Sosyal Hizmet Yönetimi Dersi 2. Ünite Özet

Temel Kavramlar

Strateji, eldeki tüm kaynakları varılmak istenen emeğe varma yönünde uygun olarak düzenleme ve harekete geçirme sürecidir.

Strateji uzantılı kavramlar ise; süre, stratejik yönetim, stratejik plan, misyon, vizyon, hedef, paydaş, performans, performans kriterleri, kalite ve kalite yönetim sistemidir.

Strateji uzantılı kavramlar ise; süre, stratejik yönetim, stratejik plan, misyon, vizyon, hedef, paydaş, performans, performans kriterleri, kalite ve kalite yönetim sistemidir.

Kalite ise, ihtiyaçların karşılanabilme oranı iken; bir kuruluşu kalite açısından kontrol eden yönetim sistemine de kalite yönetim sisteme denmektedir.

Diğer yandan sosyal hizmet; koruyucu-önleyici, değiştirici-geliştirici ve tedavi edici fonksiyonlara sahip hem bir meslek hem de disiplindir. Sosyal hizmetler kavramı ise, bu mesleğin öngördüğü hizmetler bütününü açıklamaktadır.

Stratejik Yönetim Süreci

Günümüzde hem özel hem de kamu sektöründe ki kuruluş ve işletmelerin zaman, personel ve maddi kaynaklardan tasarruf edebilmek için planlı, programlı, düzenli, ölçülebilir ve izlenebilir yöntemlerle yönetilmesi gerekliliğinden dolayı; stratejik yönetim süreci yönetim sistemlerinin olmazsa olmazı haline gelmiştir.

Stratejik yönetimin özellikleri ise;

• Üst yönetimin görevi ve sorumluluğu altındadır.
• Kaynakların amaca uygun, dengeli kullanımını ve dağıtımını sağlar.
• Dış çevreden gelen tehditleri izler ve analiz eder.

Stratejik yönetim süreci ise, vizyon ve misyonun belirlenmesi, amaçların belirlenmesi, strateji geliştirme, geliştirilen stratejiyi uygulama ve elde edilen sonuçların değerlendirilmesinden oluşmaktadır. Elde edilen sonuçların değerlendirilmesi süreci; amaçların gerçekleşip gerçekleşmediğinin kontrol edilmesi ve gerçekleşmemiş amaçlar varsa düzeltici faaliyetlerin başlatılması açısından önem taşımaktadır.

Stratejik Analiz

Stratejik analiz, kuruluş amaçlarının yeniden tanımlanmasını, bu amaçlara ulaştıracak stratejilerin belirlenmesini ve dış çevre ile kuruluşun incelenmesine yönelik çalışmaları içermektedir. Stratejik analiz üç boyutta incelenmektedir. Bunlar;

1. İç çevre analizi
2. Dış çevre analizi ve
3. SWOT analizidir.

İç çevre analizinde, kuruluşa içeriden bakılarak; girdi, süreç ve çıktı açısından kuruluşun irdelenmesi yapılır ve kuruluşun güçlü ve zayıf yönleri ortaya çıkarılır.

Dış çevre analizinde, kuruluşun dışında kalan, kendisiyle ilgili fakat kontrol edemediği etmenler mevcut koşullar saptanarak ve geleceğe yönelik tahminde bulunularak tanımlanır. Dış çevre analizinde makro düzeydeki çevresel faktörlerin analizi PEST analizi olarak bilinir.

SWOT analizinde ise, güçlü ve zayıf yönler belirlenerek, iç ve dış çevreden kaynaklanan fırsat ve tehditler saptanır.

Sosyal Hizmetlerde Stratejik Yönetim Süreci

Ülkemizde sosyal hizmetlerin yönetim süreçlerine ilişkin tarihsel gelişime baktığımızda; ilk resmi girişimlerin daha çok sosyal yardım boyutunda olduğunu görmekteyiz.

1863 yılında ilk ıslahhane Müslüman ve gayrimüslim kimsesiz çocukların sokaklarda başıboş gezmelerini engellemek amacıyla açılmıştır. Daha sonra 1877 yılında çıkan Osmanlı- Rus savaşı sonrasında İstanbul sokaklarında evsiz, kimsesiz, yaşlı, çocuk, engelli ve dilenci sayısının artması sonucunda 1896 yılında II. Abdülhamit tarafından Darülaceze kurulmuştur.

Osmanlı imparatorluğunun son yıllarının savaşlarla geçmesinden dolayı, 1917 yılında kurulan Himaye-i Etfal Cemiyeti, savaşlarda ailesini kaybeden çocukları korumak amacıyla çalışmalara başlamıştır. Bu cemiyet 1935 yılında Türkiye Çocuk Esirgeme Kurumu adını almış, 1937 yılında da kamu yararına faaliyet gösteren bir kurum statüsüne kavuşmuştur.

