Banka Ve Sigorta Muhasebesi Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Muhasebe sistemini açıklayınız.

Muhasebe sistemi, işletmenin varlık ve kaynak yapısının hesapsal olarak yönetilmesiyle ilgili bir bilgi sistemidir. Bu bilgi sisteminden ilgili taraflar çeşitli konularda alacakları kararlarda faydalanırlar. Gerek işletme yönetimi gerekse de işletme yönetimi dışındaki bilgi kullanıcıları alacakları kararlarda kendilerine ışık tutacak bilgilerin sağlanmasını isterler. İşte bu tür bilgilerin çoğunluğu muhasebe sistemi tarafından sağlanır. Muhasebe sistemi düzenlenen mali raporlar aracılığıyla bir yandan işletme yönetimine diğer yandan da işletme faaliyetleriyle ilgilenen dış çevreye bilgi aktarımında bulunur. Bu bilgi aktarımı sırasında kullanılan mali raporlar, bu mali raporlara esas olan kayıtlar kimi zaman işletmeden işletmeye farklılık gösterebilir. Sigorta işletmeleri de faaliyet gösterdikleri alan itibariyle diğer işletmelere nazaran birtakım farklılıkların olduğu işletme türlerindendir. Bu farklılık kendisini muhasebe sisteminde de göstermiş ve sigorta işletmelerinin muhasebe açısından tabi olduğu uygulamaların diğer işletmelerden farklı olmasına yol açmıştır.

Sigorta işletmesini tanımlayınız.

Sigorta işletmeleri en basit şekilde, belli bir prim karşılığında riskleri dağıtarak, etkilerini azaltmaya çalışan kuruluşlar olarak tanımlanabilir. Sigorta işletmesi “Sigorta ile ilgili faaliyetlerin yürütülmesi amacıyla emek, sermaye, doğal kaynaklar ve girişimci gibi üretim unsurlarının bir araya getirilmesiyle oluşan birim” olarak da tanımlanmaktadır. Sigorta işletmeleri sözleşme ile yüklendikleri yükümlülükleri diğer bir ifadeyle karşılamayı kabul ettikleri her türlü riskleri günü geldiğinde karşılamak suretiyle kişi ve kuruluşların mal ve canlarını parasal açıdan güvence altına alırlar. Bu yüzden sigorta işletmeleri, yüklendikleri risklerin bir gün gerçekleşebileceği olasılığını gözönünde bulundurup, muhtemel zararları karşılamak üzere toplanan prim gelirlerinden bir miktar karşılığı ayırmak zorundadırlar. Sigorta işletmeleri bir yandan topladıkları primlerin belli bir kısmını çeşitli yatırım alanlarında değerlendirip fon yaratarak ekonominin gelişmesine katkıda bulunurken, diğer yandan da yarattıkları bu fonları çeşitli yatırım alanlarında değerlendirerek finansal kurum kimliği taşırlar.

Sigorta işletmelerinin en önemli amacının “güven sunmak” olduğu söylenebilir. Bununla birlikte söz konusu işletmeler güven sunarken başka pek çok amaca da hizmet etmektedirler. Bunlardan bir kısmını sıralayınız.

• Sigorta işletmeleri, güvence hizmeti sunmak suretiyle, toplumsal ve ekonomik gelişmeye katkı sağlarlar.

• Sigorta hizmetinin sunulmasında aracılık ederler.

• Tasarruf fikrinin gelişmesine, sigortalılardan toplanan primler sayesinde ekonomide yatırıma elverişli bir fonun oluşmasına ve sermaye birikimine aracılık ederler.

• Hizmet sektöründe istihdam yaratırlar.

• Vergi ve diğer ödemeler ile devlete kaynak yaratırlar.

