Kamuda Afet ve Acil Durum Yönetimi Dersi 2. Ünite Özet

Giriş

Afet yönetimi uygulamalarında, göz önünde bulundurulması gereken beş nokta vardır. Söz konusu noktalar şunlardır

a. Afetler belirli bir bölgede meydana gelmekte iken; afet yönetimi, genellikle, söz konusu bölge ile sınırlı kalmamaktadır.
b. Afet yönetimi, afetlerin büyük bir kısmı doğal kaynaklı olduğu için, günümüzde küresel düzeyde bir ilgi gören çevre sorunları ile birlikte ele alınmalıdır.
c. Afet zararlarının azaltılması stratejileri geliştirilirken; kimlerin, hangi afetten ve neden zarar görebilecekleri ulusal, bölgesel ve yerel düzeyde açıkça saptanmalıdır.
d. Ekonomik verimlilik, ekonomik özendiriciler ve serbest pazar güçleri devletin ortaya koyduğu sosyal sorumluluk bağlamında toplumun sağlık, korunma ve refahı için bir araya getirilmedir.
e. Afet zararlarının artmasına yol açıcı nitelikteki gelişme politikaları ve stratejileri değiştirilmelidir.

Afet Safhaları Nelerdir ?

Nedenleri ve nitelikleri ne olursa olsun, tüm afetlerle ilgili faaliyetlerin ayrıldığı belirli safhalar vardır. Literatürde afet safhaları farklı ayrımlara tabi tutulmaktadır. Bunlardan ilki, afet safhalarını “afet öncesi, afet anı ve afet sonrası” olmak üzere üçlü bir ayrıma tabi tutan görüştür. Afet safhaları ile ilgili ikinci ayrım; “zarar azaltma (mitigation)”, “önceden hazırlık (preparedness)”, “kurtarma ve ilk yardım(relief and first aid)”, “iyileştirme (rehabilitation)” ve “yeniden inşa (reconstruction)” safhaları şeklindeki 5’li ayrımdır.

Afet Öncesi Safhası

Ana hatlarıyla;

• Meydana gelebilecek afetlerden toplumun en az zararla kurtulabilmesi için gerekli teknik, yönetsel ve yasal önlemlerin afetten önce alınması;
• Önlemenin mümkün olduğu hallerde afetin önlenmesi, mümkün olmadığı hallerde ise kurtarma, ilk yardım ve iyileştirme çalışmalarının mümkün olan en hızlı, verimli ve etkin şekilde gerçekleşmesinin sağlanması;
• Afet zararlarının azaltılması çalışmalarının ülke kalkınmasının her aşamasında dikkate alınması ve bu aşamalara dahil edilmesi, böylelikle afet riskinin azaltılması ve sürdürülebilir bir kalkınma trendinin yakalanması;
• Son olarak,toplumu meydana getiren bireylerin afetlerin olası zararlarından en alt düzeyde etkilenmesi için gerekli bilgileri elde etmelerini amaçlayan eğitim programlarının düzenlenmesi ve bu programlara katılımın en üst düzeyde gerçekleşmesini sağlayıcı çalışmaların yapılması.

Zarar azaltma aşaması:

Zarar azaltma aşamasını “önceden hazırlık” aşamasını da kapsayacak şekilde ele alan Nateghi-A.’ya göre zarar azaltma stratejileri ana hatları ile iki kategoriye ayrılmaktadır :

a. Hazırlık: Erken uyarı sistemlerini geliştirmek, kriz planları hazırlamak ve afetlerde kurtarma hizmetlerinde kullanılacak kaynakları geliştirmek/artırmak.
b. Önleme/zarar azaltma çalışmaları: Uzun vadede afet riskini ve afetten etkilenme ihtimalini (vulnerability) azaltmak ve bu çalışmaları kalıcı hale getirmek.

