Bankalarda Kredi Yönetimi Dersi 4. Ünite Özet

Giriş

Bir bankanın bilançosunun pasif tarafı bankanın fon kaynaklarını, aktif tarafı ise bankanın fon kullanım alanlarını göstermektedir. Bir banka mevduatlar, mevduat dışı kaynaklar ve öz kaynakları aracılığı ile elde ettiği fonları rezerv ihtiyacını karşılamak, menkul kıymet satın almak ve kredi vermek amacıyla kullanmaktadır. Bilançonun aktifinde yer alan krediler, nakdi kredi olarak adlandırılmaktadır Bankalar nakdi kredileri tüketicilere ve firmalara vererek ekonomik birimlerin finansman ihtiyacını karşılamakta ve ekonomide gerek tüketim gerekse yatırım harcamalarının yani genel olarak toplam talebin sürekliliğini sağlamada önemli bir rol oynamaktadır.

Firmalar ölçeklerini büyütmek ve iktisadi faaliyet hacimlerini genişletmek için yatırım yapmak zorundadır. Bir yatırım projesi doğası gereği orta ve uzun vadeli olduğu için firmalar yatırımlarını finanse etmek için orta ve uzun vadeli finansmana ihtiyaç duymaktadır.

Firmalar kısa ve uzun vadeli finansman gereksinmelerini tamamen özkaynaklarından karşılayamazlar. Dışsal fon kaynaklarına ihtiyaç duyarlar. Firmalar açısından en önemli dışsal fon kaynağı hiç şüphesiz banka kredileridir.

Bankalar, firmalara tahsis ettiği fonları yurt içi piyasalardan sağlayabildikleri gibi; ekonominin sermaye hareketleri açısından dışa açıklık derecesine bağlı olarak yurt dışı kredi kaynaklarına aracılık ederek yurt dışından da sağlayabilmektedir.

Nakdi Kredi: Tanımı ve Türleri

5411 sayılı Bankacılık Kanunu’nun 48. maddesine bakıldığında bankaların verdikleri kredi türlerinden bir tanesi de nakdi kredilerdir. Nakdi krediler ticari bankaların ödünç olarak nakit para vermesi biçiminde ortaya çıkmaktadır. Bankalar verdikleri nakit kredi karşılığında müşterisine faiz uygulamakta ve kredinin türüne göre faizle birlikte komisyon da almaktadır.

Nakdi Kredilerin Kredi Türleri İçindeki Yeri

Bankaların ekonomik birimlere açtığı krediler niteliği açısından, vadesi açısından, teminat açısından, kaynak açısından, veriliş amacı açısından ve izin yetkisi açısından olmak üzere farklı biçimlerde sınıflandırılmaktadır.

Krediler verildikleri sektörlere ve tekdüzen hesap planına göre de sınıflandırılabilmektedir. Ülkemizde Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB) firmalara verilen nakdi-ticari kredileri Avrupa Topluluğu’nda Ekonomik Faaliyetlerin İstatistiki Sınıflamasına (NACE) göre sektörel açıdan ele almaktadır. Bu sınıflandırma inşaat sektöründen başlayıp avcılık sektörüne kadar 16 ana ve 30 adet de alt sektörü kapsamaktadır. TCMB’nin yaptığı sınıflandırma kredilerin ekonomide hangi sektörleri ne ölçüde beslediğinin ve Türk ekonomisinin sektörel gelişme yönlerinin izlenmesi açısından son derece önemlidir. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ise nakdi kredileri genel olarak kredilerin kullanım alanlarına ve para cinsi ile vadesine yönelik olarak sınıflandırmaktadır.

Nakdi Kredilerle İlgili Bazı Tespitler ve Firmalara Verilen Nakdi Kredi Türleri

Nakdi kredilere ilişkin olarak makroekonomik ve mikroekonomik açıdan bazı önemli tespitleri kısaca şu biçimde yapabiliriz:

Bankaların firmalara verdikleri ticari kredilerin çeşitlenmesi hiç kuşkusuz iktisadi faaliyetlerin çeşitlilik derecesini hem etkilemekte, hem de iktisadi faaliyetlerin çeşitlilik derecesinden etkilenmektedir. Nakdi krediler gerek işletme sermayesi, gerekse yatırım amacıyla kullanıldığında firmaların mevcut iktisadi faaliyetlerinin sağlıklı biçimde işlemesine ve firmaların iktisadi faaliyet ölçeklerini büyütmesine hizmet ederek ekonomide üretim ve istihdamı doğrudan doğruya etkilemektedir. Nakdi krediler işletme sermayesi amacıyla kullanılırken firmaların nakit akımlarının düzenlenmesinde önemli bir rol oynamaktadır.

