Müzecilik ve Sergileme Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Türkiye’de modern anlamda müzecilik ne zaman başlamıştır?

Türkiye’de modern anlamda müzecilik 19. yüzyılın ikinci yarısında başlamış ve günümüze kadar sosyal, siyasal, kültürel gelişmelere, değişimlere bağlı olarak gelişimini sürdürmüştür.

Osmanlı İmparatorluğu'nda 19. yüzyılın ikinci yarısında müzenin bir kurum olarak ortaya çıkmasına yönelik ilk adım kim tarafından atılmıştır?

19. yüzyıl ikinci yarısında müzenin bir kurum olarak ortaya çıkmasına yönelik ilk adım, Tophane-i Amire müşiri Ahmed Fethi Paşa (1801-1858) tarafından atılmıştır. Ahmet Fethi Paşa, 1846 yılında Aya İrini’deki Dârü’l- Eslihâ denilen koleksiyonu zenginleştirmiş ve sınıflama yaparak Mecmua-i Esliha-ı Âtika (eski toplar, silahlar, kılıçlar, zırhlar...) ve Mecmua-i Âsâr-ı Atika (heykeller, lahitler, Antik Çağ’dan ve Bizans uygarlığından kalma çeşitli arkeolojik eserler, mimari parçalar...) olmak üzere iki ana bölüme ayırmıştır.

Hem ilk Türk müze müdürü hem de ilk arkeoloğu olan kişi kimdir?

1910 yılındaki ölümüne kadar müze müdürlüğünde kalan ressam Osman Hamdi Bey, hem ilk Türk müdürü hem de ilk arkeolog olarak Türkiye’de çağdaş müzeciliğin gelişmesi yönünde büyük girişimlerde bulunmuştur.

Osmanlı’da modern müzecilik anlayışı hangi müze ile başlamıştır?

Türkiye’de ilk bilimsel kazıları başlatan Osman Hamdi Bey, Adıyaman Nemrut Dağı, Lübnan’da Sayda (Sidon) Krallar Mezarı, Muğla-Lagina kazılarını yürütmüş ve çıkan eserleri müzeye getirtmiştir. Sayda’dan getirilen 26 lahit (İskender Lahdi, Ağlayan Kadınlar Lahdi, Satrap Lahdi, Likya Lahitleri ve Sayda Kralı Tabnit’in Lahdi gibi ünlü lahitler...) müze binasına sığmayınca yeni bir müze binasının yapılması yönünde çalışmalara başlamıştır. Avrupa’daki müzeler gibi kütüphane, fotoğraf stüdyosu ve atölyelere yer verilen yeni müzenin tasarımı Fransız asıllı mimar Alexander Vallaury (1850-1921) tarafından yapılmıştır. Neoklasik tarzda yapılan yapının ilk kısmı 1899’da, ikinci kısmı 1903’te, üçüncü kısmı 1907’de tamamlanarak Lahitler Müzesi adıyla anılmış ve (bugünkü adı İstanbul Arkeoloji Müzesi olan) bu müzeyle Osmanlıda modern müzecilik anlayışı başlamıştır.

Osman Hamdi Bey’in Viyana Uluslararası Sergisi için hazırladığı iki kitabın içeriği ve amacı nedir?

1873 yılında Viyana Uluslararası Sergisi'nde görevlendirilen Osman Hamdi Bey, dış işlerinde müdür yardımcılığı, basın yayın müdürlüğü gibi çeşitli üst düzey görevlerde bulunmuştur. Viyana'daki sergi için Osmanlı mimarisi (Osmanlı Mimarlık Tarihi) ve kıyafetleri (Elbisei Osmaniyye) üzerine (Türkçe, Fransızca, Almanca dillerinde basılan) iki kitap hazırlamıştır. Osmanlı mimarisini, kıyafetlerini, kumaşlarını, kültürünü, ülkedeki farklı etnik kökendeki insanları tanıttığı bu kitaplarıyla İslam dünyasına ve Osmanlıya ilişkin Avrupa’da yayılan yanlış fikirleri engellemeyi, Osmanlıyı bütünüyle tanıtıp ülkenin propagandasını yapmayı amaçlamıştır.

Osman Hamdi Bey öncülüğünde; hem Anadolu'daki kazıları takip etmek hem de yurt dışına eser kaçırılmasını önlemek amacıyla çıkarılan kanun hangisidir?

