Bu ani tepki vücuda
erimiş metal parçacıkları veya metal oksitlerin girmesine
neden olur. Bu durum solunum sistemine ciddi zarar verir
akciğer, boğaz ve yemek borusu yanar.

Kaçak akım devresi nedir?

İletken üzerindeki yalıtkan malzemelerdeki
hatalar elektrik akımının güvenli bir şekilde iletilmesini
zorlaştırır. Yalıtkan malzemenin yeteri kalınlıkta
olmaması, çatlak, yırtık veya bir bölümünün tamamen
kopmuş olması çeşitli kazalara ve aynı zamanda elektrik
kayıplarına neden olur. Bu tür durumlarla evlerimizde
çokça karşılaşırız. Elektrikli aletleri kullanırken bu tür
kazalardan korunmak için devreye kaçak akım devresi
ilave edilir.
Akımdaki küçük bir artış devredeki sigortaya ulaşır ve
sigorta bu akımı taşıyamayacağından devredeki elektrik
akımını keserek tehlikeleri önler (S:12, Şekil 1.2).

Elektrik akımına maruz kalma süresi insan vücudunu
nasıl etkiler?

Elektrik akımının büyüklüğünün insan vücuduna
etkisi önemli olmakla birlikte akımın vücudu etkileme
süresi de oldukça önemlidir. İnsan kalbinin çalışma
periyodu (iki tık arasında geçen süre) 750 milisaniye
olarak kabul edilir. Akımın kalp üzerindeki etki süresi 200
milisaniye olduğunda önemli bir etkisinin olmadığı ifade
edilmektedir. Akımın kalbe etki süresi 750 milisaniye’den
daha büyük olduğunda ise tehlikeli olmaya başladığı ifade
edilmektedir.

Çeşitli miliamper değerlerindeki elektrik akımının
insan vücudu üzerindeki etkileri nelerdir?

Çeşitli miliamper değerlerindeki elektrik
akımının insan vücudu üzerindeki etkileri şöyle
sıralanabilir:
• 1 veya daha az miliamper: Herhangi bir etki yok,
• 1ve 3 miliamper arası: Acı vermeyen bir his,
• 3-10 miliamper arası: Acı hissi veren bir şok,
• 10-30 miliamper arası: Kaslarda kontrol kaybı
veya kasılma,
• 30-75 miliamper arası: Solunum durması,
• 75-4000 miliamper arası: Kalp ritminin
bozulması,
• 4000 miliamper ve üzerinde: Doku yanması, kalp
kaslarının kasılması ve kalp durması.

Deneylerde kullanılan elektrik kabloları ne amaçla
kullanılır?

Kablolar, elektrik enerjisini güç kaynağından
elektrik devresine taşımada ve elektrik devresindeki
modüller arası iletimde kullanılır.
Bağlantı kabloları gerçek hayatta şehir şebekesinde veya
enerji hatlarında kullanılan iletim hatları olarak
düşünülebilir.

Elektrik kıvılcımının özellikleri nelerdir?

Elektrik ile çalışanlar sık sık kuvvetli bir elektrik
kıvılcımı verebilecek enerji yüklü hatların yakınında
olabilirler. Bir elektrik şokuna maruz kalmak için enerji
yüklü bir iletkene dokunmak gerekli değildir. Bir kişinin
halı kaplı bir odayı geçtikten sonra kapıyı açmak üzere
metal kapı kilidine uzanması bile kıvılcım yaratabilir.
Eğer voltaj yeteri kadar büyük ve şartlar sağlanmışsa
iletken bir yüzeyden diğerine arada hava olmasına rağmen
elektrik akımı geçebilir.
Bir yıldırım düşmesi, 1.000.000 volt’luk bir gerilimin
birkaç kilometre uzaklığa kadar bir elektrik kıvılcımı
oluşturmasıdır. Benzer bir şekilde, elektriksel iş, iki nokta
arasında potansiyel fark meydana geldiğinde, şartlar
sağlanırsa bir kıvılcım meydana gelir. Bir elektrik kıvılcım
iletkenden sadece insana geçmekle kalmaz yanıklar,
patlamalar meydana getirebilir.

Elektrik devresini oluşturan modüller kısaca nasıl
açıklanabilir?

Elektrik devresini oluşturan modüller, üzerinde
iletim yolları belirtilmiş ve içlerinde iletken teller bulunan
plastik kutulardır. Bunlar birbirleriyle kolayca bağlanarak
çeşitli elektrik devreleri oluşturulabilmektedir.

