aofsoru.com

Osmanlı Türkçesi 1 Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Mezidünfih Masdarlar (1)

1. Soru

Arapçada asıl masdar fiilin hangi çekimdeki hâlidir?

Cevap

Arapçada asıl masdar, fiilin görülen yakın geçmiş zaman III. teklik şahıs çekimindeki hâlidir.


2. Soru

Mezîdünfîh ya da kıyâsî masdarların bu şekilde adlandırılmalarına sebep nedir?

Cevap

Mezîdünfîh ya da kıyâsî masdarların bu şekilde adlandırılmalarına sebep, her bir mezîdünfîh masdarın mücerred masdardan belirli bir anlam kazandırmak amacıyla üretilmesidir.


3. Soru

Mezîdünfîh masdar kelime anlamı olarak ne demektir?

Cevap

Mezîdünfîh masdar kelime anlamı olarak “artırılmış masdar” demektir.


4. Soru

Mezîdünfîh masdarın diğer adı nedir?

Cevap

Mezîdünfîh masdarın diğer adı “kıyâsî masdar”dır.


5. Soru

Bâb nedir?

Cevap

Sülâsî mezîdünfîh masdarların sülâsî mücerred masdarlardan elde edildiği belirli yapılara “bâb” adı verilir.


6. Soru

İf‘âl bâbı Osmanlı Türkçesinde ne için kullanılır?

Cevap

İf‘âl bâbı Osmanlı Türkçesinde çoğunlukla geçişlilik (müte‘addî) manâsı için kullanılır.


7. Soru

İf‘âl bâbı nasıl oluşturulur?

Cevap

İf‘âl bâbı mücerred sülâsî masdarın ilk aslî harfinden önce hemze ve ikinci aslî harfinden sonra elif eklenerek oluşturulur.


8. Soru

Mücerred masdarın mezîdünfîh masdar kabul edilmesi için ne gereklidir?

Cevap

Mücerred masdarın mezîdünfîh masdar kabul edilmesi için gövdesinde zâid harfler bulunması gereklidir.


9. Soru

Mücerred masdar nedir?

Cevap

Arapça kelimenin çekimli hâli sadece üç aslî harften oluşuyorsa buna mücerred masdar (yalın masdar) adı verilir.


10. Soru

Sülâsî mücerred masdarlar ile mezîdünfîh masdarlar arasında, semâî olup olmama bakımından ne gibi bir fark vardır?

Cevap

Sülâsî mücerred masdarlar semâîdir. Yani işitilerek ya da sözlük vasıtasıyla öğrenilir. Kelimelerin anlamları ve hangi vezinde bulunabilecekleri konusunda herhangi bir kural ya da kıyas yoktur. Mezîdünfîh masdarlar ise semâî değil, kıyâsîdir. Her bir bâb kelimenin çatısında belirli değişiklikler yapar.


11. Soru

İf‘âl bâbına nakledilen mücerred sülâsî masdarlara ne olur?

Cevap

İf‘âl bâbına nakledilen mücerred sülâsî masdarların başında hemze veya vav olanlar ye’ye döner. Aslında ye olanlar ise uzatılarak î sesini alır.


12. Soru

Bâbın işlevi nedir?

Cevap

Her bâb, kelimenin asıl anlamını değiştirmeden kelimeye farklı bir anlam yükleyip, kelimenin temel anlamı değişmeden, yeni anlam şekilleri türetilmesini sağlar.


13. Soru

Sülâsî mücerred masdarlar ile mezîdünfîh masdarlar arasında, sahip oldukları harfler bakımından ne gibi bir fark vardır?

Cevap

Sülâsî mücerred masdarlar, masdarın çekimli hâli olan yakın görünen geçmiş zaman III. teklik şahıs çekiminde üç harften oluşmaktadır. Mezîdünfîh masdarlarda ise ekleme harfler bulunmaktadır.


14. Soru

Mezîdünfîh masdarlardaki kıyâsîlik hakkında ne söylenebilir?

