CBS’de Proje Tasarımı ve Yönetimi 1 Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Haritalama nedir?

Haritalama, Dünya yüzeyinde farklı özellikler
gösteren yapıların, temsili olarak belli bir amaç için
ölçekli olarak çizilmesi olarak tanımlanabilir.

Jeoloji nedir?

Genel anlamı ile üzerinde yaşadığımız yaklaşık,
4.5 milyar yıl yaşında olan yerkürenin (Dünya’nın), güneş
sistemi içindeki konumundan itibaren onu şekillendiren iç
ve dış kuvvetlerin incelenmesi, yapısı, fiziksel ve
kimyasal özellikleri ve yerküre üzerindeki canlıların var
oluşu ve geçirdikleri süreçler gibi konuları içeren bilim
dalı jeoloji olarak tanımlanmaktadır. Kısaca; Jeoloji
Dünyamızın oluşumunda etken olan dinamik süreçlerin
fiziksel ve kimyasal yapısını inceleyen bilim dalıdır.

Jeoloji bilimi kaç alt bilim dalına ayrılır?

Yerkürenin fiziksel ve dinamik özelliklerini
araştıran jeoloji bilimi, kendi içinde;
• Genel jeoloji,
• Mineraloji-petrografi,
• Maden yatakları-jeokimya
• Uygulamalı jeoloji
olmak üzere dört alt bilim dalına ayrılabilir.

Genel Jeoloji Bilim dalı nedir?

Genel jeoloji bilim dalı, iç ve dış kuvvetlerin
etkisinde yerkürenin genel yapısında meydana gelen
değişimleri, değişimlere neden olan tektonik unsurları
(fay, deprem, vb.), jeolojik zaman boyunca yerkürenin
maruz kaldığı süreçleri, bu süreçlerde yaşaya gelmiş
canlılara ait kalıntıları (fosiller) vb. konuları inceleyen
bilim dalıdır.

Mineraloji-petrografi bilim dalı nedir?

Yerküreyi oluşturan kayaçların ve minerallerin,
oluşum süreçleri, kristallenme koşulları, volkanizma,
magmatik süreçler, vb. konuları inceleyen bilim dalı ise
mineraloji-petrografi olarak tanımlanmaktadır.

Jeokimya bilim dalı nedir?

Yerkürenin yüzeyinde ve içinde yer alan
ekonomik değere sahip madenlerin miktar ve kalite
açısından araştırılması ve belirlenmesi, kimyasal
yapılarının incelenmesi, oluşum koşullarının irdelenmesi
gibi konular ile ilgilenen bilim dalı maden yataklarıjeokimyadır.

Uygulamalı Jeoloji nedir?

Uygulamalı jeoloji bilim dalı, yerkürenin jeolojik
yapısına bağlı olarak meydana gelen mühendislik
problemlerinin (heyelan, deprem, sıvılaşma, vb.) çözümü
ile yüzey/yeraltı sularının oluşum süreçleri, miktar ve
kalite açısından araştırılması gibi konuları kapsamaktadır.

Mineral nedir?

Genel olarak kayaçların yapı tası olup belirli bir
kristal sistem ve kimyasal yapıya sahiptir.

Kayaç nedir?

Kayaç, bir veya birden çok mineralin doğal
yollarla bir arada bulunduğu katı kütle olarak
tanımlanmaktadır.

Bir yapı malzemesinin mineral olabilmesi sahip
olması gereken özellikler nelerdir?

Bir yapı malzemesinin mineral olabilmesi için,
doğal olarak oluşması, inorganik olması, katı olması,
belirli bir kristallenme sistemine sahip olması ve
tanımlanabilen bir kimyasal bileşime sahip olması
gerekmektedir. Yaşadığımız yerkürenin katı olan dış
yüzeyi, farklı kristallenme sistemlerine ve kimyasal
yapılarına sahip minerallerden oluşan kayaçlardan
oluşmaktadır.

Kayaç döngüsü nedir?

Dünya’nın oluşumundan itibaren hüküm süren
levha (kıta) hareketlerine bağlı olarak bir çevrim içinde
yer almakta olup bu durum kayaç döngüsü/çevrimi olarak
adlandırılmaktadır. ). Kayaç döngüsü dinamik bir süreç
olup jeolojik zaman içinde süreklilik taşımaktadır.

Kayaçlar kaç grupta incelenir?

Magmatik, sedimanter ve metamorfik kayaçlar
olmak üzere üç temel kayaç grupta incelenir.

