Hayvan Davranışları ve Refahı Dersi 6. Ünite Özet

Giriş

Sanayileşme ve şehirleşme ile birlikte insanların hayatında da sosyal, ekonomik ve kültürel gelişmeler olmuştur. Özellikle insan yaşamında iletişim araçlarının yoğun bir şekilde kullanılmasıyla insanların çevrelerine ve diğer canlılara karşı duyarlılıkları ve dolayısıyla da hayvan refahına ilgileri artmıştır. Ayrıca pet hayvanlarının insan yaşamına çok fazla entegre olması da hayvan refahı konusunun gündeme gelmesine neden olmuştur. Refah konusu ilk defa Avrupa’da hayvan hakları şeklinde gündeme gelmiştir.

Çiftlik hayvanlarının refahı üzerinde durulması diğer hayvanlara (laboratuvar hayvanları) göre sayı açısından çok olması ve insan tüketimine de katkı sağlamasından dolayı oldukça önemli bir adım olmuştur.

Refahın Tarihçesi

Dünyada 20. yüzyılın başlarından itibaren hayvan ıslahı çalışmalarının hız kazanması ve yem ile yemleme metotlarının geliştirilmesi sayesinde eskiye kıyasla birim hayvandan çok daha fazla ürün alınmaya başlanmıştır. 20. yüzyılın ortalarından itibaren ise geliştirilen teknolojiyle et ve süt gibi hayvansal ürünlerin çok daha ucuz maliyete üretilmesi sağlanmıştır. Bu sayede artan nüfusa rağmen ucuz ürün elde edilebilmiştir. Bu sistem verimli ve ekonomik bir şekilde çalışırken hayvanlarda refah konusu uzun yıllar göz ardı edilmiştir. Ahır sistemlerinde inek ve yumurta tavuklarının üst üste ve sıralanmış küçük kafeslerde yetiştirilmesi ve domuz ve buzağıların küçük bölmelerde hapsedilmesi entansif yetiştiricilikte yapılan bazı uygulamalara örnek olarak verilebilir. Hayvan refahı ile ilgili ilk yasalar 1960 lı yıllardan önce Avrupa kıtası ve ABD’de çıkmaya başlamıştır. Bu yasalar genelde hayvan hakları ve kesim kuralları şeklinde olmuştur.

Daha sonra İngiliz hükümeti tarafından bir komite kurularak hayvanların refahı aşağıdaki maddelerce kurala bağlanmıştır:

• Hayvanlar açlık, susuzluk vb. ihtiyaçlardan mahrum bırakılmamalıdır. Önlerinde yeteri kadar taze yiyecek ve su bulunmalıdır.
• Hayvanlar bulundukları çevre şartlarında rahatsız olmamalıdır. Uygun barınak ve çevre şartları sağlanmalıdır.
• Hayvanlar acı ve ağrıya neden olan çarpma, yaralanma ve hastalıklardan korunmalıdır. Bu gibi durumlarda hızlı müdahale edilerek en uygun yöntemlerle sağaltılmalıdır.
• Hayvanlar normal davranışlarını gösterebilmelidir. Bunu gerçekleştirebilmeleri için yeterli alan ve uygun araç ve gereç sağlanmalıdır. Grup halinde barındırılan hayvanlar aynı türden olmalıdır.
• Hayvanlar korku ve strese neden olan olaylardan korunmalıdır. Duygusal rahatsızlık veren şartlar ortadan kaldırılmalıdır.

Hayvan Refahının Tanımlanması

Hayvan refahının ilk gündeme geldiği 1960’lı yıllarda bu sözcük tamamen hayvanlar üzerindeki stresin varlığı veya yokluğuna dayanarak tanımlama yapılmaktaydı. Daha sonraki yıllarda hayvanların da duygulara sahip oldukları ve refahın iyi olması için fiziksel koşulların iyileştirilmesi yanında duyguların da dikkate alınması gerektiğinin önemi vurgulanmıştır.

Bir hayvan fiziksel ve duygusal bakımdan iyi durumda ise ve duyguları ile doğal davranışlarını rahat bir şekilde ifade edebiliyor ve yerine getiriyor ise ve çevresiyle tam uyum sağlamış ve bu uyum sağlama aşamasında herhangi bir acı ve rahatsızlık duymamış ise o hayvanın refahı iyi demektir. Tersi durumda ise refahın zayıf olduğuna işarettir.

Refah tanımı ile ilgili detaylı bilgi verildikten sonra bu tanımın anlamlarını aşağıda olduğu gibi sıralamak mümkündür.