Cevap

Mezîdünfîh masdarlardaki kıyâsîlik genel değildir. Her kelime her istenen bâba çevrilemez. Her bâbdan ism-i mef‘ûlü elde edilemez. Hangi kelimenin hangi bâb kullanılarak geçişli hâle getirileceği, işteş olmayan bir kelimeye hangi bâbda işteşlik kazandırılacağı vs. gibi hususlar için belirli kurallar mevcut değildir. Bunları sözlükten öğrenebiliriz.


15. Soru

Osmanlıcada en sık kullanılan mezîdünfîh masdarlar hangileridir?

Cevap

Osmanlıcada en sık kullanılan mezîdünfîh masdarlar if‘âl, tef‘îl, tefa‘‘ul, tefâ‘ul, müfâ‘ale infi‘âl, ifti‘âl, if‘ilâl, istif‘âl şeklindedir.


16. Soru

Bâbın işlevlerini örneklendirir misiniz?

Cevap

Bunlar, mücerred masdar hâli dönüşlü olmayan (lâzım) kelimeyi dönüşlü (müteaddî) hâle getirmek, zaten dönüşlü olanın dönüşlülüğünü artırmak, geçişsiz kelimeyi geçişli hâle getirmek veya işdeşlik (müşâreket) kazandırmak gibi anlam değişiklikleri elde etmek üzere kullanılırlar.


17. Soru

İf‘âl bâbının ism-i fâ‘ili ne şekildedir?

Cevap

İf‘âl bâbının ism-i fâ‘ili müf‘il şeklindedir.


18. Soru

Tefâ‘ül bâbının i‘lâlleri nedir?

Cevap

Tefâ‘ül bâbının i‘lâlleri muzâafda tefâ‘‘, nâkısta tefâ‘î şeklindedir.


19. Soru

İf‘âl bâbına nakledilen mücerred sülâsî masdarların ortasında vav veya ye varsa ne olur?

Cevap

İf‘âl bâbına nakledilen mücerred sülâsî masdarların ortasında vav veya ye varsa bunlar kaldırılarak kelime ifâle(t) veznini alır. Sondaki kapalı te harfi Osmanlı Türkçesinde bazı kelimelerde güzel he’ye dönüşerek -a, -e sesini alır, bazılarında da te sesine dönüşür.


20. Soru

Tef‘îl bâbının ism-i mef‘ûlü ne şekildedir?

Cevap

Tef‘îl bâbının ism-i mef‘ûlü mufa‘‘al şeklindedir.


21. Soru

Tefa‘‘ül bâbı ne için kullanılır?

Cevap

Tefa‘‘ül bâbı sülâsî mücerred dönüşsüz masdarları dönüşlü hâle getirmek için kullanılır.


22. Soru

İf‘âl bâbının i‘lâllerinde ism-i mef‘ûl nasıl olur?

Cevap

Misâlde vezin, mû’al, muza‘afta müfell, ecvefte müfâl, nakısta müf’â şeklinde olur.


23. Soru

Sülâsî masdar hâlindeyken i‘lâl nasıl olur?

Cevap

Sülâsî masdar hâlinde son harfi vav veya ye olan kelimelerde de yine tef‘îl’in uzun olan î harfi düşerek ye ile te harfleri eklenir. Vezni tef‘iye(t) hâlini alır.


24. Soru

Asıl manâları geçişli olan masdarlardan bu if‘âl bâbına çevrilenler ne olur?

Cevap

Asıl manâları geçişli olan masdarlardan if‘âl bâbına çevrilenler bir kat daha geçişli hâle gelir.


25. Soru

Nâkıs kelimelerin i‘lâlinde hangi vezin kullanılır?

Cevap

Nâkıs kelimelerde if‘â vezni kullanılır. Osmanlı Türkçesinde kelimelerin sonundaki elifin peşinden gelen hemze genellikle yazıda gösterilmez.


26. Soru

Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlünün pek fazla kullanılmamasının nedeni nedir?

Cevap

Tefa‘‘ül bâbı dönüşlülük için kullanıldığından ism-i mef‘ûlü pek fazla kullanılmaz.