Önceden Hazırlık Aşaması:

Önceden hazırlık aşaması, ABD’de Federal Acil Durum Yönetim Ajansı (FEMA) tarafından, herhangi bir acil duruma karşılık verebilmek için (for responding) operasyonel yeterliliği geliştiren - acil durum yönetimi örgütlenmesi, acil durum faaliyetlerinin planlanması, kaynak yönetimi, yönlendirme ve kontrol, acil durum iletişimi, erken uyarı, halkla ilişkiler, koruyucu önlemler, acil durum destek hizmetleri ile eğitim ve tatbikatların geliştirilmesini kapsayan - aktiviteler bütünü şeklinde tanımlanmaktadır.

Afetin Önceden Bilinmesi ve Erken Uyarı:

Afet riskinin çok yüksek olması afetlerin önceden bilinmesi ile ilgili çalışmaların önemini arttırmaktadır. Çünkü özellikle doğal afetlerin büyük bir çoğunluğu meydana gelmesinin önlenemeyeceği, kaçınılmaz olaylardır. Bu durumda, bir afetin meydana gelmesi önlenemiyorsa, atılması gereken adımların en önemlilerinden biri, söz konusu afetin meydana gelmeden önce bilinmesidir. Zira afetlerde can ve mal kayıplarının azaltılması için saniyelerin bile çok önemli olduğu bilinen bir gerçektir. Dolayısıyla geliştirilecek bir erken uyarı sistemi ile afetin meydana geleceği bölgede yaşayan insan toplulukları daha güvenli yerlere taşınabilir.

Afet Anı ve Hemen Sonrası

Afetin meydana gelmesinden hemen sonra alınan acil önlemler ve yapılan çalışmalar ana hatlarıyla;

• Mümkün olan en fazla sayıdaki insanın hayatının kurtarılması ve sağlıklarına kavuşmalarının sağlanması;
• Söz konusu afetin yol açabileceği yeni tehlike ve risklerden afetzedelerin can ve mallarının korunması;
• Afetten etkilenen toplulukların hayati ihtiyaçlarının mümkün olan en kısa zamanda karşılanması ve afet bölgesindeki sosyal hayatın mümkün olan en kısa zaman dilimi içinde normale dönmesi için gerekli çalışmaların yapılması.

Kurtarma ve İlk Yardım Aşaması:

Kurtarma ve ilk yardım aşaması afetin meydana gelmesinden hemen sonra başlayan ve afetin türüne, büyüklüğüne, afetin meydana geldiği bölgenin özelliklerine göre azami olarak 1-2 aylık bir süre içinde gerçekleştirilen faaliyetlerdir.

Geçici Barınma Aşaması:

Afetin meydana gelmesi ile birlikte başlayan kurtarma ve ilkyardım çalışmalarına paralel olarak, afetzedelerin geçici barınma sorunları da gündeme gelir. Afet nedeniyle yıkılmış veya oturulamayacak duruma gelmiş konutların yerine yenilerinin yapılması veya mevcut konutların iyileştirilerek yeniden oturulabilir hale getirilmesi ve sosyal yapının tekrar eski sağlıklı durumuna dönmesi için yapılacak çalışmalar uzunca bir süreyi alacağı için, afetzedelerin bu zaman dilimi içerisinde barındırılması ve temel ihtiyaçlarının karşılanması gerekir.

Afet Sonrası Safhası

Herhangi bir afet meydana geldikten sonraki uzun vadede daimi iskân ve normal yaşama geçiş ile ilgili önlemlerin alınması gerekmektedir (Geray, 1977b: 110). Bu önlemler, afet yönetimi sürecinin son safhası olan “Afet Sonrası” safhasını oluşturmaktadır. Ana hatlarıyla;

• Afetin doğurabileceği ekonomik ve sosyal kayıpların en düşük düzeyde kalmasının ve yaraların bir an önce sarılmasının sağlanması;
• Afettenetkilenen topluluklar için güvenli ve gelişmiş yeni bir yaşam çevresinin oluşturulması.

