Temel Afet Bilgisi Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Son 70 yıllık istatistiklere bakıldığında meydana getirdiği hasar ve can kaybı açısından afetleri sıralayınız. 

Ülkemiz, tektonik, jeomorfolojik yapısı ve sahip olduğu iklim özellikleri nedeni ile büyük can ve mal kayıplarına yol açan doğa kökenli afetlerle sık sık karşılaşmaktadır. Son 70 yıllık istatistiklere bakıldığında meydana getirdiği hasar ve can kaybı açısından; % 62 depremler, % 15 heyelanlar, % 14 su baskınları, % 5 kaya düşmeleri, % 4 yangınlar, % 1 ise çığ ve diğer afetler oluşturmaktadır.

Ülkemizde depremlerin sıklıkla meydana geldiği önemli tektonik kuşaklarımız hangileridir, belirtiniz.

Kuzey Anadolu Fayı, Doğu Anadolu Fayı ve Ege Çöküntü Fay Sistemi depremlerin sıklıkla meydana geldiği önemli tektonik kuşaklarımızdır. 

Deprem nedir?

Yerkabuğu içindeki kırılmalar nedeniyle ani olarak ortaya çıkan titreşimlerin dalgalar halinde yayılarak geçtikleri ortamları ve yer yüzeyini sarsma olayına “DEPREM” denir. Deprem, insanın
hareketsiz kabul ettiği ve güvenle ayağını bastığı toprağın da oynayacağını ve üzerinde bulunan tüm yapılarında hasar görüp, can kaybına uğrayacak şekilde yıkılabileceklerini gösteren bir doğa olayıdır.

Deprem sarsıntıları nasıl meydana gelir?

Deprem sarsıntıları; deprem odağında oluşan gerilimler ve hareketler sonucunda oluşan dalga hareketlerinden meydana
gelir. Yani deprem odağındaki potansiyel enerji kinetik enerjiye dönüşür.

Artçı Deprem ve Öncü Deprem terimlerini tanımlayınız.

Büyük depremler olduktan sonra, bir süre devam eden küçük depremler ise Artçı Depremlerdir. Ana sarsıntıdan sonra olan en büyük artçı sarsıntının büyüklüğü çoğunlukla ana deprem değerinden 1 derece daha küçük olmaktadır. Bazen büyük depremler olmadan önce küçük sarsıntılar olur. Bu küçük sarsıntılar da Öncü Depremler olarak adlandırılırlar.

Deprem Fırtınası nedir?

Deprem Fırtınası sınırlı bir alan ve belli bir sürede çok sayıda depremin meydana gelmesidir. Büyüklükleri yani magnitüd
değerleri birbirine çok yakın olduğundan ana şok veya artçı deprem olarak adlandırılmayan bir seri depremi kapsar.

Sismoloji nedir?

Deprem bilimi olarak da adlandırılan Sismoloji; depremlerin oluş nedenleri, deprem dalgalarının yerküre içinde nasıl yayıldıkları, hareketin kaydedilmesi, ölçülmesi ve değerlendirilmesi teknikleriyle deprem tehlikesinin belirlenmesi ve zarar azaltma konuları ile uğraşan jeofizik mühendisliğinin uzmanlık alanıdır.

Jeoloji Mühendislerinin çalışma alanları hakkında bilgi veriniz.

Jeoloji Mühendisleri de depremlerin özellikle oluş nedenleri, aktif fayların araştırılmasında, zemin özellikleri açısından deprem tehlikesinin belirlenmesinde ve zarar azaltma faaliyetlerinde etkin
rol almaktadır.

Deprem üreten levha sınırlarını sınıflandırınız.

Deprem üreten levha sınırları 4 sınıfa ayrılmaktadır;
1. Okyanus ortası sırtlar: Isı akımlarının yükseldiği yerlerde levhalar birbirlerinden uzaklaşmakta ve buradan çıkan sıcak magma da okyanus ortası sırtlarını oluşturmaktadır.
2. Yitim zonu: Levhaların birbirlerine değdikleri bölgelerde sürtünmeler ve sıkışmalar olmakta, sürtünen levhalardan biri aşağıya Manto’ya batmakta ve eriyerek yitme zonlarını oluşturmaktadır.
3. Çarpışma zonu: Levhaların birbirlerine değdikleri bölgelerde sürtünmeler ve sıkışmalar olmakta, yan yana gelince çarpışmakta ve çok yüksek sıradağlar oluşmaktadır.
4. Yanal yer değiştirme zonu: Çarpışan levhaların ön kesimlerinde yanal atımlı faylar oluşmakta ve iki blok birbirine göre yatay yönde yer değiştirmektedir.

