Coğrafi Bilgi Sistemleri Uygulamaları 1 Dersi 2. Ünite Özet

Veri Altyapısının Kurulması

Bu ünitede mekâna ait konumu belirlenmiş (I. Ünite’ de koordinatlandırılmıs raster veriler üzerinden) vektör verinin sistemde nokta (point), çizgi (line) ve alan (polygon) özellik tipinde nasıl ve hangi veri format(lar)ında temsil edildiğini ve bu grafik veriler ile ilişkili veritabanı tasarımının nasıl kurulacağına dair fonksiyonlar uygulamalı olarak anlatılacaktır.

Mekânsal veri altyapısının ArcCatalog ortamında kurulmasından sonra ArcMap ara yüzünde raster altlık veriler üzerinden (Jeoloji_UTM36.tif, Munhani_UTM36.tif, Plan_UTM36.tif, Toprak_UTM36.tif) nokta, çizgi ve alan özellik tipindeki grafik verilerin sayısallaştırma işleminin nasıl ve hangi fonksiyonlar ile gerçekleştirileceği uygulamalı olarak gösterilecektir.

Standart Nedir?

Basit anlamda standart, bir şeyler yapmak için üzerinde anlaşılmış ve tekrarlanabilir yoldur. Standart, teknik spesifikasyonlar içeren ya da kesin kriterler ile tasarlanmış tutarlı kurallar, kılavuzluk bilgileri veya tanımlamalar içeren basılı bir dokümandır. Standartlar, konusunda uzman kişilerin bir araya gelmesiyle oluşturulur. Standartlar gönüllü kullanım için tasarlanırlar, herhangi bir yasal düzenleme tarafından dayatılmazlar. Ancak bazı durumlarda yasalar, uygunluğun sağlanabilmesi için standartları referans olarak gösterebilir ve zorunlu tutabilir.

Standardizasyonun Amaçları

• Zaman ve bedel kaybını önlemek,
• Bilginin etkin kullanımını sağlamak,
• Bilgi kayıplarını önlemek,
• Bilgi transferini kolaylaştırmak,
• Kaliteyi artırmak olarak sıralanabilir.

Coğrafi Bilgi Sistemlerinde Standartlaşma

Dünyada kabul görmüş ana standart kurumu Uluslararası Standardizasyon Organizasyonu olarak ifade edilen ISO’dur. ISO/TC 211 Coğrafi Bilgi/Geomatik komitesi, 1994 yılında kurulmuş olup Avrupa Standart Komitesi (CEN- Commiti Europeen du Normes) ve ABD’nin Federal Coğrafi Veri Komitesi (FGDC-Federal Geographic Data Committee) gibi birçok uluslararası temsilciyle birlikte çalışmalarını yürütmektedir.

Açık Coğrafi Bilgi Konsorsiyumu (OGC-Open Geospatial Consortium) farklı yazılım ve donanım platformlarında coğrafi bilginin paylaşımı ve birlikte çalışabilirliğe yönelik doğrudan sektör odaklı standartlar üretmektedir. Avrupa’da ise Avrupa INSPIRE (Infrastructure for Spatial Information in Europe) Direktifi kapsamında AB kurumlarında ve ülkelerinde kullanılan coğrafi verinin uluslararası düzeyde birlikte çalışabilirliğine yönelik çalışmalar yürütülmektedir.

OGC Standartları

Web Har-ta Servisi (WMS - Web Map Service): Koordinat bilgisine sahip verilerin istemciye görüntü veya hartalar olarak iletilmesini sağlar. ISO 19128 standardı olarak yayımlanan uygulama standardıdır.

Web Detay Servisi (WFS - Web Feature Service): Sunucularda farklı formatlarda tutulan vektör veriler, istemciye GML formatında göndermeyi sağlayan servistir. Vektör veriye erişme, yeni veri oluşturma, veri sorgulama, basit analizler, veri işleme ve veri güncelleme özelliklerini içerir.

Web Raster Servisi (WCS - Web Coverage Service): Özellikleri ile birlikte raster veri sağlar ve bu verilere karşılık gelen karmaşık sorgulamalar yapılmasına olanak tanır. Bu yaklaşımla WFS ve WMS’den farklıdır.

Web Katalog Servisi (CS/W - Catalogue for the Web): Internet tabanlı metaveri kataloglarından coğrafi verileri arama, bulma, erişim vb. işlemler katalog servisler le gerçekleştirilebilir.

