Temel Klinik Bilgisi Dersi 2. Ünite Özet

Sistemik Muayene

Anamnez, hastanın bakım besleme şartları ve hastanın şikâyeti hakkında hasta sahibinden bilgi almaktır. Hastanın muayenesi anamnez ile başlar. Daha sonra fiziksel muayene yapılır.

• Hayvanınızın hasta olduğunu nasıl anladınız?
• Hayvanınız ne zamandan beri hastadır?
• Son günlerde hastanızın bakım veya besleme şartlarında değişiklik yaptınız mı?
• Etrafımızda benzer belirtileri gösteren hastalar var mı?
• Hastanızı başka bir kimse muayene etti mi, ilaç uyguladı mı?

Fiziksel Muayene işleminde, hastanın bireysel özellikleri, Hastada Duruş, Yürüyüş ve Bilincin Değerlendirilmesi, Hastada Kondisyonun, Vücudun Tutuluşu ile Görünüşün Değerlendirilmesi, Gözün Dış Bakı ile Değerlendirilmesi, Mukozaların Muayenesi, Lenf Yumrularının Muayenesi, Vücut Sıcaklığının Ölçülmesi, Derinin ve Kıl Örtüsünün Muayenesi yapılabilmektedir.

Hastanın Bireysel Özellikleri: Hastanın ırkı, yaşı ve cinsiyetinin dikkate alınması; ırka özgü hastalıklar, gençlerde, erişkinlerde ve yaşlılarda sık rastlanan bozukluklar, dişi ve erkek üreme organlarında gözlenen bozukluklar, dişilerde gebelik durumunun hastalık ile ilişkisi hakkında akıl yürütme olanağını verir.

Hastada Duruş, Yürüyüş ve Bilincin Değerlendirilmesi: Ayakta duramama; halsizlik veya felç, beyin, omurga, omurilik, kas veya kemik yapıda yaralanmalar veya ciddi hastalık durumunu gösterir. Hastanın yürütülmesi ile beyin, omurilik ve çevre sinirlerin görevinde aksama olup olmadığı anlaşılır.

Hastada Kondisyonun, Vücudun Tutuluşu ile Görünüşün Değerlendirilmesi: Bu muayenede hastanın besi durumunun ve kilosunun normal olup olmadığı değerlendirilir. Vücudun tutuluşu ile ilgili olarak baş ve boynun tutuluş pozisyonu, sırt ve bel bölgesinin tutuluşu, karın bölgesinin genişliği ve çekikliği ile ayakların basış pozisyonu değerlendirilir. Baş ve boynun normalden aşağıda tutulması, ciddi hastalık durumunu, normalden yukarıda tutulması boyun kası ile ilgili hastalıkları veya nefes alma güçlüğünü, sırtın kambur tutulması göğüs bölgesi, bel bölgesinin kambur tutulması ise karın içi organları ile ilgili ağrıyı gösterir.

Gözün Dış Bakı ile Değerlendirilmesi: Bu muayenede; bakış tarzı ve gözün parlaklığı değerlendirilir. Sağlıklı hayvanlarda bakış canlıdır. Göz yuvarlağı parlak, göz kapağı hareketleri normal, görme normaldir.

Mukozaların Muayenesi: Mukozaların kırmızımsı görünüşü yangıya, soluk görünüşü anemiye, mavimsi renk oksijen yetersizliğine, sarı renk kanda sarılık maddesinin düzeyinin yükselmesine, kuruluk vücut sıvı kaybına, damarlanmanın artması kan dolaşımı ile ilgili hastalıklara işaret eder.

Lenf Yumrularının Muayenesi: lenf bezlerinin normalden büyük olması lenf sistemini etkileyen hastalıklara veya lenf bezine yakın bir organı etkileyen hastalığa işaret eder.

Vücut Sıcaklığının Ölçülmesi: Ölçme rektumdan yapılır. Hayvan türlerinde rektal vücut sıcaklığı aralığı genel olarak 38 – 39 santigrad derece (°C) aralığındadır. İstisna olarak koyun ve keçilerde normal üst sınır 40-40,5 °C, kanatlılarda 41°C’dir.