• Refah hayvanın bir karakteridir, ona sonradan verilen bir imkân değildir. İnsanlar tarafından yapılan olumlu müdahaleler ve ayrılan kaynaklar hayvan refahının geliştirilmesine katkıda bulunduğu halde refah olarak adlandırılamaz.
• Refah var veya yok şekilde mutlak bir durum olarak değerlendirilmemelidir. Aksi takdirde farklı çevre şartları ile iyi ve kötü davranışların hayvan üzerine etkisi tartışılırken refah ifadesinin kullanım alanı daralır.
• Refah düzeyinin iyileştirilmesi mümkün olduğu gibi kötüleştirilmesi de mümkündür. Dolayısıyla refahı mutlak bir durum olarak görmek veya iyileştirilmesinin bir sınırı olduğunu belirtmek mantıklı değildir.

Gerçek ve Halk Tarafından Algılanan Refah Sorun Alanları

İnsanoğlunun doğası gereği hayvanları et ve süt gibi ürünlerinden faydalanmak için kullanması veya insan ile hayvan arasında kurulan dostluklar sonucundaki etkileşim gibi farklı ilişkiler hayvan refahı üzerine etki etmemelidir. Halk, sürü halinde ve büyük ölçüde gözlerden uzak yerlerde yetiştirilen hayvanlara göre pet hayvanlarına çok daha yakın ilgi göstermesi gibi mantıklı olmayan bir eğilim içerisindedir. Bir süs köpeği ciddi şekilde yaralandığında veya hastalandığında o köpeğin refahının zayıf olduğu söylenirse, aynı duruma maruz kalan başka bir pet, laboratuvar hayvanı, çiftlik hayvanı veya yabani hayvan için de aynı şeyi söylemek gerekir. Böyle bir tutumun sergilenmesi ayrıca canlılara karşı ahlaki bir sorumluluktur.

Hayvansal Ürün ve Hayvan Refahı

Hayvanların yetiştirildiği ve barındığı çiftliklerin projelerini çizen, bölümlerini inşa eden, bu çiftliklerde çalışan ve yöneten ve aynı zamanda nakil ve kesimhane uygulamalarını yürüten insanlar yaptıkları işlerin refaha uygun olması için hayvan yetiştiriciliği konusunda uzman olan Veteriner Hekim ve Zooteknistler gibi kişilerin tavsiyelerinden yararlanmaları gerekmektedir.

Hayvansal ürün kullanımındaki uygulamalara etki eden faktörler:

• Çiftçi veya diğer hayvan kullanıcılarının bilgi ve tutumları,
• Müşterilerin hayvan ihtiyaçları,
• Yasalar ve bu yasaların etkili olduğu alanlar
• Aile, arkadaşlar ve hayvanları gören diğer kimselerin tutum ve davranışları,
• Diğer kullanıcıların tutum ve davranışları, özellikle de çiftçilik sektörü veya ilgili basın tarafından örnek gösterilmiş kimseler,
• Toplum genelinin tutumu, özellikle de seslerini duyurabilenler ve dolayısıyla da basın ve yayın.

Yetiştiricilikte Hayvan Refahının Değerlendirilmesi

Dünyada hayvan yetiştiriciliğinde büyük ölçüde entansif sisteme geçilmiştir. Bu sistem hayvansal ürünlerin bol ve ucuz bir şekilde tüketiciye sunulmasına olanak tanımıştır. Bu sistemin hayvansal üretim üzerindeki olumlu etkileri olduğu halde hayvan refahı üzerinde olumsuzluklara neden olmuştur. Bu olumsuzlukların çoğu barınak hayvanlarının ihtiyaçları olduğu halde hareketleri için sınırlı alanları olmasıdır.

Nitekim binlerce tavuğun kümeste hapsedilmesi, sığırların sınırlı alanlarda bağlanması, buzağı ve domuzların bireysel bölmelerde tutulması gibi amacının hijyenin iyileştirilmesi ve üretimin artırılması olan bazı uygulamalar ekonomik bakımdan olumlu karşılandığı halde hayvan refahı üzerine olumsuz etkileri olmuştur. Oysa hayvan refahı uygulaması hayvanlara karşı insani bir görev olmakla birlikte ürün kalitesini de iyileştirmektedir.

