Metafizik Dersi 5. Ünite Özet

Gerçekçi Trop Kuramı’nın temel kategorileri, Somut Nesne, Küme, Trop, Trop Türü (Tümel Özellik) ve Nesne Türü kategorileridir.

Bu kuramların ortak amacı, somut nesneyi yapısını oluşturan ontolojik olarak daha yalın olan bileşenlerden oluşan bir bütün olarak türetmektir. Bu çerçevede iki kuram çeşidini ele alıyoruz. Çıplak Taşıyıcılı Trop Kuramları denilen birinci çeşit kuramlarda, somut nesne, bir yandan çeşitli türden troplar, öbür yandan bu tropları taşımasına karşın kendisi her türlü özellikten yoksun bir şey olarak tasarlanan çıplak taşıyıcı [substratum] denilen şeyden türetilir. Trop Demeti Kuramları denilen ikinci çeşit kuramlarda ise, somut nesne, biraradalık denilen bir ilişkinin veya bağıntının bir arada tuttuğu troplardan türetilir.

Somut Nesne Nedir?

Somut nesne zaman ve/veya uzayda yer alıp, örnekleyeni de taşıyıcısı da olamayan şey demektir. Somut nesnenin özellikleri şunlardır:

• Somut nesne, bir yandan örnekleyeni olmadığından öbür yandan da hiçbir şeye (dolayısıyla da birden fazla şeye) yüklenemediğinden tikeldir.
• Dolaysız olarak bazı troplar, dolaylı olarak da bu tropların ait oldukları trop türlerini taşır.
• Somut nesne olumsal bir varlıktır.
• Somut nesne sonlu bir zaman aralığında (sürede) vardır.
• Somut nesne uzayda bir yer kaplar.
• Somut nesne özdeşliğini koruyarak nitelikçe değişebilir ve/veya devinebilir.
• Somut nesne tam-somuttur.
• Bir somut nesnenin, (troplardan farklı olarak) varolması başka bir şeyin varolmasına bağlı değildir.

Çıplak Taşıyıcılı Trop Kuramı

Çıplak Taşıyıcılı Trop Kuramı ’nın temel ontolojik kategorileri, Trop ve Çıplak Taşıyıcı , türetilmiş ontolojik kategorisi ise Somut Nesne kategorisidir.

Çıplak taşıyıcı’nın kendisinin bir özelliği bulunmaz ve kendisi de bir özellik değildir. çıplak taşıyıcı, özellikten yoksun bir şey olarak tasarlanmıştır.

Çıplak taşıyıcı tropların içsel birliğini ve somut nesnelerin bağımsızlığını sağlar. Ayrıca somut nesnelerin değişim ve devinime rağmen özdeş kalabilmelerini açıklar.

Çıplak Taşıyıcılı Trop Kuramı deneyci felsefecilerce çıplak taşıyıcının deneyim konusu olamamasından dolayı eleştirilmiştir.

Nitelik Troplu Demet Kuramı

Nitelik Troplu Demet Kuramı ’nın temel ontolojik kategorisi Trop kategorisi, temel ontolojik ilişkisi Biraradalık ilişkisi, türetilmiş ontolojik kategorisi ise Trop Demeti kategorisi olup, bu kategori Somut Nesne kategorisinin işlevini görür. Bu kuramda kabul edilen troplar, yalnız (hepsi 1-li trop olan) nitelik tropları, zaman tropları ve uzay tropları dır.

Uzay belirlenebilirin altındaki belirlenmişler, yani uzay tropları, bölünemez uzaysal uzanımlardır. Bunlara bölgecik denir. Öte yandan Zaman belirlenebilirin altındaki belirlenmişler, yani zaman tropları , bölünemez zamansal uzanımlardı r. Bunlara zaman anları denir.

Yalın somut nesne, ait olduğu nesne türüne özgü her fonksiyon biçiminde en üst türden belirlenebiliri örnekleyen bir ve yalnız bir trop taşıyan bir somut nesne demektir.

