Medya Sosyolojisi Dersi 2. Ünite Özet

Temel Yapılar

İletişimde önce karşımıza üç tür yapı çıkmaktadır:

• İletişimin biyolojik örgütlenmesi,
• İletişimin sosyo-psikolojik örgütlenmesi,
• İletişimin toplumsal örgütlenmesi.

Yukarıda belirtilen iletişim yapıları yoluyla insan:

• Fiziksel ve toplumsalın bir parçası olarak kendisini üretir.
• Kendisinin varlığını sürdüren ve kendisinin de varlıklarını sürdürdüğü yapıların yeniden üretimini sağlar.

Her üç yapı da birbiriyle fiziksel bir bütün oluştururlar.

Sosyalde İletişime Gereksinim, Nedenler ve Örgütlü Yaşam Koşulları

İletişimi anlamak demek insanı ve toplumunu anlamak demektir. Biz farklı renkler olmadan, bazı zevkler olmadan, bazı yiyecekleri yemeden de yaşayabiliriz. Çünkü bunlar yaşam için zorunlu değildir. İletişim ise bir tercih değil bir zorunluluktur. Dolaysıyla, iletişimin en temel nedeni biyolojik/fiziksel varoluşu ve sosyal varoluşu sürdürmektir. Bunun ötesindeki nedenler toplumsal yaşamla oluşan, oluşturulan, çoğalan ve çeşitlenen nedenlerdir. Bunlar kişinin kendisiyle içsel iletişiminden uluslararası iletişime kadar olan her tarz ve anında çeşitli biçimlerde alır. Tüm bu nedenleri birleştirici ortak kavram “gereksinim” kavramıdır. İletişimin nedeni, insanın biyolojik ve sosyal varlığını sürdürme amaçlı her tür gereksinime dayanır.

İletişimde Amaç

İletişimin amacı, gereksinim üzerinde düşünmeyi, gereksinimi gidermek için karar vermeyi, gidermeyi amaçlayan faaliyeti seçmeyi ve yapmayı ve gereksinimin giderilmesini içerir.

İletişim insanlar arası ilişkileri içerir dolayısıyla insanlar arası iletişimde birden fazla kişi olduğu için birden fazla da amaçlar olacaktır. Bu amaçlar birbiriyle tümüyle örtüşebilir veya kısmen örtüşebilir ya da hiç örtüşmeyebilir. Bir ilişkide amaç örtüşmesi durumunda, taraflar arasında paylaşma vardır. Örtüşmeme durumunda da paylaşım söz konusu değildir.

İletişimin amaçlı bir girişim olması, kesinlikle tarafların olası alternatiflerden ve etkinliklerden en uygun olanı seçeceği veya seçebileceği demek değildir. Olası alternatifler ve etkinlikler bireyin kendi tercihi ve gücü dışında olabilir. Yanlış bilinç ve yanlış bilgilendirme nedeniyle seçtiği aslında kendisi için uygun olan olmayabilir.

İnsanlar arası ilişkilerde amaçların örtüşmemesi veya beklentilerin farklılığı gibi nedenlerle, bir tarafın amacı gerçekleşmeyebilir; amacı gerçekleştirmek için yapılan iletişimin sonucunda, amaçlanmış iletişim amaçlanmamış sonuçlar çıkartabilir.

İnsanlar arası ilişkiler ev, okul, iş yeri, eğlence yeri, sinema ve alışveriş yerleri gibi örgütlü sosyal yapılar içinde olur. Bu ilişkilerde kişilerin durumuna ve konumuna göre, iletişim daima farklı güç ilişkileri içinde gerçekleşir.

Bir iletiye anlam verememe ve anlamsızlık da anlamlandırmadır. En amaçsız görünen bir davranışların ardında bile en az bir neden yatar. Bu nedeni kişi de karşısındakiler de bilmeyebilir.

İletişim dediğimizde sadece tek insanın yaşadığı iç dünyasından bahsetmiyoruz, Diğer insanların da olduğu ilişkisel bir dünyadan bahsediyoruz. Bu nedenle, örneğin, yürürken kol sallama, yürüme faaliyetinin parçasıdır ve anlamsızdır fakat bir sosyal iletişime konu yapıldığında (örneğin, “adamın kol sallayışına bak” denildiğinde), artık anlamsız değildir.

İletileşimde, birinin amaçlamadığı veya bir kişi için amaçsız görünen parçalar, diğer kişilerin amaçlı girişiminin önemli bir parçası yapılabilir. Bir tarafın amaçlamadıklarını diğer taraf amaçlıyor olabilir. Bazen insanlar istemeden de bir iletişimin parçası olabilir.