Osman Hamdi Bey öncülüğünde; hem Anadolu’daki kazıları takip etmek hem de yurt dışına eser kaçırılmasını önlemek için 1884’te yeni Âsâr-ı Atika Nizamnâmesi’nin çıkarılması önemli bir gelişmedir. Kaçak ya da izin alarak kazı yapan çok sayıda yabancı gezgin ve bilim adamının yurt dışına eser çıkarmaması için sıkı bir takip başlatılmıştır. Dolayısıyla ülkedeki kültür mirasının öneminin fark edilmeye başladığı bu yıllarda çıkarılan bu kanunla ülkedeki eserlerin tek sahibinin Osmanlı hükümetinin olduğu vurgulanmıştır. Yine Osman Hamdi Bey yönetiminde 1884-1906 yılları arasında konuyla ilgili hükümlerin çıkarılmasına devam edilmiş ve koruma yönünde tedbirler geliştirilmiştir.

Avrupa Konseyi tarafından 1984 yılında Seçkin Müze Ödülü verilen müzemiz hangisidir?

1910 yılında Osman Hamdi Bey’in ölümünden sonra Müze-i Hümâyun’un ve Sanayi-i Nefise Mektebi’nin müdürlüğünü kardeşi Halil Edhem Bey yapmıştır. Halil Edhem Bey döneminde, 1913 yılında Süleymaniye Külliyesi’nin imaretinde Evkâf-ı İslamiye Müzesi (İslam Vakıfları Müzesi) kurulmuştur. Bu müzenin adı Cumhuriyet döneminde (1927 yılında) Türk İslam Eserleri Müzesi olarak değiştirilmiştir. 1983 yılında yeniden düzenlenen müze Sultanahmet Meydanı'ndaki İbrahim Paşa Sarayı binasına (günümüzdeki yerine) taşınmıştır. Bugün İslam uygarlıklarına ait zengin bir koleksiyona sahip (etnografik eserler, el yazma eserler, halı, kilim, maden sanatları açısından) önemli müzelerden biridir ve Avrupa Konseyi tarafından 1984 yılında Seçkin Müze Ödülü verilmiştir.

Türkiye’de halka açık ilk resim sergisi ne zaman açılmıştır?

Türkiye’de halka açık ilk resim sergisi, Sultan Abdülaziz döneminde Paris’te eğitim almış ressam Şeker Ahmed Paşa’nın öncülüğünde (resim öğretmenliği yaptığı İstanbul’da Sultanahmet Sanayi Mektebi’nde) çok sayıda yerli ve yabancı sanatçının katılımıyla 27 Nisan 1873’te açılmıştır. Bu serginin ardından 1 Temmuz 1875’te yine Şeker Ahmed Paşa öncülüğünde ikinci bir sergi daha düzenlenmiştir. Her iki sergiye de ilgi gösterilmiş ve geniş bir katılım olmuştur.

Türkiye’de çağdaş müzecilik alanında ilk önemli gelişmeler hangi padişah döneminde gerçekleşmiştir?

Türkiye’de çağdaş müzecilik alanında ilk önemli gelişmeler Sultan II. Abdülhamid döneminde (1876-1909) yaşanmıştır. Özellikle Osman Hamdi Bey’in bu dönemde müze müdürü olarak atanması Türk müzeciliği açısından yeni bir dönemi başlatmıştır. Padişahın kültürel değerleri koruma yönünde ilgisinin olması bu süreci etkilemiştir.

19. yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti’nin girişimiyle kurulan ilk müzelerin genel özellikleri nelerdir?

19. yüzyıl ortalarında Osmanlı Devleti’nin girişimiyle kurulan ilk müzeler daha çok askeri, etnografik ve arkeolojik malzemelerden oluşmuş, bu mekanlarda Osmanlı kimliğinin yansıtılması ön plana çıkmıştır. Bazı eğitim kurumlarının bünyesinde doğa tarihi müzeleri de oluşturulmuştur. Çağdaş sanat eserleri koleksiyona ve müzeye dönüştürülemese de bu alanda çok sayıda serginin yapılması, uluslararası fuarlara katılım ve fotoğraf atölyelerinde -daha çok satış amaçlı bile olsa- bir teşhir sürecinin olduğunun bilinmesi önemlidir.