İskonto ve İştira Kredisi

Firmalar satışlarının bir kısmını nakit karşılığı yaparken, bir kısmını senet ya da çek karşılığında yapmaktadır. Çünkü ticari hayatta çek ve senet nakit para gibi ödeme aracı olarak kullanılmakta ve kabul edilmektedir. Çek ve senet karşılığı yapılan satışların hacmi özellikle piyasada nakit para kıtlığının yaşandığı dönemlerde son derece önemli hale gelmektedir. Bir firma çek ya da senet karşılığında satış yaptığında alacağını tahsil etmesi söz konusu senet ya da çekin vadesine bağlıdır.

İskonto işleminde firma vadesi henüz gelmemiş olan bir senedi bankaya götürmekte, bir anlamda bankaya satmaktadır. Gündelik hayatta bu işleme senet kırdırma denmektedir. Banka vadeye kadar geçerli olan faiz, komisyon, Banka Muamele Vergisi (BSMV) gibi kesintileri gerçekleştirdikten sonra geri kalan kısmı firmaya nakit olarak öder. İskonto kredilerinde geçerli olan faiz sabittir. Yani iskonto kredilerinde değişken faiz söz konusu değildir. Ticari bankalar iskonto ettikleri senetleri reeskont için Merkez Bankası’na götürürlerse Merkez Bankası şekil şartlarına uymayan senetleri reeskonta kabul etmeyecektir.

Taksitli Ticari Krediler

Ticari faaliyetle uğraşan gerçek ve tüzel kişiler bankalardan belli bir ödeme planına bağlı olarak taksitli kredi kullanabilmektedir. Bu krediler hem işletme sermaye gereksinmelerinin karşılanması hem de yatırımların finansmanına yönelik olarak yani “bir firmanın, stoklarını finanse etmek ya da üretim kapasitesini artırmak için makine/ekipman alımında veya yenilenmesinde, hammadde alımlarında, teknolojik altyapı yatırımlarında veya yenilenmesinde finansman sağlamak amacıyla ve iş yerinde yapılacak her türlü tadilat ve değişikliği gerçekleştirmek amacıyla” kullandırılan kredi türüdür.

Taksitli ticari kredilerin bazıları şu biçimde sıralanabilir:

• Ticari Taşıt ve Filo Kredisi
• Ticari Arsa Kredisi
• Franchising Kredisi
• Yurt Dışı Fuar Kredisi
• Turizm Sektörü Sezona Hazırlık Kredisi
• Ticari Taksi Kredisi

Borçlu Cari Hesap Kredisi

Firmaların nakit girişleri ile ödemeleri arasında zamansal uyumsuzluk olabilmektedir. Bu nedenle firmalar ellerinde gereğinden fazla atıl para bulundurmak zorunda kalabilmektedir. Borçlu cari hesap kredisi bu uyumsuzluk problemini çözerek firmanın elinde atıl para zorunluluğunu ortadan kaldırmaya yardımcı olan bir kredi türüdür.

Spot Kredi

Kısa süreli nakit ihtiyacını karşılamaya yönelik bir kredi türüdür. Spot kredinin toplam tutarı, vadesi ve faiz oranı kredinin kullandırıldığı tarihte belirlenir ve vade sonuna kadar sabittir ve kredinin tamamı bir defada kullandırılır.

Ticari Kredili Mevduat Hesabı

Firmalar bankalarda vadesiz ticari mevduat hesabı açtırabilmektedirler. Bankalar ticari mevduat hesabı olan firmaya nakdi kredi limiti tanımlamakta ve aslında pozitif bakiyeli (alacak bakiye) çalışması gereken firmanın ticari mevduat hesabının negatif bakiyeye (borç bakiye) düşmesine izin verilerek firmanın kısa vadeli nakit gereksinimini karşılayabilmesine, örneğin çek ve senetlerini, fatura ve vergi ödemelerini gerçekleştirebilmesine, imkân tanınmaktadır.

