Adalet Meslek Etiği Dersi 8. Ünite Özet

Kamu Görevlileri Etik Mevzuatına Genel Bakış

Kamu etiği alanında, 08.06.2004 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren 5176 sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun , bu alandaki temel düzenlemeyi oluşturmaktadır. Bu Kanun hükümlerinin uygulanması göstermek amacıyla 13.04.2005 tarihli Resmî Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe giren Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri ile Başvuru Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik ise bu alandaki bir diğer önemli düzenlemedir. Bunun yanında kamu etiğine dair gerek Anayasa’da gerekse diğer kanunlarda doğrudan veya dolaylı düzenlemeler bulunmaktadır. Ayrıca sistem değişikliğinden önce Başbakanlık, Bakanlar Kurulu ile Bakanlıklar tarafından çıkarılmış olan yönetmeliklerde yer alan bazı düzenlemeler kamu etiği ile ilişkilidir.

5176 Sayılı Kamu Görevlileri Etik Kurulu Kurulması Hakkında Kanun’un Amaç ve Kapsamı: Kanunun amacı, kamu görevlilerinin uymaları gereken saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme gibi etik davranış ilkeleri belirlemek ve uygulamayı gözetmek üzere Kamu Görevlileri Etik Kurulunun kuruluş, görev ve çalışma usul ve esaslarının belirlenmesi olarak, yine Kanunun birinci maddesinde belirlenmiştir. İlgili maddede kamu görevlilerinin uyması gereken etik davranış ilkelerinden bazıları (saydamlık, tarafsızlık, dürüstlük, hesap verebilirlik, kamu yararını gözetme) örnek olarak sayılmıştır. Bunlar dışında da etik davranış ilkelerinin belirlenmesi mümkündür.

Kanun’un kapsamına hangi kamu personelinin gireceği ise birinci maddenin ikinci fıkrasında belirtilmiştir. Buna göre, genel bütçeye dahil daireler, katma bütçeli idareler, kamu iktisadi teşebbüsleri, döner sermayeli kuruluşlar, mahalli idareler ve bunların birlikleri, kamu tüzel kişiliğini haiz olarak kurul, üst kurul, kurum, enstitü, teşebbüs, teşekkül, fon ve sair adlarla kurulmuş olan bütün kamu kurum ve kuruluşlarında çalışan; yönetim ve denetim kurulu ile kurul, üst kurul başkan ve üyeleri dahil tüm personel bu Kanun kapsamındadır.

Kamu Görevlileri Etik Davranış İlkeleri

Kamu yönetimde etik davranış, kamu görevlilerinin, karar alırken ve kamu hizmetlerini yürütürken uymaları gereken tarafsızlık, dürüstlük, adalet, saydamlık, hesap verebilirlik, liyakat, verimlilik gibi birtakım ahlaki ilke ve değerler bütününü ifade eder. Bu ilke ve değerler, kararların nasıl alınması ve işlerin nasıl yapılması gerektiğini belirlemede kamu görevlilerine yol gösterir.

Saydamlık (Şeffaflık)

Kanunda örnek olarak sayılan etik davranış ilkelerinden birincisi saydamlık, diğer adıyla şeffaflıktır. Aynı ilkeye Yönetmeliğin 19. Maddesinde de yer verilmiştir. Saydamlık ilkesi, kamu yönetiminde kamusal alanla ilgili bilgilerin vatandaşlar ve sivil toplum örgütlerinin ulaşımına açık olması anlamına gelir.

Tarafsızlık ve Nesnellik

Kamu görevlilerinin, görevlerini yerine getirirken tarafsız davranmaları gerektiği gerek Kanunda (madde 1) gerekse Yönetmelikte (madde 9) hüküm altına alınmıştır. Yönetmeliğin ifadesiyle tarafsızlık; “kamu görevlilerinin, gerçek veya tüzel kişilere öncelikli, ayrıcalıklı, taraflı ve eşitlik ilkesine aykırı muamele ve uygulama yapamayacakları, herhangi bir siyasi parti, kişi veya zümrenin yararını veya zararını hedef alan bir davranışta bulunamayacakları, kamu makamlarının mevzuata uygun politikalarını, kararlarını ve eylemlerini engelleyemeyecekleri” anlamına gelir.

