Haber Toplama Teknikleri Dersi 3. Ünite Özet

Giriş

İnsan hayatında yakın ve uzak çevresinde olup bitenleri öğrenme ihtiyacındadır. Habercilik bu izleyici kitlesinin ilgisini dikkate alarak haber yapıp sunma amacı taşır. Neyin haber değeri taşıyıp neyin taşımayacağını bilmek bu açıdan çok önemlidir. Bir haberin bilinmeyenlerini formüle edebilmek için 5N ve 1K yani ne nerede ne zaman nasıl neden ve kim sorularının cevabı aranmalıdır. Editörler neyin haber olma şansı olacağını neyin olmayacağını sezerek dikkate değer olan haberle olmayanı ayırt edebilmektedir.

20.yy gazeteciliğin herkesçe yapılması mümkün olmayan bir meslek dalı imajı ile algıladığımız bir konumdaydı. Bu konumun en temel sebebi de neyin haber değeri taşıyıp neyin taşımadığını sezmenin mümkün olmamasından- bunun özel bir yeti sahibi olmayı önkoşul olarak algılatmasından kaynaklanmaktaydı. Gazetecilik tecrübesi ve birikimi haber değeri taşıyan konu ve kişilerin diğerlerinden ayrılmasında kolaylık sağlamaktadır.

Haber Değeri Kavramına Yaklaşımlar

Walter Lippman 1922 de haber değeri kavramını ortaya atan kişidir. Olayın ‘yayınlanmaya değer’lik hali- beklenmedik, alışılmadık, ilgi çekici olması veya olayın sürecinde tanınmış ünlü toplumsal çevresi olan kişi veya kişilerin okur veya izleyicinin habere bağlanmasına vesile olduğu söylenmiştir. Galtung ve Ruge ‘un haber seçimi değerlendirme dizgelerini şöyle güncellenmiştir:

• Güncellik
• Herkesi ilgilendirme
• Anlaşılabilir olmak
• Coğrafi ve kültürel yönlerden ilgi çekicilik
• Konunun talep edilebilir olması
• Olay devamlılığı -seri- özelliği
• Haberin belli bir kompozisyon içinde sunumu
• Seçkin ulus kişi vb ne göndermeler taşıması
• Kişiselleştirme
• Anilik ve beklenmediklik
• Sonuçları kötü olan durumlar

Kimi teorisyenler ise yukarıdaki dizge dışında iyi bir gazetecide bulunan haber kokusu alma veya sezgisel yaklaşımında haberlerin normal olaylar dışında seçilip sunulmasında yeterli olabildiği görüşündedir. Özellikle politik ve ideolojik sebeplerin konu ve içerik seçimini yönlendirdiğini belirtmişlerdir. Çevre, göçmenlik, endüstri, açlık, barış, tıbbi gelişmeler ve nükleer enerji insanların politik yaklaşımlarının temelini beslemek için kullandığı genel geçer başlıklar arasındadır.

Haber değerine dair bir diğer yaklaşım da Market ve Manipülasyon Modeli’dir. Haber seçiminde haber olacak konunun kamu çıkarları doğrultusunda bilgi vericiliği okur veya izleyicinin dikkatini toplaması gerektiği görüşü savunulmaktadır kuramcıları Tiffen, Cohen ve Young’dır.

Tiffen öne sürdüğü bir başka anlayış da ise gazetecinin patronu, idarecisi, reklam verenler, okur veya izleyici kitlesi, yasa koyucu ve düzenleyiciler ile arasında bulunan bir dizi yazılı olmayan uzlaşma ile bağlanmış olması konusundadır. Haber piyasa modeline göre seçildiğinde ise haber olacak konunun kamu çıkarı doğrultusunda yapılması gerekliliği öne çıkartılmıştır. Gazetecilerin çevrelerinde olan olaylara duyarsız kalmalarına sebep olacak anti demokratik tüm olaylar dışında her koşul belli bir düzeyde haber toplama aşamasında etkilidir. Altschull bu temel yaklaşımı şöyle sınıflandırmıştır:

1. Olay Merkezli: Ayna gibi özgüne sadık kalarak
2. Merkezi Rutinler: İşverenin etkisiyle farklılaştırarak
3. Gazeteci Merkezli: Kişisel farklılıklardan etkilenerek
4. Dış Etmenler: Kültür, gelenek, ekonomik güçler
5. Kamusal İlişki: Resmi yazı ve yönetmeliklerin getirdiği sınırlamalar
6. Tecimsel İlişki: Reklam veren, yayıncı kurum sahibi ve müttefiklerinin görüşlerine paralellik gerektiren sınırlamalar
7. Çıkar İlişkisi: Sermaye girişimci parti ve dini etkiler
8. Biçimsel Olmayan İlişki: Arkadaş yakın ve tanıdık gözetme.