1949 yılında kabul edilen 5387 sayılı Kanun’la korunmaya muhtaç çocukların tanımı yapılmıştır. 1957 yılında kabul edilen 6972 sayılı Kanun’la ise korunmaya muhtaç çocuklarla ilgili hizmetlerin “Korunmaya Muhtaç Çocukları Koruma Birlikleri’nce yürütülmesi kararına varılmıştır.

1951 yılında kabul edilen 7355 sayılı Kanun’la “Sosyal Hizmet Akademisi” kurulmuş ve sosyal hizmet alanında dört yıllık bir yükseköğretim kurumu olarak eğitim vermeye başlamıştır.1963 yılında kabul edilen 225 sayılı Kanun’la Sosyal Hizmetler Genel Müdürlüğü kurulmuştur. 1983 yılında kabul edilen 2828 sayılı Kanun’la Türkiye’de ki farklı kurumların sorumluluğunda bulunan sosyal hizmetler tek bir çatı altında toplanmıştır.

2011 yılında kabul edilen 633 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı kurulmuş, sosyal hizmet ve sosyal yardım alanında hizmet veren kamu kurumlarının hepsi bu bakanlığın çatısı altında toplanmıştır.

Son yıllarda ise sosyal hizmet ve yardımların bir bütün olarak hak sahiplerine ulaştırılması yönünde geliştirilen stratejik amaçlar doğrultusunda bir yönetim ve bütçe yapılanmasına gidilmiştir.

Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı (ASPB) Stratejik Planlama Sürecinde Uygulanan Yöntemlere değinmek gerekirse; 5018 sayılı Kamu Mali Yönetimi ve Kontrol Kanunu, Kamu İdarelerinde kaynakların etkili, ekonomik ve verimli kullanılmasının sağlanması amacıyla performans yönetim anlayışını getirmiştir. Bu anlayışla tüm kamu kurum ve kuruluşlarında stratejik plan hazırlamak zorunlu hale gelmiştir.

Bu bağlamda 2011 yılında kabul edilen 633 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile kurulan Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı da 2012 yılında hazırlanmış olup, halen yürürlükte olan ve 2013 – 2017 dönemini kapsayan Stratejik Planında; kalkınma planları, programlar, ilgili mevzuat ve benimsedikleri temel ilkeler çerçevesinde geleceğe ilişkin misyon ve vizyonları oluşturmuş, stratejik amaçlar ve ölçülebilir hedeflerini saptamıştır.

ASPB’de planlama süreci planlama çalışmalarının başlatıldığı 2011/ 2 tarih ve sayılı bir İç Genelge ile başlamıştır. Bu genelge doğrultusunda çalışmaların yürütülebilmesi için Strateji Geliştirme Başkanlığı bünyesinde Stratejik Plan Koordinatör Birimi, Stratejik Planlama Ekibi, Stratejik Planlama Alt Ekipleri ve Stratejik Planlama Üst kurulu oluşturulmuştur.

Stratejik planlama sürecinin iyi yönetilmesi amacıyla ekibin gelişimini destekleyecek ve ortak dili sağlayacak eğitim programları düzenlenmiştir. Mevcut durum analizi kapsamında, kurumun tarihçesi, görevleri, organizasyon yapısı ve ilgili mevzuat ile birlikte insan kaynakları, finansman kaynakları, bilgi iletişim teknolojileri ve yürütülmekte olan projeler incelenmiştir. Aynı zamanda Stratejik Planlama Ekibi ile uygulamalı çalışmalara da yer verilmiştir. İç ve Dış Paydaşların planlama sürecine katılımlarının sağlanması ve görüşlerinin plana yansıtılması amacıyla birtakım çalışmalar gerçekleştirilmiştir.

Bu çalışmalardan sonra, Stratejik Plan Koordine Birimi yürütücülüğü ile katılımcıların önerilerini almak amacıyla çalıştay düzenlenmiştir. Ardından Stratejik Planlama Ekibi içerisinden seçilen bir komisyon tarafından Müşteri/Paydaş Nihai Raporu, Bakanlık Hizmetleri Nihai Raporu ve SWOT Analizi Nihai Raporu hazırlanmıştır. Yine aynı komisyon tarafından yapılan çalışmalarla stratejik plan hedefleri belirlenmiştir. Bu çalışmalardan sonra birimlerin gösterge hedef değerlerini tespit etmelerinin ardından Stratejik Plan Taslağı Üst Kurulun onayına sunulmuştur.

Sonuç olarak yapılan bu çalışmalarla Stratejik plan hazırlanmış ve üst yönetimin onayı ile nihai hailini almıştır.