Koordinat Dönüşüm Servisi (CRS - Coordinate Transformation Service): Koordinat sistemlerinin tanımlanması ve dönüşümü çn standart bir yol sağlar.

ArcGIS Coğrafi Bilgi Sistem yazılımının vektör veri formatları, Shape File, Feature Class ve Coverage’dır.

Shape File işletim sisteminde bir dizin içinde yer alan, verileri *.shp, *.shx ve *.dbf dosyalarında depolayan vektörel bir veri formatıdır.

Feature Class vektör veri formatı ise yine ArcCatalog ortamında açacağınız bir Geodatabase (işletim sisteminde yer alan bir *.mdb dosyasıdır.) İçerisinde tanımlı bir tablosal yapıdır. Geometrik özellikler ve öznitelik bilgiler bu tablo içerisinde tutulur. Mekânsal veri Nokta, Çizgi ve Alan özellik tiplerinde depolayan vektörel bir veri formatıdır.

Veri Üretim Fonksiyonları

Başlat (Start) > Tüm Programlar (All Programs) > ArcGIS > altında yer alan ArcMap arayüzünü açınız. Standart Toolbar’da yer alan Add Data butonuna basınız. Un-te_2 dizininde yer alan, Jeoloji_UTM36.t-f, Fay_Hatti.shp, Fay_Sembol.shp ve Jeoloji_Formasyon.shp verilerini Ctrl tuşu ile işaretleyiniz ve Add Data butonuna basarak ArcMap arayüzünde verileri görüntüleyiniz.

Table Of Contents penceresinde yer alan Jeoloji_UTM36.t-f verisi üzerinde mouse’ un sağ tuşuna basınız. Aktif hâle gelen fonksiyonlardan Zoom to Layer fonksiyonunu seçerek veriyi Data View’da görüntüleyiniz.

Menü Bar > Customize > Toolbars altında yer alan Editor çekini atınız ve Editor Toolbar’ını ArcMap ara yüzünde aktif hâle getiriniz. Editor > Start Editing fonksiyonunu seçerek sayısallaştırma işlemine geçebilirsiniz. Editor Toolbar’da yer alan Create Features fonksiyonunu mouse le seçiniz. Aktif hâle gelen Create Features penceresinde listelenen ve sayısallaştırma işlemini gerçekleştireceğiniz vektör katmanı (Fay_Hattı) işaretleyiniz.

Create Features penceresinde sayısallaştırma yapacağınız katmanı seçtiğinizde Feature Type göre (Point, Line, Polygon) Construction Tool objeler değişecektir. Create Features penceresinde yer alan vektör katmanları tek tek mouse ile seçerek Construction Tool’da değişen özellikler inceleyiniz. Create Features penceresinde listelenen katmanlardan sayısallaştırma yapacağınız katmanı belirledikten sonra Construction Tools’ daki araçlardan birini seçerek Data View’ da görüntülediğiniz raster veri üzerinden nokta, çizgi ve alan özellik tipindeki objelerin çizim işlemini gerçekleştirebilirsiniz. Çizgi ve alan objelerinin çizimini gerçekleştirirken Toolbar’da yer alan Zoom In, Zoom Out ve Pan gibi fonksiyonları seçebilir daha sonra Contructions Tool’ dan çzm fonksiyonunu tekrar seçerek çizim işleminde kaldığınız yerden devam edebilirsiniz.

Toolbar’da yer alan Zoom In fonksiyonunu seçerek sayısallaştıracağınız fay hattını detayda görüntüleyiniz. Fay_Hattı çn Contructions Tools’dan Line fonksiyonunu seçiniz. Sayısallaştırma işlemini mouse’un sağ tuşuna basarak gerçekleştirebilirsiniz. Çizgi detaylarda her kıvrıma basarak sayısallaştırma işlemine devam ediniz. Her kıvrımda bastığınız noktalar sistemde Vertex olarak adlandırılır. Ctrz Z veya Standart Toolbar’da yer alan Undo Add Vertex butonuna her bastığınızda bir önceki vertex’e geri gelmiş olursunuz. Çizgi objesinin son noktasına geldiğinizde ya çift klikle ile ya F2 tuşuna basarak ya da mouse’un sağ tuşuna basarak Finish Sketch fonksiyonunu seçerek çizim işlemini bitirebilirsiniz. Bu işlemler ile hedef katmana birden fazla vertex’e sahip bir çizgi objesi eklemiş oldunuz.

