Vergi Ceza Hukuku Dersi 3. Ünite Özet

Vergi Kabahati Çeşitleri

Vergi kabahatleri, “vergi ziyaı kabahati” ve “usulsüzlük kabahatleri” olmak üzere başlangıçta ikiye ayrılır. Usulsüzlük kabahatleri de “genel usulsüzlük kabahati” ve “özel usûlsüzlük kabahati” olmak üzere ayrıma tâbi tutulduktan sonra, genel usulsüzlük kabahatleri de kendi içinde I.inci (birinci) ve II. nci (ikinci) derece usulsüzlükler şeklinde derecelendirilmeye tâbi tutulur.

Vergi ziyaı Kabahati

Vergi ziyaı; mükelleflerin veya vergi sorumlularının vergilemeye ilişkin ödevlerini yerine getirmemeleri nedeniyle verginin eksik veya geç tahakkukuna sebebiyet verilmesi ile verginin haksız yere geri verilmesidir.

Vergi Ziyaı Kabahatinin Hareket Unsuru

Ceza kesilirken cezaların ağırlık derecelerine göre fiiller aşağıda açıklanacağı üzere ağır, orta ve hafif fiiller olmak üzere üç grupta toplanır.
Ağır nitelikli fiiller olarak isimlendirdiğimiz fiiller taşıdıkları nitelikler itibariyle özellikli fiiller olup ilgili hareketlerin kabahat oluşturabilmesi için “vergi kanunlarına göre tutulan veya düzenlenen ve saklanma ve ibraz mecburiyeti bulunan defter ve belgeler” üzerinde işlenmesi esastır.
Hesap ve Muhasebe Hileleri Yapmak: Defter ve kayıtlarda hesap ve muhasebe hileleri yapılması, genel olarak kayıt düzeninin vergi ve muhasebe hukuku kurallarına aykırı olacak şekilde değiştirilmesi olarak tanımlanabilir.

Gerçekte Olmayan Kişiler Adına Hesaplar Açmak: Gerçekte olmayan (hayal ürünü) bir kişiyi var ve yaşıyor gibi gösterip onun adına uydurma hesaplar açılabileceği gibi gerçekte var olan fakat kanunî deftere kaydedilen işlemlerle hiç ilgisi bulunmayanlar adına da hesaplar açılabilir.

Çift Defter Kullanmak: Defterlerde kaydı gereken hesap ve işlemlerin başka defter ve kayıt ortamlarına kaydedilmesi öğretide ve uygulamada “çift defter tutmak veya kullanmak” kavramıyla ifade edilmektedir.

Defter, Kayıt ve Belgeleri Tahrif Etmek veya Gizlemek: Fiil, vergi kanunlarına göre tutulması mecburi olan defterlerin, kayıtların ve belgelerin tahrif edilmesi veya bunların gizlenmesidir.

Muhteviyatı İtibariyle Yanıltıcı Belge Düzenleme veya Kullanmak: Belge gerçek bir muamele veya duruma dayanmakla birlikte bu muamele veya durumu mahiyet veya miktar itibariyle gerçeğe aykırı yansıtacak şekilde düzenlenmesidir.

Defter, Kayıt veya Belgeleri Yok Etmek: Defter ve belgelerin maddî varlığına son verme bunların yakılması, imha edilmesi, yırtılıp parçalandıktan sonra bir daha ulaşılamayacak şekilde çöpe atılması biçimlerinde olabilir.

Defter Sayfalarını Kopartarak Yok Etmek: Defterlerin sayfalarının yerine başka yaprak konmuş olsun veya olmasın defter sayfalarını yok etmek kabahatin ayrı bir fiili sayılmıştır.

Sahte Belge Düzenlemek veya Kullanmak: Gerçekte hiç işlem olmadığı halde düzmece ve yapmacık bir belge üretilerek veya tedarik edilerek gerçekte işlem varmış gibi gösterilmesi esasen açık bir hileli davranıştır.

