Medeni Hukuk 2 Dersi 7. Ünite Sorularla Öğrenelim

TBK göre kira sözleşmesinin tanımı nasıldır?

Kira sözleşmesi, kiralayanın kira konusunu kullanmaya veya kullanmayla birlikte yararlanmaya elverişli halde teslimi ve kira süresince bu halde tutmayı borçlanması karşılığında kiracının bir miktar bedeli ödemeyi ve süre sona erince kira konusunu geri vermeyi borçlandığı bir sözleşmedir (TBK299; krş. eBK 248).

Kira sözleşmesinin özellikleri nelerdir?

Kira sözleşmesi karşılıklı tam iki tarafa borç doğuran sözleşmedir. Yalnız kullanma veya
kullanmayla birlikte yararlanma yetkisi verir.  Kira sözleşmesi, kiralayan bakımından sürekli edimli, kiracı bakımından dönemlik edimli bir sözleşmedir. Süreli bir sözleşmedir. Kira sözleşmesinin geçerliliği şekle bağlı değildir.

TBK göre konut veya çatılı işyeri kiraları denilince ne anlaşılmalıdır?

• Kiralanan, konut olarak oturmaya özgülenmiş olan taşınmazlar ve yalnız işyeri olarak kullanılmaya özgülenmiş çatılı yerler olmalıdır.
• “çatılı işyeri” sözcük öbeği, bize taşınmazın yapılı olması gereğini göstermektedir.
• Kira sürelerinin altı aydan daha uzun süreli olmaları gerekmektedir. 
• Konut veya çatılı işyeri kirasına ilişkin sözleşme, kullanımı bunlarla birlikte kiracıya bırakılan taşınır ya da taşınmaz eşyayı da kapsar (TBK 339/I, cüm. 1).

Ürün (hasılat) kirası ile adi kira sözleşmesi arasındaki farklar nelerdir?

Ürün (hasılat) kirası sözleşmesiyle, kiralayan, ürün (hasılat) getiren bir (taşınır ya da taşınmaz) malın ya da hakkın kira parası karşılığında kullanılması ve ondan yararlanılması yetkisini kira süresi boyunca kiracıya bırakma borcu altına girer (TBK 357).

Ürün kirasının, adi kiradan çarpıcı bir farkı, kiracı, kiralananda, özgülendiği amaca uygun olarak kullanılmasıyla elde edilmesi olanaklı olan ürünleri elde edecek alışılmış faaliyetlerde bulunmakla yükümlü olmasıdır (TBK 364). Kiralananda ürün verme özelliği var ve kira sözleşmesinin amacı –salt kullanma değil kiralananın kullanılması ve ondan yararlanılması ise, ürün kirası bulunduğu söylenebilir.

Kiralananın teslimden sonra ayıplı hale gelmiş olması halinde kiracının hakları nelerdir?

• Kiracı, ayıbın giderilmesini veya kira parasından ayıpla orantılı indirim isteme
  haklarını seçimlik olarak kullanabilir; ayıp önemli ise, kiracının, bu haklarının yanında
  üçüncü seçenek olarak sözleşmeyi fesih hakkı da vardır (TBK 305).
• Kiracı, uygun bir süre vererek kiralayandan ayıbın giderilmesini isteyebilir.
• Önemli ayıp varsa kiracı için kira parasının ayıpla orantılı olarak indirilmesini isteme hakkı da, seçimlik bir olanaktır (TBK 305/I).
• Kiralanandaki ayıp, kiracının zarara uğramasına yol açmışsa, o, zararının tazminini
  de isteyebilir.

Kira sözleşmesinde kiracının asli borçları nelerdir?

Kiracının aslî borçları kira parasını ödeme (TBK 313) ve sözleşme sona erdiğinde kiralananı geri vermedir (TBK 334).

Kira sözleşmesinde kiracının yan borçları nelerdir?

