Tarım Ekonomisi Dersi 1. Ünite Özet

Tarım Ekonomisinin Tanımı ve Kapsamı

Tarım ekonomisi, ekonominin temel prensiplerini, tarımsal faaliyetle ilgili sorunlara çözüm aramada kullanan bir bilim dalıdır. Bu kapsamda, üreticilerin, tarım ürünlerini üretmek amacıyla kıt üretim faktörlerini (arazi, emek, sermaye) teknolojiyi ve bilgiyi kullanırken, alternatifler arasından nasıl seçim yapacaklarını, elde edilen ürünlerin, tüketicilere, nasıl ve ne şekilde ulaştırılmaları gerektiğini inceleyen, uygulamalı ve sosyal bir disiplin olarak görev yapar.

Üretimin yanı sıra, tarım ekonomisi pazarlama ve tüketim alanlarını da kapsar. Bu nedenle tarım ekonomisi, tüketicilerin, tüketim alışkanlıklarını ve tercihlerini belirlemeyi, bunları tatmin edecek ürünlerin yetiştirilmesini, bu ürünlerin en uygun şekilde üretim ve dağıtımını, ürün pazarlama yöntemlerini, işletmelerin verimli çalışmasını sağlayacak işletme yönetimini, tarım politikalarını, tarımsal kalkınma ekonomisini, ulusal ve uluslar arası ekonomiyi ilgi alanına almıştır.

Tarım ekonomisi, yalnız tarım işletmeleriyle değil, halkın tarımsal hammaddeye dayalı gereksinimleriyle de ilgilenir. Kaynak kullanımında verimliliği artırmak, ulusal düzeyde de fayda sağlar. Tarımda verimlilik arttıkça, kaynakların bir kısmı, tarımsal üretim dışında diğer malların üretiminde kullanılarak, ulusal ekonomiye katkı verecektir.

Tarım Ekonomisinin Diğer Bilimlerle İlişkisi

Tarım ekonomisinin bazı teknik ve sosyal bilimlerle yakın ilişkisi vardır. Bunlar arasında; hukuk, ahlak, etik, sosyoloji, psikoloji, agronomi, zootekni, jeoloji, mühendislik, ormancılık, istatistik, matematik, ekonometri sayılabilir.

Örneğin tarım hukuku, insanlar arasındaki hukuki ilişkiler ile tarım alanında insanların birbirleriyle ve tarımla olan bağlantılarının ne gibi kanuni mevzuatla düzenlendiğini inceler.

Bunun yanında tarım ekonomisi, girdi-çıktı ilişkileri, üretim olasılıkları, ikame oranları, büyüklük ve ölçek ilişkilerine ait verileri teknik bilim dallarından temin ederek, çalışma alanını genişletmektedir. Bu nedenle her zaman tarım ekonomisinin, istatistik, ekonometri gibi teknik bilim dalları ile yakın işbirliğine ihtiyaç vardır.

Belirsizlik altında karar vermek süreci, ekonomi ile olduğu kadar psikoloji ile de ilgilidir. Üretimde kaynak kullanımında, işletmeler arası sorunlarda, yeni tekniklerin ve düzenlemelerin benimsenmesinde amaçların saptanmasında, tüketim konusunda sosyoloji devreye girmektedir.

Tarım Ekonomisi İlminde Yöntem

Tarım ekonomisinde genellikle şu 8 yöntemden biri kullanılır:

1. Tek tek olaylardan genel kurallara ulaşmak anlamına gelen tüme varım (endüksiyon)
2. Genel kurallardan tekil sonuçlar çıkarmak anlamına gelen tümden gelim (dedüksiyon)
3. Tarihi yöntem
4. Gözlem ve tecrübe
5. Anket ve örnekleme
6. Tek bir olay üzerinde yapılan ve bu olayı tanımlayan ayrıntılı bir araştırma yöntemi olan monografi
7. İstatistik
8. Ekonometri

Tarım Ekonomisinin Tarihi

Tarım Ekonomisinin ilk çalışmaları 1880’li yıllarda yaşanan şiddetli ve uzun tarımsal bunalımın nedenleri ve çözümüne yönelik ilginin artmasıyla başlamıştır. İlk önemli ve katkı sağlayıcı çalışmalar tarla ve bahçe bitkileri yetiştiriciliği konusunda çalışan bilim adamlarınca yapılmıştır.

1902 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde iki agronomist (W. M. Hays ve A. Bos) ilk defa tarımsal üretim maliyetleri ve gelirleri konusunda çalışmalar başlattılar. Belli sayıda tarım işletmelerinden maliyetlere ait bilgiler toplanarak işletme tipleri, işgücü ve diğer girdi ihtiyaçları yönünden karşılaştırıldı.