İletişimin Araçları

İletişim araçları dediğimizde iletişimin içeriğini taşıyan doğal ve yapay araçlardan bahsedilmektedir. Dolaysıyla, araç örgütleme, ürün üretme, dağıtma ve tüketmeyle ilişkilidir. İletişimin içeriğini taşıyan araç doğal olabileceği gibi yapay (teknolojik) da olabilir.

Araçlardaki nitel ve nicel değişmeler toplum gelişmesiyle birlikte olur. Bu değişim; araçların daha kolayca elde edilebilir, kolayca işlenebilir, kolayca kullanılabilir, kolayca taşınabilir, uzun zaman muhafaza edilebilir, aynen kaydedilebilir ve okuyabilir (güvenirlik), çok bilgi kaydedilebilir (kapasite) biçime doğru olmuştur.

İletişimi kaydeden ve taşıyan araçlardaki gelişme kil tabletten elektronik sinyalleri taşıyan cep telefonu, bilgisayar ve USB’ye doğru olmuştur. Bu anlamda iletişimde şu noktalar önemlidir;

• Bilgi kaybına uğramadan “aynısının” aktarılması
• Kolay taşınabilirlik
• Kayıt kapasitesinin artırılması

Eski medeniyetlerin on binlerce tabletlerle veya kağıt sayfalarla yaptığı şimdi birkaç santimetre uzunluk ve genişlikte ve bir santimetreden az yükseklikteki bir taşıyıcıya sığdırılmaktadır. Beynini iletişimi yükleme aracı olarak kullanan insan, aynı zamanda iletişimi taşıyan araçları da yapar. İletişim taşıyıcı araçlar mağara resimlerinden dijital araçlara doğru gelişirken, mülkiyet yapıları ve ilişkilerinde de değişmeler ve gelişmeler olmuştur. İletişim araçları doğal ve yapay olarak ikiye ayrılmaktadır. Doğal araçlar insanın (a) vücut organları (göz, kulak, el, ses telleri gibi) ve (b) kendi dışındaki doğa ve diğer varlıklardır (hava, yer, su, güvercin, at, eşek, deve gibi). Yapay araçlar ise insanın (elinin, gözünün, kulağının ve beyninin) uzantısı olarak insan tarafından biçimlendirilenlerdir. Keser, kürek, oklava, kağıt, kalem, mürekkep, orman ürünleri, kılıç, ok, , balistik füzeler, kimyasal silahlar, elektrik enerjisi, basın teknolojisi, televizyon ve bilgisayar, film, yapay uydular, ve para bu araçlara birkaç örnektir. En değerli iletişim aracı ise paradır.

Araçlarla ilgili en az üç özellik ortaya çıkmaktadır:

• İletişim araçlarının bazıları amaca göre az çok farklı kullanıma açıktır: Örneğin hava, su, kablo, kalem ve kâğıt.
• Bazı araçların, onu yaratan teknolojik yapının ihtiyaçları ve amaçları ötesinde kullanılma olasılıkları oldukça sınırlıdır: Örneğin televizyon yönetimsel amaçlar için kullanılır ve evimizdeki televizyon kullanılarak karşılık verme veya diyalog kurma yapılamaz.
• İster farklı kullanımlara izin versin veya vermesin, hiçbir araç “yansız” değildir. İnsanın iletişimin aracı, mesajı, konusu ve amacı olması, siyasal ve ekonomik iletişimlere kadar her tür ve seviyedeki iletişimde vardır.

İletişimin Bağlamı

İletişim ancak içerisinde geliştiği bağlam içinde doğru anlaşılabilir. Bağlam iletişimin doğasını belirleyen tüm faktörleri içerir. Dolayısıyla bir iletişimin bağlamı, birçok bağlamlardan meydana gelen bir bütünlüğü anlatır. Bağlamlar birbirinden bağımsız değildir; bağlamların tümü o iletişimin ve ilişkinin doğasını belirler. İletişim içerisinde;

• Bağlam ilişkinin doğasını beliler.
• Farklı bağlamlar iletişim mekanını böler.
• Farklı teknolojik bağlam geçişsizlik yaratır.
• Bağlamsız iletişim yoktur.