Deprem biliminde başlıca kaç tür deprem dalgası vardır? Bu dalgaları açıklayınız.

Deprem biliminde başlıca üç türlü deprem dalgası vardır.
1. Boyuna Dalgalar: Bunlara P dalgaları, adı da verilir. P İngilizce Premier yani ilk, en önce anlamında olup en hızlı yayılan bu yüzden deprem kayıt aletlerinde en önce görülen dalgalardır. P dalgalarında, titreşim hareketi yayılma doğrultusu ile aynıdır. P dalgaları hem katılar, hem sıvılar hem de gazlar üzerinde kolayca yayılabilirler. Gözlemler P dalgalarının hasar verme etkisinin düşük olduğunu göstermektedir.
2. Enine Dalgalar: Boyuna dalgalardan daha yavaş yayılan bu dalgalara S dalgaları ’da denir. Kayıt aletlerinde ikincil (Secondary) olarak görülen ve titreşim hareketi yayılma doğrultusuna göre dik olarak meydana gelen salınım hareketleridir. Yayılma hızları P dalgasına göre düşüktür. S dalgaları sadece şekil değişimine dirençli olan ortamlarda hareket ettiğinden sıvı ve gaz ortamlardan geçemezler. Genellikle yapılarda yıkıma yol açan dalgalar S dalgaları ile yüzey dalgalarıdır.
3. Yüzey Dalgaları: Diğer dalgalara göre daha yavaş yayılırlar ancak genlikleri daha büyüktür. Bu dalgalar daha fazla yer hareketi yarattığı için ve daha yavaş hareket ettiği için de etkisi oldukça fazladır. Hızı daha fazla olan Love ve genliği daha büyük olan Rayleigh dalgaları olarak ikiye ayrılırlar.

Odak Noktası (Hiposantır) ne demektir?

Odak Noktası (Hiposantır) yerin içinde depremin enerjisinin ortaya çıktığı noktadır. Bu noktaya odak noktası veya iç merkez de denir. Gerçekte, enerjinin ortaya çıktığı bir nokta olmayıp bir alandır, fakat
pratik uygulamalarda nokta olarak kabul edilmektedir.

Episantır nedit, açıklayınız.

Depremin Dış Merkezi yani Episantır, odak noktasına en yakın olan yer üzerindeki noktadır. Burası aynı zamanda depremin en çok hasar yaptığı veya en kuvvetli olarak hissedildiği noktadır. Aslında bu, bir noktadan çok bir alandır. Depremin dış merkez alanı depremin şiddetine bağlı olarak çeşitli büyüklüklerde olabilir.

Magnitüd nedir?

Richter, depremin dış merkezinden (episantır) 100 km. uzaklıkta ve sert zemine yerleştirilmiş özel bir sismografla kaydedilmiş zemin hareketinin mikron cinsinden ölçülen maksimum genliğinin 10 tabanına göre logaritmasını bir depremin
“magnitüdü” olarak tanımlamıştır.

Özel bir şekilde depreme dayanıklı olarak projelendirilmemiş yapılar kaça ayrılmaktadır?

Özel bir şekilde depreme dayanıklı olarak projelendirilmemiş yapılar üç tipe ayrılmaktadır:
A Tipi: Kırsal konutlar, kerpiç yapılar, kireç ya da çamur harçlı moloz taş yapılar.
B Tipi: Tuğla yapılar, yarım kâgir yapılar, kesme taş yapılar, beton briket ve hafif prefabrike yapılar.
C Tipi: Betonarme yapılar, iyi yapılmış ahşap yapılar.

Yapılardaki hasarlar kaç gruba ayrılır?

Yapılardaki hasar ise beş gruba ayrılmıştır:
Hafif Hasar: İnce sıva çatlaklarının meydana gelmesi ve küçük sıva parçalarının dökülmesiyle tanımlanır.
Orta Hasar: Duvarlarda küçük çatlakların meydana gelmesi, oldukça büyük sıva parçalarının dökülmesi, kiremitlerin kayması, bacalarda çatlakların oluşması ve bazı baca parçalarının aşağıya düşmesiyle tanımlanır.
Ağır Hasar: Duvarlarda büyük çatlakların meydana gelmesi ve bacaların yıkılmasıyla tanımlanır.
Yıkıntı: Duvarların yarılması, binaların bazı kısımlarının yıkılması ve derzlerle ayrılmış kısımlarının bağlantısını kaybetmesiyle tanımlanır.
Fazla Yıkıntı: Yapıların tüm olarak yıkılmasıyla tanımlanır.

Kökenlerine göre depremleri sınıflandırınız.

