Arkeolojik Alan Yönetimi Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Alan Yönetim Planı nedir?

Alan Yönetim Planları, katılımcı bir süreçte, ilgili grupların (ortak ve paydaş) katkıları alınarak metodolojik bir yaklaşımla hazırlanmış “Yönetim Alanı” ile ilgili tespit ve kararları içeren bir çerçevenin oluşturulduğu dokümanlardır.

Yönetim planları ne işe yarar?

Yönetim planları ile yerel halkın ihtiyaçları ve bölgedeki yatırım talepleri de dikkate alınarak, arkeolojik alanın belirlenen vizyon çerçevesinde kültürel önemini sürdürerek korunması hedeflenirken, ortak ve paydaşların, çalışma gruplarının katılımı ve ortak akıl ile gerçekleştirilen araştırma, inceleme, analiz ve değerlendirmeler sonucunda hazırlanan uygulamaya yönelik eylem planlarıyla yapılacak çalışmalar tariflenmektedir.

Taşınmaz kültür varlığı nedir?

Taşınmaz kültür varlıkları, insanoğlunun tarih boyunca yarattığı ve yok edildiğinde geri dönüşü mümkün olmayan ortak değerler bütünüdür.

Ülkemizde alan yönetim planı hazırlanması sürecinde çalışmalar hangi yönetmelik çerçevesinde sürdürülmektedir?

Alan yönetim planı hazırlanması sürecinde çalışmalar, Kültür ve Turizm Bakanlığınca hazırlatılan 27.11.2005 tarih ve 26006 sayılı yönetmelik çerçevesinde sürdürülmektedir.

Yönetim planı hazırlama ekibi kimlerden oluşmalıdır?

Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın anılan yönetmeliğinin 10. maddesinde,
“Yönetim planlarının yetkili idarece hazırlanması veya hazırlattırılması hallerinde
uzman bir danışman sorumluluğunda plan hazırlama ekibi kurulur. Kurulacak bu
ekip, en az;
a. Kentsel sit alanları ve tarihi sit alanları için; üniversitelerin mimarlık, şehir ve
bölge planlama, sanat tarihi, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri,
b. Arkeolojik sit alanları için; üniversitelerin mimarlık, şehir ve bölge planlama,
sanat tarihi, arkeoloji, kamu yönetimi, işletme ve ekonomi bölümleri,
c. Doğal sit alanları için; üniversitelerin şehir ve bölge planlama, kamu yönetimi, işletme, çevre mühendisliği ile alanın doğal karakterine bağlı olarak
orman mühendisliği, jeoloji/jeomorfoloji/jeoloji mühendisliği, ziraat mühendisliği, peyzaj mimarlığı, hidroloji, biyoloji, zooloji gibi bölümleri mezunu
uzmanlardan oluşur.” ifadesi yer almaktadır.

Alan yönetimi planlarında ana süreç nasıldır?

Alan yönetim planları, planın hazırlanması, uygulanması ile planın izlenmesi ve
revize edilmesi olarak belirlenen 3 ana hareket ile devam eden bir süreci tarifler.

Yönetim Planının hazırlanması sürecinde yapılması gereken başlıca çalışmalar, araştırmacılar tarafından yaygın olarak nasıl ele alınmıştır?

Yönetim Planının hazırlanması sürecinde yapılması gereken başlıca çalışmalar, araştırmacılar tarafından, izleme ve revizyonlar ayrı tutularak üç ana başlık altında toplanmıştır. Bizim çalışmamızda da planlama süreci 3 aşamalı olarak ve aşağıdaki başlıklar altında incelenecektir:
1. Kimliklendirme ve tanımlama: Bilgi toplama, envanterleme ve paydaşların
belirlenmesi,
2. Analiz ve değerlendirme (analiz ve çıktıların değerlendirilmesi, politika,
hedef ve vizyonun belirlenmesi)
3. Uygulama.

Yönetim planı hazırlamanın birinci aşamasında izlenmesi gereken süreç nedir?