Cumhuriyet döneminde inşa edilmiş ilk müze binası hangisidir?

Cumhuriyet döneminde inşa edilmiş ilk müze binası Ankara Etnografya Müzesi’dir. Ankara’nın başkent oluşunun ardından Atatürk’ün 1925 yılındaki talimatıyla yeni ulusun kültürünü yansıtacak bir müze olarak tasarlanmıştır. Kurulma aşamasındaki çalışmalar Milli Eğitim Bakanlığı tarafından yürütülmüş, müze binası ise mimar Arif Hikmet Koyunoğlu tarafından tasarlanmıştır. 1930 yılında Cumhuriyet döneminin müze olarak tasarlanan ilk yapısı, ilk devlet müzesi olarak halka açılmıştır. 1925 yılında çıkarılan kanunla kapatılan tekke, zaviye ve türbelerden eşyaların birçoğu bu müzeye getirilmiş, Selçuklu döneminden itibaren Anadolu kültürünü yansıtan etnografik eserler, günlük eşyalar, çeşitli giysiler; halı, kilim gibi dokuma örnekleri, el işlemeleri, mutfak eşyaları, ahşap ve maden eserler, el yazma eserler, minyatürler, süs eşyaları, silahlar, çiniler ve Selçuklu Sultanı III. Keyhüsrev’in 3. Ünite - Türkiye’de Müzeciliğin Tarihsel Gelişimi 59 tahtı, Siirt Ulu Camii Mimber, Ahi Şerafeddin Sandukası gibi nadir eserlerin yer aldığı zengin bir koleksiyon oluşturulmuştur.

Türkiye’nin ilk modern sanat müzesi hangisidir?

Cumhuriyet’in ilanından sonra, 1937 yılında Atatürk’ün emriyle Güzel Sanatlar Akademisi’ne bağlı olarak Dolmabahçe Sarayı Veliaht Dairesi’nde kurulan İstanbul Resim ve Heykel Müzesi ise Türkiye’nin ilk modern sanat müzesi olarak açılmıştır. Erken Cumhuriyet döneminde açılan bu müzeler ve sergiler yeni bir ulus inşa etme sürecinin önemli bir parçası olmuştur.

ICOM’un (Uluslararası Müzeler Konseyi) Türkiye Milli Komitesi kurulmuş hangi tarihte kurulmuştur?

Türkiye’de çağdaş müzeciliğin gelişmesi açısından önemli bir gelişme de 1950’li yıllarda UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) ve ICOM’a (Uluslararası Müzeler Konseyi) üye olunmasıdır. 1948 yılında karar verilse de 1956 yılında ICOM’un Türkiye Milli Komitesi kurulmuş ve bununla müzecilik alanında uluslararası iş birliğinin geliştirmesi amaçlanmıştır. Devlet desteğiyle oluşturulan komite Ankara Etnografya Müzesi binasında çalışmaya başlamış, müzecilik alanındaki uluslararası gelişmeleri takip etme ve ortak projeler yürütme gibi imkanlara sahip olmuştur.

Anıtkabir’deki Atatürk Müzesi ise hangi yıl ziyarete açılmıştır?

Atatürk’ün özel eşyalarının, giysilerinin, madalya ve nişanlarının yer aldığı Ankara Anıtkabir’deki Atatürk Müzesi 1960 yılında ziyarete açılmıştır.

Türkiye’de müzecilik alanında kurulan ilk sivil toplum örgütü hangisidir?

Türkiye’de müzecilik tarihi açısından söz edilmesi gereken bir diğer konu sivil toplum örgütleridir. 1966 yılında kurulan Topkapı Sarayı Müzesi’ni Sevenler Derneği ilk müze derneğidir.

Ülkemizde kurulan ilk özel müze hangisidir?

Türkiye’de 1980’li yılların başından itibaren özel müzelerin kurulmaya başlaması çağdaş müzeciliğin tarihsel gelişiminde önemli bir aşamayı daha başlatmıştır. 14 Ekim 1980 tarihinde İstanbul’da kurulan Sadberk Hanım Müzesi ülkemizde kurulan ilk özel müzedir. Vehbi Koç’un eşi Sadberk Koç’un hayatı boyunca topladığı kişisel koleksiyonunu sergilemek üzere Sarıyer’deki Büyükdere-Azaryan Yalısı’nda açılan bu müzeye 1988 yılında, Avrupa çapında sivil toplum kuruluşlarını birleştiren ve uluslarararası kültürel miras koruma örgütleri federasyonu olan Europa Nostra (Avrupa Kültürel Miras Kuruluşları Federasyonu) ödülü verilmiştir.