Refah düzeyinin ölçülmesinin kolay olmamasının sebepleri; refah konusundaki uzmanların önceliklerinin farklı olması, toplumların zaman içerisinde refah konusundaki önceliklerinin değişebilmesi, refah değerlendirilmesini yapan kişinin hayvan biyolojisini ve davranış özellikleri konusundaki bilgi düzeyi şeklinde sıralanabilir.

Refah değerlendirilmesinde dikkat edilmesi gereken hususlar; refahın ölçülebilir olduğu görüşü benimsenmeli, bu görüş benimsendikten sonra refahın iyi ile zayıf arasında birçok seviyeye bölünmesinin de mümkün olabileceği kabul edilmeli, eğer refah seviyesinin bir ölçüsü varsa ve bu ölçüye bakarak refah seviyesinin iyi olduğu belirtiliyorsa bu seviyeyi aşağı çekmek de mümkün olabilmeli, konfor veya mutluluk gibi iyi kavramlar refahın önemli unsurlarından sayılmalıdır.

İhtiyaçlar ve Hayvan Refahı

Refahın değerlendirilmesinde aralarında bazı farklılıklar bulunan çevre şartları bileşenlerinin her biri dikkate alınmalıdır. Hayvanın ihtiyaçlarını yerine getirmesine izin veren çevrenin o hayvan için uygun çevre olduğu söylenebilir.

Hayvanların olumsuz çevre şartlarına karşı uygun davranışları ortaya koymaları için çoğu zaman onlara özel imkânların sağlanması gerekmektedir. Dolayısıyla ihtiyacı karşılanan ve ihtiyaçları karşılanmayan hayvanların motivasyonu üzerinde yapılacak çalışmalar ve ölçümlerle refah düzeyini tanımlamak mümkündür.

Sağlık ve Hayvan Refahı

Refahın iyileştirilmesi amacıyla yapılan girişimler ile hastalıklar arasındaki ilişkiler 4 madde halinde özetlenebilir:

1. Hastalık zayıf refahın önemli bir unsuru olduğuna göre hastalığa karşı alınan birçok önlem aynı zamanda refahın düzeltilmesi için de faydalı olur.
2. Refahın iyileştirilmesi için yapılan bütün girişimler sırasında hayvanın bağışıklık sistemindeki zayıflama ile hastalığın bulaşma riskinin artacağı göz önünde tutulmalıdır.
3. Hayvanlarda üreme ve sistemik hastalıklar ile daha tehlikeli olan bulaşıcı hastalıklar arasında farklılıklar vardır. Hayvan yetiştiriciliğinde barınma ve idare sistemleri ile ilgili gelecek için görüş ve projelerin geliştirilmesinde bu gerçeğin de dikkate alınması gerekmektedir.
4. Ana hedef hayvan refahının iyileştirilmesi olmalıdır. Bu hedefe giderken ortaya çıkan bir hastalığın hayvanlar üzerindeki olumsuz etkileri ile ilgili de düşünce sahibi olmak gerekmektedir.

Duygular ve Hayvan Refahı

Bilim adamlarının ortak görüşü hayvanların kendilerine özgü duygulara sahip oldukları ve bu duyguların refah üzerinde büyük etkileri olduğudur. Temel ihtiyaçların kısıtlanması hayvan üzerinde olumsuz ve istenmeyen bir duygu bırakmaktadır. Dolayısıyla bu olumsuz duygunun mümkün olduğunca giderilmesi gereklidir.

Stres ve Hayvan Refahı

Hayvanın çevresiyle uyum sağlamasında başarısız olmasına ve dolayısıyla zayıf refaha sebep olan önemli faktörlerden biri de strestir. Vücudun fizyolojik yapısını ve çeşitli tehlikelere karşı yanıt verme durumunu dengeleyen kontrol sistemleri vardır. Bazı durumlarda hayvan, bu kontrol sistemlerinin tolere edebileceği sınırların dışında olumsuz etkiler ile karşılaşabilir. Kontrol sistemlerinin vücudu koruyacak durumda olmadığı bu gibi durumlarda stres gibi farklı biyolojik önemliliğe sahip durumlar ortaya çıkmaktadır.

Refah hayvanın durumuna göre çok iyiden çok zayıfa kadar bir aralık içerisinde değerlendirildiğinde stresin olduğu her durumda refahın zayıf olduğu söylenebilir.

Hayvan Refahının Ölçülmesi

Hayvanların refahı birçok açıdan incelenmektedir:

• Fizyolojik Ölçümler
• Davranışsal Ölçümler
• Sağlık Kriterleri
• Barınak Faktörü
• Tercih Testleri
• Fizyolojik ve Biyokimyasal Kriterler