27. Soru

Geçişsiz masdarlar if‘âl bâbına aktarıldığında ne olur?

Cevap

Geçişsiz olan (lâzım) masdarlar if‘âl bâbına aktarıldığında geçişlilik kazanır, ettirgen olur.


28. Soru

İf‘âl bâbının ism-i mef‘ûlü nasıl olur?

Cevap

İf‘âl bâbının ism-i mef‘ûlu müf‘al şeklindedir.


29. Soru

Müfâ‘ale bâbının işlevleri nedir?

Cevap

Müfâ‘ale bâbı, masdarın belirttiği iş veya hareketin iki veya daha fazla kişi arasında karşılıklı olarak yapıldığını ifade ederek kelimeye işdeşlik (müşâreket) kazandırır. Bir diğer fonksiyonu da kelimeyi geçişsiz yapmaktır.


30. Soru

Tef‘îl bâbı hangi tip masdarları ettirgen yapar?

Cevap

Tef‘îl bâbı mücerred sülâsî masdarlardan geçişsiz olanları geçişli hâle getirerek ettirgenlik sağlar.


31. Soru

Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ili ne şekildedir?

Cevap

Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ili mütefâ‘il şeklindedir.


32. Soru

İf‘âl bâbının i‘lâllerinde ism-i fâ‘il nasıl olur?

Cevap

Misâl ve mehmûzü’l-fa’da vezin mû’il, muzâ‘afta müfi‘‘, ecvefte müfîl, nakısta müf’î şeklindedir.


33. Soru

Tef‘îl bâbı nasıl oluşturulmuştur?

Cevap

Tef‘îl bâbı başına te ve ikinci aslî harften sonra uzun î sesi veren ye harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur.


34. Soru

Müfâ‘ale bâbı nasıl oluşmuştur?

Cevap

Müfâ‘ale bâbında baştaki mim, ilk aslî harften sonraki elif ve sondaki kapalı te harfleri eklemedir. Kapalı te harfi bazı kelimelerde güzel he yazılarak -e, -a sesi verir, bazı kelimelerde de açılarak te şeklinde kullanılır.


36. Soru

Müfâ‘ale bâbının ism-i fâ‘ilinin i‘lâlleri nedir?

Cevap

Nâkıs ve lefîf kelimelerde vezin müfâ‘î, muzâaflarda müfâ‘‘ şeklindedir.


37. Soru

Müfâ‘ale bâbının i‘lâlleri nedir?

Cevap

Nâkıs ve lefîf kelimelerde vezin müfâ‘ât şeklinde olur.


38. Soru

Tef‘îl bâbının hangi vezinleri Osmanlı Türkçesinde kullanılmıştır?

Cevap

Tef‘îl bâbının tef‘âl (bazen tif‘âl) vezni ve tef‘ile vezninden çeşitli masdarlar Osmanlı Türkçesinde kullanılmıştır.


39. Soru

Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ili nedir?

Cevap

Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ili mufa‘‘il’dir. İlk aslî harfin başına ötreli mim ilave edilir. İkinci aslî harf ikizleşerek şeddeli okunur.


40. Soru

Tefa‘‘ül bâbı hangi tip sülâsî mezîdünfîh masdarları dönüşlü hâle getirir?

Cevap

Sülâsî mezîdünfîh masdarlardan tef‘îl bâbındaki dönüşsüz kelimeler bu bâba çevirildiklerinde dönüşlülük kazanır.


41. Soru

Tef‘îl bâbı hangi tip masdarların geçişliliğini artırır?

Cevap

Tef‘îl bâbı aslında geçişli olan mücerred sülâsî masdarlardan geçişli olanlarının geçişliliğini bir kat daha artırır.


42. Soru

Tefâ‘ül bâbı nasıl oluşur?

Cevap

Tefâ‘ül bâbı ilk aslî harften öncesine te, sonrasına elif eklenmesi ve ikinci aslî harfin ötreli okunmasıyla oluşur.


43. Soru

Tef‘îl bâbının diğer işlevleri nelerdir?