İletişim bağlamları aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:

1. Araçsal bağlam: Araçla kurulan ilişkidir.
2. Tarihsel bağlam: Öncesi ile kurulan ilişkidir.
3. Yer bağlamı: İletişimin olduğu fiziksel çevredir.
4. Zaman bağlamı: İletişim belli ve örgütlü yer ve zamanda olur.
5. Değerler bağlamı: İnsanlar kendilerine, şeylere, ilişkilerine ve diğer insanlara değerler atfederler ve iletişim bu değerler bağlamında anlaşılabilir.
6. İdeolojik bağlam: İletişimin her anı düşünsel faaliyetleri içerdiği için, ideoloji, iletişimin düşünsel yapısını oluşturur.
7. Kimlik bağlamı: “Kimlik” insanın kendini neyle, kimle, kime karşı ve nasıl tanımladığıyla ilişkilidir. Dolayısıyla, her insanhn çoklu kimlikleri vardır ve bu kimlikler bağlamında iletişime girer.

İletişim Türleri

İletişim türü, türün nasıl tanımlandığına göre şekillenir. Örneğin, türü “aracılanmaya” göre tanımlanırsa iki temel tür çıkar:

1. Teknolojiyle aracılanmamış iletişim: Teknolojinin kullanılmadığı, insanın doğal olanı kullanarak, doğal dönüştürmeden yaptığı iletişim teknolojiyle aracılanmamış iletişimdir.
2. Teknolojiyle aracılanmış iletişim: Bu grup, beynimizin, kulağımızın uzantısı olan araçları kullanarak yaptığımız iletişim çeşitleridir.

Diğer popüler iletişim tarzları ise şöyledir:

• Kişinin kendisi ile iletişimi
• Kişiler ötesi iletişim
• Kişiler arası iletişim
• Kamusal iletişim
• Elektronik iletişim

İletişim Tarzı

İnsanlar belli ilişki tarzlarına uygun iletişim tarzları geliştirirler. İlişki düşmancaysa iletişim tarzları da kavga, küsme, görmezlikten gelme; dostçaysa iletişim tarzı da dostluğu kuran ve geliştiren biçimlerde olur. Yani ne kadar çok türde insan ilişki biçimi varsa o kadar çok türde iletişim tarzı vardır.

İletişimle Üretilen ve İletişimsel Özellikler

İletişim bir gereksinim karşılamayla ilgili yapılan her şeyi içerir. Dolayısıyla, iletişim ile hayatın en küçük parçasından tümüne kadar her şeyiyle “maddi ve maddi olmayan hayatın kendisi” üretilir. Kısaca, iletişimle yaşam ve yaşam biçimleri üretilir. İletişim somut ilişkiyi anlatır ve insan faaliyetiyle bu ilişkinin yürümesi ancak iletişimle olabilir. İletişim olmaksızın maddi yaşam, yaşamın somut olmayanları üretilemez ve düşünceler, duygular, inançlar ve duygular üzerinde düşünme üretilemez.

İletişimle aynı zamanda hayatın gerçekleri hakkında sahte imajlar da üretilir. Özellikle günümüzde yaygın olarak iletişimde kelimelerden oluşan mesajlar yoluyla anlam üretildiği iddia edilir. Dolayısıyla, iletişimin amacı anlam üretimiyle özdeş tutulur. Amaç, anlam üretiminden geçerek sağlanmak istenenlerdir. Aslında, anlam kelimelerde değil, kelimeleri belli zaman ve yerde kullanan insan ilişkisindedir. Bir kavramın gerçek anlamını ancak ilişkide olanlar bilebilir.

Ayrıca iletişimde aşağıdaki noktalarda göz önünde bulundurulmalıdır.

• İletişimde güç ve güçsüzlük, iletişim ilişkisinin her safhasında ve anında zorunlu veya gönüllü katılma olarak kendini gösterir.
• Bir iletişimin olması için ille de bir mesajın gönderilmesi alınması veya bir mesaja yanıt verilmesi gerekmez.
• Çoğu iletişim ilişkileri sanki doğal olarak kendiliğinden oluyormuş gibi görünür.
• İnsan gününün büyük bir kısmını kendinin özgür iradesi dışında, kendi örgütlemediği zaman ve yerlerde geçirir.
• Mektup, broşür, televizyon, radyo ve duvar afişi, amaçlı bir (ekonomik, siyasal ve kültürel) iletişimi gerçekleştirmek için kullanılır fakat alıcı durumundaki insanlar bu mesaja rastladığı zaman, çoğu kez bu mesajı arayış içinde değildirler.
• İnsanlar arası iletişimde çıkar uyumsuzluğu olasılığı daima vardır.
• İnsan kendi hayatını kendisi “kendini içinde bulduğu koşullarda” üretir.