Çağdaş Türk Yazı Dilleri 2 Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

KUTULUŞ YOLİDA
Qutuluş yolida sudek aqtı bizniñ qanimiz
Sen üçün ey yurtimiz bolsun fida bu canimiz.
Qan keçip hem can berip ahır qutuldurduq séni
Qutuluşqa qalbimizde bar idi imanimiz.
Yaru-hemdem boldi bizniñ himmetimiz sen üçün
Dunyani sorğan idi himmet bilen ecdadimiz.
Yurtimiz biz yüz-közünni qan bilen pakizleduq,
Emdi hiç kirletmigeymiz çünki Türktür namimiz
Atilla, Çingiz, Tümür... Dünyani titretken idi
Can berip, can alimiz, biz ular evladi biz.
Çiqti can hem aqti qan, düşmendin boldi el aman,
Yéşisun, miñ yéşisun parlansun istiqbalimiz.
Mehemmet Ali Tevfik

Yukarıdaki şiirin günümüz Türkçesindeki anlamı nasıldır?

KURTULUŞ YOLUNDA
Kurtuluş yolunda su gibi aktı bizim kanımız,
Sen için ey yurdumuz feda olsun bu canımız.
Kan akıtıp hem can verip sonunda kurtardık seni
Kurtulmaya kalbimizde var idi imanımız.
Bir nefes hem oldu yar himmetimiz sen için
Dünyayı sormuş idi himmet ile ecdâdımız.
Yurdumuz biz yüz gözünü kan ile temizledik
Şimdi hiç kirletmeyiz çünkü Türktür namımız.
Atilla, Cengiz, Timur dünyayı titretmiş idi
Can verip, can alırız, biz onların evladıyız.
Çıktı can hem aktı kan, düşmandan oldu el-aman
Yaşasın, bin yaşasın parlasın istikbalimiz.
Mehmet Ali Tevfik

POLU
Ependi ayaliğa deptu:
-Oxşitip bir polu qilğin, meze qilip yeyli!
-Xudayim buyrisa, désile, - deptu ayali.
Hey nadan xotun sen poluni étiver, polu teyyar bolğandin kéyin Xudanniñ buyriğanbuyriminiğa
qarimay. Yévemeymizmu, -deptu. Polu teyyar boluptu, tavaqqa usuluptu,
destixanğa ékilip, emdi qolini tavaqqa sunğanda qazixanidin ikki mulazim kélip, “Sizni
qazi çaqirivatidu” dep, Ependimni kiyimni kiyişke qoymay, aldiğa sélip haydap élip
méñiptu. Ependini qazixanidin xuptenidin kéyin qoyup bériptu. Öyige kélip, işikni asta
qéqiptu. Ayali:
-Kim bu? - dése, Ependi:
-Xudayim buyursa men séniñ ériñ, -deptu.

Yukarıdaki metnin günümüz Türkçesindeki anlamı nasıldır?

PİLAV
Efendi (Nasrettin Hoca) hanımına demiş:
-Şöyle bir pilav yap, tadını çıkararak yiyelim.
-Allah izin verirse, deseniz, demiş hanımı.
Hey akılsız kadın, sen pilavı yapıver, pilav hazır olduktan sonra, Allah’ın izin verip vermediğine
bakmadan yiyemez miyiz demiş. Pilav hazır olmuş. Tabağa konulmuş. Sofraya
eğilip, tam elini tabağa uzattığında, mahkemeden iki mülazım gelip, “Sizi kadı çağırıyor”
deyip Efendi’yi giyimini giymeye fırsat vermeden önüne düşürüp apar topar alıp gitmişler.
Efendi’yi mahkemeden yatsıdan sonra salıvermişler. Evine gelince, kapıyı yavaşça çalmış.
Hanımı:
-Kim o? deyince, Efendi:
-Allah izin verirse ben senin kocanım, demiş.

ŞAMAL QANDAQ PEYDA BOLİDU
Béliq suda insan havada yaşaydi. Béliq heriketlenmise yaki su qimirlinmisa, suniñ bar yoqliği béliqqa körünmeydu hem añlanmaydu. Şuniñğa oxşaş biz havani özimiz qimirlatmiğiçe yaki hava qimirlinmigiçe bayqimaymiz. Amma jügrişimiz bilen havani bayqaymiz, üzümizge hava dolqunliri urulidu. Bezi vaqitlarda quliğimizğa şamalniñ üşqétip çiqini añlinidu. İssiq bölminiñ işigini açsaq, soğ şamal öyge tövendin kiridu, juquridin bolsa, issiq hava talağa çiqip ketidu. Şamal bezi vaqitlarda kün çiqiştin çiqsa, bezide kün pétiştin çiqidu. Eslide şamal havaniñ intayin qizip kétişidin yaki sovup kétişidin peyda bolidu. Démek, issiq hava bilen soğ havaniñ qoşuluşudin şamal peyda bolidu.

Yukarıdaki metnin günümüz Türkçesindeki karşılığı nasıldır?

RÜZGÂR NASIL MEYDANA GELİR
Balık suda, insan havada yaşar. Balık hareket etmese veya su kımıldamasa suyun var veya yok olduğunu balık bilemezdi. Bunun gibi biz de havayı kımıldatmasak veya kımıldamasa fark etmeyiz. Ama koşmamız durumunda havayı hissederiz ve yüzümüze hava dalgaları değer. Bazen kulağımızda rüzgârın uğultusu işitilir. Sıcak odanın kapısını açsak, soğuk rüzgâr eve aşağıdan girer, yukarıdan ise sıcak hava dışarıya çıkar. Rüzgâr bazı zamanlarda doğudan çıksa, bazen de batıdan çıkar. Aslında rüzgâr havanın çok ısınmasından ya da soğumasından meydana gelir. Demek ki, sıcak hava ile soğuk havanın çok ısınmasından ya da soğumasından meydana gelir.

ANA TİLİM
Ana tilim, - dana tilim.
Ana tilim - bulaq bilim.
Ana tilim - qaynaq dilim
Ana tilim - bayliq ilim.

Ana tilim hayat bérer,
Kelgüsige uruq térer.
Söygü sélip yaş dilimğa,
Yaşaş üçün açquç bérer.
E. İslam

Yukarıdaki şiirin günümüz Türkçesindeki karşılığı nasıldır?

ANA DİLİM
Ana dilim, hikmetli dilim.
Ana dilim, kaynak dilim.
Ana dilim, sıcak gönlüm.
Ana dilim, zenginlik ilim.

Ana dilim hayat verir,
Geleceğe tohum eker.
Sevgi salıp genç gönlüme,
Yaşamak için anahtar verir.
E. İslam

Siyir, qoş, cañğalliq hangi anlamlara gelmektedir?

İnek, saban, ormanlık anlamlarına gelmektedir.

Derex, xever, toxtam, alliqaçan, pexes kelimeleri hangi anlamlara gelmektedir?

Ağaç, haber, anlaşma, çoktan, uyanık anlamlarına gelmektedir.