Cevap

Tef‘îl bâbının diğer işlevleri şunlardır: 1. Bazen saymak, kabul etmek manâsını verir. 2. Sayıları gösteren masdarlara geçişlilik verir. 3. Bazen kalıplaşmış Arapça bir cümlenin manâsını ifade eder.


44. Soru

İ‘lâlde tef‘îl bâbı nasıl olur?

Cevap

Son harfi hemze olan köklerde, tef‘îl bâbındaki zâid olan ye harfi düşerek hemzeden sonra kapalı te gelir ve tef‘i’e veznini alır.


45. Soru

Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ilinde nâkıs kelimelerinin i‘lâli nasıl olur?

Cevap

Tef‘îl bâbının nâkıs kelimelerinin i‘lâli mufa‘‘i şeklinde olur.


46. Soru

Tef‘îl bâbının ism-i mef‘ûlünde nâkıs kelimelerinin i‘lâli nasıl olur?

Cevap

Tef‘îl bâbının ism-i mef‘ûlünde nâkıs kelimelerinin i‘lâli mufa‘‘â olur.


47. Soru

Tefa‘‘ül bâbının ism-i fâ‘ili hangi vezindir?

Cevap

Tefa‘‘ül bâbının ism-i fâ‘ili mütefa‘‘il veznidir.


48. Soru

Tefa‘‘ül bâbının ism-i fâ‘ilinde nâkıs kelimelerinin i‘lâli nasıl olur?

Cevap

Tefa‘‘ül bâbının ism-i fâ‘ilinde nâkıs kelimelerin i‘lâli mutefe‘‘i şeklinde olur.


49. Soru

Tefa‘‘ül bâbı nasıl oluşmuştur?

Cevap

Bu bâbda baştaki te eklemedir. İkinci aslî harf ikizleşir ve şedde ile gösterilir.


50. Soru

Tefa‘‘ül bâbının i‘lâlleri nasıl olur?

Cevap

Tefa‘‘ül bâbının i‘lâlleri nâkıs ve mehmûzü’llâmda tefa‘‘î şeklinde olur.


51. Soru

Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlünde nâkıs kelimelerinin i‘lâli nasıl olur?

Cevap

Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlünde nâkıs kelimelerinin i‘lâli mütefa‘‘â şeklinde olur.


52. Soru

Tefâ‘ül bâbının işlevleri nelerdir?

Cevap

Tefâ‘ül bâbının işlevleri şunlardır: 1. Genellikle iki veya daha fazla kişi arasında işteşlik sağlamak için kullanılır. 2. Gerçekte olmayan bir hâli ve durumu varmış gibi gösterir, yapmacıklık, sahtelik bildirir. 3. Tef‘îl bâbındaki bazı dönüşsüz masdarları dönüşlü hâle getirir.


53. Soru

Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ilinin i‘lâlleri nedir?

Cevap

Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ilinin i‘lâlleri muzâ‘afta mütefâ‘‘, nâkısta mütefâ‘î şeklindedir.


54. Soru

Tefâ‘ül bâbının ism-i mef‘ûlu nasıldır?

Cevap

Tefâ‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü mütefâ‘al şeklindedir.


55. Soru

Müfâ‘ale bâbının ism-i mef‘ûlü nedir?

Cevap

Müfâ‘ale bâbının ism-i mef‘ûlü müfâ‘al şeklindedir. Vezin, bâbdaki ikinci aslî harfin üstünlü okunması ve sondaki kapalı te’nin atılması ile elde edilir.


56. Soru

Kıyâsî masdarların özellikleri nelerdir?

Cevap

Sülâsîlerin bunlardan başka mezîdünfih (artırılmış) adıyla anılan masdar şekilleri de vardır. Bunlar aynı zamanda “Kıyâsî Masdarlar” adıyla da anılırlar. Bu şekilde isimlendirilmelerine sebep, her bir mezidünfih masdar mücerred masdardan belirli bir anlam kazandırmak amacıyla üretilirler. Herbir mezidünfih masdarın ayrı bir çatısı olup, basit masdarlara bu çatıya göre anlam kazandırırlar.


