Radyo ve Televizyon Programcılığının Temel Kavramları Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

Televizyon yayınlarını alabilen cihazlar çeşitlenmişse de televizyonun işlevleri gibi program türleri de değişmemiştir. Ancak artık, iletişim araçlarının etkileşimlilik özelliğinin de bulunması nedeniyle, programların içeriklerine izleyicinin etki edebilmesinin önü açılmıştır.

Kayıt cihazlarının çoğalması, izleyicilerin gönderdiği içerikler ile yayın yapan kanalların ortaya çıkmasına ortam veriyor olsa da, bu durum program türlerinin sınıflandırılmasına köklü bir değişime neden olmamıştır. Öte yandan yayınların ve dolayısıyla program üretiminin çoğalması program yapılarının çeşitlenmesi, türleri birbirinden kesin çizgilerle ayırmayı zorlaştırmaktadır.

Televizyon Yayıncılığında Program Kavramı

Televizyon programı; hedeflenen izleyici grubu belirli, amaçlar doğrultusunda hazırlanan, belirlenmiş yayın kuşaklarında, çoğunlukla bedeli karşılığı yayınlanan, televizyon tekniklerine, diline ve anlatı yapısına uygun olarak, yasal, dürüst ve etik ilkelerle üretilen, televizyon metinleri olarak da tanımlanabilmektedir.

Televizyon programları; saati, konusu, işlevleri, izleyici kitlesinin yapısı, izleyici kitlesinin özellikleri ve yayın içeriği bakımından anlatı akışkanlığının korunduğu türlere ayrılabilmektedir.

Televizyon Yayıncılığında Program Türlerinin Sınıflandırılması

Tür kavramı, tüm sanatsal faaliyetler için kullanılabilir. Kitle iletişim araçlarında, benzer şekilde yapılandırılan, genel kategorileri adlandırmak için de tür kavramını kullanmak mümkünüdür. Radyo, sinema, gazete vb. gibi diğer kitle iletişim araçlarında olduğu gibi, televizyonda da tür kavramı; ortak yönler bulunarak yapılan kümelendirmeler sonunda ortaya çıkan bölümleri anlatır.

Televizyon programlarının sınıflandırılması, Türkiye’de olduğu gibi, diğer ülkelerde de benzer şekilde yapılmaktadır. İletişim komisyonları, kurullar ve yayın kuruluşları televizyon programlarının sınıflandırılmasını, o ülkenin toplumsal gereksinimlere göre sınıflandırabilmektedir.

Avrupa Yayın Birliği EBU (Europe Broadcast Union) ise radyo ve televizyon programları için temel alınabilen bir program sınıflandırması önermiştir. Avrupa Yayın Birliği’nin sınıflandırma sistemine göre; program konuları sekiz farklı başlık altında belirlenmiş, her konu başlığı alt türler şeklinde ayrıntılandırılmıştır. Bunlar;

• Kamusal konular,
• Bilim ve insanlık,
• Müzik,
• Drama,
• Güzel sanatlar,
• Yaşam felsefesi,
• Spor,
• Boş zaman ve hobiler,
• Eğlence,
• Folklor ve insan odaklı programlar,
• Karışık konular ve
• Diğer türlerden oluşmaktadır.

Türkiye için program türlerine ilişkin sınıflandırmayı yönetmeliğe göre yapılan tanımlar çerçevesinde radyo televizyon yayınlarını düzenlemek ve denetlemekle görevli özerk bir kuruluş olan Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) İzleme ve Değerlendirme Merkezi Başkanlığı yapmaktadır. Yönetmelik, içerik bakımından ortak özelliklere sahip radyo ve televizyon programlarını, yayın türü olarak tanımlar.

Bu tanımdan yola çıkarak, programlar aşağıdaki gibi sınıflandırılmaktadır:

• Haber ve haber programları,
• Spor programları,
• Kültür programları,
• Dini ve moral programlar,
• Eğitim programları,
• Bilgilendiren/eğlendiren programlar,
• Gerçek insan yaşamından yola çıkılarak hazırlanan programlar,
• Dramatik programlar,
• Müzik programları,
• Eğlence programları,
• Program tanıtımları,
• Reklamlar,
• Diğer türler.

Televizyon Yayıncılığında Program Türlerinin Temel Özellikleri

Televizyon kanalları yayın yapabilmek ve yaptıkları yayınları izletebilmek için ister kamusal yayıncılık, ister tematik yayıncılık, ister ticari yayıncılık yapsınlar, yayın yaptıkları izleyicilerin cinsiyet, yaş, eğitim, yerleşim yeri, meslek, sosyo-ekonomik seviye gibi özelliklerini dikkate alarak, değişik sürelerde çok sayıda program yayınlarlar.

Haber ve Haber Programları

Haber Programları, kamuoyunun bilgi edinme gereksinimini karşılamak amacıyla yapılır. Olay, konu ve gelişmeleri ele alan ve gereğinde değerlendiren; olağandışı durumlar dışında belirli yayın gün ve saatinde ve genellikle belirli bir süreyle sınırlı olarak, düzenli biçimde izleyicilere sunulan program türü olarak tanımlanabilir.