Risk, belirli bir tehlikeyle bağlantılı olarak hasar, yaralanma, hastalanma, ölüm ve başka olumsuzlukların meydana gelme olasılığını ifade eder. Risk, gerçekleşmesi kesin olmayan veya ne zaman gerçekleşeceği belli olmayan ve sigortalı ile sigorta işletmesinin iradesi dışında ileride meydana gelebilecek bir olaydır. Riski kısaca zarara uğrama tehlikesi olarak ifade etmek mümkündür. Buna göre risk unsurları nelerdir?

Riskin unsurları şöyle sıralanabilir:

• Risk, tarafların iradeleri dışında ortaya çıkar.

• Risk belirsizdir. Risk olarak nitelendirilebilecek olayın gerçekleşip - gerçekleşmeyeceği önceden kesin olarak bilinemez.

• Risk gelecekte ortaya çıkabilecek bir olaydır.

• Risk, yasalara ve genel kabul görmüş ahlak kurallarına uygun olmalıdır.

Sigorta nedir?

Sigorta en basit anlamda, ileride meydana gelme olasılığı bulunan tehlikeden doğacak zararın giderilmesinin, önceden yapılan ödemeler (prim) karşılığında güvence altına alınmasıdır. Sigorta, sigorta işletmesinin bir prim karşılığında, diğer bir kimsenin parayla ölçülebilir bir menfaatini zarara uğratan muhtemel bir tehlikenin meydana gelmesi halinde tazminat ödemeyi üzerine aldığı bir anlaşmadır.

Sigortanın önemli unsurlarını sıralayınız.

Sigortanın bazı önemli unsurları şöyle sıralanabilir:

• Öncelikle sigortalanacak bir menfaatin (çıkarın) varlığı gerekmektedir. Yani bir kimsenin para ile ölçülebilir bir ekonomik değerinin, bir çıkarının bulunması şarttır.

• Riskin ileride ortaya çıkma olasılığı bulunmalıdır. Eğer risk geçmişte oluşmuşsa, bu durum sigortaya konu oluşturmaz. Benzer şekilde eğer risk, ileride de oluşmayacaksa bu durum da yine sigortaya konu oluşturmaz.

• Riskin ileride oluşabilmesi olasılığına karşı sigortalının prim ödemesi gerekmektedir.

• Riskin oluşması halinde de sigortacının bir ödeme yapmayı kabul etmesi gerekmektedir.

Sigortanın geçerli olabilmesi için yukarıdaki unsurlarla birlikte hukuki ve yasal düzenleme bakımından da bir engel olmaması gerekir.

Ülkemizdeki sigorta işletmeleri, muhasebe işlemlerinde Türk Muhasebe Hukuku kaynaklarına uymasının yanı sıra Avrupa Birliği ile Uluslararası Muhasebe Standartlarına da uymak zorundadır. AB'nin 4. direktifinde, "Değerleme Kuralları" başlığı altında muhasebe ilkeleri düzenlenmiş, şirketlere yıllık hesaplarında aşağıdaki genel ilkelere uygun olarak değerleme yapmaları zorunluluğu getirilmiştir. Bu ilkeler nelerdir?

• Süreklilik ilkesi: İşletmenin sürekli olarak faaliyetini sürdüreceği varsayılmalıdır.

• Tutarlılık ilkesi: Değerleme yöntemleri bir muhasebe döneminden diğer dönemlere tutarlı bir şekilde uygulanmalıdır.

• İhtiyatlılık ilkesi: Değerleme, ihtiyatlılık esasına göre yapılmalıdır.

• Tahakkuk ilkesi: Gelirlerin tahsil edilmesi veya giderlerin ödenmesi tarihine bakılmaksızın mali yıldaki tüm gelir ve giderler dikkate alınmalıdır.

• Aktif ve pasif kalemler ayrı olarak değerlenmiş olmalıdır.

• Her mali yıla ilişkin açılış bilançosu önceki mali yıla ilişkin kapanış bilançosuna uygun olmalıdır.