Bu troplar arasında bir zaman tropu, bir uzay tropu ve en az bir nitelik tropu bulunmalıdır. Bölünemeyecek kadar küçük bir uzay-zaman bölgesinde ise aynı bir belirlenebiliri örnekleyen birden çok sayıda nitelik tropu bulunamaz. Böylece somut nesnenin yalın olma koşulu sağlanmış olur.

Yalın somut nesneler iki grupta incelenebilir: makrofiziksel ve mikro-fiziksel .

Nitelik Troplu Demet Kuramı’nın amacı, somut nesnenin troplardan Biraradalık ilişkisi yardımıyla nasıl oluştuğunu ortaya koymaktır.

İki farklı tropun toplamına 2-li trop bileşimi ve genel olarak n tane farklı tropun toplamına n-li trop bileşimi denir. Buna göre tek tek tropları da birer bileşim sayıp onlara 1-li trop bileşimi denir.

Aynı bir somut nesne tarafından taşınan troplardan oluşan ve dolaysıyla trop bileşimi sayılan T gibi bir toplamı ele alalım. T toplamını oluşturan her tropa T toplamın bileşeni denildiği gibi, bu bileşenlerin herhangi bir sayısının toplamına da T toplamın bir bileşeni denir. Her trop bileşimi bir trop toplamıdır, ama her trop toplamı bir trop bileşimi değildir.

Yalın somut nesnelerin değişimi veya devinimi olamaz. Nitekim bunlar belli bir zaman ve yerle sınırlıdır. Oysa bir somut nesnenin değişim veya devinimi bu nesnenin farklı zamanlarda özdeşliğini koruyarak varolmasını gerektirir.

Bütün bileşenleri aynı bir yalın somut nesneye ait olan bir trop bileşimi trop demeti olarak adlandırılır.

Her bir yalın somut nesnenin işlevini gören şeyin, başka bir trop demetinin bileşeni olmayan, yani en-büyük olan, bir trop demeti olduğu sonucuna varıyoruz.

Genel olarak somut nesne (ister yalın ister yalın olmasın) bir veya birden çok sayıda yalın somut nesnenin toplamı olan bileşim ile özdeştir. Ancak bu özdeşlik somut nesne olmanın gerekli koşulu olmakla birlikte, tüm somut nesnelere ilişkin bir yeterli koşul değildir.

Nitelik ve Bağıntı Troplu Demet Kuramları

Nitelik Troplu Demet Kuramı ’nın bir uzantısı sayılabilir. Bu yeni kuramın temel ontolojik kategorileri, hem nitelik hem bağıntı troplarını kapsayan Trop kategorisi ile nitelik ve bağıntı trop kümelerini kapsayan genel Küme kategorisidir. Türetilmiş kategorileri ise, somut nesnelerin işlevini gören Trop demeti kategorisi ile özellik türü işlevini gören Trop Kümesi kategorisi ve nesne türü işlevini gören Trop Demeti kümesidir.

Nitelik Troplu Demet Kuramı’nda Biraradalık ilkel temel bir ontolojik ilişki iken, Nitelik ve Bağıntı Troplu Demet Kuramı’nda her trop demetinde bu trop demetini oluşturan troplar arasında ayrı ayrı biraradalık bağıntı tropları bulunur.

Bağıntı troplarının, içsel bağıntılar ve dışsal bağıntılar olmak üzere iki çeşidi vardır:

“ß ikili bağıntısı içsel bağıntıdır” demek, “(i) eğer ß bağıntısı a ile b arasında bulunursa, a’nın ve b’nin var olmaları, ß bağıntısının a ile b arasında bulunmasını zorunlu olarak gerektirir; (ii) eğer ß bağıntısı a ile b arasında bulunmazsa, a’nın ve b’nin var olmaları, ß bağıntısının a ile b arasında bulunmamasını zorunlu olarak gerektirir” demektir.

Öte yandan “ß ikili bağıntısı dışsal bağıntıdır” demek “ß ikili bağıntısı içsel bağıntı değildir” demektir. Bu durumda şu tanımı verilebilir:

“ß ikili bağıntısı dışsal bağıntı dır” demek, “(i) a ile b var olduğunda, ß bağıntısı a ile b arasında bulunsa bile, ß bağıntısı a ile b arasında bulunmayabilirdi veya (ii) a ile b var olduğunda, ß bağıntısı a ile b arasında bulunmasa bile, ß bağıntısı a ile b arasında bulunabilirdi” demektir.