Magmatik kayaç nedir?

Yeraltında kısmi ergime sonucu eriyik hâlde
bulunan magmanın, yoğunluk farkından dolayı yeryüzünü
yükselirken yeraltında veya yüzünde soğuyarak
katılaşması sonucu meydana gelen kayaçlara magmatik
kayaç denilmektedir.
Derinlerde soğuyan ve kristallenen magmanın
oluşturduğu kayaçlar derinlik (plütonik) kayaç olarak
tanımlanırken, magmanın yeryüzüne volkanlar aracılığı
ile çıkması sonucu oluşan kayaçlara ise yüzey (volkanik)
kayaç denilmektedir.

Sedimanlar nedir?

Magmatik aktiviteye bağlı oluşan yüzey ve
derinlik kayaçlarının, yeryüzünde atmosferik (yağış,
rüzgar, sıcaklık değişimi, vb.) süreçlere maruz kalması
sonucu, bu kayaçlarda bozunma ve ayrışma
gözlenmektedir. Bozunan ve ayrışan kayaç parçalarına
sediman (sediment) denmektedir. Sedimanlar
bulundukları alanda hüküm süren erozyon ve taşınım
süreçleri (akarsular, gel-git, buzul, rüzgar) ile
depolanabilecekleri farklı alanlara (çökelme ortamı)
taşınmakta ve jeolojik zaman içinde bu alanlarda
depolanmaktadır.
Sedimanter (tortul) kayaçların çökelme ortamı genellikle
okyanuslar ve denizler olmakla birlikte, akarsu yatakları,
çöller, bataklıklar ve düşük eğimli alanlardır. Sedimanter
kayaçlar, çökelme ortamında depolanan sedimanların
zaman içinde birikmesi ve sıkışması sonucunda
oluşmaktadır. Bu kayaçlar kırıntılı (alüvyon, çakıl taşı,
kumtaşı, vb.), kimyasal (traverten, kireçtaşı, vb.) ve
organik (kömür, tebeşir, kaya tuzu, vb.) olmak üzere üç
şekilde oluşabilmektedir. Toros Dağları (kireçtaşları),
Konya Kapalı Havzası (kırıntılı), Batı Anadolu Graben
Sistemi (kırıntılı) ile Hafik-Sivas, Tuzluca-Iğdır ve
Zonguldak dolayları (kimyasal) ülkemizde yüzeylenen
önemli sedimanter kayaçlara örnek gösterilebilir.

Mataformorfik kayaç nedir?

Başkalaşım kayaçları olarak da bilinen
metamorfik kayaçlar, yerin derinlerine doğru gömülen
magmatik ve sedimanter kayaçların farklı sıcaklık ve
basınç koşulları altında de ğişmeleri veya yeniden
kristallenme süreçlerine maruz kalmaları ile oluşmaktadır.
Magmatik ve sedimanter kayaçların sıcaklık ve basınç
altında yeniden oluşum süreci metamorfizma olarak
tanımlanmaktadır. Metamorfizma, magmatik ve
sedimanter kayaçların yeraltında diyajenetik değişimlerin
meydana geldiği düşük sıcaklık (200 °C)/düşük basınç (1-
2 kbar) bölgesi ile başlamakta ve kayaçlarda ilk erimelerin
başladığı yüksek sıcaklık (700-1000 °C)/yüksek basınç
(>10 kbar) bölgesi ile sonlanmaktadır.
Örneğin; granit, kireçtaşı ve kumtaşı gibi kayaçların
sıcaklık ve basınç altında metamorfizmaya uğraması
sonucunda sırasıyla gnays, mermer ve kuvarsit gibi
kayaçlar oluşmaktadır.

Harita tanımı nedir?

Yeryüzüne ait herhangi bir bölgenin,
gökyüzünden kuşbakışı görünümünün belirli
matematiksel modellerle küçültüp, üzerine özel işaretler
koyarak bir düzlem üzerine çizilmiş sekline harita denir.

Amaçlarına göre haritalar nelerdir?

Farklı amaçlar için üretilen harita örnekleri;
• Topografik harita
• Fiziki harita
• Jeoloji haritası
• Drenaj ağı haritası
• Sayısal harita
• Jeofizik haritası
• Mağara haritası
• Jeomorfoloji haritası

Jeoloji haritalarda ölçekler nelerdir?