Anlaşmasız Matbaalarca Basılan Belgeleri Kullanmak: Anlaşmalı matbaalarca basılabilecek belgelerin anlaşması olmayan matbaalarca basıldığının bilinmesine rağmen bunların bu niteliğinin bilinerek kullanılmasıdır.

Kanunda, hafif nitelikli fiil olarak üç fiile yer verilmiştir: Biri beyannamenin kanunî süresinden sonra kendiliğinden verilmesi (VUK. m. 344/son), ikincisi beyannaamenin izaha davet kapsamında verilmesi (VUK m.370) ve üçüncüsü de transfer fiyatlandırılması yoluyla örtülü kazanç dağıtımıdır (KVK m.13/8).

Orta nitelikli fiiller ağır ve hafif nitelikli fiiller dışında kalan tüm fiiller olarak belirtilebilir. Bu nedenle orta nitelikli fiiller “serbest hareketli fiiller” olarak düzenlenmiştir. Orta nitelikteki fiiller kanunda gösterilen neticeye yol açan ağır ve hafif nitelikli fiiller dışında kalan her türlü fiillerdir.

Vergi Ziyaı Kabahatinin Netice Unsuru

Vergi ziyaı kabahatinde netice, kabahate adını veren vergi ziyaının (vergi kaybının) varlığıdır. Vergi ziyaı kabahati vergi ziyaının varlığına bağlı bir netice kabahati olduğundan ağırlığı ne olursa olsun yapılan hareket vergi ziyaı doğurmuyorsa vergi ziyaı kabahatinden söz edilemez. Vergi ziyaının varlığının kabahatin meydana gelmesi açısından aranması nedeniyle bu kabahat netice kabahati kategorisinde yer alır.

Verginin Eksik Tahakkuku: Mükellefin eksik beyanı ile medenî veya şahsî durumların gerçeğe aykırı beyanlarından birine dayanan tahakkukda meydana getirilen eksikliktir.

Verginin Geç Tahakkuku: Verginin beyanında bir eksiklik bulunmamasına rağmen süresinden sonra beyan edilerek tahakkukun geç yapılmasına sebebiyet verilmesidir.

Verginin Haksız Yere Geri Verilmesi: Mükelleflerden fazla tahsil edilen vergiler varsa fazlaya ilişkin kısım kendilerine geri verilir.

Genel Usulsüzlük Kabahati

Birinci Derece Genel Usulsüzlükler

Defterlerin Tutulmaması: Mevzuatımızda kanunî defterler genel ve özel defterler şeklinde düzenlenmiş olup defteri tutacak mükelleflerin hangi defterleri tutmak zorunda olduğu iştigal alanına, işletme büyüklüğüne, işletme türüne vb. göre ayrı ayrı belirlenmiştir (VUK m. 171-214).

Kayıt ve Belgelerin Noksanlığı, Usulsüzlüğü veya Karışıklığı: Mükellefler, gerçekleştirdikleri mali olayları Vergi Usul Kanunu’nda ve söz konusu idarî düzenlemelerde öngörülen şekil ve usul kurallarına uygun ve noksansız bir biçimde kaydetmekle yükümlüdürler. Kabahatin fiili, kayıt ve belgelerde noksanlık, usulsüzlük ve karışıklık bulunmasıdır.

Defterlerde Kayıt Nizamına Uyulmaması: Kanunî defterlerin belirlenmiş bir düzen içinde tutulması esastır (VUK’un 215 ve 219). Defterlerin öngörülen kayıt düzenine (nizamına) ait hükümlere uyulmaması kabahatin fiili olarak düzenlenmiştir.

Çiftçilerin Ekim-Sayım Beyanı Davetine Uymaması : Ziraî işletme ölçüsü veya ziraî işletme büyüklüğünü (GVK m. 54) aşan “çiftçiler” ziraî işletmelerinin bulunduğu köy veya mahalle muhtarlıklarına her yılın kasım ayı içinde “ekim sayım beyanı”nda bulunurlar (VUK m. 243).