57. Soru

İf‘âl masdarı nasıl oluşturulur?

Cevap

Mücerred sülâsî masdarın ilk aslî harfinden önce hemze ve ikinci aslî harfinden sonra elif eklenerek oluşturulur.


58. Soru

İf‘âl masdarı Osmanlı Türkçesinde nasıl kullanılır?

Cevap

Arapça’da bu bâbdaki masdarlar birçok mana meydana getirmek üzere kullanılırsa da, Osmanlı Türkçesi’nde çoğunlukla geçişlilik (müte‘addî) manası için kullanılır. Geçişsiz olan (lâzım) masdarlar bu bâba aktarıldıklarında geçişlilik kazanır, ettirgen olurlar.


59. Soru

Nâkıs kelimelerde hangi vezin kullanılır?

Cevap

Nâkıs kelimelerde if‘â vezni kullanılır. Osmanlı Türkçesi’nde kelimelerin sonundaki (?)in peşinden gelen (? )genellikle yazıda gösterilmez.

???? ihyâ (canlandırmak, şenlendirmek)  ??  hayy (diri, canlı)

???? ibka (ebedîleştirmek, devamlı etmek) ???  baki (ebedî, sonsuz)


60. Soru

İf‘âl bâbının ism-i fâ‘ili hangi şekildedir?

Cevap

İf‘âl bâbının ism-i fâ‘ili müf‘il şeklindedir.

???? muhzır (hazır eden  ????? ihzâr (hazırlama)

???? muhric (çıkaran)       ????? ihrâc (çıkarma)

????  müfrit (aşırı giden)   ?????  ifrât (aşırı gitme)


61. Soru

İf‘âl bâbının ism-i mef‘ûlü hangi şekildedir?

Cevap

İf‘âl bâbının ism-i mef‘ûlü müf‘al şeklindedir.

????  muhkem (sağlamlaştırılmış    ????? ihkâm (sağlamlaştırmak)

????  münker (inkâr edilmiş)          ?????  inkâr (kabul etmemek)


62. Soru

Misâl ve mehmûzü’l-fâ’da vezin nedir?

Cevap

Misâl ve mehmûzü’l-fâ’da vezin, mû’il dir.

????   mûcib (gerektiren)   ???? îcâb (gerekli)


63. Soru

Misâlde ve muzâ‘afta vezin hangi şekildedir?

Cevap

Misâlde vezin, mû’al şeklindedir: ???? mûcer (kiralanan   ????  îcâr (kiralamak)

muzâ‘afta vezin müfell şeklindedir: ??? mukarr (kabul edilmiş) ????? ikrâr (kabul etmek)


64. Soru

Ecvefte ve nâkısta vezin hangi şekildedir.

Cevap

ecvefte vezin müfâl şeklindedir: ????  müşâr (işaret edilen  ?????  işâret

nâkısta vezin müf’â şeklindedir: ???? mülga (lağv edilmiş)  ???? ilga (lağv etme)


65. Soru

Tef‘îl bâbı masdarı nasıl oluşturulmuştur?

Cevap

Tef‘îl bâbı başına (? )ve ikinci aslî harften sonra uzun î sesi veren (? )harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur. Osmanlı Türkçesi’nde bu bâbda kelimeler sıklıkla kullanılmıştır. Bu bâbtaki kelimelerin dört özelliği vardır.


66. Soru

Tef‘îl bâbı başına (? (ve ikinci aslî harften sonra uzun î sesi veren (? (harflerinin eklenmesiyle oluşturulmuştur. Osmanlı Türkçesi’nde bu bâbda kelimeler sıklıkla kullanılmıştır. Bu bâbtaki kelimelerin dört özelliği vardır. Bu özellikler nedir?

Cevap

  1. Mücerred sülasî masdarlardan geçişsiz olanları geçişli hale getirerek ettirgenlik sağlar.
  2. Aslında geçişli olan mücerred sülâsî masdarlardan geçişli olanlarının geçişliliğini bir kat daha artırır.
  3. Bu bâb bazen saymak, kabul etmek manasını verir.
  4. Sayıları gösteren masdarlara geçişlilik verir.