Gün İçi Kredi

Bir firmanın havale ve EFT’lerin gönderilmesi, fatura, senet, çek ve vergi bedellerinin ödenmesi gibi nedenlerle nakit açığı (provizyon açığı) olabilmekte yani firmanın herhangi bir gün içinde bir günlüğüne krediye ihtiyacı olabilmektedir. Gün içi kredi uygulaması bu ihtiyacı karşılayan sıfır faizli bir kredi uygulamasıdır. Gün içi kredi imkânı genel olarak banka ile ticari geçmişi olan kredibilitesi yüksek firmalara tanınan bir olanaktır. Kredinin vadesi bir gündür ve aynı gün sonunda kapatılması gerekmektedir. Eğer firma gün içi krediyi aynı gün kapatmazsa, banka bu krediyi diğer ticari krediler gibi (örneğin borçlu cari hesap kredisi gibi) faizlendirerek diğer masraflarla birlikte firmadan tahsil eder.

Ticari Kredi Kartları

Tıpkı tüketicilere verilen kredi kartı gibi bankalar firmalara da kredi kartı aracılığı ile kredi imkânı sunmaktadır. Bunlar genel olarak ticari kredi kartı olarak nitelendirilmektedir. Kredi kartı belirlenen limit çerçevesinde firmanın mal ve hizmet alım harcamaları ve nakit çekimlerinde kullanılmak üzere ticari kredi borçlusunun adına harcama yetkisine sahip olan şirket temsilcilerine tahsis edilmektedir. Firma kredi kartını kullanmaya başladıktan sonra, asgari tutar ödendiği sürece, kredi imkânının geri kalan kısmı kullanıma hazır hale gelmektedir. Bu anlamda ödeme yapıldıkça kendi kendisini yenileyen rotatif bir kredi türüdür. Şirket temsilcilerinin nakit para taşıma zorunluluğunu ve riskini ortadan kaldırmaktadır. Kredi kartı ile haftanın yedi günü 24 saat alışveriş yapılabilmekte ve banka ATM’lerinden nakit para çekilebilmektedir. Bunun yanı sıra kredi kartı kayıp ve çalınmaya karşı sigorta edilebilmektedir. Firma yetkilileri kredi kartı aracılığı ile taksitle alışveriş, sanal ortamda elektronik ticaret yapabilmekte ve bu yurt dışında kullanılabilmektedir. Otomatik ödemeye tabi olan (elektrik, su, doğal gaz vb.) ödemeler kart aracılığı ile yapılıp, bu işlemler için şirket yetkililerinin zaman harcaması önlenmiş olmaktadır. Bunlara ek olarak bu kredi türü, firma açısından farklı alanlarda yapılan harcamaların kontrolünü ve rahat biçimde izlenmesini sağlar.

Altın Kredisi

Bankalar bu krediyi kuyumculuk sektöründe faaliyette bulunan perakendeci, altın üzerinden işçilik geliri elde eden imalatçı, toptancı ve ihracatçı firmalara kullandırmaktadır. Kuyumculuk sektörü dışında herhangi bir sektörde faaliyette bulunan bir firma bu krediyi kullanamaz. Dünyada altın fiyatlarının artması ve istikrarsız hale gelmesi kuyumculuk sektöründeki firmaların finansman ihtiyaçlarını ciddi biçimde arttırmaktadır. Firmalar bu krediyi kullanarak işletme sermayesi ihtiyaçlarını karşılamaktadırlar. Bu anlamda firmalar bu krediyi kullanarak altın fiyatlarındaki değişimden çok daha az etkilenme imkânına sahip olacaklardır.