İşe Başlamanın Zamanında Bildirilmemesi: İşe başlama bildirimlerine ilişkin usul gerçek kişi ve şirketlerde ayrı esaslara bağlanmıştır: Gerçek kişilerde işe başlama bildirimi, mükellef tarafından veya avukat veyahut mali müşavir tarafından işe başlama tarihinden itibaren on gün içinde vergi dairesine yapılır.

Defter Tasdiklerinin Kanunî Süreyi Takip Eden Bir Aydan Sonra Yaptırılması veya Hiç Yaptırılmaması: Defterlerin tasdiki bunların varlığının ortaya konulması yanında sayfa koparılıp koparılmadığı, sonradan değişiklik yapılıp yapılmadığı ve matrahın gerçek miktarının belirlenmesi açısından çok önem arz eder. Defterlerin tasdik makamı işyerinin, işyeri olmayanlar için yerleşim yerinin bulunduğu yerdeki noter veya noterlik görevini ifa edenlerdir. Menkul kıymet ve kambiyo borsasındaki acenteler için borsa komiserliğidir (VUK m. 223). Yetkisiz kişi veya makamlar tarafından yapılan tasdik işlemleri geçersiz sayılır.

Diğer Ücretlerin Zamanında Tarh Ettirilmemesi: Elde edilen ücret gelirlerinin vergilendirme biçimlerinden biri “diğer ücretler” adı altında yapılan vergilendirmedir (GVK.m.64). Bu gruba giren ücretlilerin gelirleri asgari ücrete bağlı olarak hesaplanmakta olup verginin tarh zamanı, hizmetin ifa olunduğu takvim yılının ikinci ayı Şubattır. Takvim yılı içinde işe başlayanlarda tarh, işe başlama tarihinden itibaren bir ay içinde yapılır.

Diğer Ücretlerin Zamanında Tarh Ettirilmemesi: Elde edilen ücret gelirlerinin vergilendirme biçimlerinden biri “diğer ücretler” adı altında yapılan vergilendirmedir (GVK.m.64). Bu gruba giren ücretlilerin gelirleri asgari ücrete bağlı olarak hesaplanmakta olup verginin tarh zamanı, hizmetin ifa olunduğu takvim yılının ikinci ayı Şubattır. Takvim yılı içinde işe başlayanlarda tarh, işe başlama tarihinden itibaren bir ay içinde yapılır.

İkinci Derece Genel Usulsüzlükler

Veraset ve İntikal Vergisi Beyannamesinin Birinci Ek Sürede Verilmesi: Kanunda beyannamenin normal beyan süresini takip eden 15 günlük sürede verilmesi birinci ek süre olarak tanımlanmıştır. Mükellef, beyannamesini belirlenen bu birinci ek süre içinde verirse ikinci derece genel usulsüzlük kabahati işlenmiş sayılır.

Ekim Sayım Beyanlarının Süresinde veya Doğru Bir Şekilde Yapılmaması: Kanunî süresinde ekim-sayım beyanında bulunmamak veya bulunmakla birlikte gereken bilgilere yer vermemek veyahut yanlış bilgi vermek usulsüzlük kabahati fiili olarak düzenlenmiştir.

Bildirimlerin Zamanında Yapılmaması: Mükelleflere, işe başlamayı bildirme dışında çeşitli hususlarda bildirimde bulunma ödevleri getirilmiştir (VUK’un 157-169). Bildirimin, bildirimi gerektiren olayın meydana geldiği tarihten başlayarak bir ay içinde yapılması gerekir.

Vergi Karnesinin İbraz Edilmemesi: Ücretleri “diğer ücret” kapsamında vergilendirilenler, vergi bakımından durumlarını kayıt, tescil ve karneye işaretlettirmek üzere, bunları bağlı bulundukları vergi dairesine ibraz etmek zorundadırlar (VUK m. 247/1). Mükelleflerin dolduracakları vergi karnelerini vergi dairesine ibraz etme süresi, işe başladıkları tarihten başlayarak bir aydır (VUK m. 248/3).