Aile Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı Stratejik Planı (2013-2017)

ASPB Stratejik Planı (2013-2017) 10 bölümden oluşmaktadır. Bu bölümler, Giriş, Stratejik Planlama Süreci, Uygulanan Metodlar, Durum Analizi; Misyon, Vizyon, Değerler ve İlkeler; Amaç, Hedef ve Performans Göstergeleri, Bakanlık Stratejileri, 2023 Vizyonu, Amaç ve Hedefler, İzleme ve Değerlendirmedir.

Yukarıda genel hatlarıyla açıklanan Bakanlık Stratejik Planlama Süreci, Uygulanan Metodlar ve içinde tarihsel gelişimin de olduğu mevcut Durum Analizi, Giriş bölümüyle birlikte aslında Planın ilk dört bölümünü oluşturmaktadır.

Konunun içeriği açısından, özellikle kurumun SOT(GFT) Analizinden; yani Güçlü Yönler, Zayıf Yönler, Fırsatlar ve Tehditler(GFT)’den söz etmek gerekmektedir. Stratejik yönetim anlayışının temel taşlarından biri olan katılımcılık felsefesi kapsamında Bakanlığa ait GFT Analizi yapılırken öncelikle iç ve dış paydaş ortak akıl platformlarından çıkan sonuçlardan yararlanılmıştır. Buna göre, yapılan Paydaş Analizi çalışması ile Paydaşların kurum hakkındaki görüş ve düşünceleri öğrenilmiş, kurumdan beklentileri saptanmış, kurum süreçlerinde aksayan yönler tespit edilmiş, GFT Analizine paydaşların katkısı sağlanmış ve kurumun amaç ve hedeflerinin belirlenmesinde yol gösterici olmuştur. Bakanlığın Güçlü Yönler”i belirlenirken “Hukuksal Güç”, “Hizmet ve Organizasyon”, “Personel”, “Bütçe”, “Paydaşlarla Çalışabilme”, “Hizmet” ve “Teknoloji” kriterleri açısından başlıklar oluşturulmuştur. Zayıf Yönlerde ise; Hukuksal Güç, Operasyon ve Organizasyon, Personel, Bütçe, Paydaş Odaklılık, Teknoloji ve Bilgi, Strateji, Fiziksel Kaynaklar, Kurum Kültürü ve İnsan Kaynakları kriterleri yer almıştır.

Stratejik Plan’da Bakanlığın Misyonu, “Birey, aile ve toplum refahını arttırmak amacıyla dezavantajlı kesimler öncelikli olmak üzere tüm toplumu hedefleyen katılımcı anlayışla, adil ve arz odaklı bütüncül sosyal politikalar üretmek, uygulamak ve izlemek.” olarak belirlenmiştir. Bakanlığın Vizyonu ise; “Türkiye’nin 2023’e doğru tarihsel yürüyüşünde, mutlu birey ve güçlü ailelerden oluşan müreffeh bir toplum için, zamanın ruhunu yakalayan, değişimi yönetebilen ve buna yönelik dönüşümü gerçekleştiren, sosyal riskleri önleyici sosyal politikalar geliştiren ve uygulayan bir bakanlık olmak.” şeklinde belirlenmiştir. Değerler ve İlkeler bölümüne gelince; bunlar Hesap verilebilirlik, Güvenilirlik, İşbirliğine açıklık, Hizmet alan (müşteri) odaklılık, Erişilebilirlik, Akılcıbilimsel, Tarafsızlık, Duyarlılık, Yenilikçi ve gelişime açık, Hak temellilik, Hukuka ve millî manevi değerlere bağlılık, Performans odaklılık ve Yerindelik olarak Plan’da yer almıştır.

Amaç, Hedef ve Performans Göstergeleri bölümünde, Stratejik Planı kapsayan dönem olarak(2013-2017), stratejik alanlara ilişkin 6 Amaç ve toplam 32 Hedef belirlenmiştir. Söz konusu amaçlar aşağıda verilmektedir.

• Ülkenin ihtiyaçlarına yönelik yeni sosyal politikalar geliştirmek ve model oluşturmak
• Birey ve aileyi güçlendirmek, toplumu bilinçlendirmek
• İhtiyaç sahiplerinin tespit edilmesinde ve değerlendirilmesinde etkinliği ve erişilebilirliği arttırmak
• Koruma,bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini hizmet alan odaklı geliştirmek ve kalitesini yükseltmek
• Hizmetleri izleme, değerlendirme ve denetleme faaliyetlerini etkin hale getirmek
• Kurumsal yapıyı geliştirmek ve güçlendirmek

Tüm bunlarla birlikte stratejiler bölümünde, Bakanlığın hazırladığı beş stratejinin (projenin) Stratejik Plan süresi içerisinde hayata geçirilmesi öngörülmektedir. Bu stratejiler;