Döviz Kredisi

Döviz kredilerindeki amaç ülkemize döviz girişini sağlayan iktisadi faaliyetlerin desteklenmesidir. Bu kredilerin amacı ihracatı teşvik etmek ve ülkeye döviz girişini arttırmak olduğu için vergi, komisyon ve faiz oranları diğer kredi türlerine göre daha düşüktür. Bankaların hangi koşullarda döviz kredisi açabileceği ile ilgili temel düzenleme 1989 tarih ve 89/14391 sayılı Kararnamenin eki Türk Parası Kıymetini Koruma Hakkında 32 sayılı karardır. Zaman içinde 32 sayılı kararda bazı değişiklikler yapılmış olup en son değişiklik 16 Haziran 2009 tarihli Resmi Gazete’de yayınlanmıştır.

Dövize Endeksli Kredi

Dövize endeksli krediler bir firmaya tahsis edilen kredinin belli bir döviz cinsine endekslenerek, kredinin açıldığı tarihteki döviz alış kurları üzerinden Türk Lirası olarak kullandırılan kredilerdir. Dövize endeksli krediler firmalara Türk Lirası olarak verilmekte ancak bankalar firmanın kredi riskini döviz cinsinden takip etmektedir. Borçlu cari hesap kredisi veya spot kredi şeklinde kullandırılmakta olan bu krediler, herhangi bir istisna veya muafiyete tabi değildir. Bu kredi türü, kredibilitesi yüksek olan döviz kuru riskini yönetme kapasitesi olan firmalara verilen bir kredi türüdür.

Türk Lirası (t) İhracat Kredisi

İhracat kredisi, ihracata yönelik olarak çalışan firmaların finansmanı amacıyla, ihraç konusu olan malların yurt dışına gönderilmek üzere yüklemesi yapılmadan önce (ihracat hazırlık kredisi olarak) veya yüklemeden sonra kullandırılmaktadır. Bu kredi türü kısa vadelidir. İhracatın hangi aşamada olduğuna göre:

• İhracat hazırlık kredileri,
• Kesin satışlı ihracat kredileri,
• İhracat bedelinin tahsiliyle ilgili krediler şeklinde olmak üzere üç farklı biçimde uygulanmaktadır

Eximbank Kaynaklı Krediler

Eximbank (Türk İhracat Kredi Bankası) ihracatçıları, imalatçı ihracatçıları ve ihracat bağlantılı mal üreten firmaları desteklemek amacıyla ihracat kredileri veren bir kamu bankasıdır. Eximbank kısa ve orta/uzun vadeli ihracat kredileri kullandırmaktadır. Eximbank kredileri doğrudan doğruya Eximbank tarafından veya Eximbank tarafından ticari bankalar aracılığı ile kullandırılmaktadır. Eximbank’ın kullandırdığı kısa vadeli ihracat kredilerinin türleri şunlardır: •

• Sevk öncesi reeskont kredisi,
• İhracata hazırlık kredileri,
• Dış ticaret şirketleri kredileri,
• KOBİ ihracata hazırlık kredileri,
• Kısa vadeli ihracat alacakları iskonto kredileri,
• İhracata dönük üretim finansman kredisi,
• Sevk öncesi ihracat kredisi.

Dış Kaynaklı Krediler

Bankaların kredi verebilmeleri için yararlandıkları kaynaklar, öz kaynaklar ve yabancı kaynaklar olmak üzere iki grupta toplanır. Öz kaynaklar, ana sermaye ile katkı sermayesi toplanıp bu değerden sermayeden indirilen değerler çıkarıldıktan sonra elde edilen büyüklüktür. Bankaların kredi verebilmeleri için kullandıkları yabancı kaynaklar ise:

• Mevduat,
• Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)’ndan alınan reeskont kredileri,
• Yurtiçi bankalardan sağlanan krediler,
• Muhtelif borçlar,
• Tahvil ihracı ile sağlanan fonlar,
• Uluslararası piyasalardan sağlanan kredilerden oluşmaktadır.

Buna göre öz kaynaklar dışında kalan kaynakların tamamı banka açısından yabancı kaynaktır. Yabancı kaynakların bir kısmı iç kaynak iken (mevduat, TCMB’den alınan reeskont kredileri, yurtiçi bankalardan sağlanan krediler, muhtelif borçlar, tahvil ihracı ile sağlanan fonlar) bir kısmı da dış kaynaktır (uluslararası piyasalardan sağlanan krediler).