Defter Tasdiklerinin Kanunî Süreyi Takip Eden Bir Ay İçinde Yapılması: Tasdiki zorunlu defterlerden herhangi birinin kanunî süresi geçmesine rağmen kanunî sürenin sonundan başlayarak en geç bir ay içinde tasdik işleminin (geç tasdik) yaptırılması ikinci derece usulsüzlük fiili olarak sayılmıştır.

Beyannamelerin, Bildirimlerin ve Belgelerin Şekil ve İçeriğe Uymaması: Beyanname, bildirimler, belgelerin kendileri ve eklerinin kanunca ve idarî düzenlemelerle belirlenen şekil ve içeriğe uyulmaması ikinci derece fiil olarak düzenlenmiştir.

Bazı Belgelerin İbraz Edilmemesi: Hesap veya muamelelerin doğruluk veya açıklığını bozmamak şartıyla, saklanması zorunlu olan belgelerin bulunamaması veya ibraz edilmemesi kabahat fiili olarak düzenlenmiştir.

Özel Usulsüzlük Kabahati

Belge Düzenine İlişkin Aykırılıklar

Bazı Belgeleri Vermemek, Almamak veya Farklı Meblağlara Yer Vermek: Verilmesi ve alınması gereken yahut verilmek ve alınmakla birlikte gerçeğinden farklı meblağlara yer verilen belgeler bir grupta toplanarak ismen belirtilmiştir. Bunlar; fatura (VUK m. 232), gider pusulası (VUK m. 234), müstahsil makbuzu (VUK m. 235) ve serbest meslek makbuzu (VUK m. 236) olarak sayılmıştır.

Bazı Belgeleri Kullanmamak, Almamak, Bulundurmamak, Aslı ile Örneğinde Farklı Meblağlara Yer Vermek, Gerçeğe Aykırı Düzenlemek: Bu tip fiilin işlenmesine konu belgeler; perakende satış vesikası (VUK m. 233), sevk irsaliyesi (VUK m. 230/5), taşıma irsaliyesi (VUK m. 240/A), günlük müşteri listesi (VUK m. 240/c), yolcu listesi (VUK m. 240/B), kıymetli maden alım-satım belgesi (VUK.m.257/1) ve Maliye Bakanlığı’nın düzenleme zorunluluğu getirdiği belgeler olarak sayılmıştır. Belirtilen belgelerden, kullanılması zorunlu olanların “kullanılmaması”, irsaliye ve yolcu listesinin “taşıtta bulundurulmaması”, anılan belgelerin asılları ile örneklerinde “farklı meblağlara yer verilmesi” veya “gerçeğe aykırı” şekilde düzenlenmesi veyahut “hiç düzenlenmemesi” fiilleri kabahati oluşturur.

Tahsilat ve Ödemelerin Geçerli Belgeye Bağlanmaması: Mükelleflerin bazı tahsilat ve ödemelerini banka, benzeri finans kurumları veya posta idarelerince düzenlenen belgelerle tevsik etmeleri zorunluluğunu getirme ve bu zorunluluğun kapsamını ve uygulamaya ilişkin usul ve esaslarını belirleme yetkisi Maliye Bakanlığı’na verilmiştir (VUK. mük. m. 257/1-2). Bakanlık bu yetkisini belirli niteliklere haiz tahsilat ve ödemelerin banka veya posta idarelerinden geçirilerek belgeye bağlaması şeklinde kullanmıştır.

Satım bedelinin tevsiki: Bakanlığın yetkisini kullandığı alanlardan biri, tutarı 7.000T’yi (01.05.2004 tarihinden geçerli tutar Gen. Teb. No:332). aşan mal ve hizmetlere ilişkin işlemlerinin tahsilat ve ödemeleridir. Bu tutarın altındaki tahsilat ve ödemelerin banka vb. kurumlar aracılığıyla tevsik edilecek şekilde yapılması zorunluluğu bulunmamaktadır. Zorunluluğun belirlenmesinde ödemenin dayandığı işlemin bütünlüğü dikkate alınır.

