Afet Bilgi Sistemleri Ve Haberleşme Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Günümüzün modern toplumları da yaşadıkları bölgelere göre değişen şekilde doğal veya insan kaynaklı tehlikelere maruz kalmaktadır. Bu nedenle tehlikenin risk taşıması hâlinde tehdit altındaki insanlara tedbir alabilmeye yetecek bir zaman önce bildirilmesi önem taşımaktadır. Haberleşme teknolojisinin olağanüstü bir şekilde gelişmesi sonucu artık tehlikeler önceden tespit edilebilmekte, risk değerlendirmesi teknolojinin yardımıyla yapılabilmekte, tehlike haberi ülke çapında yayılabilmekte ve tehdit altındaki halka kolaylıkla duyurulabilmektedir.

Tehlike Haberi Nedir?

Bunun sonucu olarak sivil halkın can ve mal kaybını en aza indirmek amacıyla “Silahsız, Koruyucu ve Kurtarıcı” özellikleri olan sivil savunma kavramı gündeme gelmiştir. Bu kavramın en önemli kısmını, düşman hava saldırılarının tespit edilerek halka duyurulmasını içeren Haber Alma ve Yayma, İkaz ve Alarm hizmetleri oluşturmaktadır. Yakın zamana kadar ülkemizde sadece düşman hava saldırılarına karşı yapılanmış olan “Haber Alma ve Yayma- İkaz ve Alarm” sistemi ve hizmetleri günümüzde bütün doğal ve insan kaynaklı afetlerle her türlü acil durumları da kapsayacak şekilde genişletilmiştir.

Tehlikenin tespiti, tehlike haberinin oluşturulması: Öncelikle tehlikenin varlığının tespit edilmesi gerekir. Daha sonra tehlikenin yeri veya konumunun belirlenmesi, boyutunun, büyüklüğünün hesaplanması veya tahmin edilmesi gereklidir. Ham veriler ilgili otoritelerce değerlendirilir.

Tehlike haberinin yayılması: Oluşturulan tehlike haberlerinin tehdit altındaki halka, yerel ve merkezi otoriteye hızlı ve güvenli bir şekilde yayılması ikinci aşamadır. Bunun için ülkenin tüm haberleşme kaynakları kullanılır. Olağan haberleşme kaynaklarını kesintiye uğratacak büyüklükte felaket riskine karşı önceden afet ve acil durum haberleşme sistemleri oluşturulur. Ülkemizde bu amaçla “Kesintisiz ve Güvenli Haberleşme Sistemi” ve bu sistem üzerinde çalışan “Haber Alma ve Yayma Sistemi” oluşturulmuştur.

Tehlike haberinin halka duyurulması: Tehdit altındaki yerleşim birimlerine kadar ulaştırılan tehlike haberlerinin can ve mal güvenliğinin sağlanması ve gerekli tedbirleri alması için halka ve ilgili görevlilere duyurulur. Tehlike haberlerinin halka duyurulmasında İkaz ve Alarm Sistemleri kullanılır.

Tehlikenin savuşturulması: Tehlikeyi haber alan insanlar kendilerini, diğer canlıları ve mallarını korumak için çeşitli tedbirler alırlar.

Tehlike: Büyük zarar veya yok olmaya yol açabilecek durum (Türk Dil Kurumu) . Belirli bir zaman veya coğrafyada ortaya çıkarak yaşamı tehdit eden, toplumun sosyoekonomik düzen ve etkinliklerine, doğal çevreye, doğal, tarihi ve kültürel kaynaklara zarar verme potansiyeli olan doğa, teknoloji ya da insandan kaynaklanan fiziki olay ve olgu. (AFAD Afet Terimleri Sözlüğü)

Risk: Zarara uğrama tehlikesi (Türk Dil Kurumu). Bir olayın belirli koşul ve ortamlarda doğurabileceği can, mal, ekonomik ve çevresel gibi değerlerin kaybının gerçekleşme olasılığı (AFAD Afet Terimleri Sözlüğü)

Erken Uyarı Sistemleri ve Tehlikenin Tespiti

Erken Uyarı Kavramı

Erken uyarı (early warning): “Gelmekte olan tehlike veya tehdidin, kaynağı, yeri, zamanı, şiddeti veya büyüklüğü, olasılığı, muhtemel etkileri belirlenerek, resmî kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan duyurular.”