Sigorta işletmelerinde değerleme yöntemlerinden "maliyet bedeli"ni açıklayınız.

Kalemlerin değerlemesinde, satınalma veya üretim maliyet bedeli esas alınır. Satınalma bedeli, alış giderleri dahil olmak üzere ödenen toplam tutardır. Üretim maliyeti ise, sigortacılıkta sabit varlıkların yapılması için kullanılan ilk madde ve malzeme ile bu maliyete direkt yüklenen işçilik giderleri ve endirekt olarak yüklenen genel üretim giderlerinin toplanmasıyla bulunan tutardır.

Sigorta işletmelerinde teminatların değerlenmesi yöntemini açıklayınız.

Sigorta işletmelerinin, Sigorta ve Reasürans ile Emeklilik Şirketlerinin Mali Bünyelerine İlişkin Yönetmelik hükümlerine göre teminat olarak ayırdıkları kıymetlerin değerlemesi aşağıdaki şekilde yapılmaktadır:

• Bloke edilen döviz ve döviz üzerinden açılan mevduat ile döviz üzerinden veya dövize endeksli olarak ihraç edilen menkul kıymetler, TC. Merkez Bankası tarafından ilan edilen günlük döviz alış değerleri ile işleyen faizin ilave edilmesi suretiyle değerlenir.

• Devlet Tahvilleri, Hazine Bonoları ile Devletin ihraç edeceği diğer menkul kıymetler, TC. Merkez Bankası tarafından ilan edilen günlük değerleri, bu değerler yoksa borsa değerleri, borsa değerleri de yoksa kayıtlı değerlerine gün esasına göre işleyen faizin ilave edilmesi suretiyle bulunan değerleri ile dikkate alınır.

• Türkiye Cumhuriyeti garantisi ile ihraç edilen ve yukarıda sayılanların dışında kalan finansal varlıkların varsa borsa değerleri, yoksa kayıtlı değerlerine gün esasına göre işleyen faizin ilavesi suretiyle bulunan değerleri dikkate alınır.

• Borsada işlem gören hisse senetleri borsa değerlerinin % 80'i, borsada işlem gören özel sektör tahvilleri ise borsa değerlerinin % 90'ı oranında kabul edilir.

• Yatırım fonu katılma belgeleri ilan edilen günlük değerleriyle değerlenir.

• Teminat olarak gösterilen gayrimenkullerin maliyet bedellerinin veya sermaye piyasası mevzuatı çerçevesinde değerleme hizmeti veren şirketlerin raporlarında belirtilen değerlerin % 80'i dikkate alınır.

• Sermayesinin en az % 51'i Türkiye Cumhuriyeti Devleti'ne ait şirketlerin İstanbul Menkul Kıymetler Borsası'nda işlem görmeyen hisse senetlerinin nominal değerleri, bu şirketlerce ihraç olunan ve borsada işlem görmeyen tahvil ve benzeri menkul kıymetlerinin ise, kayıtlı değerlerine gün esasına göre işleyen faizin ilave edilmesi suretiyle bulunan değerleri esas alınır.

Sigorta bedeli; teminat kapsamındaki bir tehlikenin gerçekleşmesi veya sigortalının üçüncü şahıslara karşı sorumlu duruma düşmesi halinde, sigortacının ödemekle yükümlü olduğu, poliçede belirtilen ve tazminata esas oluşturan azami bedeldir. Sigorta değeri ise, sigorta edilen kıymetin günün piyasa koşullarına uygun geçerli değeridir. Mal sigortalarında kural olarak, sigorta bedeli sigorta değerine eşit olmakla birlikte bazen farklı olduğu durumlar da olabilmektedir. Bu durumları sıralayınız.