Kira bedelinin tevsiki: Tahsilat ve ödemelerin banka vb. belirli kurumlardan geçirilerek belgelendirilmesi yükümlülüğünün getirildiği alanlardan bir diğeri de kira bedellerine ilişkindir (GVK Teb. No: 268). Kiralama işlemlerine ilişkin yapılacak tahsilat ve ödemelerin banka vb üzerinden ödenen belgelerle tevsiki zorunluluğu getirilmiştir. Konutlarda tevsik zorunluluğu her bir konut için aylık kira bedeli 500T ve üzerinde olması halinde getirilmiştir. Bu ödeve uyulmaması halinde sadece konutu kiraya verenlere ceza uygulanır.

Bilgi Verme ve Bildirim Zorunluluğuna Uymamak

Yetkililerce İstenen Bilgileri Vermemek: Kamu idare ve müesseseleri, mükellefler veya mükelleflerle muamelede bulunan diğer gerçek ve tüzel kişiler, Maliye Bakanlığının veya vergi incelemesi yapmaya yetkili olanların vergilemeye ilişkin isteyecekleri bilgileri vermeye mecbur tutulmuşlardır (VUK. m. 148). İstenen bilgilerin süresi içinde verilmemesi yanında verilmekle birlikte eksik veyahut yanıltıcı şekilde verilmesi de bu ihlâl kapsamda değerlendirilir.

Ziraî Kazanç Komisyonlarına Bilgi Vermemek: Ziraî kazançlar il ve merkez komisyonları, kamu idare ve müesseseleri ile devlet ekonomi kurumlarından ve görevlerinin gerektirdiği sair gerçek ve tüzel kişilerden her türlü bilgileri isteyebilirler (VUK. m. 86 ve mük. m. 355). Cezanın muhatabı (kamu idare ve müesseselerinde çalışanlar dahil) bilgi vermeyen gerçek ve tüzel kişilerdir. Ceza kesilebilmesi için bilgi istemine yönelik yazıda istenen bilgilerin hangi sürede cevaplanacağı, bilgi verilmemesi, eksik veya yanıltıcı bilgi verilmesi halinde haklarında kanunun ceza hükümlerinin uygulanması yoluna gidileceği uyarısına yer verilmelidir.

Rayiç Bedel Tespitinde Kullanılacak Bilgileri Vermemek: Bir iktisadî kıymetin değerleme günündeki normal alım satım değeri olarak belirtilen rayiç bedelinin ne olduğu başta vergi incelemeleri olmak üzere çeşitli açılardan önem arz eder (VUK. mük m. 266). Bina ve arazilerin rayiç bedelinin tespitinde, mükellefler ve varsa kiracılar rayiç bedelin ne olduğunun tespitine yönelik olarak bina ve araziyi Maliye Bakanlığınca yetkili kılınan memurlara gösterip gezdirmek, bu gibi taşınmazların genel ahvaline, kullanış tarzına müteallik her türlü bilgileri vermek durumundadırlar (VUK.m.257/4).

Sürekli Verilmesi Gereken Bilgileri Vermemek: Bu gruba giren bilgiler her defasında özel olarak istenmeyen, bir defa istendiğinde artık ondan sonra ödevlilerince sürekli ve dönemsel olarak kendiliğinden verilmesi gereken bildirimlerdir.

Matbaaların Bastıkları Belgeleri Bildirmemeleri: Mükellefler tarafından kullanılan fatura, müstahsil makbuzu, serbest meslek makbuzu, gider pusulası, perakende satış vesikaları, giriş ve yolcu taşıma biletleri, sevk irsaliyesi, taşıma irsaliyesi, yolcu listesi ve günlük müşteri listelerinin basım ve dağıtımı Maliye Bakanlığı veya defterdarlıklar ile matbaa işletmeleri arasında yapılacak bir anlaşmaya göre gerçekleştirilir. Matbaa işletmecileri bastıkları belgelere ilişkin bilgi formunu belgelerin mükellefe teslim edildiği ayı takip eden ayın 15’inci günü akşamına kadar vergi dairelerine göndermeleri gerekir.