Troplar arasındaki içsel bağıntıların en önemlisi ikincibasamak tam-benzerlik bağıntı tropudur. “a ile b’nin ß -lığı içsel bağıntı tropu dur” demek, “(i) eğer a ile b’nin ß -lığı var ise, a tropu ve b tropunun var olmaları, a ile b ’nin ß lığ ı’nın var olduğunu zorunlu olarak gerektirir; (ii) a ile b’nin ß -lığ ı yoksa (var değilse), a tropu ve b tropunun var olmaları, a ile b’nin ß -lığ ı’nın var olmadığını zorunlu olarak gerektirir” demektir.

a ile b’nin ß -lığı dışsal bağıntı tropu dur” demek, “(i) a , b tropları ve a ile b’nin ß lığı var olduğunda bile, a ile b ’nin ß -lığı var olmayabilirdi; veya (ii) a, b tropları var olduğunda ve a ile b’nin ß -lığı var olmadığında bile, a ile b’nin ß -lığı var olmayabilirdi” demektir.

Genel olarak her ß ikili bağıntısı için (ister içsel ister dışsal olsun), a ile b’nin ß -lığı tropunun var olması, a ile b troplarının var olduğunu zorunlu olarak gerektirir.

Herhangi sayıda tropun bir arada bulunması, onların aynı bir yalın somut nesnece taşınması anlamına gelir. Ancak bu anlam açıklaması, Trop Demeti Kuramları’nda bir tanım olamaz.

Bir yalın somut nesnenin işlevini gören en-büyük bir trop demetinin bileşenleri olan tropların biraradalığı ya (i) ikişer ikişer troplar arasındaki ikili bağıntı tropları, ya da (ii) demetin tüm tropları arasında tek bir bağıntı tropudur. Bu iki durum şöyle ele alınmıştır:

İki trop arasında ikili biraradalık bağıntısı: en-büyük trop demetinin bileşenleri olan nitelik tropu sayısı n olsun. Bu n tane troptan söz konusu trop demetini oluşturan tüm ikişer ikişer nitelik tropları arasında biraradalık bağıntı tropları ortaya çıkar. nitelik tropu sayısı n ise, (n (n - 1)) / 2 tane farklı biraradalık bağıntı tropu ortaya çıkar. Bu bağıntıların her biri, dışsal bağıntı sayıldığında bir ikincibasamak troptur. Bu troplar da bir arada olmalı, yoksa başlangıçtaki n sayıda trop bir somut nesneyi, yani Trop Demeti Kuramları’nda bir en-büyük trop demetini, oluşturamazdı. Ancak ikinci-basamaktropların biraradalığı üçüncü-basamak troplar oluşturur ve böylece bu süreç bizi kısır bir sonsuz gerilemeye götürür.

Simons iki trop arasındaki biraradalık bağıntısının içsel olmadığını göstermeye çalışıyor. Ona göre bu bağıntı çoğu kez zorunlu değil olumsaldır.

Simons bu durumda tropların biraradalığını hep içsel bir bağıntı saymanın olanaksız olduğunu savunuyor. Öte yandan dışsal bir bağıntı olarak biraradalığın kısır bir sonsuz gerilemeye yol açtığını göstermişti.

Somut nesneyi oluşturan tüm troplar arasındaki biraradalık bağıntısı : Somut nesneyi oluşturan tüm troplar arasındaki bir biraradalık bağıntısı farklı somut nesneler için farklı sayıda olabilir. Bir somut nesnenin troplarının sayısı sonsuz olabileceğinden, bağıntının terim sayısı da sonsuz olabilir. değişime uğrayan bir somut nesnenin toplam trop sayısı değişebilir, o zaman da bağıntı nın terim sayısı da değişmiş olur. Simons bu türlü bir bağıntıya şu iki eleştiride bulunuyor. (a) Böyle bir bağıntının troplar demetinin herhangi bir bağıntı ile bir araya getirildiğini belirtmekten başka bir işlevi yoktur. Böylece tropların nasıl bir araya geldiğini hiç de açıklamış olmaz. (b) Böyle bir bağıntı olumsal biraradalık ile zorunlu biraradalığı birbirinden ayırt edemez.