Haber verme işlevini gerçekleştiren başka program türleri de vardır ancak, bu, özellikle haber ve haber programlarında daha fazla ön plana çıkmaktadır. Televizyon haber bültenlerinin ve haber programlarının tarafsızlık, gerçeklik ve doğruluk ilkelerine bağlı olması gerekliliği yönetmelik tarafından belirtilmiştir. Bunun yanında, yayınlarda, izler kitlenin kanaat oluşumunun özgürlüğünü sağlamak amacıyla, haber ve yorumun birbirinden ayrılması şartı konmuştur. Televizyon yayıncılığında haber program türleri;

• Haber bülteni,
• Hava ve yol durumu,
• Ekonomi bülteni,
• Haber programları,
• Yorum programları ve
• Güncel programlardan oluşmaktadır.

Spor Programları

Evrensel kültürün bir parçası, farklı kültürlerdeki insanları birleştiren önemli bir birleştirici olan sporun çok çeşitli dalları bulunur. Televizyon yayınlarında her ne kadar popüler olanlar öncelikli olarak yer alsa da,

Türkiye’de ve dünyada sadece sporun çeşitli alanları ile ilgili yayınları yapan tematik kanallar da bulunmaktadır. Spor programları yeni iletişim teknolojilerinin de getirdiği olanaklardan yararlanmaktadır.

Spor programlarında karşılaşmalar, stüdyo çekimi yapılan programlara göre daha fazla kamera ile çekilebilmektedir. Sporun çeşitli alanları ile ilgili yapılacak programlar, haberler, sporun doğasında olduğu gibi hareketli bir tempoyu gerektirebilmektedir. Spor programları da kendi içinde alt türlere ayrılmaktadır:

• Spor bülteni,
• Spor karşılaşmaları,
• Spor haber programları,
• Spor belgeselleri,
• Spor magazin programları ve
• Spor eğitim programları bu sınıflandırma içerinde yer almaktadır.

Kültür Programları

Radyo ve Televizyon Yayınlarının Esas ve Usulleri Hakkında Yönetmelik’e göre; yayınlarda yer verilmesi gerekli programlardan biri de kültür programlarıdır. Haftalık yayın süresinin en az %5'inin bu programlara ayrılması zorunluluğu bulunmaktadır. Kültür programları;

• Belgeseller,
• Bilgi-kültür yarışmaları,
• Sanat programları,
• Sohbet programları ve
• Gösteri sanatı ile ilgili programlar olarak alt sınıflara ayrılabilmektedir.

Belgeseller; sinemanın bir türü olarak doğmuştur. Konusunu ve materyalini gerçek olaylardan, kişilerden veya doğadan alabilmektedir. Olayı kendi doğal çevresi ve akışı içinde görselleştirebileceği gibi, buna en yakın biçimde sonradan kurulmuş düzenlemeler içinde, canlandırmalar ile de işleyebilmektedir. Belgeseller, ele aldıkları konulara göre;

• Haber filmi,
• Doğa belgeselleri,
• Toplumsal içerikli belgeseller,
• Tanıtım-reklam amaçlı belgeseller gibi farklı alt türlere ayrılmıştır.

Din ve Moral Programları

Din ve Moral programları sınıflandırmasındaki moral kelimesi hem kişilerin ruhsal gücü anlamına gelerek, maneviyatı hem de ahlakı temsil etmektedir. Bireyler iyi ve kötüyü, doğru ve yanlışı, güzel ve çirkini, dünya ve ahreti, ahlaklı olmayı, inancı, en küçük sosyal birim olan aile içinde öğrenmeye başlarlar. Bu program türü;

• Dini tören yayınları,
• Dini ve moral sohbet programları,
• Dini eğitim programları gibi alt türlerle izleyicilere ulaşmaktadır.

Eğitim Programları

Eğitim programları televizyonun temel işlevlerinden birini yerine getirmektedir. Eğitim programları aracılığı ile izleyiciyi herhangi bir konuda doğrudan eğitmek amaçlanmaktadır. Eğitim Programlarının temel amacı, toplumun eğitilmesi, bilgi ve kültür düzeyinin arttırılmasıdır.

Toplumu oluşturan fertlerin sosyal ve kültürel olarak gelişmesine katkıda bulunmak ve sosyal, kültürel, ekonomik ve hukuki gelişmeler hakkında bilgi sahibi olmalarını sağlamak amacıyla oluşturulan, konuları, sunuluşları, biçim, metot ve teknikleri bakımından eğitici öğeleri içeren programlardır. Televizyonda yayınlanan eğitim programları;

• Çocuk programları,
• Örgün eğitim programları,
• Yaygın eğitim programları,
• Eğitim spotları,
• Bilgi-beceri programları,
• Sağlık programları ve
• Gençlik programları alt türleri şeklinde sınıflandırılabilmektedir.