Bilgileri ve Bildirim Formlarını Devamlı Verme Yükümlülüğüne Uymamak: Bakanlık ve vergi daireleri devamlı bilgi isteme yetkisine sahiptir. Bu yetki, bilgi istenecek kişi ve kuruluşlara karşı yazı yazılmak suretiyle kullanılabileceği gibi (VUK.m.149), Bakanlıkça bilgilerin genel düzenleyici işlemlerle isteyebileceği de düzenlenmiştir (VUK. mük m.257/4).

Elektronik Ortamda Gönderilmesi Gereken Bilgi ve Formları Göndermemek: Bakanlığa bazı bildirim ve formları isteme yetkisi verilmiştir. Bu çerçevede istenen bilgi ve formların süresinde verilmemesi, özel usulsüzlük kabahati olarak düzenlenmiştir.

Ölüm Olaylarını ve İntikalleri Bildirmemek: Sulh yargıçları, icra, nüfus ve tapu memurları, yabancı memleketlerdeki Türk konsoloslukları veya konsolosluk görevini yapanlar, mahalle ve köy muhtarları ile banka, banker ve şirketler ile emanet kabul eden gerçek ve tüzel kişiler, sorumluluk sınırlarında, her ay haberdar oldukları ölüm olayları ile intikalleri ertesi ayın 15’inci günü akşamına kadar vergi dairesine yazı ile bildirmeye mecburdurlar (VUK. m. 150).

İbraz Zorunluluğuna Uymamak

Defter, Belge ve Kayıtları İbraz Etmemek: Gerçek ve tüzel kişiler, muhafaza etmek zorunda oldukları her türlü defter,belge ve karneler ile vermek zorunda bulundukları bilgilere ilişkin mikro fiş, mikro film, manyetik teyp, disket ve benzeri ortamlardaki kayıtlarını ve bu kayıtlara erişim veya kayıtları okunabilir hale getirmek için gerekli tüm bilgi ve şifreleri muhafaza süresi içerisinde yetkili makam ve memurların talebi üzerine ibraz ve inceleme için arz etmek zorundadırlar (VUK m. 256).

Taşıtta Bulunması Gereken Belgeleri İbraz Etmemek: Nakil araçlarının sürücüleri Maliye Bakanlığının özel işaretli görevlisinin ikazı üzerine sevk ve idarelerindeki araçları durdurmak (VUK. M. 353/10) ve duruma göre nakil aracında taşıma irsaliyesi, sevk irsaliyesi ve faturayı ibraz etmek zorundadırlar.

Muhasebe Sistemine Aykırılıklar

Hesap Plânının Uygulanmasında ve Mali Tabloların Düzenlenmesinde Aykırılıklar: Maliye Bakanlığına muhasebe sistemine (standartlarına), tek düzen hesap plânı ve mali tabloların çıkarılmasına ilişkin usul ve esasları tespit etme yetkisi verilmiştir (VUK.m.175).

Muhasebe Standartlarına Aykırı Bilgisayar Programları Üretmek veya Kullanmak: Muhasebe sisteminin bir parçası haline gelen bilgisayar programlarına ilişkin düzenlemeleri yapma yetkisi Maliye Bakanlığına verilmiştir (VUK mük. m. 257/3-4).

Diğer Aykırılıklar

Elektronik Ortamda Beyanname Verme Yükümlülüğüne Aykırılık, Vergi İncelemesine Elverişli Ortamı Sağlamamak, Günlük Tutulacak Defter Düzenine İlişkin Aykırılıklar, Levha Bulundurmaya İlişkin Aykırılıklar, Vergi Kimlik Numarasını Aramadan İşlem Yapmak, Araçların Durdurulmaması, Damga Vergisi Aranmadan İşlem Yapmak.