Derinin ve Kıl Örtüsünün Muayenesi: Deri ve kıl örtüsü, iç organ fonksiyonlarını, bakım-beslenme şartlarını ve kendi dokusunun sağlık durumunu gözle görülebilecek derecede yansıtabilen bir organdır.

Deri kazıntısı, kıl örnekleri, sürme preparatı, yüzeysel lezyonlardan svap alınması, biyopsi aleti ile derin doku örneklerinin alınması veya deri içine bazı alerjen madde uygulamaları ve diğer organlara yönelik rutin sistematik muayene, deride görülen hastalıkların nedenlerinin ve tanısının ortaya konulmasını veya tanının kesinleştirilmesini sağlar.

Ödem: Deri altında hücreler arası bağ dokuda kanın sıvı kısmının toplanmasıdır. Ödemli bölgeye parmakla bastırıldığında şişliğin hamur kıvamında olduğu görülür ve parmak izi uzun bir süre düzelmeden kalır.

Apse: Deri altında içinde irinle dolu şişliğin bulunmasıdır. Yeni oluşan apselerde bölge kızarıktır, parmakla muayenede şişlik kısmen esnektir, sıcaklık ve ağrı vardır. Eski apselerde parmakla muayenede şişlik sert, soğuk ve çevre dokulara yapışıktır.

Hematom: Deri altında kan toplanmasıdır. Başlangıçta ağrılı ve kısmen esnek bir şişlik gözlenirken şişlik daha sonra sert ve ağrısız hal alır.

Amfizem: Deri altına gaz veya hava toplanmasıdır. Parmakla muayenede çıtırtı sesi algılanır. Gaz mikroorganizmaların ürettiği gazdan ileri gelebileceği gibi solunum, sindirim veya ortam havasının deri altına sızmasıyla da ortaya çıkabilir.

Derideki sert şişlikler: Derideki bazı mantar veya tümörlerin oluşturduğu sert deri yüzeyinden yüksek lezyonlardır. Lezyon beyaz-kızarık, kahve-siyah renklidir.

Deride doku kayıplarının değerlendirilmesi: Sıyrık, travma nedeniyle deride oluşan yüzlek doku kaybıdır. Ülser, derideki derin doku kaybı sonucu ortaya çıkan kanamalı açık lezyondur. Çatlak, deride derin yarılmadır. Ağrı ve kızarıklık vardır.

Deride kanama, leke ve dökmelerin değerlendirilmesi: Kanın damar dışına çıkmasına neden olan durumlarda derinin renksiz kısımlarında nokta, çizgi veya parça halinde kanama odaklarına rastlanır. Hormonal değişiklikler ve uzun süren hastalık durumlarında deride kahve-siyah renkli beneklenmelere rastlanır.

Mantar ve virüslerin neden olduğu bazı hastalıklarda alerji ve diğer reaksiyonlarda deride içi sıvı veya irin olan veya içinde sıvı olmayan kabarcıklar belirlenir.

Deride kepeklenmenin değerlendirilmesi: Beslenme bozuklukları ve deride sürekli irkiltiye neden olan hastalıklarda deri üzerinde belirlenen beyaz pulcuklara kepek denir.

Organ Muayene Yöntemleri aşağıda sırası ile incelenmiştir;

Sindirim Sistemi Organlarının Muayene Yöntemi: Dudak, dişler, diş eti, dil, ağız mukozası, yutak lenf bezleri ve tükürük bezleri muayene edilir. Yumuşak damak, yutak duvarı, yutak lenf bezleri sindirim borusu girişi ve solunum borusu girişi muayene edilir. Bu dokulara ilişkin hastalıklarda yutkunma güçlüğü, solunum havasının giriş ve çıkışında güçlük ve öksürük belirlenir. Mide hastalıklarında kusma, karın şişliği ve karın ağrısı başlıca klinik belirtilerdir. Atlar kusamaz. Kusmak istediğinde mide yırtılır. Mide mukozası endoskopla kontrol edilir. İçeriğinin pH’ına bakılır. İçeriğin ince bağırsaklara geçişini değerlendirmek için seri baryumlu röntgen çekimleri gerçekleştirilir.