Avrupa Konseyi tarafından 1996 yılında Yılın Müzesi Özel Ödülü verilen ve ülkemizde bulunan özel müze hangisidir?

1994 yılında İstanbul’da Rahmi M. Koç Müzesi açılmıştır. Bu müze Türkiye’de sanayi, ulaşım, endüstri ve iletişim tarihinin yansıtıldığı (uçak, otomobil, lokomotif, at arabası, kağnı, motosiklet, bisiklet gibi ulaşım araçları, oyuncuklar, maketler, matbaa makineleri, iletişim aletleri, denizcilik koleksiyonu, endüstriyel aletler, bilgisayar tarihini yansıtan nesneler...) ilk modern müzedir ve Avrupa Konseyi tarafından 1996 yılında Yılın Müzesi Özel Ödülü verilmiştir.

Avrupalı ünlü bir ressama ait Türkiye’deki ilk büyük serginin açıldığı müze hangisidir?

İş adamı Sakıp Sabancı’nın 1970’lerde oluşturmaya başladığı kitap ve hat sanatı koleksiyonu (ünlü hattatlar tarafından yazılmış Kuran-ı Kerimler, kıt’alar, dua kitapları, murakka, levha ve hilyeler, tuğralı ferman ve beratlar, hattatların yazı takımları...) 1989’dan itibaren yurt dışında önemli müzelerde sergilenip ilgi görmesinin ardından müze oluşturma girişimleri başlamış, 1998’de içindeki diğer değerli antikalarla birlikte Sabancı Üniversitesi’ne tahsis edilen Atlı Köşk müze olarak düzenlenerek 2002 yılında ziyarete açılmıştır. Sakıp Sabancı’nın 2004 yılındaki ölümünden sonra yeniden düzenlenmiş ve koleksiyon genişletilmiştir. Bugün modern müze anlayışına sahip, uluslararası iş birliği ile önemli sergiler gerçekleştiren önde gelen müzeler arasındadır. Müzede 2005-2006’da 20. yüzyılın dahi sanatçılarından Pablo Picasso’nun 135 eserinin yer aldığı Picasso İstanbul’da sergisi açılmış ve Avrupalı ünlü bir ressama ait Türkiye’deki ilk büyük sergi olmuştur.

Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk büyük elektrik santrallerinden olan Silahtarağa Elektrik Santrali’nin müzeye dönüştürülmesiyle kurulan müze hangisidir?

Türkiye’de kullanılmayan endüstri, ticaret, enerji alanlarının kültür-sanat merkezlerine dönüştürülmesi yönünde en kapsamlı projelerinden biri İstanbul’da gerçekleştirilen Santralistanbul Çağdaş Sanat Müzesi’dir. Bilgi Üniversitesi ile diğer kamu ve özel kuruluşların katkılarıyla 2007 yılında, -Osmanlı İmparatorluğu’nun ilk büyük elektrik santrallerinden olan ve 1914-1983 yılları arasında İstanbul’a elektrik sağlayan- Silahtarağa Elektrik Santrali’nin (depolar, kazan daireleri, lojman binaları, makine daireleri gibi mekânların yer aldığı geniş bir alan) müze ve kültür-sanat-eğitim merkezineönüştürülmesiyle kurulmuştur.

Dünyanın en büyük mozaik müzesi olma özelliğini taşıyan müzemiz hangisidir?

Gaziantep’te 2011 yılında açılan Zeugma Mozaik Müzesi; hem dünyadaki en büyük mozaik müzesi olması hem de mimarisi, sergileme teknikleri, teknoloji kullanımı gibi özellikleriyle Türkiye ve dünyanın en ünlü müzelerinden biri olmuştur. Gaziantep’te eski Tekel Fabrikası’nın yerine kurulan müzede Gaziantep-Nizip’teki Fırat Nehri kıyısında yer alan Zeugma Antik Kenti’nden çıkarılan yaklaşık iki bin yıllık mozaikler, villalar, duvar resimleri, çeşmeler, mimari eserler sergilenmektedir.