Kiracının kiralananı özenle kullanma, kiralanan taşınmaz ise taşınmazda oturan kişilere ve komşulara saygı gösterme (TBK 316), kiralananın olağan kullanımı için gereken temizlik ve bakım giderlerini ödeme (TBK 317), ayıpları (TBK 318) ve zaptı kiralayana bildirme (TBK 309), ayıpların giderilmesi için kiralananda yapılan çalışmalara ve bakım,
satış ya da sonraki kiralama için zorunlu ölçüde kiralananın görülmesine (taşınmaz ise, gezilip görülmesine) katlanma (TBK 319) gibi yan borçları bulunmaktadır.
Ayrıca, sözleşmeyle kararlaştırılmışsa, kiracının yan giderleri ödeme (TBK 315, 341) ve konut ve çatılı işyeri kiralarında üç aylık kira parasını aşmayacak tutarda güvence gösterme (TBK 342) borçları da vardır.

Kiracının kira parasını ifada temerrüde düşmesi (kira bedelini zamanında ödememe) kiralayan hangi hakka sahiptir?

Kiracının kira parasını ifada temerrüdü halinde, kiralayan kiracıya yazılı olarak süre verip, bu süre içerisinde ifada bulunmazsa sözleşmenin feshedileceğini bildirebilir (TBK 315/I). Bu süre taşınır ve olağan taşınmaz kiralarında en az on gün iken, konut ve çatılı işyeri kiralarında en az otuz gün olmak zorundadır (TBK 315/II).

Kira sözleşmesi genel olarak hangi durumlarda sona erer?

• Belirli süreli sözleşme, süre tamamlandığında kendiliğinden son bulur (Konut ve çatılı işyerleri için özel düzenleme var)
• Belirsiz süreli ise, tarafların herhangi birinin fesih bildirimiyle sona erdirilebilmektedir.
• Önemli sebeplerle fesih ile de sözleşme sona erdirilebilmektedir. 

Konut ve çatılı işyeri niteliğindeki taşınmaz kiralarında kiralayandan kaynaklanan özel sona erme sebepleri nelerdir?

• Kiralananı kendisi, eşi, altsoyu, üstsoyu veya kanun gereği bakmakla yükümlü olduğu diğer kişiler için konut ya da işyeri gereksinimi sebebiyle kullanma zorunluluğu varsa (TBK 350/b. 1),
• Kiralananın yeniden inşası veya imarı amacıyla esaslı onarımı, genişletilmesi ya da değiştirilmesi gerekli ve bu işler sırasında kiralananın kullanımı imkânsız ise (TBK 350/b. 1) 
• Kiralananın mülkiyetinin üçüncü bir kişiye devri halinde onun (yeni malikin) kendisinin, eşinin, alt veya üstsoyunun ya da kanunen bakmakla yükümlü olduğu kişilerin konut ya da işyeri gereksinimine ihtiyacı varsa kiralayanlar yasal sürelere uygun şekilde ihbarda bulunarak dava açabilirler.

Konut ve çatılı işyeri niteliğindeki taşınmaz kiralarında kiracıdan kaynaklanan özel sona erme sebepleri nelerdir?

• Kiracı yazılı boşaltma üstlenmesi (tahliye taahhüdü) vermiş, fakat üstlendiği tarihte kiralananı boşaltmamışsa bu tarihten itibaren bir ay içerisinde (TBK 352/I),
• Kiracının veya birlikte yaşadığı eşinin aynı ilçe veya belde belediye sınırları içinde oturmaya elverişli bir konutu bulunması durumunda kiraya veren, kira sözleşmesinin kurulması sırasında bunu bilmiyorsa, sözleşmenin bitiminden başlayarak bir ay içinde (TBK 352/III) 
• Kiracı, bir yıldan kısa süreli kira sözleşmelerinde kira süresi içinde; bir yıl ve daha uzun süreli kira sözleşmelerinde ise bir kira yılı veya bir kira yılını aşan süre içinde kira bedelini ödemediği için kendisine yazılı olarak iki haklı ihtarda bulunulmasına sebep olmuşsa kiraya veren, kira süresinin ve bir yıldan uzun süreli kiralarda ihtarların yapıldığı kira yılının bitiminden başlayarak bir ay içinde dava açmak
  suretiyle kira sözleşmesini sona erdirebilir (TBK 352/II).

Kullanım ödüncü (ariyet) sözleşmesi deyince ne anlaşılmalıdır?