Sendikasyon Kredileri

Sendikasyon kredisi uluslararası piyasalarda çok farklı ülkelerden çok sayıda bankanın bir lider banka öncülüğünde bir araya gelip konsorsiyum oluşturarak örneğin Türkiye’deki bir bankaya kredi vermesidir. Bir banka açısından uygun koşullarda (faiz oranı, vade, ödeme şekli ve teminat yapısı gibi unsurlar) sendikasyon kredisi almak uluslararası düzeyde itibarının olduğunun bir göstergesidir. Ancak bir banka sendikasyon kredisi almak kadar, aldığı sendikasyon kredisini mümkün olduğunca aynı ya da daha iyi koşullarda yenileyebilmek de son derece önemlidir. Uluslararası derecelendirme (rating) kuruluşları bankalara kredi notu vererek kredibilitelerini uluslararası düzeyde ölçmektedir.

Uluslararası Kuruluşlardan Sağlanan Krediler

Türkiye’de faaliyet gösteren ticari bankalar, uluslararası kuruluşlardan (Uluslararası finans kurumu-IFC, Yatırım Bankası-EIB, Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası-CEB, Avrupa İmar ve Kalkınma Bankası-EBRD vb.) doğrudan kredi sağlayarak ya da bu kuruluşların içinde yer aldığı konsorsiyumlardan sendikasyon -seküritizasyon kredileri alarak bu kredi olanaklarını yurt içinde kullandırmaktadır. Bu kredilerin temel özelliği uzun vadeli olmasıdır. Seküritizasyon kredileri, banka portföyünde yer alan araçların gelecekte sağlayacağı nakit akımlarının teminat gösterilerek, yurt dışından sağlanan fonları ifade etmektedir

Uluslararası Finans Kurumundan (IFC) Sağlanan Krediler

IFC, Dünya Bankası grubunda yer alan bir finans kuruluşudur. IFC, gelişmekte olan ülkelerdeki özel sektör yatırımlarına hükümet garantisi aranmaksızın, genellikle sermaye ortaklığına girerek ve/veya doğrudan kredi desteği ve sendikasyon/seküritizasyon kredisi sağlamak yoluyla kaynak aktarmaktadır. Kredilerin amacı genel olarak küçük ve orta boy işletmelerin desteklenmesidir.

Avrupa Yatırım Bankasından (EIB) Sağlanan Krediler

Avrupa Yatırım Bankası, AB’nin uzun vadeli finansman kuruluşudur. KOBİ’lerin desteklenmesi amacıyla çevrenin korunması, enerjinin verimli kullanımı, altyapı, bilgi temelli ekonominin gelişimi, sağlık ve eğitim alanlarında kredi vermektedir. Banka bu desteği, bir ülkede ortak çalıştığı çeşitli bankalar aracılığıyla sağladığı küresel kredilerle ve orta büyüklükteki kredilerle gerçekleştirmektedir.

Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası (CEB) Kaynaklı Krediler

Avrupa Konseyi Kalkınma Bankası (CEB), küçük ve orta ölçekli işletmelerin (KOBİ) farklı sektörlerdeki (imalat, enerji, çevre koruma, tarım, sanayi, alt yapı, bilgi ve iletişim teknolojileri, turizm, sağlık ve eğitim sektörleri ile bu sektörlere doğrudan hizmet veren sektörlerde) yatırım projelerinin finansmanına yönelik olarak Türkiye’deki bazı bankalar aracılığı ile kredi kullandırmaktadır. CEB kaynaklı kredilerin koşullarının ne olacağı, bu krediye aracılık eden bankanın CEB ile yaptığı protokol koşullarına göre farklılaşmaktadır.

Ülke Kredileri

Dünya ticaretinin hızlı bir şekilde daraldığı dönemlerde ihracat destekleri çoğu ülkede yoğun biçimde gündeme gelmektedir. İhracat destekleri genel olarak dört farklı türde ortaya çıkmaktadır. Bunlar:

• Mevcut kredilerin artırılması (veya yeni fonların yaratılması),
• İhracat garanti/sigorta mekanizmalarına yönelik tedbirler,
• İhracatta vergi iadelerinin artırılması,
• Ticaret engellerinin artırılmasıdır