Atlarda mide genişlemesi, içeriğin bağırsağa geçememesi ve mide lezyonları başlıca hastalıklardır. Sancı önemli klinik bulgudur. Mide sondalama ve endoskopi ile muayene edilir. Mide içeriğinin laboratuvar analizi yapılır. Mideden geçen içeriğin safra ve pankreatik enzimlerle karışarak sindirildiği ve birçok maddenin emildiği organ ince bağırsaktır. Yangılanma, bükülme ve tıkanmalar başlıca bozukluklardır. Karın ağrısı, şişlik, sulu dışkılama, kuru dışkılama, dışkılayamama ve sindirilmemiş dışkı çıkarma başlıca klinik bulgulardır. Kör bağırsak atın karın bölgesinin sağ üst kısmından stetoskopla muayene edilir. Diğer hayvanlarda bazı mikroorganizmaların kör bağırsağa yerleşerek yangı oluşturması önemli bir hastalıktır. Sığırlarda kör bağırsak dönmesi hastalığında kör bağırsak rektumdan elle muayene edilir. Sindirilen gıdanın dışkı olarak şekillendiği yer kalın bağırsaktır. Dışkının sertleşmesi, tıkanma ve yangı başlıca bozukluklardır. Dışkılama güçlüğü, ağrılı dışkılama, kanlı ve mukuslu dışkılama başlıca klinik bulgulardır. Anüs yangısı ve yağ bezlerinin apsesi ve paraziter hastalıklar başlıca bozukluklardır.

Bölgede ağrı, şişlik, kızarıklık, kaşıntı ve dışkılama güçlüğü başlıca klinik bulgulardır. Göz ve elle muayene edilir. Dışkılama her hayvan türüne göre değişik sıklıktadır. Dışkı miktarı ve kıvamı da hayvandan hayvana değişir. İshal, kabızlık, kanlı dışkı çıkarma başlıca sorunlardır. Anüs civarının dışkıyla kirlenmesi, dışkıda pis koku, sulu, mukuslu veya kanlı dışkı çıkarma ve ıkınma başlıca klinik bulgulardır. Karnın parmaklarla muayenesi ve bağırsakların röntgen ve endoskopla muayenesi yapılabilir. Anamnez ve rutin sistematik muayeneyi takiben karaciğer, safra kesesine ve pankreasa özgü laboratuvar analizi ve görüntüleme cihazlarıyla yapılan muayene sonuçlarını değerlendirerek karaciğer, safra kesesi ve pankreas ile ilgili bir sorunun var olup olmadığı ortaya konur.

Solunum Sistemi Organlarının Muayene Yöntemi: Burun akıntısı, şişliği, kanamaları, solunum havasının giriş çıkışında güçlük, başlıca klinik belirtilerdir.

Burnun muayenesi; gözle, endoskop, röntgen, mağnetik rezonans ve kompüterli tomografi cihazlarıyla yapılır. Trakea yutak çıkışından bronşlara kadar uzanan kıkırdak halkalarından oluşmuş bir organdır. Solunum havasının akciğerlere iletilmesinde görevlidir. Yangı ve felç başlıca sorunlardır. Ses bozukluğu, solunum esnasında anormal ses çıkarma ve öksürük başlıca klinik belirtilerdir.

Muayenesi elle, röntgen, endoskop, mağnetik rezonans ve kompüterli tomografi cihazlarıyla yapılır. Bronşlar havanın alveollere ulaştırılmasını sağlayan borucuklardır. Öksürük, akciğer kanaması, solunum havasının akciğerlere giriş çıkışında güçlük başlıca klinik belirtilerdir. Muayenesinde akciğerler stetoskopla dinlenir, röntgen, endoskop, manyetik rezonans ve kompüterli tomografi cihazlarıyla alınan görüntüleri değerlendirilir.

Dolaşım Sistemi Organlarının Muayene Yöntemi: Kalp ve damarların muayenesi yapılır. Halsizlik, nöbet şeklinde gece öksürüğü, egzersiz intolerans, karın içinde sıvı toplanması, nabız hızlanması başlıca klinik bulgulardır. Stetoskopla dinleme, elektrokardiyografi, röntgen, ekokardiyografi ve kan serumunda kalp dokusu bozukluğuna işaret eden enzimlerin değerlendirilmesi başlıca muayene yöntemleridir.