Dürüstlük

Kamu görevlileri; tüm eylem ve işlemlerinde yasallık, adalet, eşitlik ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda hareket ederler, görevlerini yerine getirirken ve hizmetlerden yararlandırmada dil, din, felsefi inanç, siyasi düşünce, ırk, cinsiyet ve benzeri sebeplerle ayrım yapamazlar, insan hak ve özgürlüklerine aykırı veya kısıtlayıcı muamelede ve fırsat eşitliğini engelleyici davranış ve uygulamalarda bulunamazlar. Dürüstlük; sözünde, tutum ve davranışlarında doğruluktan ayrılmama, her türlü kötülükten uzak durma, güzel ahlak esaslarını uygulama hâlidir.

Hesap Verebilirlik

Yönetmeliğin yirminci maddesinin ilk fıkrasına göre; kamu görevlileri, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesi sırasında sorumlulukları ve yükümlülükleri konusunda hesap verebilir ve kamusal değerlendirme ve denetime her zaman açık ve hazır olur. İlgili düzenlemenin devamında ise yönetici sıfatına sahip kamu görevlilerinin hesap vermesinin bir sorumluluk olduğu belirtilmiştir. Buna göre; yönetici kamu görevlileri, kurumlarının amaç ve politikalarına uygun olmayan işlem veya eylemleri engellemek için görev ve yetkilerinin gerektirdiği önlemleri zamanında alırlar.

Kamu Yararını Gözetme

Kamu yararını gözetme, kamu hizmeti bilinciyle hareket etmenin bir sonucudur. Kamu yararı, birey ve topluluk menfaatleri yarışmasında tercih edilen üst yarardır ve kamu hizmeti ile somutlaşır. Kamu görevlisi faaliyette bulunurken kamu lehine olmak üzere, bireysel veya topluluk menfaatinden vazgeçebilmelidir.

Gizlilik

Kamu görevlileri kamu hizmetinin yürütülmesi esnasında öğrendikleri; devlet sırrı, ticarî sır ve özel hayatın gizliliği ile ilgili bilgileri, kanunların öngördüğü durumlar dışında hiçbir kurum, kuruluş veya kişiye veremez ve açıklayamaz ve herkese açık olmayan bilgileri kendi yararına veya başkalarının yarar ve zararına kullanamaz.

Kamu Hizmeti Bilinci

Yönetmeliğin 5. maddesinde kamu görevlilerinin, kamu hizmetlerinin yerine getirilmesinde; sürekli gelişimi, katılımcılığı, saydamlığı, tarafsızlığı, dürüstlüğü, kamu yararını gözetmeyi, hesap verebilirliği, öngörülebilirliği, hizmette yerindeliği ve beyana güveni esas alacakları düzenlenmiştir. Bu unsurların hepsi bir arada, görevin yerine getirilmesinde kamu hizmeti bilinciyle hareket etmeyi işaret eder.

Halka Hizmet Bilinci

Kamu görevlisi, halka hizmet için hareket etme bilincinin gereği olarak; halkın günlük yaşamını kolaylaştırmalı, onların kabul edilebilecek ihtiyaçlarını en etkin, hızlı ve verimli biçimde karşılamalı, memnuniyetlerini artırmalı, kamu hizmetinin kalitesini yükseltmeli, hizmetten yararlananların ihtiyacına ve hizmetlerin sonucuna odaklanmalıdır.

Hizmet Standartlarına Uyma

Yönetmeliğin 7. maddesinde, kamu kurum ve kuruluşlarının yöneticilerinin ve diğer personelin, kamu hizmetlerini belirlenen standartlara ve süreçlere uygun şekilde yürütecekleri, hizmetten yararlananlara iş ve işlemlerle ilgili gerekli açıklayıcı bilgileri vererek onları hizmet süreci boyunca aydınlatacakları düzenlenerek, hizmet standartlarına uymanın etik davranış ilkeleri arasında yer aldığı kabul edilmiştir.

Amaç ve Misyona Bağlılık

Yönetmelik, 8. maddesi, kamu görevlisinin amaç ve misyona bağlılığını da bir etik davranış ilkesi olarak benimsemiştir. Düzenlemeye göre; kamu görevlileri, çalıştıkları kurum veya kuruluşun amaçlarına ve misyonuna uygun davranırlar. Kamu görevi yerine getirilirken, ülkenin çıkarlarının, toplumun refahının ve kurumların hizmet ideallerinin doğrultusunda hareket edilmelidir.

