Veteriner Hizmetleri Mevzuatı ve Etik Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Toplumsal kurallar ne anlama gelmektedir?

Toplum hayatının bir düzen içinde devam edebilmesi ve ilişkilerin sağlıklı ve düzenli bir şekilde geliştirilebilmesi, insanların bireysel ve toplumsal ilişkilerinde uymak zorunda kalacakları bazı kuralların varlığını zorunlu hale getirir. Bu kurallar manzumesine toplumsal kurallar denir. Toplumsal kurallar insanların uymaları gereken bir emri veya yasağı ifade eder. Bu kurallar kişilerin kişilerle, kurum ve kuruluşlarla veya devletle olan ilişkilerindeki hak ve yükümlülüklerini belirler. İnsanlar bu kurallara uymadıkları takdirde tepkiler ve yaptırımlarla karşılaşırlar. Toplumsal hayatı düzenleyen kuralları şu şekilde sıralamak mümkündür. Din kuralları, ahlak kuralları, görgü kuralları, hukuk kuralları.

"Mevzuat" nelerden oluşur?

Mevzuat, anayasa, kanun, KHK (kanun hükmünde kararname), uluslararası antlaşma, tüzük, yönetmelik ve diğer düzenleyici işlemlerden oluşur.

Normun bazı özelliklerini şu şekilde sıralamak mümkündür. Emirler ve yasaklarla bireyin davranışlarını biçimlendirir; Tekrarlandıkça alışkanlığa dönüşür; Her toplumun kendi yapısına göredir; Yaptırımı kınama, ayıplama, dışlama şeklinde görülür; İhtiyaçları karşılamayan normlar zamanla ortadan kalkar, yeni ihtiyaçlar yeni normları oluşturur.

Hukukun tanımı nedir?

Hukuk, toplum hayatında kişilerin birbirleriyle ve toplumla olan ilişkilerini düzenleyen ve uyulması kamu gücü ile desteklenmiş bulunan sosyal kurallar bütünüdür. Hukuk toplumun genel yararını veya bireylerin ve toplumun ortak iyiliğini sağlamak amacıyla birbirleriyle veya meydana getirdikleri toplulukların birbiriyle olan sosyal ilişkilerini düzenleyen, yetkili makamlar tarafından konulmuş ve devlet yaptırımlarıyla desteklenmiş sosyal düzen kurallarının (kural, norm, emir, yasak, vd.) bütünüdür.

Hukuk kaç kola ayrılır?

Hukuk, kamu hukuku, özel hukuk ve karma hukuk olarak üç ana kola ayrılır.

Hukuk devleti nasıl tanımlanmaktadır?

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın ikinci maddesine göre Türkiye Cumhuriyeti bir hukuk devletidir. Anayasa Mahkemesi kararında hukuk devleti, “İnsan haklarına saygılı ve hakları koruyucu, adil bir hukuk düzeni kuran ve bunu devam ettirmekte kendisini yükümlü gören, bütün eylem ve işlemleri yargı denetimine bağlı olan devlettir” şeklinde tanımlanmaktadır.

Görgü kuralları daha çok insan görünümü ve davranışlarının şeklini düzenler. Bu kurallar, bir kimsenin davranışlarının yere, zamana ve duruma göre alacağı şekli belirler. İnsanların birbirleriyle karşılaştıkları zaman takınmaları gereken tavırlarını, konuşma, oturma, giyinme, yeme-içme usullerini, topluluklarda bayram ve düğünlerde nasıl hareket edeceklerini gösterir. Görgü kurallarının da yaptırımı manevidir.

Toplum düzenini sağlayan kurallardan, devlet yaptırımıyla desteklenmiş olan kurallardır. Hukuk kuralları, toplumsal hayatta gerek kişiler ile kişiler, gerekse kişiler ile toplum arasındaki ilişkileri düzenleyen maddi yaptırımlı, yani uyulması kamu otoritesi ile desteklenmiş bulunan zorunlu kuralların bütününden ibarettir.