Üriner Sistem Organlarının Muayene Yöntemi: Böbrek, üreter, idrar kesesi, üretra ve prostat bezinin muayenesi yapılır. Böbrekte akut ve kronik yetmezlik, böbrek yangısı, böbrek taşı, böbrek kisti, üretrada tıkanıklık ve anomali, idrar kesesinde yangı, idrar taşı, kese tümörü, üretrada tıkanıklık başlıca bozukluklardır. Zayıflama, ağız mukozasında yangı, kusma, ishal, kansızlık, depresyon başlıca klinik bulgulardır.

Sinir Sistemi Organlarının Muayene Yöntemi: Muayenede beyin, omurilik ve vücuda yayılmış sinir ve sinir uçlarının fonksiyonları değerlendirilir. Beyin kanaması ve ödemi, kafa ve omurga travması, sinirlerin kısmi veya tam felci başlıca bozukluklardır. Vücut tutuluşunda bozukluk, çevreye ilginin azalması veya olmaması, dış uyarılara yanıt verememe, yürüyüş bozuklukları, kısmi veya tam felce bağlı fonksiyon bozuklukları başlıca klinik bulgulardır.

Kan, Kemik iliği ve Dalağın Muayene Yöntemi: Kan, kemik iliği ve dalakla ilgili olarak ortaya çıkabilecek başlıca klinik bulgular kansızlık, tüm organlarda kanamaya eğilim, ödem ve sarılıktır.

Muayenede Kullanılan Cihazlar

Hastaların rutin muayenesinde stetoskop, perküsyon çekici, termometre, otoskop, spekulum, mastitis muayene kabı, doğuma yardım aletleri, preparat boyama malzemeleri, mikroskop, lam ve lamel, kullanılmaktadır. Organların görüntülemesi için röntgen cihazı, ultrason cihazı, dopler ekokardiyografi cihazı, manyetik rezonans görüntüleme cihazı, kompüterli tomografi cihazı kullanılmaktadır. Ayrıca kalbin elektriksel durumunu değerlendirmek için elektrokardiyografi, beynin elektriksel durumunu değerlendirmek için elektroansefalografi ve kasların bütünlüğünü değerlendirmek için elektromyelografi cihazlarından yararlanılır.

Laboratuvar Analizleri

Hastalardan kan, idrar, dışkı, deri kazıntısı, kıl veya tüy örnekleri, doku aspirasyonu, beyin-omurilik sıvısı, karın, göğüs ve kalp kesesi içi sıvıları ve doku biyopsi örnekleri uygun tekniklerle muayene edilir. Muayenede kan, idrar ve sıvı örneklerindeki hücreler incelenir.

Kan örneğinin Alınması ve Analizi

Kan hücrelerini değerlendirmek veya kanın plazmasını elde etmek için kan, içinde pıhtılaşmayı önleyen madde bulunan tüplere alınır. Kan serumu elde etmek için kan içinde pıhtılaşmayı önleyen bir madde bulunmayan tüpe alınır. Kan örneği almak için genellikle toplardamarlar kullanılır.

İdrar Örneğinin Alınması ve Analizi

İdrar örnekleri gönüllü işeme sırasında, elle idrar kesesine basınç uygulayarak, idrar yoluna katater uygulayarak veya karın bölgesi dışından iğne ile keseye girilerek (sistosentez) alınır. İdrar örnekleri fiziksel, kimyasal ve mikroskobik muayene yapmak için alınacaksa temiz kaplara konur. idrar mikroorganizma üretme için alınacaksa steril kaplara alınmalıdır.

Dışkı Örneğinin Alınması ve Analizi

Dışkı mikroorganizma üretme analizi için kullanılmayacaksa hayvanların barındırıldığı yerden toplanır. Dışkı örneklerinin muayene esnasında rektumdan alınması taze olması ve dışkı içindeki canlı materyalin zarar görmemiş olması bakımından tercih edilir. Bunun için rektumun ucu yuvarlak bir probla uyarılması veya büyük hayvanlarda el veya parmakla rektal olarak toplanır.

Deri, Kıl Örneğinin Alınması ve Analizi

Deriden kıl örneği, küt uçlu bisturi kullanılarak kazıntı veya iğne ile çok küçük miktarda doku örneği veya biyopsi aleti ile daha büyük parça veya operasyonla büyük parça veya kitleler alınıp incelenir.