1. Aşama arkeolojik sit alanının kimliklendirme ve tanımlanmasına yönelik bilgi
ve verilerin toplandığı stratejik bir aşamadır ve planlamanın ilk adımıdır. Bu aşamada, korunması gerekli sit alanı ile ilgili tüm bilgi ve belgeler toplanmalı, tarihî süreçte alanla ilgili yazılı ve görsel belgeleme çalışmalarına ilaveten, kazı ve korumaya ilişkin gerçekleştirilen müdahaleler konusunda bilgi veren belgelere de ulaşılmaya çalışılmalıdır.

Yönetim planlamasının birinci aşamasında ele alınması gereken araştırma konuları nelerdir?

Olabildiğince kapsamlı ve ayrıntılı bir yaklaşımla gerçekleştirilmesi gereken
araştırma konuları aşağıdaki şekilde sıralanabilir;
• Alanın coğrafi konumu,
• Arkeolojik alanın bulunuş öyküsü,
• Tarihî süreçte kişi ve kurumlarca hazırlanan alana ilişkin tespit, tescil ve
envanter çalışmalarına yönelik yazılı ve görsel verilerin yanı sıra, kazı ve
restorasyon çalışmaları ile ilgili bilgi veren rapor, grafik, çizim, resim vb.
belgelerin de arşivlerde, kütüphanelerde araştırılması,
• Alan yönetim planı sınırı ve tampon bölge sınırının belirlenmesi ve yetkili
makamlarca onaylanması,
• Alan ile ilgili resmî kurumlarca gerçekleştirilen çalışmalar,
• Koruma amaçlı imar planı ve diğer planlarda alana ilişkin geliştirilen kararlar,
• Kültür Varlıklarını Koruma Bölge Kurulları ve ilgili diğer resmi kurumlarca alana ve içindeki yapılara ilişkin alınan kararlar,
• Alanın korunmasından sorumlu kurum ve kuruluşlar,
• Mülkiyet durumu, arazi kullanımı, ana erişim yolları, doğal çevre ve diğer
şart ile kısıtlamaların araştırılması,
• İklim, jeolojik yapı, topografya, hidroloji vb. fiziksel özelliklerin araştırılması,
• Alandaki yapılara ilişkin veri toplanması, yapı kimlik kartlarının oluşturulması, çalışmalar sırasında yapıların ölçekli krokilerinin çizilmesi, sorunlarının, yapı malzemelerinin ve yapı sistemlerinin incelenmesi ve bunların
ölçekli krokiler üzerine işlenmesi,
• Alanın yakınında yaşayan insanların sosyoekonomik şartlarının araştırılması (nüfus, eğitim düzeyi, ekonomik yapı vb.).

Arkeolojik alanların yönetimine ilişkin yapılan planlamada ortak ve paydaşların belirlenmesi ve sürece dahil edilmeleri neden önemlidir?

Arkeolojik alanların yönetimine ilişkin hazırlanacak bir planın başarılı olabilmesi için, alanla ilgili tüm ilgi gruplarının ortak ve paydaşların planlama sürecine başından itibaren dahil edilerek, önerilerin geliştirilmesi çalışmalarına aktif olarak katılımları gerekmektedir. Paydaşlar, sonuç önerilerini benimsemedikleri, ikna olmadıkları takdirde plan uygulanamayacaktır. Planlama sürecinde katılımcı bir yaklaşımın sağlanması, planın paydaşlarca sahiplenilmesini de beraberinde getirecektir.

Planlama yapılırken bölgede yaşayan insanların katılımının sağlanması neden önemlidir?

Planlama sürecinde, planlama ilkeleri ve yürürlükte olan yönetmelik ve mevzuatla uyumlu şekilde, merkezî ve yerel yönetim kurumları, koruma alanı çalışanları, uluslararası danışma organları, yerel halk, sivil toplum kuruluşları ve diğer paydaşlar tarafından arkeolojik alanların korunmasına yönelik olarak üretilecek kararlar, öncelikle o bölgede yaşayanları ilgilendirecektir. Planlama yapılırken bölgede yaşayan insanların kararlardan nasıl etkileneceğinin düşünülmemesi, kararların onların katılımı olmadan alınması, bu insanların yalnızca planın sonuçlarına katlanıyor olmalarına yol açacaktır. Bu nedenle planlama ekibince gerçekleştirilecek paydaş analizi ile ilgi grupları (ortak ve paydaş) belirlenerek planlama sürecine katılımları sağlanmalıdır.

