Maliye Politikası 1 Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

İradi maliye politikaları hangi unsurları kapsamaktadır?

İradi maliye politikaları, bir ekonomide talebi yönlendirmek veya istikrar sağlamak amacıyla siyasal otoritenin iradi kararlar almasıdır. Bir ekonomide ekonomik istikrarın sağlanması amacıyla uygulanacak iradi maliye politikaları, ekonomideki dalgalanmaları önlemek için bir araç olarak kullanılan kamu harcamaları ve gelirlerinde yapılması gereken değişiklikleri kapsar. İradi maliye politikasının temel özelliği bir ekonomide istikrarı sağlamak için alınması gerekli bu önlemlerin maliye politikasını yürütmekle yetkili siyasi karar birimlerinin takdirine dayanmasıdır.

İradi maliye politikalarının başarısını etkileyen temel faktörler nelerdir?

İradi maliye politikaları, bir ekonomik sorun ortaya çıktığında tasarlanıp karara bağlanır ve uygulanır. Bu yönüyle, iradi politikaların başarısını etkileyen iki temel faktör vardır:

• Ekonomik tahminlerin doğruluğu
• Gecikmeler sorunu.

Gecikmeler sorunu kaç aşamalı olarak karşımıza çıkar?

Maliye politikasında gecikmeler sorunu, ekonomik sorunların zamanında tahmin ve
teşhis edilmesi ile uygulamaya başlanan politikanın zamanında sonuç verebilmesine ilişkindir. Gecikmeler sorunu üç aşamalı olarak karşımıza çıkabilir: Tanıma gecikmesi, uygulama gecikmesi ve tepki gecikmesi.

Tanıma gecikmesi nedir?

Tanıma gecikmesi, bir ekonomide herhangi bir sorunun ortaya çıkışı ile bir mali işlem için harekete geçme kararı arasındaki gecikmedir.

Uygulama gecikmesi nedir?

Uygulama gecikmesi, bir maliye politikası paketi için harekete geçme anı ile bu paketin uygulamaya başlanması arasındaki gecikmedir.

Tepki gecikmesi nedir?

Tepki gecikmesi, bir maliye politikası işleminin uygulamaya konulması ile beklenen
sonucu vermesi arasındaki gecikmedir.

Otomatik istikrar sağlayıcı nedir?

Otomatik istikrar sağlayıcılar, hiçbir iradi karara gerek kalmadan durgunluk döneminde bütçe açığı veya enflasyon döneminde bütçe fazlası yaratarak ekonomide istikrar sağlayan mekanizmalardır.

İşsizlik sigortası ödemelerinin yapılması veya yapılmaması daralma veya genişleme dönemlerinde otomatik olarak nasıl bir istikrar sağlamaktadır?

Daralma döneminde işsiz kalanlara verilen işsizlik sigortası ödemeleri bu talep daralmasını bir ölçüde telafi edebilir. Genişleme döneminde ise enflasyon sorunu ortaya çıktığı için talebin kısılması gerektiğinden, iş bulanlara işsizlik sigortası ödemelerinin yapılmaması ve tersine çalışanların işsizlik sigortası primi ödemesi nedeniyle aşırı talep artışı bir ölçüde önlenmiş olacaktır.

Vergi gelirleri, otomatik istikrar sağlayıcı olarak nasıl tasarlanabilir?

Esnek bir gelir vergisinin varlığı hâlinde, enflasyonist dönemlerde artan parasal gelirler nedeniyle vergi gelirleri artacak, aşırı talep artışının bir bölümü ortadan kalkmış olacaktır. Durgunluk döneminde ise gelir düşüşünden daha fazla azalan vergi gelirleri nedeniyle, daralan talebin bir bölümü telafi edilmiş olacaktır.

Otomatik istikrar gücünün 0,60 olması ne anlama gelir?

Otomatik istikrar gücünün 0,60 olması, harcamalarda meydana gelen bir artışın yaratacağı etkinin %60'ının vergi sistemi tarafından emildiğini gösterir.

Kamu harcamaları ve vergiler, daralma ve enflasyonist ortamlardan nasıl etkilenirler?

Kamu harcamalarının talep arttırıcı özelliği olduğuna göre, durgunluk döneminde bu harcamaların artması, enflasyon döneminde ise bu harcamaların azalması gerekir. Tersine, vergiler özel sektör harcamalarını azalttığına göre durgunluk döneminde vergilerin azalması, enflasyon dönemlerinde ise vergilerin artması gerekir

İşsizlik sigortası nedir?