İyileştirme Aşaması:

Schramm’a göre “iyileştirme” aşaması; afetten sonra temel hizmetlerin tekrar başlaması, afetzedelere afetten zarar gören evlerini ve kamu binalarını onarma çalışmalarında yardımcı olma ile tarım sektörü de dahil olmak üzere ekonomik aktivitelerin restorasyonu amacıyla gerçekleştirilen faaliyetleri kapsamaktadır.

İyileştirme aşamasında afetzedelerin barınma sorunları genelde üç şekilde çözümlenmektedir.

a. Başka bölgelerde geçici iskân,
b. Afet bölgesi içinde toplu barınma,
c. Geçici barınaklar.

Yeniden İnşa Aşaması:

Yeniden inşa aşaması; toplumun afet nedeniyle bozulan sosyo-ekonomik yapısının ve afetzedelerin psiko-sosyal yaşantısının en azından afet öncesindeki düzeye yükseltilmesi, yıkılan veya hasar gören tüm yapıların yeniden inşası gibi çok geniş alanlara yayılan faaliyetleri kapsamaktadır. Söz konusu faaliyetler afetin büyüklüğüne bağlı olarak birkaç yıl sürebilir.

Fiziki Planlama:

Afet faktörünü bünyesine entegre etmiş bir fiziki planlama aşağıdaki hedefleri planlama amaçları olarak kabul edecektir.

a. Potansiyel afet tehlikesinin önlenmesi ya da azaltılması;
b. Afet etkilerinin azaltılması;
c. Ana afete bağlı olarak meydana gelen yangın, patlama, toprak kayması gibi ikincil afetlerin önlenmesi;
d. Afet sonrası hızlı ve etkin kurtarma ve iyileştirme çalışmalarının kolaylaştırılması;
e. Afet sonrası yeniden yerleşme ve yapılanma faaliyetlerinin kolaylaştırılması.

Yeniden inşa aşamasında gerçekleştirilecek fiziki planlamanın afetlerin önlenmesi veya etkilerinin azaltılmasında etkin bir araç olarak kullanılabilmesi, afet faktörünün ulusal ölçekten başlayarak her ölçekteki planlama çalışmalarına entegre edilmesi ile mümkündür.

Afet Etkilerine Dayanıklı İnşa Yapısı:

Afet etkilerine dayanıklı yapı; ekonomik ömrü boyunca çok sık meydana gelen küçük afetlerde hiç hasar görmeyen, daha az sıklıkta meydana gelen orta büyüklükteki afetlerde onarılabilir oranda hasar gören ve yine ekonomik ömrü boyunca bir ya da birkaç kez meydana gelen büyük afetlerde büyük hasar görebilen, ancak çökmeden ayakta kalabilen yapıdır. Bayülke’ye göre; yapıların afetlere dayanıklı olması can kaybının önlenmesi gereği ve mal güvenliği açısından zorunludur. Afete dayanıklı yapı kavramı uyarınca, yapıların meydana gelen afetin büyüklüğüne göre çeşitli derecelerde hasar görmesi beklenir. Ancak meydana gelebilecek en büyük afette bile can kaybı olmamalıdır.

Afet sonrası safhası hakkında son olarak, 1989 San Francisco depreminden bir yıl sonra bölgede yapılan çalışmaları değerlendiren Comerio’nun çıkardığı derslere değinmekte yarar vardır:

a. Afet sonrası çalışmalarda ağırlıklı olarak yerel insan gücü ve mali kaynakların kullanılması gerekir. Merkezi yönetim veya diğer kaynaklardan gelecek desteği beklemek afet sonrası çalışmalarını geciktirmektedir.
b. Yerel yönetimler bölgelerinin güvenlik ve sosyal ihtiyaçlarının neler olduğunu belirleme konusunda spesifik stratejiler geliştirmeli ve bölgenin içinde bulunduğu koşulları göz önünde bulundurarak afet etkilerini azaltıcı metotlar geliştirmelidir.
c. Afetlere yönelik yerel programlar hazırlanırken, planlarda teknik, sosyal ve finansal analizlere yer verilmelidir.