Eklenen objeye bilgi girişi için (öznitelik bilgi girişi); Table Of Contents penceresinde yer alan Fay_Hatti katmanı üzerinde mouse’ un sağ tuşuna basınız. Open Attribute Table fonksiyonunu seçiniz.

Fay_Hatti katmanında sadece bir grafik obje yer almaktadır. Bu grafik veri ile otomatik olarak ilişkilendirilmiş veri tabanında bir kayıt (satır) açılmıştır. Aktif hâle gelen Table penceresinde bu kayda ait bilgileri inceleyiniz. Fay_Tipi Field’ına seçili olan bu obje için “Yanal Atımlı Fay” bilgisini giriniz.

Çizilen objelerin öznitelik bilgi girişini Standart Toolbar’da yer alan Attributes fonksiyonunu seçerek aktif hâle gelen pencereden de gerçekleştirebilirsiniz. Bu işlemleri diğer katmanlarda çizeceğiniz grafik objelerin öznitelik bilgi girişi süreçlerinde uygulayınız.

Create Features penceresinde yer alan Fay_Sembol katmanını mouse ile seçiniz. Constructions Tools bölümünden Point fonksiyonunu seçiniz. Data View’da görüntülenen Fay sembolünün ortasına mouse’un sol tuşu ile bir nokta atınız. Eklenen objeye bilgi girişi için (öznitelik bilgi girişi) Table Of Contents penceresinde yer alan Fay_Sembol katmanı üzerinde mouse’ un sağ tuşuna basınız. Open Attribute Table fonksiyonunu seçiniz. Fay_Sembol katmanında sadece bir grafik obje yer almaktadır. Bu grafik veri ile otomatik olarak ilişkilendirilmiş veritabanında bir kayıt (satır) açılmıştır. Aktif hâle gelen Table penceresindeki Fay_Tipi Feld’ına seçili olan bu obje için “Yanal Atımlı Fay” bilgisini giriniz. Çizilen bu objenin öznitelik bilgi girişini Standart Toolbar’da yer alan Attributes fonksiyonunu seçerek aktif hâle gelen pencereden de gerçekleştirebilirsiniz. Editor Toolbar’da Editor > Save Edits fonksiyonunu seçerek yapmış olduğunuz işlemler kaydediniz.

Create Features penceresinde yer alan Jeoloji_Formasyon katmanını mouse ile seçiniz. Daha sonra Constructions Tools bölümünden Rectangle fonksiyonunu seçiniz. İlk önce Raster veri üzerinden jeolojik formasyon alanlarının dış çerçevesini Rectangle fonksiyonunu kullanarak çiziniz. Pafta köşe noktasını detayda görüntülemek için Menü Bar’da yer alan Windows > Magnifier fonksiyonunu seçiniz. Magnifier penceresini raster verinin sol üst pafta köşesini ortalayacak şekilde taşıyınız. Magnifier penceresindeki görüntü detayını daha da büyütmek isterseniz yüzde değerini arttırabilirsiniz. Raster verinin sol üst köşesini mouse ile Magnifier penceresinde işaretleyiniz. Mouse’ u biraz hareket ettirdikten sonra sağ tuşa basarak Horizontal fonksiyonunu işaretleyiniz. Daha sonra Magnifier penceresini paftanın sağ alt köşesini görecek şekilde ortalayınız ve mouse ile pafta köşesini işaretleyiniz. Jeoloji formasyon katmanına bu fonksiyonları kullanarak bir obje eklemiş oldunuz.

Çizilen Rectangle objesi altında kalan jeolojik formasyonları görebilmeniz için ya alan rengini kaldıracaksınız ya da transparent yüzdesi vereceksiniz. Bunun için Table of Contens penceresinde yer alan Jeoloji_Formasyon katmanı üzerinde mouse’un sağ tuşuna basınız. Layer Properties fonksiyonunu seçiniz. Aktif olan Layer Properties penceresinden Display fonksiyonu seçiniz. Transparent : değerini %50 olarak set ediniz. Tamam butonuna basarak işlemi sonlandırınız.