Ahlakın idesi “iyi”, hukukun idesi “adalet”tir. Dürüst yaşamak ahlaka, başkasına zarar vermemek hukuka ilişkindir. Ahlak daha çok davranışların iç yönüyle, hukuk daha çok dış yanıyla ilgilenir. Hukukta heteronomi yani dış kanun koyma, ahlâkta ise otonomi yani iç kanun koyma vardır. Buna bağlı olarak da hukukta dış sorumluluk, ahlakta iç sorumluluk vardır.

Niteliklerine göre hukuk kuralları nelerdir?

Niteliklerine göre hukuk kurallarının “emredici hukuk kuralları”, “yetki verici hukuk kuralları”, “tanımlayıcı hukuk kuralları”, “tamamlayıcı hukuk kuralları” ve “yorumlayıcı hukuk kuralları” şeklinde çeşitleri mevcuttur. Ayrıca bu sınıflandırmaya bazı hukukçu ve yazarlar bir başka hukuk kuralını daha ilave etmektedirler. O da “yürürlükten kaldırıcı/ilga edici hukuk kuralları”dır.

Tarafların yaptıkları hukuki işlemlerde önceden öngörmedikleri ve düzenlemedikleri hususları doldurmaya yarayan kurallara denir. Tamamlayıcı hukuk kuralları tarafların iradelerine bırakılmış durumlarda söz konusu olduğundan uyulması zorunlu olmayan hukuk kurallarıdır. Tarafların iradelerinin önemli olduğu özel hukuk alanında tamamlayıcı hukuk kurallarına daha çok rastlanır. Emredici hukuk kurallarına aykırı olmamak şartıyla tarafların serbest iradeleri doğrultusunda sözleşmeye konmuş bulunan hükümlere öncelik tanınmıştır.

Açığa vurulmuş olup da değişik anlamlara gelebilecek olan bir iradenin ya da bir davranış veya eylemin hangi anlama alınması gerektiğini ifade eden kurallara yorumlayıcı hukuk kuralları denir. Yani, bu kurallar tarafların beyanlarının açık olmadığı hallerde uygulanır.

Kanunların daha iyi anlaşılması için bazen belli hususların açıkça tanımlanması, anlamının ve içeriğinin belirlenmesi gerekir. İşte tamamlayıcı hukuk kuralları bu tanımları getiren düzenlemelerdir. Örneğin: Bir iş sözleşmesine dayalı olarak çalışan gerçek kişiye işçi denir (İş K.m.2).

Türkiye’de 16 Nisan 2017 Halkoylaması ile kabul edilen ve 24 Haziran 2018 günü yapılan “Milletvekilliği ve Cumhurbaşkanlığı” seçimlerinden sonra yürürlüğe giren “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”’ ile birlikte hukukun kaynaklarında meydana gelen değişikliklerle birlikte hukukun kaynakları nasıl sıralanmıştır?

Anayasa devletin temel yapısını, yönetim biçimini, devlet organlarının birbirleriyle ilişkilerini, temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen temel yazılı hukuk kaynağıdır. Anayasa terimi, “maddi” ve “şekli” olmak üzere iki anlam ifade etmektedir. Maddi anlamda anayasa devletin kuruluşunu, işleyişini, mahiyetini, organlarını, bu organlar arasındaki ilişkileri kişilerin temel hak ve özgürlüklerinin düzenleyen, hukuki kurum ve kuralların tümünü ifade eder. Şekli anlamda anayasa ise, faklı özelliklere sahip olmakla birlikte bir yasa niteliği taşıyan, sistematik olarak bir araya getirilmiş maddelerin bütünüdür. Anayasa hükümleri, yasama, yürütme ve yargı organlarını, idare makamlarını ve diğer kuruluş ve kişileri bağlayan temel hukuk kurallarıdır. Buna Anayasanın bağlayıcılığı ve üstünlüğü kuralı denilir.

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası'nın hangi kısmında temel esaslar değiştirilemez ve değiştirilmesi dahi teklif edilemez ve bu esaslar nelerdir? 