Kullanım ödüncü (ariyet), ödünç verenin bir şeyin karşılıksız (ivazsız) olarak kullanılmasını ödünç alana bırakmak ve ödünç alanın da o şeyi bizzat kullandıktan sonra geri vermekle yükümlü olduğu sözleşmedir (TBK 379).

Kullanım ödüncü (ariyet) sözleşmesine neler konu olabilir? 

Taşınırlar, taşınmazlar ya da haklar kullanım ödüncüne konu oluşturabilir.

Kullanım ödüncü sözleşmesi şekle tabii midir? Tabii ise hangi şekle tabiidir?

Kullanım ödüncü sözleşmesi şekle tâbi değildir. Ödüncün konusu taşınmaz dahi olsa, sözleşme şekle tâbi değildir

Kullanım ödüncü sözleşmesinde ödünç verenin borçları nelerdir?

Ödünç veren, ödünç konusunu ödünç alana teslim etmekle yükümlüdür. Bu, onun aslî edim
yükümlülüğüdür. Ağır kusur ve ihmali dışında ayıptan ve zapttan sorumluluğu yoktur.
Ayrıca ödünç alanın yaptığı olağanüstü masrafları tazmin etme (ödeme) yükümlülüğü vardır. Bu yükümlülük en geç sözleşme sona erdiğinde geri verme istenirken ifa edilmelidir.

Kullanım ödüncü (ariyet) sözleşmesinde ödünç alanın borçları nelerdir?

• Ödünç alanın aslî borcu, sözleşme sona erdiğinde ödünç aldığı şeyi geri vermedir. 
• Ödünç alanın,ödünç konusunu sözleşmede belirlenen tarzda bizzat kullanma, başkasına kullandırmama borcu vardır. Ödünç alan, kullanma bakımından bu borçlara aykırı davranırsa, beklenmedik durum (kaza) dolayısıyla meydana gelen zararlardan da sorumlu tutulur. 
• Ödünç alan, kullanmanın olağan sonucu olan örneğin arabanın kaportasındaki ezik ya da çürük yerleri onartma, yıpranmış lastikleri değiştirme gibi olağan bakım ve onarım masraflarını karşılamalıdır (TBK 381/I).

Kullanım ödüncü (ariyet ) sözleşmesi hangi durumlarda sona erer?

• Sözleşmede belirli bir süre kararlaştırılmışsa, sürenin dolmasıyla sözleşme sona ermektedir.
• Belirsiz süreli ödünçte sona erme, amacı belirlenmiş bir kullanma için verilmiş olup olmamasına göre ikili bir ayırımla düzenlenmiş bulunmaktadır.

1. Kullanma amacı belirlenerek ödünç vermede belirlenen amaca uygun olarak kullanmasıyla sözleşme sona ermiş olur.
2. Kullanma amacı belirlenmeksizin ödünç vermede ise, ödünç veren, herhangi bir sebep göstermeksizin ve dilediği zaman ödünç konusunun geri verilmesini isteyebilir (TBK 384). 

• Ödünç alanın ölümü halinde kendiliğinden son bulur (TBK 385).

Tüketim ödüncü (karz) sözleşmesi deyince ne anlaşılmalıdır?

Tüketim ödüncü, ödünç verenin bir miktar paranın veya tüketilebilir bir şeyin mülkiyetini ödünç alana devretmeyi borçlandığı ve ödünç alanın da aldığıyla aynı cinsten şeyi miktar veya değer itibariyle geri vermeyi borçlandığı sözleşmedir (TBK 387).

TBK göre tüketim ödüncü çeşitleri nelerdir? Bilgi veriniz. 

Bankalar mevzuatında ve tüketiciyi koruma mevzuatında tüketim ödüncünün değişik çeşitleri düzenlenmekte ise de, TBK adi ve ticarî tüketim ödüncü ayırımı yapmaktadır. Adi tüketim ödüncü, ticarî olmayan tüketim ödüncünü ifade eder. Buna karşılık ticarî tüketim ödüncü ise, taraflarından biri için ticarî iş niteliğindeki (TTK 19/2) veya tacirler arasında meydana gelen ya da bir ticarî işletmeyi ilgilendiren ödünç anlamına gelmektedir.

Tüketim ödüncü (karz) sözleşmesinde ödünç verenin borçları nelerdir?