Erken uyarı sistemi (early warning system): Belirli bir tehlike veya tehdidin algılanması, değerlendirilmesi, ilgililere ulaştırılarak halka zamanında bilgi verilmesi amacıyla kurulmuş olan sistemdir.

Tahmin: Gelecekte olması muhtemel bir olayın ortaya çıkışının kesin olarak ifade edilmesi ya da istatistiksel olarak bildirilmesidir. Diğer bir deyişle, hangi konuda olursa olsun, sadece “Kaynak, Yer, Zaman, Miktar ve Olasılık” gibi net ve nicel büyüklükler belirten kestirimlere tahmin denilir.

Herhangi bir afette erken uyarı için aşağıdaki 4 aşama sırasıyla yerine getirilmelidir:

1. Risk Tespiti: Bildiğiniz gibi risk, tehlike ile zarar görme eğiliminin bir araya gelmesi ile ortaya çıkar. Risk değerlendirmesi ve haritalama, afetlerin önlenebilmesi ve müdahale için gereken Erken Uyarı Sistemlerinin ihtiyacı olan önceliklerin belirlenmesinde de önem taşır.
2. İzleme ve Erken Uyarı: Güvenilir bir tahmin ve uyarı sisteminin bilimsel bir temeli olmalıdır. Tehlike parametrelerinin sürekli izlenmesi, afet ve acil durumlar için zamanında ve doğru uyarıları yapmak için gereklidir. Her afet ve acil durum için yapılacak uyarı farklılık göstereceğinden uyarı mekanizmalarını doğru belirlemek gerekir.
3. Uyarı Yayma ve İletişim: Gerekli tepkinin verilebilmesi için tepkiyi oluşturacak verinin kolay anlaşılabilir ve kavranabilir olması esastır. Bölgesel, ulusal ve uluslararası düzeyde iletişim kanalları tespit edilmeli ve uyarı ikazlarının yayılımı gerçekleştirilmelidir.
4. Müdahale Kapasitesi: Toplumların karşı karşıya kaldıkları riskleri anlamaları ve nasıl reaksiyon göstereceklerini bilmeleri gereklidir. Burada eğitim ve hazırlık programları önem taşımaktadır.

Erken uyarı sisteminin başarılı olabilmesi için aşağıdaki 4 kural yerine getirilmelidir:

1. Kullanışlı – Verilen bilgi insanların öğrenmek istediği ve ihtiyacı olan bilgi olmalı.
2. Anlaşılır – Verilen bilgileri toplumun her kesimi doğru ve aynı şekilde algılayabilmeli.
3. Dakik – Bilgi hedef kitleye olması gereken zamanda ulaştırılabilmeli.
4. İnandırıcı – Yapılan tavsiye ve uyarılar toplumun her kesimi tarafından ciddiye alınmalı.

Afet Sırasında Haberleşmenin Sürekliliği ve Güvenliği

Erken uyarı sistemine sahip kurumlar bir tehlike tespit ettiklerinde elde ettikleri verilere göre riski değerlendirip bölgede yaşayan insanların tehdit altında olup olmadığına karar verirler. Şayet tehlike mevcutsa bu haberin tehdit altındaki yerleşim birimlerinde yaşayan insanlara ve bu tehlikelere karşı tedbir alacak görevlilere ivedilikle ulaştırılması gereklidir. Nitekim ülkemizde bu durumlara karşı haberleşmenin büyük felaketlerde dahi sürekliliğini ve güvenirliliğini sağlamak amacıyla çeşitli haberleşme sistemleri kurdurulmuştur. Bunların en önemlilerinden birisi AFAD tarafından oluşturulan “Kesintisiz ve Güvenli Haberleşme Sistemi” (KGHS) olarak adlandırılan ve ülke çapında yaygınlaştırılan haberleşme sistemidir.