Saygınlık ve Güven

Yönetmeliğin 10. maddesinde, saygınlık ve güven ilkeleri şu şekilde izah edilmiştir: Kamu görevlileri, kamu yönetimine güveni sağlayacak şekilde davranırlar ve görevin gerektirdiği itibar ve güvene layık olduklarını davranışlarıyla gösterirler. Halkın kamu hizmetine güven duygusunu zedeleyen, şüphe yaratan ve adalet ilkesine zarar veren davranışlarda bulunmaktan kaçınırlar.

Yetkili Makamlara Bildirim

Yönetmeliğin 12. maddesinde, kamu görevlilerinin, bu Yönetmelikte belirlenen etik davranış ilkeleriyle bağdaşmayan veya yasadışı iş ve eylemlerde bulunmalarının talep edilmesi hâlinde veya hizmetlerini yürütürken bu tür bir eylem veya işlemden haberdar olduklarında ya da gördüklerinde durumu yetkili makamlara bildirmeleri gerektiği belirtilmiştir. Yetkili makamlara bildirim ilkesinin ihlâli, ‘’kamu adına soruşturma ve kovuşturmayı gerektiren bir suçun işlendiğini göreviyle bağlantılı olarak öğrenip de yetkili makamlara bildirimde bulunmayı ihmal eden veya bu hususta gecikme gösteren kamu görevlisi’’ bakımından Türk Ceza Kanunu’nun 279. Maddesi anlamında, aynı zamanda suç oluşturabilir.

Hediye Alma ve Menfaat Sağlama Yasağı

Kamu görevlisinin, kamu hizmetini yerine getirmesi sebebiyle hizmetin muhatabı ya da başkalarından hediye alması yine hizmet sebebiyle menfaat ilişkinin tarafı olması etik davranış ilkelerine aykırıdır. Yönetmeliğin 15. maddesinin ikinci fıkrasında; kamu görevlilerinin hediye almaması, kamu görevlisine hediye verilmemesi ve görev sebebiyle çıkar sağlanmaması, temel ilke olarak yer almıştır.

Kamu Malları ve Kaynaklarını Amaca Uygun Kullanma

Yönetmeliğe göre; kamu görevlileri, kamu bina ve taşıtları ile diğer kamu malları ve kaynaklarını kamusal amaçlar ve hizmet gerekleri dışında kullanamaz ve kullandıramaz. İlgili görevliler, bunları korur ve her an hizmete hazır halde bulundurmak için gerekli tedbirleri alır (Yönetmelik. m. 16).

Eski Kamu Görevlileriyle İlişkiler

Yönetmeliğin 21. maddesine göre, “kamu görevlileri, eski kamu görevlilerini kamu hizmetlerinden ayrıcalıklı bir şekilde faydalandıramaz, onlara imtiyazlı muamelede bulunamaz.” Esasen bu ilke, kayırmacılık yapmama, tarafsızlık, eşitlik gibi davranış ilkelerinin doğal bir sonucudur. Bu durumla sıkça karşılaşılması, Yönetmelikte konuya ilişkin ayrıca düzenleme yapılmasına yol açmıştır.

Mal Bildiriminde Bulunma

Yönetmeliğin 22. maddesi, kamu görevlilerinin mal bildiriminde bulunma yükümlülüğünü etik davranış ilkesi olarak kabul etmiştir. İlgili maddede, kamu görevlilerinin, kendileriyle eşlerine ve velayeti altındaki çocuklarına ait taşınır ve taşınmazları, alacak ve borçları hakkında, 3628 sayılı Mal Bildiriminde Bulunulması, Rüşvet ve Yolsuzluklarla Mücadele Kanunu hükümleri uyarınca, yetkili makama mal bildiriminde bulunacakları düzenlenmiştir.