Alansal objelerin çiziminde birbirine komşu olmayan alanların çizimini Contructions bölümünde yer alan Polygon fonksiyonunu kullanarak, mevcut bir alan objesine komsu bir alan objesini çizmek için Contructions bölümünde yer alan Auto Complete Polygon fonksiyonunu kullanarak ya da mevcut bir alan objesini bölerek yeni komsu bir alan objesi oluşturmak için Editor Toolbar’ında yer alan Cut Polygon Tool’unu kullanarak gerçekleştirebilirsiniz.

Çizmiş olduğunuz dış çerçeve alan objesi altında kalan birbirine komşu jeoloji formasyonlarını bu alan objesinden keserek çizim işlemini Editor Toolbar’ında yer alan Cut Polygon Tool’u seçerek gerçekleştireceğiz. Cut Polygon Tool’unu mouse ile seçiniz. Alüvyon formasyon alanını oluşturmak için pafta kenarından mouse ile bir nokta belirleyiniz. Bu sınırı mouse’un sol tuşuna basarak vertex’ler atarak çiziniz ve son noktayı pafta kenarını yakalayarak veya pafta kenarına taşırarak çift klik ya da F2 tuşuna basarak bitiriniz.

Aynı fonksiyonları kullanarak Mermer alanını çiziniz. Çizim işlemine geçmeden önce çizime başlayacağınız noktayı Zoom In fonksiyonunu kullanarak detayda görüntüleyiniz. Cut Polygon Tool’unu mouse ile seçiniz. Pafta dışında ilk noktanızı atınız daha sonra sınırı hassas bir şekilde vertex’ler atarak çizime devam ediniz. Mermer formasyonunu bitireceğiniz son noktayı pafta dışında tanımlayınız ve F2 tuşuna basarak çizim işlemini tamamlayınız.

Konglomera ve Bazalt formasyonlarına komşu sınırı çizmek için Cut Polygon Tool’unu mouse ile seçiniz. Çizim işlemine geçmeden önce çizime başlayacağınız noktayı Zoom In fonksiyonunu kullanarak detayda görüntüleyiniz. Cut Polygon Tool’unu Mouse ile seçiniz. İlk noktanızı Alüvyon alanı içinden başlatınız. Daha sonra sınırı hassas bir şekilde vertex’ler atarak çizmeye devam ediniz ve çizim Mermer formasyonu sınırı içinde bir nokta atarak F2 tuşuna basarak bitiriniz.

Table Of Contents penceresinde yer alan Jeoloji_Formasyon katmanı üzerinde mouse’un sağ tuşuna basarak Open Attribute Table fonksiyonunu seçiniz. Aktif hâle gelen Table penceresinde yer alan kayıtları kontrol ediniz. Her bir kaydı mouse ile işaretleyerek grafik veri ile olan bağlantısını inceleyiniz. Bu işlemler ile dört adet alansal obje çizimi gerçekleştirmiş oldunuz.

Tools Bar’da yer alan Select Features Fonksiyonu ile diğer formasyonları seçerek ilişkili olduğu öznitelik bilgilerinin girişini Table’dan gerçekleştiriniz. Bilgi girişini Editor Tools Bar’da yer alan Attributes fonksiyonunu seçerek aktif hâle gelen pencereden de gerçekleştirebilirsiniz.

Bilgi girişi işlemini tamamladıktan sonra Editor > Save Edits fonksiyonunu seçerek yaptığınız işlemleri kaydediniz. Daha sonra Editor > Stop Editing fonksiyonunu seçerek bu pafta için sayısallaştırma işlemini sonlandırınız. File > Save fonksiyonu ile ArcMap arayüzünde yer alan verileri Unite_2 dizinine Jeoloji.mxd proje dosyası olarak kaydediniz.

Standart Toolbar’da yer alan New butonuna basınız. Boş yeni bir ArcMap arayüzü açınız. Standart Toolbar’da yer alan Add Data butonuna basarak Unite_2 de yer alan Plan_UTM36.tif, Yol_Orta.shp, Imar.shp ve Elektrik_Direk.shp katmanlarını Ctrl tusu ile seçiniz ve Add butonuna basarak ArcMap arayüzünde verileri görüntüleyiniz.

Table Of Contents penceresinde yer alan Plan_UTM36.t-f verisi üzerinde mouse’un sağ tuşuna basınız. Aktif hâle gelen fonksiyonlardan Zoom to Layer fonksiyonunu seçerek veriyi Data View’da görüntüleyiniz.