67. Soru

İ‘lâl’de Tef‘îl Bâbı nın yapısal özellikleri nedir?

Cevap

Son harfi hemze (? )olan köklerde, tef‘îl bâbındaki zâid olan (? )harfi düşerek hemzeden sonra (?) gelir ve tef‘i’e veznini alır.

????? tahtı’e ( hatalı görmek )  ???  hatâ’dan

????? tebri’e (kurtarmak)  ???  ber’ (kurtulmak) 


68. Soru

Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ili nedir?

Cevap

Tef‘îl bâbının ism-i fâ‘ili mufa‘‘il dir. İlk aslî harfin başına ötreli mim (? )ilâve edilir. İkinci aslî
harf ikizleşerek şeddeli okunur. 


69. Soru

Mezidünfi Masdarlardan  Tefa‘‘ül Bâbı ın özellikleri nedir?

Cevap

Bu bâbda baştaki te (? )eklemedir. İkinci aslî harf ikizleşir ve şedde ile gösterilir. Sülasî mücerred dönüşsüz masdarları dönüşlü hale getirmek için kullanılır. Sülâsî mezidünfih masdarlardan tef‘îl bâbındaki dönüşsüz kelimeler bu bâba çevirildiklerinde dönüşlülük kazanırlar. Bu bâbdaki bazı kelimeler yapmacıklık ifade eder.


70. Soru

Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü hangi vezindir?

Cevap

Tefa‘‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü mütefa‘‘al Tefa‘‘ül bâbı dönüşlülük için kullanıldığından ism-i mef‘ûlü pek fazla kullanılmaz.

?????  müteredded (tereddüt edilen)   ???? tereddüd

????? mütecesses (gizlice araştırılan) ????   tecessüs (gizlice araştırmak)


71. Soru

Mezidünfih Masdarlardan Tefâ‘ül Bâbı nasıl oluşturulur?

Cevap

Tefâ‘ül bâbı ilk aslî harften önceki (? )sonrasına (? )eklenmesi ve ikinci aslî harfin ötreli okunmasıyla oluşur. Genellikle iki veya daha fazla kişi arasında işteşlik sağlamak için kullanılır.


72. Soru

Mezidünfih Masdarlardan Tefâ‘ül Bâbının özellikleri nelerdir?

Cevap

  1. Genellikle iki veya daha fazla kişi arasında işteşlik sağlamak için kullanılır.
  2. Bu bâb bazen gerçekte olmayan bir hali ve durumu varmış gibi gösterir, yapmacıklık, sahtelik bildirir.
  3. Tef‘îl bâbındaki bazı dönüşsüz masdarlar bu bâba çevrildiklerinde dönüşlü hâle gelirler. Bazen fiilin birbiri ardına veya derece derece gerçekleştiğini ifade eder.


73. Soru

Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ili hangi şekildedir?

Cevap

Tefâ‘ül bâbının ism-i fâ‘ili mütefâ‘il şeklindedir.


74. Soru

Tefâ‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü hangi şekildedir?

Cevap

Tefâ‘ül bâbının ism-i mef‘ûlü mütefâ‘al şeklindedir. Oldukça az kullanılır.


75. Soru

Mezidünfih Masdarlardan Müfâ‘alenin özellikleri nelerdir?

Cevap

Bu bâbda baştaki mim, ilk aslî harften sonraki elif (? )ve sondaki (?)harfleri eklemedir. (? )harfi bazı kelimelerde (? )yazılarak –e, -a sesi verir, bazı kelimelerde de açılarak te (? )şeklinde kullanılır. Bu bâb, masdarın belirttiği iş veya hareketin iki veya daha fazla kişi arasında karşılıklı olarak yapıldığını ifade ederek kelimeye işdeşlik (müşâreket) kazandırır. Bir diğer fonksiyonu da kelimeyi geçişsiz yapmaktır.


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email