1. Tam Sigorta: Sigorta bedeli sigorta değerine eşitse "tam sigorta" söz konusu olmaktadır.

2. İlk Tehlike Sigortası: İlk tehlike sigortası, sigorta değerinin altında sigortalarda sözleşmenin yapıldığı sırada kararlaştırılabilir veya sigorta değerinin altında bir sigorta sözleşmesi sigorta süresi içinde ilk tehlike sigortası haline getirilebilir. Bu sigorta, yangın sigortalarında "ilk ateş sigortası" olarak adlandırılır.

3. Aşkın Sigorta: Sigorta bedelinin sigorta menfaat değerinden yüksek olması halidir.

4. Takdir Edilmiş Değerli Sigorta: Sigorta sözleşmesinin akdi sırasında, sigorta değeri, tarafların oybirliği ile seçtikleri bilirkişiler tarafından takdir ve tahmin edilerek taraflarca kabul olunmuşsa, bu sigorta " takdir edilmiş değerli sigorta" olarak adlandırılır.

5. Takseli Sigorta: Denizcilik risklerine karşı sigortalarda taraflar sözleşme ile sigorta değerini belli bir meblâğ olarak saptarlarsa, bu meblâğ taraflar arasında sigorta değeri için esas olur ve bu sigorta "Takseli Sigorta" olarak anılır.

6. Müşterek Sigorta: Bir menfaat, birden çok sigortacı tarafından aynı zamanda ve aynı risklere karşı sigorta edildiğinde yapılan birden çok sözleşmelerinin tamamı, ancak sigorta olunan menfaat değerine kadar geçerli sayılır.

7. Kısmi Sigorta: Bu sigortada sigortalı mal üzerindeki menfaat, aynı risk ve risklere karşı, aynı süre içinde fakat ayrı ayrı tarihlerde birden fazla sigortacı tarafından sigorta teminatı altına alınmaktadır.

8. Çifte Sigorta: Değerinin tamamı sigorta olunan bir menfaatin sonradan aynı kimse tarafından aynı risklere karşı sigorta ettirilmesi TTK hükümlerince yasaktır.

Sigorta işletmelerinde muhasebe kayıtları iki gruptan oluşmaktadır. Bunlardan ilki; aynen diğer gerçek ve tüzel kişi işletmelerinde olduğu gibi, oluşan işlemlerin kayıtlara alınmasıdır. Birinci grupta toplanan işlemlerin ayrı bir özelliği bulunmadığı için, bu işlemlere ait muhasebe kayıtları genel, finansal ve şirketler muhasebesi ilkeleri çerçevesinde izlenmektedir. İkinci grupta ise sigorta işletmelerinin kendine özgü işlemlerinin muhasebeleştirilmesi yer almaktadır. Sigorta işletmelerine özgü muhasebeleştirilmesi gereken bu işlemler nelerdir?

• Sigortalılardan tahsil edilen veya edilecek olan primlerin kayıtları ile bu primlerden iptal edilecek olanlara ilişkin kayıtlar,

• Ödenen ya da ödenecek duruma gelmiş bulunan tazminatlara ilişkin işlemler ile bunlara ilişkin gider kayıtları,

• Aracılar ile yapılan işlemler sonucunda ortaya çıkan olaylara ilişkin kayıtlar,

• Reasürans işlemleri ile ilgili olan olayların ve bunlara ilişkin giderlerin kayıtları,

• Sigorta teknik karşılıklarına ilişkin kayıtlar,

• Diğer işlemler.

Sigorta işletmelerinde tutulan defterlerden kayıt defterini açıklayınız.

Sigorta işletmelerince düzenlenen sigorta poliçelerinin tek tek yevmiye ve büyük deftere kaydedilmesi oldukça güçtür. Bu nedenle poliçeler, ilgili servis tarafından muhasebe servisine bildirilmeden önce notere tasdik ettirilmiş bir deftere tarih ve sıra numarası ile kaydedilir. Bu defterler genellikle, yangın, nakliyat, kaza ve hayat branşlarında ayrı ayrı tutulur. Kayıt defterine bir ay süresince düzenlenen sigorta poliçelerinde yer alan prim, yönetim giderleri ve gider vergisi ayrı ayrı kaydedilir. Buradaki bilgiler, ilgili servisler tarafından muhasebe fişi kesilerek muhasebe servisine iletilir.