Simons, (i) ve (ii)’nin yol açtığı güçlüklerden yola çıkarak, bu güçlüklere çözmek amacıyla Çekirdek Kuramı olarak adlandırdığı bir Trop Demeti Kuramı ortaya koymuştur. Öte yandan Denkel, Simons’un Çekirdek Kuramı’nı eleştirerek, Sınırlandırılmış-İçsel Biraradalık Bağıntıları’na dayanan bir Trop Demeti Kuramı geliştirmiştir.

Simons’un Çekirdekli Trop Demeti Kuramı

Herhangi bir somut nesnenin özellikleri (bu bağlamda birli tropları) geleneksel olarak özsel ve ilineksel olarak ikiye ayrılır. Somut nesnenin bir özelliğinin değişmesi, somut nesnenin yok olmasına yol açıyorsa bu özelliğe özsel, yol açmıyorsa ilineksel denir. Dolayısıyla değişmeye uğrayan bir somut nesnenin yalnız ilineksel özellikleri değişebilir, özsel özellikleri ise hep aynı kalır.

Simons’a göre bir somut nesnenin özsel özellikleri arasındaki biraradalık içsel bir bağıntıdır. Simons bir somut nesnenin birbiri ile içsel biraradalık bağıntısı ile bağlanmış olan tüm özsel troplarının demetine somut nesnenin çekirdeği demektedir. Bu çekirdek somut nesnenin çıplak taşıyıcısı işlevindedir. Nitekim somut nesnenin tüm ilineksel troplarını çekirdek taşır. Simons bu kurama Çekirdek Kuramı adını veriyor. Bu kuram somut nesnenin devinim ve değişimini olanaklı kılmaktadır. Devinim (yer değiştirme) özsel tropların farklı zamanlarda farklı konumları olmasına, değişim ise aynı çekirdeğin farklı zamanlarda farklı ilineksel tropları taşımasına dayanır.

Çekirdekli Trop Demeti Kuramı’nın eleştirisi : Denkel, Simons’un iki trop arasındaki biraradalığın içsel olmadığını göstermek için ortaya koyduğu değişime uğrayan kâğıt örneğinin yetersiz olduğunu belirtmektedir. Denkel’e göre bu örnek yalnızca bir somut nesnenin iki tropu arasında birbirinin varlığını gerektirme anlamında bir bağıntı olmadığını gösterir. Dolayısıyla iki trop arasında daha zayıf bir içsel biraradalık bağıntısının bulunamadığını göstermez. Nitekim iki trop arasındaki içsel bir bağıntıda, tanım gereği, ancak her iki tropun varlığı bağıntının bulunmasını zorunlu kılıyor, ama bu troplardan birinin varlığı hiç de öbürünün varlığını gerektirmez.

Denkel, Simons’un Çekirdek Kuramı’nı da şöyle eleştirmektedir. Somut nesnenin uğrayabileceği değişim türleri öz-koruyan ve öz-değiştiren olarak ikiye ayrılabilir. Birinci türden değişimlerde (örneğin renk değişimi durumunda) somut nesnenin çekirdeği aynen kalarak yalnızca bu çekirdeğin taşıdığı ilineksel troplardan biri aynı türden başka bir tropla değiş tokuş edilir. İlineksel tropları taşıyan çekirdek kalmadığından ötürü bu tropların biraradalığı da ortadan kalkar. İçsel Biraradalığa dayalı trop demeti kuramını ve Çekirdek’li Trop Kuramını reddeden Denkel, Sınırlandırılmış-İçsel Biraradalık Bağıntılarına dayanan Trop Demeti Kuramı’nı geliştirmiştir.

Denkel’in Sınırlandırılmış-İçsel Biraradalık Bağıntıları’na Dayanan Trop Demeti Kuram ı: Denkel’in tanımına göre, varolmaları durumunda fizik yasaları gereği birarada bulunmaları gereken troplar sınırlandırılmış-içsel birarada troplardır.