Sistemde fiber kablo haberleşme ortamı varsayılan olarak çalıştırılmaktadır. Eğer sistemde kablo arızası meydana gelirse bağlantı otomatik olarak GSM’e anahtarlanmaktadır. GSM haberleşmesinde bir kesinti olması halinde sistem VSAT uydu haberleşmesine geçmektedir. Eğer her üç haberleşme bağlantısı da kesintiye uğrarsa, haberleşme HF/SSB telsizleri üzerinden sağlanmaktadır. HF haberleşmesi zor bir haberleşme şekli olup ses haberleşmesinin yanında kısıtlı miktarda data haberleşmesine olanak vermektedir. Sistemin çeşitli kriptolama sistemleriyle haberleşme güvenliği sağlanmıştır.

Tehlike Haberlerinin Yayılması ve Halka Duyurulması

Bütünleşik İkaz ve Alarm Sistemi; hava saldırıları, KBRN tehlikeleri ile diğer afet ve acil durum tehlike haberlerinin ilgili kurumların erken uyarı sistemlerinden alındıktan sonra, Haber Alma ve Yayma Sistemi ile ülke çapında veya bölgesel olarak hızlı, doğru ve güvenli bir şekilde yayılmasını ve daha sonra İkaz ve Alarm Sistemleri ile tehdit altındaki halka duyurulmasını sağlayan entegre bir sistemdir.

Haber Alma ve Yayma (HAY) Sistemi: Düşman saldırıları ile afet ve acil durum tehlike haberlerinin tehdit altındaki yerleşim merkezlerinde yaşayan halka ulaştırılması amacıyla Türkiye çapında AFAD tarafından kurdurulan sistemdir.

İkaz ve Alarm Sistemi kapsamında aşağıdaki araçlar kullanılmaktadır:

• Siren Sistemleri,
• Ulusal/Yerel Haberleşme Sistemleri,
  • GSM (SMS/Hücresel Yayın/Mobil Uygulamalar),
  • Sabit Telefonlar,
  • Telsiz Sistemleri,
• Ses Sistemleri,
  • Merkezi Ezan Sistemi,
  • Belediye Anons Sistemi,
  • Okul ve fabrika ses sistemleri,
  • Mobil Araç Ses Sitemleri,
• Basın Yayın Araçları,
  • Radyo ve Televizyonlar,
  • İnternet/mobil uygulamalar,
  • Sosyal medya mesajları,
  • Elektronik Reklam Panoları.

Siren Sistemleri

Siren sistemleri; Haber Alma ve Yayma Sistemine entegrasyonu sağlanmış, bir adet Yerel Komuta Merkezi (YKM), yeteri kadar Tali Komuta Merkezi (TKM) ve şehri ses olarak kapsayacak sayıda siren biriminden oluşmaktadır.

İkaz ve Alarm İşaretleri

Hava saldırısı ihtimali olduğunu işaret eden sarı ikaz, 3 dakika süreli düz siren sesi ile duyurulur.

Hava saldırısı tehlikesi olduğunu işaret eden kırmızı alarm, 3 dakika süren yükselip alçalan dalgalı siren sesi ile duyurulur.

Kimyasal, Biyolojik, Radyolojik, Nükleer saldırı tehlikesini işaret eden bu alarm ise 3 dakika süreli kesikli siren sesi ile duyurulur.

Tehlike geçti ikazının işareti, radyo, televizyon, hoparlör, megafon gibi araçlarla duyurulur. Bu haber duyulunca sığınılan yerden çıkarak normal yaşanılan yerlerinize dönülmeli, yardıma muhtaç olanlar varsa yardım edilmelidir.