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası yedi kısımdan oluşur. Birinci kısımda, genel esaslar yer alır. Bu bölümde değiştilemez ve değiştirilmesi dahi teklif edilemez temel esaslar mevcuttur. Bunlar devletin bütünlüğü ve şekli, cumhuriyetin nitelikleri, devletin başkenti, bayrağı. Ayrıca yasama, yürütme ve yargı organları ile ilgili konularda bu kısımda yer almaktadır. 

Kanun kısaca şu şekilde tanımlanabilir. Kanun, anayasanın yetkili kıldığı yasama organı tarafından kanun adı altında yapılan ve normlar hiyerarşisinde anayasanın altında tüzüklerin üstünde yer alan çoğunlukla, genel, sürekli ve soyut kurallar içeren hukuki metinlerdir. Kanunlar, yazılı olmayan hukuk kaynaklarından ayrılması bakımından mutlaka yazılı olmalıdır, bir kişi, grup veya zümreye yönelik çıkarıldığı kanısını yaratmaması için genel olmalıdır, sık sık değiştirilmemesi ve belirli bir süre yürürlükte kalması amacıyla sürekli çıkarılmış olmalıdır. Kanunların bir diğer özelliği de başlarında mutlaka “kanun”ifadesinin bulunmasıdır.

Ülkemiz hukukuna göre kanun yapma yetkisi TBMM’ne aittir. Kanun teklif etme yetkisi milletvekillerine aittir. TBMM tarafından kabul edilen kanunlar on beş gün içerisinde Cumhurbaşkanı tarafından yayımlanır. Cumhurbaşkanı kanunu veya kanun hükümlerini uygun bulmadığı takdir de meclise geri gönderir. Meclis geri gönderilen yasayı aynen kabul ederse Cumhurbaşkanınca yayımlanır; TBMM geri gönderilen yasada tamamen ya da kısmen değişiklik yaparsa Cumhurbaşkanı Kanunu geri gönderebilir. Cumhurbaşkanı tarafından onaylana kanun ise yayımlanmak üzere Resmi Gazete’ye gönderilir.

Kanun hükmünde kararname nedir?

Kanun hükmünde kararname, doğrudan anayasadan ya da TBMM’den usulune uygun olarak alınan yetkiyle sınırlı konu, süre ve alanda belirli düzenlemeleri yapma yetkisi veren yazılı hukuk kurallarıdır.

Yönetmelik Cumhurbaşkanlığı, bakanlıklar ve kamu tüzel kişileri kendi görev alanlarını ilgilendiren yasaların ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak şartı ile yönetmelikler çıkarırlar. Resmi Gazete’de yayımlanması gereken yönetmelikler yasayla belirtilir.

Tüzük/nizamname nasıl açıklanmaktadır?

Tüzük, Bakanlar Kurulu tarafından yasaların uygulanmasını göstermek veya emrettiği işleri belirtmek üzere, yasalara uygun çıkarılır. Her tüzük bir kanuna dayanmak zorundadır. Tüzükler kanuna aykırı hükümler içeremez. Kanuna aykırılık içeren tüzükler için Danıştay’da iptal davası açılabilir. Tüzükler Danıştay’ın incelemesinden geçirilmek şartıyla çıkarılabilir. Tüzükler Cumhurbaşkanınca imzalanır ve kanunlar gibi Resmi Gazete’de yayımlanır.

Bir hukuki uyuşmazlığın çözümünde hâkimin gerekli olması durumunda yazılı ve yazısız kaynaklardan sonra başvurduğu kaynaklardır. Hâkimin önündeki meseleyi çözümlerken başvurduğu, bilimsel ve yargısal içtihatlar gibi başka kaynaklar da vardır. Hâkim, bu kaynakları uygulamakla yükümlü değildir, bunlardan sadece yararlanır.“Bilimsel görüşler (doktrin)” ve “yargı kararları (içtihat)” olmak üzere başlıca iki yardımcı kaynak vardır.