Menü Bar’da yer alan Customize > Toolbars altında yer alan Editor çekini atınız ve Editor Toolbar’ını ArcMap arayüzünde aktif hâle getiriniz.

Editor > Start Editing fonksiyonunu seçerek sayısallaştırma işlemine geçebilirsiniz. Editor Toolbar’da yer alan Create Features fonksiyonunu mouse ile seçiniz. Aktif hâle gelen Create Features penceresinde listelenen ve sayısallaştırma işlemini gerçekleştireceğiniz Imar vektör katmanını işaretleyiniz.

Create Features penceresinde sayısallaştırma yapacağınız katmanı seçtiğiniz de Feature Type’a göre (Point, Line, Polygon) Construction Tool objeleri değişecektir. Create Features penceresinde yer alan vektör katmanları tek tek mouse ile seçerek Construction Tool’da değişen özellikleri inceleyiniz. Çizdiğiniz imar adalarının altlık raster veride yer alan bilgilerini görebilmeniz için Layer Properties > Display fonksiyonu altında yer alan Transparent : değerini %50 olarak set ediniz ve Tamam butonuna basınız. Create Features penceresinde yer alan Imar katmanını mouse ile seçiniz. Construction Tools bölümünden Polygon fonksiyonu seçiniz. Imar paftasında yer alan Imar adalarını detayda görüntülemek için Toolbar’da yer alan Zoom In fonksiyonu ile içe zoom yapınız.

Alansal objelerin çiziminde birbirine komşu olmayan alanların çizimini Contruction Tools bölümünde yer alan Polygon fonksiyonunu kullanarak gerçekleştirebilirsiniz. Construction Tools bölümünden Polygon fonksiyonu seçerek Imar adalarının çizimini yapınız. Imar adalarının dışından mouse’un sol tuşuna basarak vertex’ler atarak çizim işlemini gerçekleştiriniz ve son noktada çift klik ya da F2 tuşuna basarak bir obje için çizimi bitiriniz. Aynı işlemi diğer imar adaları için de gerçekleştiriniz.

Table Of Contents penceresinde yer alan Imar katmanı üzerinde mouse’un sağ tuşuna basarak Open Attributes Table fonksiyonunu seçiniz. Aktif hâle gelen Table penceresinde yer alan kayıtları kontrol ediniz. Her bir kaydı mouse ile işaretleyerek grafik veri ile olan bağlantısını inceleyiniz. Data View’da yer alan Imar katmanındaki grafik verilerden aynı özelliğe sahip objeleri Shift tuşuna basarak Tools Bar’da yer alan Select Features fonksiyonu ile seçim işlemini gerçekleştiriniz. Bu işlemi Konut alanları için gerçekleştiriniz. İşlem sonrası 5 objenin seçili olduğunu göreceksiniz.

Açılan öznitelik tablosunda bu alanlar için İmar Durumu bilgisini tek tek girmek yerine seçili olan ortak beş obje için İmar_Durumu Field’ ı üzerinde mouse’un sağ toşuna basınız. Field Calculator fonksiyonunu seçiniz.

Aktif hâle gelen Field Calculator penceresinde İmar_Durumu = bölümüne “Konut Alanı” yazarak OK butonuna basınız. Bu işlem ile Öznitelik Tablosunda seçmiş olduğunuz beş objenin Imar_Durum bilgisinin girişini bir seferde gerçekleştirmiş oldunuz. Tabloyu inceleyiniz. Diğer Okul, Park ve Ticaret Alanı özellik bilgisine sahip alanları Tools Bar’da yer alan Select Features fonksiyonu ile grafik objeleri seçerek tek tek tabloya bilgi girişini gerçekleştiriniz. Editor > Save fonksiyonu ile yapılan işlemleri kaydediniz.

Grafik verilerin Öznitelik Bilgi girişini Editor Toolbar’da yer alan Attributes fonksiyonunu seçerek aktif hâle gelen pencereden de gerçekleştirebilirsiniz. Create Features penceresinde listelenen ve sayısallaştırma işlemini gerçeklestireceğiniz Elektrik_Direk vektör katmanını işaretleyiniz. Construction Tools’da yer alan Point fonksiyonunu seçiniz. Data View’ da görüntülenen raster veri üzerindeki elektrik direklerinin üzerine mouse’un sol tuşuna basarak nokta objeleri ekleyiniz.