Bilgilendiren/Eğlendiren Programlar

Eğlendirirken bilgilendirmeyi amaçlayan programlardır. Öncelikli amacı bilgilendirmek olan bu programlarda bilgiyi eğlence unsurlarını kullanarak aktarmak amaçlanır. Bilgilendiren/eğlendiren program türünün alt sınıflarında;

• Kuşak programlar,
• Yaşam tarzı ve eğilimleri ile ilgili programlar ve
• Yarı belgesel gibi alt sınıfları bulunmaktadır.

Gerçek İnsan Yaşamından Yola Çıkılarak Oluşturulan Programlar

Gerçek yaşam hikâyelerinden yola çıkılarak oluşturulan program türüdür. Programın ayırıcı biçimsel özelliği, bir anlatıcı aracılığıyla yapımının gerçekleştirilmesidir. Bu program türü;

• Reality show programları,
• Direnç yarışmaları ve
• Gerçek yaşam hikâyelerinden oluşan programlar olarak alt türelere ayrılmaktadır.

Dramatik Programlar

Dramatik eserler, içinde gerilim, çatışma gibi olaylar bulunan, insan ilişkileri ile gelişen, coşku ve acıma duygularını kamçılayan olay örgülerine sahiptir. Televizyon yayınları için yapımı gerçekleştirilen programlar da dramatik oyunlaştırılmış hikâyelerden oluşturulmaktadır. Bu program türüne drama programları denilmektedir. Televizyon yayınları için gerçekleştirilecek dramatik programlar;

• Dramatik diziler,
• Çizgi filmler,
• Dramatik belgeseller ile
• Sinema ve televizyon filmleri olarak alt türlere ayrılmaktadır.

Müzik Programları

Müzik ile ilgili bilinç oluşturmak ve müziği, kaynaklandığı kültürü ile birlikte aktarma amacı taşıyan ağırlıklı unsuru müzik olan program türüdür. Program içeriği ağırlıklı olarak müzik olan yapımlarda müzik türü hakkında bilgi vermenin de amaçlanması gereklidir. Televizyonda yayınlanan müzik programları;

• Türk halk müziği programları,
• Türk sanat müziği programları,
• Popüler müzik programları,
• Video-klip yayını ağırlıklı programlar,
• Çoksesli müzik programları,
• Konser yayınları ve
• Müzik sohbetleri gibi alt türlere ayrılmaktadır.

Eğlence Programları

İzleyici kitlesinin eğlenme gereksinimini karşılamak için hazırlanan programlardır. Öncelikli amacı televizyon yayınlarının temel işlevlerinde olan amacı eğlendirme işlevini yerine getirmektir.

RTÜK sınıflandırmasına göre; müzik, yarışma, güldürü niteliğinde kısa oyun (skeç), parodi, pantomim, müzikli tiyatro, halk dansları ve folklorumuz içinde yer alan eğlence unsurları ve modern danslar, mizah, çizgi film, sirk gösterileri, illüzyon gibi türlerin bir veya birkaçından oluşan program türüdür. Bu tür programlara izleyiciler de gerek stüdyo ortamında gelerek gerekse iletişim araçları ile seyirci ya da yarışmacı olarak katılabilmektedirler.

Bu program türü içerisinde bulunan programlar şunlardır:

• Magazin programları,
• Blok eğlence programları,
• Dramatik öğeler içeren eğlence programları,
• Yarışmalar,
• Gösteriler ve
• Talk showlar.

Program Tanıtımları

Yayıncı kuruluşun, televizyon yayın akışı içinde yer alacak programlarının konusunu ve özelliklerini tanıtmak, yayın günü ve saatini duyurmak ve hatırlatmak üzere, izlenmesini teşvik etmek amacıyla yaptığı yayın türüdür.

Reklamlar

Radyo Televizyon Üst Kurulu (RTÜK) İzleme ve Değerlendirme Dairesi Başkanlığı’nın televizyon programlarının sınıflandırmalarına yönelik kılavuzda, reklam;

• Bir ürün veya hizmetin, alım, satım veya kiralanmasını geliştirmek,
• Bir amaç veya düşünceyi yaymak veya
• Reklamcının istediği başka etkileri oluşturmak amacıyla ücret veya benzer bir karşılık ile iletim zamanı tahsis edilen kamuya yönelik duyurular olarak tanımlanmıştır.

Aynı kılavuzda, televizyonda yayınlanan reklam türleri:

• Kuşak reklamlar,
• Özel tanıtıcı reklam programları ve spot reklamlar,
• Doğrudan satış reklamlar,
• Çerçeve, logo, altyazı, bant reklamlar,
• Sanal reklam ve
• Program desteklemesi olarak sınıflandırılmaktadır.

Diğer Tür Programlar

Diğer tür programlar olarak yapılan sınıflandırmanın içinde;

• Önemli olayların naklen yayınları,
• Yayını bir defaya mahsus münferit programlar gibi yapımlar bulunur.