• Ödünç verenin aslî borcu, ödünç konusu şeyi ödünç alana teslim borcudur. Ödünç veren, borçlandığı ödünç konusunu teslim etmekle, aynı zamanda mülkiyetini de ödünç alana geçirmektedir.
• Ödünç alan sözleşmenin kuruluşundan sonra ödeme güçsüzlüğüne (acze) düşmüş ise, ödünç veren, ödünç konusunu teslimden kaçınabilir (TBK 390/I).
• Ödünç veren teslim borcunu yerine getirmezse, ödünç alan, teslimi isteme hakkını ödünç verenin temerrüde düştüğü tarihten itibaren altı (6) ay içerisinde kullanmazsa, bu hak zamanaşımına uğrar (TBK 389).

Adi ödünç ve ticari ödünç sözleşmelerinde para borçlarında ana para faizi ve temerrüt faizi ile ilgili düzenleme nasıldır? 

• Adi ödünçte, sözleşmeyle kararlaştırılmışsa anapara faizi ödeme yükümlülüğü vardır.
  Sözleşmede böyle bir kayıt yoksa, adi ödünçte borçluya anapara faizi ödeme yükümlülüğü getirilemez. Buna karşılık, sözleşmeyle kararlaştırılmış olsa da olmasa da ticarî ödünçte her durumda anaparaya faiz ödenir (TBK 387).
• Temerrüt faizi açısından ise, ister adi ister ticarî ödünç olsun, sözleşmeyle kararlaştırılmış olmasa da, faiz borcunun doğduğu tarihte ilgili mevzuattaki faiz oranı uygulanır (TBK 120). Yalnız sözleşmeyle kararlaştırılmış anapara faizi oranı belirlenmiş, fakat temerrüt faizi oranı sözleşmede kararlaştırılmamışsa, yıllık yasal faiz oranı sözleşmede belirlenen faiz oranından fazla ise, yasal faiz oranı uygulanır (TBK 120/III).

Hizmet sözleşmesi hakkında bilgi veriniz.

Taraflarından işçinin belirli veya belirsiz bir süre için işverenin talimatına bağımlı olarak işgörmeyi ve iş sahibinin de buna karşılık işçiye bir ücret ödemeyi üstlendiği sözleşmeye hizmet sözleşmesi denilmektedir (TBK 393).
Hizmet sözleşmesi, tam iki tarafa borç yükleyen sözleşmelerdendir. Aksi kararlaştırılmadıkça şekle tâbi değildir.

Hizmet (iş) sözleşmesinde işçinin borçları nelerdir?

İşçinin borçları, işgörme (TBK 395), özen ve sadakat gösterme (TBK 396), ve işverenin emir ve talimatlarına uyma (TBK 399), teslim ve hesap verme (TBK 397) ve fazla çalışma (TBK 398) olmak üzere sıralanabilmektedir.

Hizmet (iş) sözleşmesinde işverenin borçları nelerdir?

İşverenin temel borcu ücret ödeme borcudur (TBK 401 vd.). Bunun yanında, işveren,

• iş verme,
• işin gerektirdiği araç ve gereçleri sağlama (TBK 413) 
• giderleri karşılama (TBK 414 vd.)
• işçiyi gözetme,
• işçinin kişiliğini fiziksel, cinsel ve psikolojik saldırılara (mobbinge) karşı koruma (TBK 417)
• kişisel verilerini koruma (TBK 419)
• tatil ve iş arama izni verme (TBK 421 vd.)
• çalışma belgesi (bonservis) verme (TBK 426)
• işçi buluşlarına ödül verme (TBK 427)
• eşit işlem yapma ve kıdem tazminatı verme yükümlülükleri altındadır.

Hizmet (iş) sözleşmesi hangi hallerde haklı sebebe dayanılarak feshedilebilir?