Kökenlerine göre deprem türleri şunlardır;
1. Tektonik depremler; Levha hareketleri sonucu olan depremlerdir.
2. Volkanik depremler; Volkanik patlamalar sırasında olan depremlerdir.
3. Çöküntü depremleri; Yeraltındaki boşlukların çökmesi sonucu olan depremlerdir

Büyüklüklerine göre depremleri sınıflandırınız.

Büyüklüklerine göre deprem türleri şu şekildedir;
1. Çok büyük depremler; Magnitüd ? 8,0
2. Büyük depremler; 7,0 ? Magnitüd < 8,0
3. Orta büyüklükte depremler; 5,0 ? M < 7,0
4. Küçük depremler; 3,0 ? Magnitüd < 5,0
5. Mikro-depremler; 1,0 ? Magnitüd < 3,0
6. Ultra mikro-depremler; Magnitüd < 1,0

Derinliklerine göre depremleri sınıflandırınız.

Derinliklerine göre deprem türleri şunlardır;
1. Sığ depremler; 0 – 70 km.
2. Orta derinlikte depremler; 70 – 300 km.
3. Derin odaklı depremler; 300 – 700 km.

Uzaklıklarına göre depremleri sınıflandırınız.

Uzaklıklarına göre deprem türleri şu şekildedir;
1. Yerel depremler; 100 km’den daha az
2. Yakın depremler; 100 km – 1000 km arası
3. Bölgesel depremler; 1000 km – 5000 km arası
4. Uzak depremler; 5000 km’den daha uzak depremlerdir.

Depremlerin kestirimi veya tahmini gibi  konularda halka ve yetkililere bilgi veren bilim insanlarının dikkat etmesi gereken temel öncelikler nelerdir?

Depremlerin kestirimi veya tahmini gibi çok hassas konularda halka ve yetkililere bilgi veren bilim insanlarının özenle dikkat etmesi gereken 4 temel öncelik önerilmektedir:
1. Bilim insanlarının insan yaşamı ve mutluluğunu doğrudan ilgilendiren tehlike ve tehditler konusunda bulgularını ve düşüncelerini paylaşmak gibi vicdani bir görevleri bulunmaktadır. Ancak bu görev yerine getirilirken verilecek bilgiler ve mesajlar bilimin güvenilirliği ve belirsizlikleri dikkate alınarak basit, doğru ve açık ifadelerle verilmelidir. Bilimsel açıklamalar hiçbir şekilde hoş görünme, halk dalkavukluğu yapma, ün yapma, mesleki kazanç sağlama gibi etik dışı amaçlarla yapılmamalıdır.
2. Bilim insanları medya ve halkla yaptıkları konuşmalardan kişisel olarak sorumlu olmalı ve yapacakları açıklamaların bilim ve toplum üzerinde yaratabileceği olumsuz etkilerin farkında olmalıdır.
3. Bilim insanları özellikle afet ve acil durumlar gibi toplumsal algılama ve hassasiyetlerin yoğunlaşmış olduğu durumlarda
ayaküstü ve gelişigüzel açıklamalardan kaçınmalı, farklı algılama ve yorumlara neden olabilecek muğlak ifadeler ve uygulanma
olanağı olmayan önerilerden kaçınmalıdır.
4. Genel olarak bilimsel bulgu ve açıklamaların doğrudan halka yapılması yerine konu ile ilgili kurum ve kuruluşlar ve karar vericilere yapılması yolu tercih edilmelidir.

Fay nedir, nasıl meydana gelir?

Üzerlerinde gözle görülür bir yer değiştirme meydana gelen kırıklara fay adı verilir. Faylar yeryüzünde genellikle tektonik etkinliğin aktif olduğu bölgelerde, aktivitenin sonucunda oluşurlar. Özelliklerini ve boyutlarını ise, etkisi altında kaldığı tektonik hareketlere bağlı olarak kazanırlar. Ülkemizde de hasar ve can kaybına neden olan
depremlerin meydana geldiği alanlardaki faylar kilometrelerce uzunlukta olabilirler. Depreme neden olan enerjinin boşalması bu faylar üzerinde meydana gelir ve bu fay üzerinde tekrar enerji birikimi başlar. Bazı bölgelerde fay görülmemesinin nedeni
bu bölgelerin herhangi bir tektonik hareketin etkisi altında bulunmamasından kaynaklanmaktadır

İkincil afet ne demektir?

İkincil afet; bir afetin etkisi veya tetiklemesi ile meydana gelen yangın, heyelan, baraj yıkılması, patlama, salgın hastalıklar ve endüstriyel kaza gibi yeni afetlere verilen addır.