Sigorta işletmelerinde tutulan defterlerden fesih ve iptal defterlerini açıklayınız.

Sigorta işletmeleri, sigorta poliçelerini kaydettikleri kayıt defteri yanında, gerek o ay, gerekse önceki aylarda düzenlenen poliçelerden iptal edilenleri, yine tarih ve sıra numarasına göre "fesih ve iptal defteri" adı verilen deftere geçirirler. Ay sonunda iptal edilen poliçelere ait primler, bu defterlerden yararlanılarak belirlenir ve bir muhasebe fişiyle muhasebe servisine bildirilir.

Sigorta işletmeleri, genel olarak belirtilen defterlerin yanında, işlerin izlenmesinde ve kontrolünde yararlanmak üzere, hangi yardımcı defterleri de tutmaktadırlar?

• Teklifname defteri,

• Sigortalıların adlarına ve poliçe numaralarına göre tutulan defterler,

• Sigortalıların oturdukları yere göre tutulan defterler,

• Primlerin vadelerine göre tutulan defterler,

• Sona eren sözleşmeleri gösteren defterler,

• Hasarların izlenmesi için tutulan defterler,

Sigorta işletmelerinin faaliyetlerini sürdürürken yapmış oldukları sigorta hizmetleri temelde üç tür nitelik taşır. Bunlar nelerdir?

Dolaysız sigorta: Sigorta işletmesinin bizzat kendisinin veya aracıları (acenta ve prodüktörler) kanalıyla sağladığı sigorta işleridir.

Aktif reasürans: "Alınan işler" olarak da ifade edilen aktif reasürans, sigorta işletmesinin başka bir sigorta işletmesi tarafından alınan sigorta işine reasürör olarak belirli bir ölçüde katılmasıdır.

Pasif reasürans: "Verilen işler" olarak da tanımlanan pasif reasürans, sigorta işletmesinin kabul ettiği sigorta işlerinden bir kısmını sedan olarak diğer bir sigorta işletmesine devretmesidir.

Bilançoda, şirketlerin mali durumlarının ölçümü ile doğrudan ilgili unsurlar, aşağıda tanımlanan varlıklar, borçlar ve özsermaye gibi ana bölümler bulunur. Bu kavramları kısaca tanımlayınız.

Varlık: Geçmişteki işlemler neticesinde şirketin kontrol ettiği ve bundan gelecekte oluşacak ekonomik faydaların şirkete ait olacağı beklenen değerleri ifade eder. Borç: Geçmiş olaylardan kaynaklanan ve ifası şirketin ekonomik fayda içeren değerlerinde bir çıkışa neden olacak mevcut yükümlülüğü belirtir. Özsermaye ise, şirketin varlıklarından tüm borçlarını indirdikten sonra kalan bakiyeyi ifade eder.

Cari varlıklar; nakit ve nakit benzeri varlıklar, finansal varlıklar ile riski sigortalılara ait finansal yatırımlar, esas faaliyetlerden alacaklar, ilişkili taraflardan alacaklar, diğer alacaklar, gelecek aylara ait giderler ve gelir tahakkukları ile diğer cari varlıklar şeklinde alt hesaplardan oluşmaktadır. Bu hesaplardan Finansal Varlıklar ve Riski Sigortalılara Ait Finansal Yatırımlar hesabını açıklayınız.

Bu grup, faiz geliri veya kâr payı sağlamak ya da fiyat değişimlerinden yararlanarak kâr elde etmek amacı ile geçici bir süre elde tutulmak üzere alınan hisse senedi ve diğer değişken getirili finansal varlıklar, hazine bonoları, devlet tahvilleri, özel sektör bonoları, diğer sabit getirili menkul kıymetler, yatırım fonu katılma belgeleri, repo işlemlerine konu finansal varlıklar, krediler, riski hayat poliçesi sahiplerine ait finansal varlıklar, şirket hissesi ile bu hesaplar için gerekli değerleme hesapları ile karşılık hesaplarının izlenmesi amacıyla kullanılır.