Kaçak akım koruma anahtarı nasıl çalışır?

Kaçak akım koruma anahtarları, herhangi bir
binadaki elektrik devresinde gelen ve giden akımların
toplamının sıfır olması esasına göre çalışır. Bir elektrik
devresinde gelen akımların meydana getirdiği manyetik
alanla giden akımların meydana getirdiği manyetik alan
birbirine eşit büyüklükte fakat birbirlerine zıt yöndedir.
Burada binadaki elektrik tesisatının bir veya üç fazlı
olması sonucu değiştirmez. Kaçak akım koruma
anahtarının akım bobini, bir fazlı devreler için faz ile nötr,
içinden geçecek şekilde bağlandığından, elektrik devresine
gelen ve giden akımların bileşkesinden etkilenmektedir.
Gelen ve giden akımlar birbirine eşit ise bileşke alan sıfır
olacağından, cihazın akım bobinine etki eden alan
bulunmayacaktır. Ancak tesisatın herhangi bir yerinden
küçük bir kaçak akım varsa, gelen akım giden akıma eşit
olmayacağından cihazın akım bobini üzerinde manyetik
alan farkı meydana gelerek bir voltaj oluşturur. Bu voltaj,
kaçak akım koruma anahtarının açma sınırına ulaştığında
devreyi otomatik olarak kesmektedir (S:11, Şekil 1.1).

Kaçak akım sigortası hangi amaçla kullanılır?

Kaçak akım sigortası devredeki kaçak akımı
tespit edip devreden daha fazla akım geçmesini önleyerek
akımı keser ve bir kazanın, yangının meydana gelmesini
engeller. Devreden geçen çeşitli kaçak akım değerlerine
göre değişik tepki süreleriyle devredeki akımı keserler.
Örneğin 30 mA’lik bir kaçak akım sigortasından 15
mA’lik bir kaçak akım geçtiğinde sigorta atmaz, başka bir
deyişle devreden geçen akımı kesmez.
Sigorta üzerinden 30 mA’lik bir akım geçtiğinde sigorta
maksimum 300 ms’de (milisaniye) tepki vererek devreden
geçen akımı kesmektedir. Kaçak akım miktarı 150 mA
olduğunda sigortanın akımı kesme süresi 40 ms’ye
düşmektedir. Kaçak akım sigortası, büyük kaçak akım
değerinde daha kısa sürede devreden geçen akımı keserek
tehlikeyi önlemektedir.
Kaçak akım sigortaları kullanılan akım değerinin
büyüklüğüne göre de farklı kaçak akım değerlerini
algılayarak devredeki akımı kesmektedirler. Örneğin 30
mA’den 3.000 mA’e kadar kaçak akım değerlerine duyarlı
kaçak akım sigortaları üretilmektedir.

Deneyde kullanılan güç kaynağı üzerindeki bölümler
nelerdir?

Güç kaynağının bölümleri şöyle sıralanabilir:
• Voltaj ayar düğmesi,
• 2. Akım ayar düğmesi,
• 3. AC çıkış voltajı,
• 4. DC çıkış voltajı.
Güç kaynağı devreyi 0-6-12 V ac voltaj veya 0-12 V dc
voltaj ile besleyebilmekte, dc akım ve voltaj değerleri
ayarlanabilmektedir. Bu deneyde sabit değerde ac 12
V’luk gerilim kullanılacaktır. 12 V’luk ac gerilimi şehir
şebekesinde kullanılan 220 V’luk ac gerilimi temsil
etmektedir.

Deneylerde kullanılan zil modülü neyi temsil eder?

Deneylerde kullanılan zil modülü, elektrik hattına
bağlı bir çamaşır makinası, ütü, fırın, bozuk priz veya
sıyrılmış kabloyu temsil eder.

Kaçak akım sigortası nedir?

Deneylerde kullanılan insan modeli neyi temsil eder?
Model üzerinde neler vardır?

İnsan modeli deneylerde gerçek hayattaki insanı
temsil etmektedir. Model üzerinde 2 adet ellerde 1 adet
ayakta yuva vardır. Eldeki yuvalardan yapılacak
bağlantılar insanın dokunmasını ayaktaki yuvadan
yapılacak bağlantı insanın devreye bağlanarak bir devre
elemanı olması ve üzerinden akımın geçmesini temsil
eder.

Elektrik enerjisi hangi tür kaynaklardan elde edilir?

Elektrik kaçağına neden olan teknik nedenler nelerdir?

Kaçak akım anahtarı nedir?