1. Haklı sebeplerin varlığı halinde hem işçi hem de işveren bir fesih bildiriminde bulunmaksızın her zaman sözleşmeyi feshedebilir (TBK 435). Dürüstlük kurallarına göre sözleşmeyi devam ettirmenin beklenemeyeceğini gösteren her durum ve koşul haklı bir sebep oluşturur (TBK 435/II). Yalnız, sözleşmeyi fesih sebebi yazılı olarak bildirilmelidir (TBK 435/I, cüm. 2).
2. Ayrıca, işveren, ödeme güçsüzlüğüne düşmüş olduğu takdirde, uygun bir süre içerisinde işçinin sözleşmeden doğan hakları için güvence vermezse işçi sözleşmeyi derhal feshetmek hakkına sahiptir (TBK 436).

İşverenin ölmesi hangi durumda hizmet sözleşmesini sona erdirir?

İşverenin ölmesi her zaman sözleşmeyi sona erdirmez. Ancak eğer sözleşme ağırlıklı olarak işverenin kişiliği dikkate alınarak yapılmış olabilir. Yaşlı ya da hasta bir kimsenin bakımı için yapılan hizmet sözleşmesi buna bir örnektir. Böyle bir hizmet ilişkisi, işverenin ölümü ile son bulur ve işçi uğradığı zarar için hakkaniyete uygun bir tazminat isteyebilir (TBK 441/II).

Eser sözleşmesi denilince ne anlaşılmalıdır?

Eser sözleşmesi taraflarından birinin bir eser meydana getirmeyi ve bunun teslimini borçlanması karşılığında diğer tarafın bir bedel ödemeyi borçlandığı sözleşmedir (TBK 470). Eseri meydana getirme borcu üstlenen tarafa yüklenici (müteahhit), bedel borcu üstlenen tarafa ise iş sahibi denilmektedir.

Yüklenicinin (müteahhidin) asli ve yan borçları nelerdir?

Yüklenicinin aslî borcu, eseri meydana getirme, teslim etme ve ayıptan sorumluluğu (ayıba karşı güvence (tekeffül) borcu) vermedir.

Yüklenicinin, eseri meydana getirme borcunun yanında işi zaman planına uygun olarak başlatma ve yürütme, sadakat ve özen gösterme, önemli konularda bilgi verme, gerekli araç ve gereçleri sağlama ve malzemelerin sağlanması gibi yan borçları da bulunmaktadır.

Yüklenicinin teslim ettiği eserinin ayıplı olması halinde iş sahibi hangi haklara sahiptir?

İş sahibinin ayıptan sorumluluktan doğan hakları sözleşmeden dönme, ücretin indirilmesi, eserin onarımını isteme ve genel hükümlere göre tazminat istemedir (TBK 475).

Eser sözleşmesinde iş sahibinin borçları nelerdir?

İş sahibinin aslî borcu, ücret ödemedir.

İş sahibinin sözleşmeyle kararlaştırılmışsa malzeme sağlama, taşınmazda meydana getirilecek eser için yer gösterme, yüklenici tarafından teslime hazır hale (meydana) getirilip teslime arz edilen eseri teslim alma, ayıpsız ise eseri kabul etme borçları da bulunmaktadır. Eklemelidir ki, borç niteliğinde olmamakla birlikte iş sahibi teslim aldığı eseri gözden geçirme ve varsa bu ayıbı yükleniciye bildirme yüklentisine de uymalıdır.

Eserin imkansızlaşması ile sözleşmenin sona ermesi hangi hallerde gerçekleşir?

1. Eserin iş sahibinin ve müteahhidin sorumlu olmadığı bir sebep yüzünden kısmen veya tamamen yok olmasının söz konusu olduğu bu halde sözleşme son bulur (TBK 483).
2. Yükleniciye yüklenebilir bir sebepten kaynaklanan imkânsızlık ortaya çıkmış olabilir. Bu durumla ilgili düzenlemede (TBK 486) yüklenicinin ölümü veya işi tamamlama yeteneğini kaybetmesi (bitirmekten aczi) olguları yer almaktadır.
3. İş sahibine yüklenebilir bir sebepten kaynaklanan imkânsızlık. Eserin tamamlanmasına engel olan imkânsızlık, iş sahibinin şahsında veya onun tehlike alanında (ilişkileri çevresinde) gerçekleşen beklenmeyen bir durumdan ileri gelmişse, artık bunun sonucu yükleniciye yüklenemez. Bu gibi bir durumda TBK 485 uyarınca iş sahibine yüklenebilir sonuçlar vardır.