Türkçe Cümle Bilgisi 1 Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Kelime grupları özellikleri nelerdir?

En az iki veya daha fazla kelimenin bir araya gelmesiyle oluşurlar.

Tek başlarına yargı bildirmezler.

Kelime grubu ögeleri şiir ve konuşma dilinde yer değiştirebilirler ancak bu yer değiştirme cümlenin anlamında ve işlevinde bir değişikliğe yol açmaz.

Bir cümle içinde birden fazla kelime grubu yer alabilir ve bu kelime grupları iç içe geçen bir özellik de gösterebilir

Cümleiçindeisim, sıfat,zarf olabilirler; önüne geldikleri ismi niteleyip, belirtebilirler.

Anlam ve yapı bakımından kendi içlerinde bir bütünlük taşırlar. Bu bütünlük nedeniyle cümle içinde tek bir kelime gibi değerlendirilirler.

İsim tamlaması nedir?

Anlam ve yapı bakımından kendi içlerinde bir bütünlük taşırlar. Bu bütünlük nedeniyle cümle içinde tek bir kelime gibi değerlendirilirler. Ad tamlamaları, iki dil birliği arasında aitlik, sahiplik, tür, özellik vb. bakımından bir nesnenin başka bir nesne ile arasındaki ilişkiyi işaret eder.

Ad tamlamarındaki ögeler nelerdir? Açıklayınız.

Ad tamlamalarında iki öge bulunur. Bu ögeler “tamlayan” ve “tamlanan” olarak adlandırılır. Ana öge olan “tamlanan” sonda, yardımcı öge olan “tamlayan” ise tamlanandan önce yer alır. Tamlayan tamlananla arasındaki ilgi ekle kurulabileceği gibi eksiz de olabilir.

İyelik grubu nedir?

Bazen tamlayan ad yerine ad soylu bir kelimeyle de kurulabilir. Bu durumda tamlayanı zamir olan kelime grubu iyelik grubu olarak da adlandırılır.

Ad tamlamasının özellikleri nelerdir?

Ad tamlamalarında bazen tamlayan ile tamlananın yerleri değişebilir.

Ad tamlamalarında araya başka kelimeler de girebilir.

Bazen ad tamlamalarında iyelik grubundaki tamlayan belirtilmeyebilir. İyelik ekinin kişi ekini içermesi tamlananı işaret eder.

Ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan birden fazla olabilir

Tamlayan ya da tamlanan çoğul ek alabilir.

Ad tamlamaları cümlenin öznesi, nesnesi, zarfı, yer tümleci ve yüklemi olur.

Ad tamlaması cümlede sıfat görevinde kullanılabilir.

Belirtili isim tamlaması nedir?

Tamlayanın ve tamlananın ek aldığı kelime grubudur. Belirtili ad tamlamalarında tamlayan ilgi (genetif) hâl eki, tamlanan ise iyelik eki alır.

"Kız kardeşlerinin hayret dolu bakışları altında bunları Hediye’ye götürdü ama o yalnızca suyu kabul etti." kalın olarak ifade edilen kelime grubunda belirtili ad tamlaması nasıl oluşmuştur?

Tamlayanı belirtisiz ad tamlaması olan belirtili ad tamlaması

"Şimdi kovalanan bu vahşî hayvan gibi ölümden kaçan, bu kaçışın ne kadar süreceği, sonu nereye varacağı bilinmeyen bu adamla İstanbul’lu Hocanın ne alış verişi hangi bağı, bağlantısı olabilirdi?" eğik olarak ifade edilen belirtili isim tamlaması nasıl oluşturulmuştur?

Tamlayanı isim-fiil olan belirtili ad tamlaması

"Çağımızın ve Türkiye’nin gündemindeki, duygusal eşeysel sorunlar sürecine sınıfsal açıdan bir yaklaşım denemesinde bulunursak, bu bağlamdaki ekonomik, üretimsel sorunsalın kaynaklandığı güncel önemi genelde vurgulamak önemlidir." cümlesinde italik olarak ifade edilen kısımda belirtili isim tamlaması nasıl oluşmuştur?

Tamlayanı bağlama grubu olan belirtili ad tamlaması 

"Piyano öğretmenim Mediha Hanımın ölümünden sonra dağılıp kaybolan nota defterlerini unutamam." cümlesinde kalın harfler ile yazılmış ifade de belirtili isim tamlaması nasıl oluşturulmuştur?

Tamlayanı unvan grubu olan belirtili ad tamlaması olarak oluşturulmuştur.

Boşunaymış gibi bunca uzaması saçlarının.