Kamu Görevlileri Etik Kurulu

Kurulun Yapısı

Kanunun 2. maddesine göre, Kurul, Cumhurbaşkanı tarafından atanan on bir üyeden oluşur. Kurula üye sıfatıyla, kimlerin atanabileceğine ilişkin ölçütler ve sayılar, Kanunun 2. maddesinde şu şekilde belirtilmiştir:

• Bakanlık görevi yapmış olanlar arasından, bir üye,
• İl belediye başkanlığı yapmış olanlar arasından, bir üye,
• Yargıtay, Danıştay, Sayıştay üyeliği görevlerinden emekliye ayrılanlar arasından, üç üye,
• Müsteşarlık, büyükelçilik, valilik, bağımsız ve düzenleyici kurul başkanlığı görevlerinde bulunmuş veya bu görevlerden emekliye ayrılanlar arasından, üç üye,
• Üniversitelerde rektörlük veya dekanlık görevlerinde bulunmuş öğretim üyeleri veya bunların emeklileri arasından, iki üye,
• Kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarında en üst kademe yöneticiliği yapmış olanlar arasından ise bir üye. Cumhurbaşkanı, yine bu üyeler arasından birini Kurul Başkanı olarak seçer (Kanun m. 2/III).

Kurul’un Görev ve Yetkileri

Kanunun 3. Maddesinde, “Kurulun görevleri” başlığı altında, Kurulun; kamu görevlilerinin görevlerini yürütürken uymaları gereken etik davranış ilkelerini hazırlayacağı yönetmeliklerle belirleme, etik davranış ilkelerinin ihlâl edildiği iddiasıyla re’sen (kendiliğinden) veya yapılacak başvurular üzerine gerekli inceleme ve araştırmayı yapma, bu araştırma sonucunu ilgili makamlara bildirme, kamuda etik kültürünü yerleştirmek üzere çalışmalar yapma veya yaptırma ve bu konuda yapılacak çalışmalara destek olma, görevinde olduğu belirtilmiştir. Kurulun, görevleri arasında belirtilenler hususlarda ayrıca yetki sahibi de olduğu yine ilgili hükümde yer almıştır.

Başvuru Usulü

Kurula başvurular, 3071 sayılı Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanunda belirlenen esaslara göre, medeni hakları kullanma ehliyetine sahip Türkiye Cumhuriyeti vatandaşları ile Türkiye’de ikamet eden yabancı gerçek kişiler tarafından yapılabilir. Herhangi bir nedenle Türkiye’de bulunup da başvuru nedeni sayılan etik ilkelerden birisine aykırı davranıldığına tanık olan yabancı, başvuru hakkı açısından Türkiye’de oturuyor kabul edilir (Yönetmelik m. 31). Başvuruda bulunabilmek için başvuranın menfaatinin etkilenmesi koşulu aranmaz.

İnceleme Sonunda Verilen Kararlar ve Yaptırım

Kamu Görevlileri Etik Kurulu veya disiplin kurulları, yaptıkları inceleme neticesinde, etik davranış ilkesinin kamu görevlilerince ihlâl edildiğine karar verebilecekleri gibi, herhangi bir ihlâl tespit edemeyebilirler. Kanun ve Yönetmelikte yetkili merciler tarafından yapılan inceleme sonucu, hakkında başvurulan kamu görevlisinin etik ilke ihlâlinin tespit edilmesi hâlinde, bu tespit kararına doğrudan bağlanmış adlî veya idarî bir yaptırım yoktur.

Etik Komisyonu: Kuruluşu ve Görevleri

Kurum ve kuruluşlarda, etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek, personelin etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde ve yönlendirmede bulunmak ve etik uygulamaları değerlendirmek üzere kurum veya kuruluşun üst yöneticisi tarafından kurum içinden en az üç kişilik bir etik komisyonu oluşturulacağı Yönetmeliğin 29. maddesinin ilk fıkrasında düzenlenmiştir. İlgili maddeye göre (Yönetmelik m. 29) etik komisyonunun görevleri;

• Etik kültürünü yerleştirmek ve geliştirmek,
• Personelin etik davranış ilkeleri konusunda karşılaştıkları sorunlarla ilgili olarak tavsiyelerde ve yönlendirmede bulunmak,
• Etik uygulamaları değerlendirmek, şeklinde özetlenebilir.

Etik Sözleşme

Kamu görevlilerinin, etik davranış ilkelerine uygun hareket etmelerinin temini ve tespitinin sağlanabilmesi için Yönetmeliğin 23. Maddesinde etik sözleşmeye ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir. Bu sözleşme esasen, kamu görevlisi tarafından verilmiş ve etik davranış ilkelerini ihlâl etmeyeceği beyanını içeren bir taahhütnamedir. Kanun kapsamındaki kamu görevlileri, bir ay içinde etik sözleşme belgesini imzalamakla yükümlüdür.