Genel olarak finansal varlıkların satın alınması halinde bu hesaplara borç, satılmaları halinde alacak kaydolunur. Riski hayat poliçesi sahiplerine ait finansal varlıklar, aslında getiri garantisi bulunmayan yatırım riski tamamen sigortalılara ait finansal varlıkları ifade etmekle birlikte, Ülkemiz uygulamasında teknik faiz garantisi bulunduğundan birikimli hayat sigortalarına ait tüm finansal varlıkları da kapsamaktadır.

İşletmelerin faaliyetleri sonucu sahip oldukları varlıkları ile sermayelerinde değişimler meydana gelmektedir. Bu değişimler, olumlu veya olumsuz farklar olarak sermayenin artmasına ya da azalmasına neden olur. Bir diğer ifade ile, sermayenin karşılığı olarak aktifte yer alan tüketilen kaynakların bedeli ile giderler ve bu tüketilme sonucu elde edilen gelirlerin karşılaştırılması sonucu ortaya çıkar. Sigorta işletmelerinde kâr ve zarar hesapları üç türde düzenlenir. Bunlar nelerdir?

i. Bir hesap döneminde sigortalıların yerine getirdikleri ve getirecekleri sorumluluklarla, buna karşılık sigortalılardan tahsil ettikleri ve edecekleri tutarları gösteren kâr ve zarar hesabı (teknik kâr ve zarar hesabı). Teknik kâr ve zarar hesabı, teknik bilançonun tamamlayıcısı niteliğindedir. Teknik kârlılık, sigorta işletmelerinin en önemli göstergelerinden biridir.

ii. Belli bir hesap devresine ait teknik olmayan (sigortacılık dışı) aktivitelerden kaynaklanan hasılat ve giderleri içeren kâr ve zarar hesabı,

iii. Elde edilen teknik kârın kaynaklarını gösteren kâr ve zarar hesabı. Bu hesapta sigorta branşları ayrı ayrı incelenerek, her branşın verdiği neticeler belirlenir. Yani inceleme konusu olan branşın kâr mı yoksa zarar mı ettiği açıkça tespit edilir.

Teknik karşılıklar, sigorta şirketi bilançolarının başlıca farklı olduğu kısmı teşkil etmektedir. Sigorta şirketlerinin bu teknik karşılıkları TTK hükümlerince ayrılan kanuni ve fevkalade ihtiyat akçeleri ile karıştırılmamalıdır. Çünkü teknik karşılıklar, gerçekten de, ihtiyat özelliği taşımaz. Diğer taraftan, yedek akçeler her yıl mevcut ihtiyatlara eklenirken, sigorta teknik karşılıkları her yıl iptal edilir ve yeniden hesaplanır. Sigorta teknik karşılıklarını sıralayınız.

• Kazanılmamış Primler Karşılığı,

• Devam Eden Riskler Karşılığı,

• Muallak Hasar ve Tazminat Karşılığı,

• Matematik Karşılıklar,

• Dengeleme Karşılığı,

• İkramiye ve İndirim Karşılıkları

Sigorta işletmelerinde gelir tablosu hesaplarından 60 hayat dışı teknik gelir hesabını açıklayınız.

Bu grup, hayat dışı faaliyetlerden elde edilen gelirleri kapsar ve aşağıdaki hesaplardan oluşur. Yazılan primler, kazanılmamış primler karşılığı, devreden kazanılmamış primler karşılığı, devam eden riskler karşılığında değişim, teknik olmayan bölümden aktarılan yatırım gelirleri ve diğer teknik gelirler.