Cornell Üniversitesinden G.F. Warren isimli bahçe bitkileri uzmanı Newyork Eyaleti Tompkins ilçesinde daha önce başlatılan maliyet ve şehirlere ait etüdleri sürdürerek, temel veriler ile çalışma yöntemi ortaya koydu. Zamanla işletme faaliyetlerinin başarısını ölçmek için performans standartları oluşturuldu ve bunlar kullanılarak, tarım işletmeleri için en karlı işletme büyüklük ve tipi belirlenmeye başlandı.

Tarımsal Ekonomi ismi ile ilk ders 1902-1903 öğretim yılında Wisconsin Üniversitesinde H.C. Taylor tarafından verilmiştir.

Türkiye’de ise Tarım Ekonomisinin ilk temelleri 1933 yılında eğitimine Ankara’da başlayan Yüksek Ziraat Enstitüsü’nde Alman Profesör Falke tarafında atılmıştır. Bu enstitüde bir Zirai Ekonomi Kürsüsü kurulmuştur.

Tarım, Çiftçi ve Tarımsal Faaliyetin Tanımı

Bitkisel ve hayvansal ürünlerin üretimi, işlenmesi, girdi üretimi, ürünlerin pazarlanması gibi birbirini takip eden süreçleri kapsayan tarım; doğal kaynakları uygun girdilerle birlikte kullanarak yapılan her türlü üretim, yetiştirme, işleme ve pazarlama faaliyetleri olarak tanımlanabilir.

Çiftçi ise mal sahibi, kiracı, yarıcı veya ortakçı olarak devamlı veya en az bir üretim dönemi veya yetiştirme devresi tarımsal üretim yapan gerçek ve tüzel kişiler olarak tanımlanmaktadır.

Toprak, su, biyolojik kaynaklar ile birlikte tarımsal girdiler kullanılarak yapılan bitkisel, hayvansal, su ürünleri, mikroorganizma ve enerji üretimi ise tarımsal faaliyetler olarak tanımlanır.

Tarımsal faaliyette, üretilen ürünler hammadde olup, bunlar üzerinde insan etkisi, üretimin esas faktörleri olan toprak ve iklime göre oldukça sınırlıdır.

İnsanların tarımsal faaliyette kullandıkları tohum bitkisel ise tarımın bitkisel üretim, hayvansal (damızlık materyal) ise hayvan yetiştirme kısmı ile uğraşılıyordur.

Tarımdan elde edilen bitkisel ya da hayvansal hammaddelerin, tarım işletmesi içinde yarı ya da tam mamul duruma gelinceye kadar işlenmesi durumunda, tarım ürünleri teknolojisi yani ziraat sanatlarından söz edilebilir.

Tarım ürünlerini hammadde olarak kullanan ve bugün imalat sanayi bünyesinde yer alan tarıma dayalı sanayi, bir tarımsal faaliyet değil, sanayi faaliyeti olarak kabul edilir. Ülkeler gelişmişlik düzeyini artırdıkça, tarım ürünlerinin işlenmesi olayı, tarım işletmesi dışındaki tarıma dayalı sanayi işletmelerinde ileri teknoloji kullanılarak gerçekleştirilmektedir.

Tarımsal Faaliyetin Özellikleri

Tarımsal faaliyetlerin genel olarak kabul görmüş özellikleri şunlardır:

1. Tarımsal üretimde elde edilen ürünler organik maddelerdir, miktar ve niteliklerine belirli bir dereceye kadar müdahale edilebilir.
2. Tarımda genellikle kurumsallaşmamış bir işletme yönetimi hakimdir, aile işletmeleri yaygındır.
3. Tarımsal üretim doğal koşullara bağlıdır.
4. Tarım işletmelerinde genellikle çeşitli ürünler yetiştirilir.
5. Tarımsal faaliyetler genellikle mevsimsel olduğundan işler sürekli olmaz ve işgücü ihtiyacı yıl içinde değişir.
6. Tarımda makine kullanımı üretimin her aşamasında yaygın değildir.
7. Tarımda, ürün elde edebilmek için belirli bir sürenin geçmesini beklemek gerekir.
8. Tarım işletmeleri genellikle küçük ölçekte olup kendine yetmektedir.
9. Tarımda risk ve belirsizlik yoğundur (ürün fiyatları, ürün miktarı iklime ve piyasa koşullarına aşırı bağlıdır).
10. Tarımsal faaliyetlerde azalan verimler ilkesi geçerlidir.
11. Tarım ürünlerinin arz ve talep esneklikleri küçüktür.
12. Konjonktürün etkileri yönünden de tarım bazı farklılıklara sahiptir.
13. Tarım kesiminde eğitim ve gelir düzeyi düşüktür.
14. Tarım kesiminde sosyal güvenlik yetersizdir.