Haber Değerleri

Haberlerde en çok bulunan ve ya bulunması önerilen başlıklar şöyledir:

Büyüklük

Yarattığı etkinin büyüklüğü ve ulaşacağı kitlenin genişliği haberin etki değerini ölçmede en önemli kriterdir.

Önemlilik

O an itibariyle önemlilik arz eden konu veya kişiye dair haberler işlenmeye değerdir.

Güncellik

Zamanlama ve geçerli olma durumu göz ardı edilmeden haberin yayınlandığı zaman hala gündemde olup olmayacağını hesap ederek sunmak mühimdir.

Yakınlık

Olayın gerçekleştiği yerin mekânsal olarak olayın haber yapılarak sunulacağı kitleye göre coğrafi olarak yakınlığı olayın etki açısını ilgilendireceği için önemlidir.

İlginçlik

Haberin ilgi çekiciliği ne kadar ve ilginç olup olmadığı konuyu seçerken dikkate alınır.

Ünlülük

Yazar, sporcu, politikacı gibi sosyal medyada ünlenmiş insanlara dair her türlü gelişme bilgilendirme kapsamında haber niteliği taşır.

Nadirlik

Az rastlanan durum ve olaylar popüler olan veya olmayan insanların başına gelmiş ise haberin paylaşılması haber değeri açısından önemlidir.

Olumsuzluk

Kötü haber iyi haberdir. Her türlü kötü haberin haber niteliği iyi haberlerin haber değerinden fazladır. Çünkü izleyici öncelikle kötü haberlere ilgi göstermekte merak etmekte gelişmeleri detaylıca görmek isteyebilmektedir.

Devamlılık

Sonuçlanmayan davalar uzayıp netleşmeyen gelişmeler vs gibi süreç alan ve belli bir izleyici grubunca takiplenmeye başlayan haberlerin belli bir kitleyi garanti altına almış olduğu için değeri vardır.

Uygunluk

Dini ve milli Bayramlar milliyet içeren hedef kitlesi kendince ayrılabilen haberlerdir. Bunlarda uygun yaş cinsiyet din vs ye göre değerli haber kapsamında sunulabilir.

Eğlence

Konser, sinema ve sergiler insanların takip ettiği ve bilmek istediği içeriklerdendir.

Kültürel Uygunluk

Yaşam şekli ve kültür yapısının çerçevesini belirlediği haberler toplumlar için ilgi çekici olur.

Görsel Çekicilik

Canlı yayınlar, resim fotoğraf ve videolarla desteklenen haberlerin izlenme ihtimali sade ve sığ haberlerden daha yüksektir.

Kişiselleştirme

Töre, namus, etnik ayrımcılık gibi ortak referans çerçevesinde tanıdık gelen unsurlara dair özdeşim kurulmaya uygun konuların haber değeri yüksektir.

Mizah

Komik veya eğlenceli olan yada sonu kara mizahla biten olaylara da habercilikte değer verilir.

Kompozisyon

Haberlerin belli bir denge taşıması sadece kötü ve negatif haberlerle veya sadece magazinsel ağırlıklı haberlerle doldurmaktan kaçınmak gereklidir.

Heyecanlılık

İnsanları heyecanlandıran korkutan sevindiren genel olarak duygusal iniş çıkışlar yaratan başlıklar yüksek haber değeri taşır. Sportif karşılaşmalar, ulusal başarılar sonu mutlu biten başarı öyküleri habercilerin sevdiği başlıklarıdır.

Cinsellik

Aşırı müstehcen olmayan örtülü ve ya yarı açık cinsellik mesajları sık sık kamuya açık alanlarda reklam ve haberlerde bulunmaktadır. Moda, sanat kültür temalı eserlerde örtülü cinsellik görmek mümkündür.