Taslak yönetim planının tartışılması, fikir alınmasına yönelik görüşmeler sürecinde, hangi çalışmalar yapılmalıdır?

Taslak yönetim planının tartışılması, fikir alınmasına yönelik görüşmeler sürecinde, aşağıdaki çalışmalar yapılmalıdır (Thomas ve Middleton, 2003);
• İlgi gruplarının (ortak ve paydaşların) belirlenmesi,
• Eşitlik ve şeffaflığı temel alan bir yaklaşımın benimsenmesi,
• Bilgilendirici, açık ve kullanımı kolay dokümanların üretilmesi,
• Kültürel açıdan uygun bakış açısı çeşitliliğinin kullanılması,
• Görüşlerin tekrar değerlendirilmesine hazır olunması,
• Müzakere sürecindeki tüm yorumların kaydedilerek muhafaza edilmesi,
• Soru sorulan konularda gelen isteklere ivedilikle cevap verildiğinden emin
olunması,
• Kabul edilen ya da edilmeyen farklı bakış açılarının dikkate alınması,
• İnsanlara zaman konusunda baskı yaşamayacakları kadar bir süre verilmesi, ancak insanların ilgilerini kaybedecek kadar da ağır davranılmaması,
• İlgi gruplarının sürece katılımları ve müzakere sürecinin planlanması,
• Bilgilendirici bir süreç işletilmesi,
• Yorum yapan kişilere danışmanlık sonuçlarının geri bildirilmesi önemlidir

Arkeolojik alanın yönetim planlaması sürecine katkı verebilecek ilgi grupları (ortak ve paydaşlar) kimlerden oluşabilir?

Arkeolojik alanın yönetim planlaması sürecine katkı verebilecek ilgi grupları
(ortak ve paydaşlar) aşağıdaki örnekte olduğu gibi belirlenebilir (Orbaşlı, 2007):
• Alanda çalışan kişiler (kazı ekibi, araştırmacı vb.),
• Araştırma, arkeoloji ve bilimsel topluluklar,
• Yerel, bölgesel ve ülkesel ölçekte karar mekanizmaları,
• Destek verecek dernek ve vakıflar,
• Sponsorlar,
• Yerel halk,
• Ziyaretçiler,
• Eğitimciler,
• Uluslararası kurumlar (ICOMOS, UNESCO).

Yönetim planlamasının ikinci aşamasında nasıl bir süreç izlenmelidir?

Analiz ve değerlendirme evresi, yönetim planı hazırlama sürecinin 2. aşamasıdır.
Bu süreçte aşağıda verilen konu başlıkları ile ilgili analiz ve değerlendirme çalışmalarının yapılması gerekmektedir;

• Önem Değerlendirmesi
• Durum Değerlendirmesi
• Yönetim Değerlendirmesi
• Yönetim Politikaları ile Stratejik Hedeflerin Geliştirilmesi ve Alanın
  Vizyonunun Oluşturulması

Arkeolojik alanların önemine katkıda bulunabilecek değerler nelerdir?

Arkeolojik alanların önemine katkıda bulunabilecek değerler aşağıdaki şekilde
sıralanabilir;
• Tarihî değer,
• Arkeolojik değer,
• Sanatsal değer,
• Araştırma değeri,
• Kültürel değerler (somut ve somut olmayan),
• Mimari değer,
• Doğal / ekolojik değerler,
• Nadirlik değeri,
• Sosyal ve toplumsal değerler,
• Manevi ve dinî değerler,
• Sembolik ve kimlik değeri,
• Ekonomik değer,
• Fiziki/ mekânsal değer,
• Eğitim değeri,
• Jeopolitik değer,
• Siyasi değer,
• İnanç değeri,
• Askerî/ stratejik değer,
• Turizm değeri,
• Birden fazla değerin birleşimi de olabilir

Yönetim değerlendirmesi aşamasında hangi konular ele alınmalıdır?