Jeoloji haritalarının ölçeği çalışmanın amacına
göre değişmektedir.
• Yol, tünel, baraj gibi mühendislik yapılarının
oturacağı alanlar ile köy yerleşim yerleri ve imar
planları için 1/1000 veya 1/5000 ölçekli jeoloji
haritalarına gereksinim duyulmaktadır.
• Bölgesel ölçekli jeolojik çalışmalar, çevre düzeni
planları, nazım imar planları için oluşturulacak
jeoloji haritaları ise 1/25000-1/100000 ölçekli
olabilmektedir.
• Bölgesel ölçekli jeoloji haritalarının
oluşturulması kapsamında yapılan saha
çalışmalarında ilgili bölgenin 1/25000 ölçekli
topografik haritaları altlık olarak
kullanılmaktadır.

Haritalamada RGB ve CMYK renk modelleri
nelerdir?

RGB renk modeli İngilizcedeki “Red-Green-
Blue” yani “Kırmızı-Yeşil-Mavi” kelimelerin başhar
erinden ismini almaktadır. Bu üç rengin 256x256x256
kombinasyonu ile 16.7 milyon farklı renk
üretebilmektedir.
CMYK renk modeli ise “Cyan-MagentaYellow-Key”
kelimelerin baş harflerinden oluşmaktadır.

Hidroloji tanımı nedir?

Genel anlamda hidroloji, yerkürede (yeraltında,
yeryüzünde ve atmosferde) suyun çevrimini, dağılımını,
fiziksel ve kimyasal özelliklerini, çevreyle ve canlılarla
karşılıklı ilişkilerini inceleyen temel ve uygulamalı bir
bilim dalıdır. Köken olarak Yunanca “Hydro (?δωρ)” su
ve “logos (λ?γος)” bilim hecelerinden oluşan “Hidroloji”
su bilimi anlamına gelmektedir.
Hidroloji bilimi, suyun yetersiz olduğu yerde suyun
kullanımını, suyun fazla olduğu yerlerde ise suyun
kontrolünü ve kirlenme tehlikesi olan bölgelerde ise
suyun kirlenmesini önlemek için çözümler üretmek yani
eldeki suyun en uygun (optimum) kullanımını ve
kontrolünü kapsamaktadır.

Hidrolojik çevrim tanımı nedir?

Hidrolojik çevrim, yeryüzünde, yeraltında ve
atmosferde suyun varlığını ve hareketlerini tanımlayan
sürekli bir döngüdür. Hidrolojik çevrimde ki su, daima
hareket halindedir, katı halden sıvı hale, sıvı halden gaz
haline ve gaz halinden tekrar sıvı ve/veya katı hale dönen
suyun bu hareketi kendi içinde süreklilik taşımaktadır.
Genel olarak suyun, yerkürenin çeşitli katmanları (litosfer,
hidrosfer ve atmosfer) arasında katı, sıvı ve gaz şeklinde
farklı yollar izleyerek sürekli bir hareket halinde olmasına
“Hidrolojik Çevrim/Su Döngüsü” adı verilmektedir.
Hidrolojik çevrim, genel olarak okyanus, deniz, göl,
akarsu vb. su kütlelerinde bulunan suyun güneş ısısından
dolayı buharlaşması yani gaz haline geçmesi süreci ile
başlatılmaktadır. Buharlaşan su kütlesi, atmosfere
yükselmekte ve atmosferin ilk katmanı olan troposferde
küçük parçacıklar (aerosol) etrafında yoğunlaşarak
bulutları oluşturmaktadır.

Hidrolojik çevrimde toplam suyun dağılımı nasıldır?

Hidrolojik çevrimdeki toplam suyun
(1.386×109km3) % 96,6’sı okyanuslarda ve denizlerde
yer alırken, % 3,4’ünü ise tatlı sular oluşturmaktadır.
• Dünya üzerindeki tatlı sular buzullar (% 69,3),
yeraltı suyu (% 30.32), yüzey suyu (% 0.35) ve
diğer sular (%0.04) şeklinde sınıflandırılmıştır.
• Yüzey sularının %87,0’si göllerde, % 11,0’i
sazlık-bataklık alanlarda ve % 2’si ise akarsular
ve nehirlerde yer almaktadır.
• Canlıların günlük hayatta her gün kullandığı su
kaynağının önemli kısmını nehirler ve göller
oluştururken kısmen de olsa yeraltı suyu
oluşturmaktadır.
• Dünya üzerinde içme ve kullanım amaçlı
kullanabildiğimiz su miktarı 2.548×106 km3
olup hidrolojik çevrimdeki toplam su miktarının
% 0.18’ine karşılık gelmektedir.