1. Sosyal Hizmet Merkezi (SHM) projesi
2. Aile Sosyal Destek Projesi (ASDEP)
3. Bütünleşik Sosyal Yardım Hizmetleri Projesi
4. Aile ve Sosyal Politikalar Bilgi Sistemi Projesi
5. Evde Bakım Hizmetleri Projesi: Bu proje kapsamında Evde Bakım Uygulamaları şu şekildedir;

• Çocukların öz ailesi ya da akrabası yanında desteklenerek bakımı
• Evlat edindirme yolu ile aile yanında bakım
• Koruyucu aile yanında bakım ve
• Engelli evde bakımı

Stratejik planların başarı ile gerçekleştirilmesinde performans ölçümlerinin rolü çok önemlidir. Buna göre, Bakanlığın 2013-2017 Stratejik Planı ile ilgili izleme ve değerlendirme sistemi oluşturulmuştur. Bu bağlamda ölçülmek istenen olgular şunlardır:

• 2013-2017 Stratejik Plan’ın, stratejik amaç ve hedeflerin yıllık ve beş yıllık başarısı
• Yıllık performans programlarının başarısı
• Harcama birimlerinin stratejik hedefler boyutunda başarısı
• Başarısız olunan hedefler, nedenler ve iyileştirmeye ihtiyaç duyulan alanlar

Türkiye’de Bakım ve Sağlık Alanında Kalite Çalışmaları

Sosyal hizmetlerin görev alanına giren hasta, engelli, yaşlı birey ve ailelerin kaliteli sağlık ve bakım hizmetlerine ulaşmasını sağlamak amacıyla Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı’nın “Bakım Hizmetleri Kalite Standartları” ve Sağlık Bakanlığının “Hastane Hizmetleri Kalite Standartları ”çalışmaları bulunmaktadır. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı (2013-2017) Stratejik Planında; koruma, bakım ve rehabilitasyon hizmetlerini “hizmet alan odaklı” geliştirme ve kalitesini yükseltme, bakım hizmetlerinde yeni modellere geçme, evde bakım ve kurumsal bakım hizmetlerinin gelişimini sağlama hedefleri bulunmaktadır.

Stratejik amaçlar doğrultusunda, SHÇEK (Sosyal Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu) zamanında başlatılan “Toplam Kalite Yönetimi” çalışmaları temelinde, 2013 yılında “Bakım Hizmetleri Kalite Standartları” (BHKS) çalışmaları başlatılmış, aynı yıl, ASPB- Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğüne bağlı Kalite Geliştirme Dairesi kurulmuştur. Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığının; bakım ihtiyacı bulunanlara sunulan süreli ve sürekli bakım hizmetlerinin kaliteli, sürdürülebilir, aynı zamanda izlenebilir ve ölçülebilir olması esas alınarak “Bakım Hizmetleri Kalite Standartları” oluşturulmuştur. “Bakım Hizmetleri Kalite Standartları” çalışmaları tamamlanmış, fakat kalite standartlarının uluslararası akreditasyon sistemlerince kabul edilmesi ve uluslararası bakım hizmetleri ile uyumlandırılması çalışmaları devam etmektedir.

Bakım Hizmeti Kalite Standartları uygulama esasları;

• Hizmet alanın ve hizmet verenin memnuniyet ölçümleri
• Kuruluşların öz değerlendirmeleri
• İyileştirmelerde süreç yönetimi
• İzleme ve değerlendirme
• Puanlama/Belgelendirme
• Ödemeler ile ilişkilendirme

üzerine kurgulanmıştır.

Benzer çalışma, Sağlık Bakanlığının; “Sağlıkta Dönüşüm Programı’nın ana hedeflerinden biri olan “nitelikli ve etkili sağlık hizmetleri için kalite ve akreditasyon” hedefi çerçevesinde Mayıs 2007 tarihinde başlatılan kalite çalışmalarıdır. Sağlık Bakanlığı Merkez Teşkilatı bünyesinde, 2012 yılında, Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü çatısı altında “Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı” kurulmuştur. Sağlıkta Kalite ve Akreditasyon Daire Başkanlığı;

• İnsan sağlığını odak noktası yapma,
• Sağlıkta hizmet kalitesininstandartlarını yükseltme
• Faaliyetlerinde hasta ve çalışan güvenliğini sağlama
• Sağlığın tüm paydaşları ilebirlikte hareket etme
• Dinamikyapısıyla yeniliklere öncülük etme, ilkeleri çerçevesinde sağlık

hizmetlerinde kalite standartları geliştirme, kalite değerlendirme, kalite eğitimleri, uluslar arası çalışmalar ve sağlık kurumlarının akreditasyonu alanlarında faaliyetlerini yürütmektedir. Sağlık Bakanlığı, “Sağlık Hizmetleri Kalite Standartları’nın uluslararası tanınırlığının sağlanması için ISQua’ya başvurmuş ve 2013 yılında onay almıştır.