Erzincan’ın düzünü asma bahçelerini Babil’in.

Yürümek istiyorum yollarını dünyanın. 

Cümlelerinde oluşturulan belirtili isim tamlamaları nasıl oluşturulmuştur?

Tamlayan ile tamlananın yer değiştirdiği belirtili ad tamlaması

Belirtisiz ad tamlaması nedir?

Yalnızca tamlananın ek aldığı kelime grubudur. Belirtisiz ad tamlamalarında tamlayan ilgi (genetif) hâl eki almaz, tamlanan ise iyelik eki alır.

Takısız ad tamlaması nedir?

Tamlayan ve tamlananın ek almadan bir araya gelerek oluşturduğu tamlamalardır. Takısız ad tamlamaları çoğunlukla yabancı dil mantığından yola çıkarak oluşturulmuş kelime birlikleridir. Belirtisiz ad tamlamasından iyelik ekinin atılması ile birlikte ortaya çıkan yapı, birçok birleşik kelimelerin oluşumuna yol açmıştır.

Takısız ad tamlamalarına ilişkin uzman görüşleri arasında tartışılan konular nelerdir?

Takısız ad tamlaması ad tamlamaları içinde tartışmalı konulardan biridir. Kimi alan uzmanları, bu yapıda kurulmuş olan kelime birliklerinin sıfat tamlaması olduğu bu nedenle böyle bir ayırıma gidilemeyeceği hakkında görüş bildirirken kimi alan uzmanları da tam aksi görüş ileri sürerek bu yapıda kurulmuş olan kelime birliklerini takısız ad tamlaması olarak adlandırmışlardır. Birinci görüşü ileri süren alan uzmanları, altın makas, çelik kasa, yün çorap, tahta masa gibi örneklerden yola çıkarak öndeki birinci adın ikinci adı daha çok işlev yönünden etkilediğini, birinci adın sıfat görevini üstlenerek sıfat tamlaması oluşturduğunu ileri sürerlerken; diğer uzmanlar, tamlananın neden yapıldığı ve neye benzediği sorusuna odaklanarak bu yapıda oluşturulmuş tamlamaların takısız ad tamlaması olarak adlandırılması gerektiğini ileri sürerler.

"Kahramansız yaşamak kahrına mahkumdurlar." italik olarak ifade edilen belirtisiz ad tamlaması  nasıl oluşturulmuştur?

Tamlayanı isim-fiil grubu olan belirtisiz ad tamlaması ile oluşturulmuştur.

Belirtisiz ad tamlamalarında sıfat kullanımı konusunda neye dikkat edilmelidir?

Belirtisiz ad tamlamalarında tamlayan ile tamlanan arasına sıfat giremez. Örneğin “İzmir eski valisi” yanlış bir kullanımdır. Yine “müdür baş yardımcısı”, “devlet eski bakanı” gibi örnekler de yanlış kullanımdır. Çünkü belirtisiz ad tamlamalarında başa gelen sıfat tamlananı niteler. Örneğin “eski İzmir valisi” derken “eski” sözcüğü “İzmir”i değil, “vali”yi niteler. Dolayısıyla “eski” sözcüğü ile işaret edilen “vali”dir. Aynı şekilde “müdür baş yardımcısı” yerine “baş müdür yardımcısı”; “devlet eski bakanı” yerine “eki devlet bakanı” ifadesini kullanılmalıdır. Tıpkı “su kırık şişesi” diyemeyeceğimiz gibi.

"Dünyanın öbür ucundaki dostları düşünüyorum öbür ucundaki ırmakları." italik olarak ifade edilen belirtili isim tamlaması nasıl oluşturulmuştur?

Deyimle yapılan belirtili ad tamlamasına bir örnektir.

"Şimdi senin bana koyduğun teşhise..." ad tamlaması cümlede ne görevinde kullanılmıştır?

Ad tamlaması cümlede sıfat görevinde kullanılmıştır.

Sözdizimi nedir?

Sözdizimi de kelime ve kelime gruplarından yola çıkarak bir cümlenin ilke ve kurallarını ortaya koymayı amaçlayan bir bilim dalıdır. Sözdizimi, bir dili diğer dillerden ayıran yapısal unsurlardan biridir.

"Dokumada çalışan kızların günleri naylon iplik, ucuz keten emeğin, alınterinin ve aşkın kanı damlar kirpiklerinden" cümlesindeki belirtili isim tamlamasının özelliği nedir?

Tamlayanın birden fazla olduğu belirtili ad tamlamasıdır.