Biyopsi Örneği Alınması ve Analizi

Biyopsi alımı deri delinerek dışarıdan, endoskop cihazları kullanılarak organ iç yüzünden veya karın veya göğüs içine operatif olarak ulaşıp organların dışından örnekler alınır. Alınan doku örnekleri histopatolojik olarak değerlendirilir.

Görüntüleme

Organların fiziksel ve labaratuvar muayenelerinden sonra dokuların boyutları, homojenitesi, damarlardaki kan akımı ve patolojik değişiklikleri değerlendirmek için bazı cihazlar kullanarak elde edilen görüntü değerlendirilir. Endoskop, röntgen, ultrason, dopler ekokardiyografi, elektrokardiyografi, elektroansefalografi, mağnetik rezonans, sintigrafik tomografi gibi araçlar kullanılır.

Sağaltım Methodları

Pansuman: Yarayı her çeşit dış etkenlerden ve mikropla bulaşma sonucu iltihaplanmadan koruyan, yaradan gelen kan ve irin gibi sıvıları emen, gerektiğinde yara üzerine ve etrafına basınç uygulanmasını sağlayan ve bazı ilâçların yara üzerine uygulanmasını kolaylaştıran çeşitli mikropsuz (steril) materyallere pansuman materyali ve yapılan bu yara bakımına da pansuman denir. Özelliklerine göre koruyucu, emici, basınçlı olmak üzere üçe ayrılır. Nemlilik derecesine göre ise kuru ve yaş olarak değerlendirilir.

Dikiş: İyileşmeyi hızlandırmak için Cerrahi nedenli kesiklerde veya kendiliğinden oluşan vücut yaralarının kapatılmasında en sık kullanılan yöntem dikiş uygulamasıdır ve yara kenarlarının iğne ve iplik kullanılarak yan yana getirilmesi esasına dayanır.

Bandaj: Genellikle pamuk, sargı bezi ve şasterin üst üste uygulanması ile oluşturulmaktadır.

Bandaj uygulanmasının nedenleri;

• Basit kırıkların komplike kırıklar haline gelmesini engellemek,
• Hastanın bölgeyi yalamasını, kaşımasını ve ısırmasını engellemek,
• Yarayı enfeksiyon ya da kontaminasyondan korumak,
• Yara üzerine uygulanacak maddelerin bölgede kalmasını sağlamak,
• Yara bölgesinin hareketini kısıtlamak,
• Ağrıyı ve şişliği azaltmak,
• Postoperatif dönemde kanamaya bağlı şişmeyi önlemektir.

Operasyon: Ameliyata girişte bazı temel kurallar vardır. Cerrahi teknik kurallar; basit olarak yı- kanma, giyinme, giydirme ve set açma, alet masasını hazırlama aşamalarında sterilizasyona azami derecede dikkat etmektir. Tekniğine uygun olarak gerçekleştirilen operatif müdahaleyi takiben hastanın yine tekniğine uygun olarak bakımının gerçekleştirilmesi önem taşımaktadır. Bu yaklaşım operasyonun da başarısını arttırmakta, operasyon sonrası gelişebilecek enfeksiyonları azaltmaktadır. Vücut ısısı, cücut ağırlığı, davranış, iştah ve su alımı, idrar ve dışkı yapımı ve cerrahi yaranın görünümü kontral altında tutulmalıdır.

Gebelik ve Doğum: Gebeliğin oluşması için dişilerde yumurtalıktan yumurtanın oluşarak yumurta kanalına gönderilmesi ve erkek hayvanın spermi ile yumurtanın birleşmesi sonucu oluşan bu yapının uterusa yerleşmesi ve doğum oluncaya kadar burada beslenip büyümesi için vücudun bir seri hormonal işlevi bir arada uyumlu olarak idare etmesi gerekir. Hayvanlarda gebeliğin süresi türler arasında farklılık gösterir. Bu süreler yaklaşık olarak atlarda 336 gün, sığırlarda 283 gün, koyun ve keçilerde 150 gün, köpek ve kedilerde 2 ay, kuşlarda 13-23 gün, laboratuvar hayvanlarında ortalama 21-32 gündür. Doğum genellikle doğanın da uykuda olduğu gece veya sabahın ilk saatlerinde gerçekleşir ve sağlıklı anne ve yavrunun olması durumunda kendiliğinden gerçekleşir.