İşsizlik sigortası, çalışanların işsizlik sigortası fonuna prim ödemesi, işini kaybedenlerin ise bu fondan işsizlik tazminatı alması biçiminde gerçekleşir.

Kamu harcamalarının istikrar sağlayıcı özelliği, vergilerin istikrar sağlayıcı özelliğine göre neden daha düşüktür?

Kamu harcamalarının gelir düzeyine duyarlılığı daha az olduğundan istikrar sağlayıcı özelliği vergilerden daha düşüktür. Çünkü kamu harcamaları harcamacı kuruluşlara ayrılan ödeneklerle ve bu ödeneklerin siyasal süreçte onaylanması ile gerçekleşir. Her yılın sonunda, takip eden yılın ödeneklerinin belirlenmesi ile ortaya çıkan harcama kararları bu anlamda fazla esnek değildir.

Otomatik istikrar işlevi en güçlü olan kamu harcaması kalemi hangisidir?

Otomatik istikrar işlevi en güçlü olan kamu harcaması kalemi işsizlik tazminatıdır. İşsiz kalan insanlar, çalıştıkları süre ve bu sürede elde ettikleri gelirleri ile bağlantılı olarak bir miktar işsizlik tazminatı almaktadırlar. Bu ödemeler, daralan talebin bir kısmını telafi ettiğinden bir miktar genişletici etki yaratır. Ayrıca bu ödemeler, ilgili yasaya göre otomatik olarak yapıldığından, yılın herhangi bir döneminde işini kaybeden birisi işsizlik ödemesi için başvuru yapar ve mevzuata göre hak ettiği ödemeyi alır. Bu yüzden de işsizlik sigortası otomatik istikrar sağlayıcı bir özelliğe sahiptir.

Verginin esneklik değerinin sıfır olması ne anlama gelir?

Esneklik değerinin sıfır olması, gelir düzeyinde bir artış olduğu zaman, vergi hasılatında bir artış olmadığı anlamına gelir.

Bir vergi sisteminin esnek olması için vergi esnekliğinin kaç olması gerekir?

Bir vergi sisteminin esnek olduğunu söyleyebilmek için e >1 olması gerekir. Örneğin, e=1.5 olsun. Buna göre gelirde meydana gelen %1’lik bir artış, vergi gelirlerini %1.5 oranında arttırmış olacaktır.

Kişisel gelir vergisinin otomatik istikrar sağlayıcı olarak gücünü etkileyen başlıca faktörler nelerdir?

Bu faktörlerden bazıları; kişisel gelir vergisinin her çeşit kazancı vergilendiren genel bir vergi olup olmadığı, kişisel gelir vergisinin artan oranlılık derecesi, ekonomide vergi kaçakçılığının ne kadar yaygın olduğu ve verginin tahsil edilme biçimi şeklinde özetlenebilir.

Formül esnekliği yöntemi niçin uygulamada sınırlı kalmıştır?

Formül esnekliği yönteminin bir ekonomide istikrar bozucu etkilere karşı hemen tepki göstermesi gibi bir üstünlüğe sahip olmasına rağmen, ekonomik yapıdaki istikrarsızlık dinamiklerinin çokluğu ve karmaşıklığı ve tüm bu istikrarsızlık durumlarına uygun bir önlemler setinin önceden saptanmasının güçlüğü gibi nedenlerle uygulamada sınırlı kalmıştır.

Neden bazı iktisatçılar iradi makroekonomik politikalar yerine uzun dönemli mali kuralların varlığını savunmaktadırlar?

Kural taraftarları tahminlerin zorluğu ve gecikmeler sorunundan dolayı iradi politikaların başarılı olamayacağını savunmaktadırlar. Bilgi ve iletişim teknolojilerinin çok geliştiği günümüzde ekonomik aktörler küresel gelişmeleri kolay takip edebilmekte ve hızlı karar alabilmektedirler. Bu yüzden de ekonomik karar alıcıların geleceğe güvenle bakmaları ve belirsizlik içerisinde hareket etmemeleri için belirli kuralların güvenceye alınması gerekmektedir.

İradi politikalar siyasi açıdan hangi sebeplerden dolayı savunulmaktadır?

Siyasi açıdan bakıldığında iradi politikaları savunanlar, bunun demokrasilerin gereği
olduğunu savunurlar. Seçmen oyu ile iktidara gelmiş olan hükümetlerin, seçim sürecinde vaat ettikleri politikaları uygulayabilmeleri için iradi davranabilmeleri gerekir. Siyasal olarak hesap verme durumunda olan siyasal iktidardır ve uygulamaların kurallara bağlanması iktidarın hareket alanını daraltmak anlamına gelir.