Drenaj Alanı nedir?

Drenaj alanı, hidrolojik çalışmalarda ilgilenilen
sistemin sınırını oluşturmaktadır. Hidrolojik çalışmalarda,
öncelikle yapılması gereken işlem, hidrolojik sistemin
sınır koşullarının çalışılan alanın fiziksel yapısı ile
uyumlu bir şekilde belirlenmesidir. Çünkü sistem içinde
hüküm süren hidrolojik süreçler ve bu süreçlere bağlı
yaşam formları, bu sınırlar içinde meydana gelen
hidrolojik olayların sonucunda var olmakta ve/veya
varlıklarını devam ettirmektedir. Bir hidrolojik sistemin
sınırını; drenaj (havza) alanı, alt drenaj alanı, serbest su
yüzeyi ve sazlık-bataklık alan sınırı gibi sınırlar
oluşturmaktadır.

Drenaj Sınırı nedir?

Dağ ve/veya tepe gibi doğal yapılarla
çevrelenmiş, tüm yüzeysularını ve yeryüzüne çıkan
yeraltısularını toplayarak daha düşük kotlara ileten, doğal
sınırlardan oluşan ve hidrolojik sistemi kontrol eden
yeryüzü (kara) parçasına “havza veya drenaj” sınırı denir.

Drenaj Alanı hidrolojik sınıflama nelerdir?

Hidrolojik ve hidrojeolojik çalışmalarda; bölge,
alt bölge, drenaj alanı, su toplama alanı, drenaj havzası,
hidrolojik havza ve yüzeysel drenaj alanı gibi
kavramlarda havza tanımı yerine kullanılmaktadır.
Fakat söz konusu kavramlar, aynı fiziksel olayı
tanımlamakla birlikte, kapladıkları yüzey alanların
boyutundan dolayı farklı isimlerle adlandırılmaktadır.
Bir akarsuyun veya nehrin drene ettiği alanın büyüklüğü
dikkate alınarak gerçekleştirilen hidrolojik sınıflamada bu
alan;
• Bölge,
• Alt bölge,
• Havza,
• Alt havza,
• Drenaj alanı,
• Alt drenaj alanı,
olmak üzere altı sınıfa ayrılmıştır.
Bir havza içinde, ana akarsu kollarını oluşturan yan
kollara ait birden fazla alt drenaj alanı bulunabilir.

Haritalama ne anlama gelir?

Jeoloji biliminin diğer bilimler ile olan ilişkisi hakkında kısaca bilgi veriniz.

Kayaç nedir?

Mineral nedir? Bir yapı malzemesinin mineral olabilmesi için hangi özelliklere sahip olması gerekmektedir?

Jeoloji biliminde kayaçlar kaç gruba ayrılmaktadır?

Jeolojik haritalamanın amaçları nelerdir?

Kayaç döngüsü ne anlama gelmektedir?

Magmatik kayaç nedir?

Plütonik kayaç ve volkanik kayaç nedir? Örnek vererek açıklayınız.

Derinlerde soğuyan ve kristallenen magmanın oluşturduğu kayaçlar derinlik (plütonik) kayaç olarak tanımlanırken, magmanın yeryüzüne volkanlar aracılığı ile çıkması sonucu oluşan kayaçlara ise yüzey (volkanik) kayaç denilmektedir. Derinlik kayaçlarına granit, gabro, vb. kayaçlar örnek oluştururken, yüzey kayaçlarına ise andezit, bazalt, tüf, vb. kayaçlar örnek gösterilebilir. Ülkemizde bu tür kayaçlar yaygın olarak yarı aktif ve sönmüş volkanların (Süphan, Nemrut, Ağrı, Kula, Erciyes, vb.) çevresinde gözlenebilir.

Sediment nedir? Kısaca açıklayınız.

Metamorfizma nedir? Kısaca açıklayınız.

Haritanın temel işlevi nedir?

Harita nedir?

Lejant (simge) nedir? Kısaca bilgi veriniz.

Jeolojik haritalamanın özellikleri hakkında kısaca bilgi veriniz.

Jeoloji haritalarının ölçeklendirilmesi nasıl yapılır?

Hidroloji nedir? Hidroloji bilimi neleri kapsar?

Hidrolojik çevrim nedir? Kısaca açıklayınız.

Drenaj” sınırı nedir?

Birbirine komşu iki havzanın drenaj alanlarını ayıran sınıra ne ad verilir?

Açık ve kapalı havza ne anlama gelir?