Demas yönetim değerlendirmesi aşamasında örnek olarak aşağıdaki konularda çalışılabileceğini belirtmektedir:
• Yasal ve yönetimsel kapsam
• Finansal temel
• Yetki Gücü
• Altyapı
• Bölgesel ve yerel gelişim içeriği
• Ziyaretçi rakamları, profilleri ve etkileri
• Organizasyon yapısı
• İzleme ve bakım sistemleri
• Araştırma değerlendirmesi

Alanın vizyonu oluşturulurken nelere dikkat edilmelidir?

• Belirlenen vizyon, planlamada uzun dönemde başarılmaya çalışılan şeyi
  tarif etmelidir. Bu yaklaşım, insanların alanın gelecekte nasıl olacağının
  düşünüldüğünü, bunun nedenlerini ve vizyonu başarmak için gereken eylemlerin neler olduğunu anlamalarına yardımcı olacaktır.
• Belirlenen vizyon, uzun dönemli bir beyan olup, zamanla pek bir değişikliğe uğramayacaktır. Vizyonun, alanın yönetimi sürecinde sürdürülebilir
  şekilde devamlılığı sağlanmalıdır.
• Belirlenen vizyon, alanın çevresel, rekreasyonla, kültürel, sosyal ve ekonomik yönleri ile ilgili çalışmaları içermelidir.

Yönetim planı hedefleri yazılırken nelere dikkat edilmelidir?

Yönetim planı hedefleri,
• Kesin/özel,
• Başarılabilir ve gerçekçi,
• Zaman ilişkili,
• Ölçülebilir,
• Amaç, önem ve enderlik değerlerini yansıtan,
• İstenen sonu belirtmekle birlikte bitmeyen, sorunları doğru biçimde ele alan,
• Konuları yeterince dile getiren,
• Mantıklı,
• Öncelik sırasına göre yazılmış olmalıdır (Thomas ve Middleton, 2003).

Yönetim planlamasının üçüncü aşamasında nasıl bir süreç izlenmelidir?

Yönetim planının yetkili makamlarca onaylanmasının ardından, eylemler
planda önerildiği üzere kısa, orta ve uzun dönemde uygulanmalıdır. Bu süreçte
gerekli finans kaynaklarının sağlanması, yapılan çalışmaların izlenmesi ve değerlendirilmesi gerekmektedir. Hazırlık çalışmaları sırasında öngörülmeyen durumlarla ilgili olarak gerektiğinde revizyonlar yapılabilir. Yönetim planının uygulanması aşamasında çok dikkatli olunması gerekmektedir. Çalışılan alanın arkeolojik alan olduğunun bilinciyle koruma uygulamalarında en az müdahale ilkesiyle hareket edilmelidir. Ayrıca yapılan müdahaleler, arkeolojik alanın önemi ve yönetim stratejileri ile uyumlu olmalıdır.

Alan yönetim planı değerlendirme, izleme ve revizyon süreci nasıl olmalıdır?

Alan yönetim planı, yasal açıdan yönetim alanına ilişkin temel bir doküman olmakla birlikte, uygulama süreci başladıktan sonra yönetim birimleri tarafından belirlenecek zaman dilimlerinde (6 ay- 1 sene) gözden geçirilmeli ve değerlendirme raporları hazırlanmalıdır. Beş yıl sonra ilgi gruplarının katılımıyla planın tamamı değerlendirilmeli ve planda gereken revizyonlar yapılmalıdır. Değerlendirme sırasında, uygulama çalışmaları irdelenerek, gerekirse politika ve hedefler tekrar gözden geçirilip, çalışma revize edilmeli ve 5 yıllık yeni bir eylem planı hazırlanmalıdır.