Enerji Yönetimi ve Politikaları Dersi 8. Ünite Sorularla Öğrenelim

Küresel ısınma nedir?

Atmosfere salınan karbondioksit gibi sera etkisi yaratan gazların, yer kabuğu ve denizlerin ortalama sıcaklıklarında artışa neden olmasına küresel ısınma denir.

İklim değişikliği nedir?

Karşılaştırılabilir zaman dilimlerinde gözlenen doğal iklim değişikliğine ek olarak, doğrudan veya dolaylı olarak küresel atmosferin bileşimini bozan insan faaliyetleri sonucunda iklimde oluşan değişikliklere iklim değişikliği denir.

IPCC nedir?

IPCC dünyada küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda uygulamaları belirleyen ve ülkelere rehberlik eden en etkin ve kapsamlı uluslararası organizasyondur.

Sürdürülebilir enerji nedir?

Sürdürülebilir enerji, günümüzün enerji gereksiniminin gelecek nesillerin ihtiyaçlarına zarar vermeden karşılanmasını ifade etmektedir.

Düşük karbon ekonomisi nedir?

Çevre ve doğal kaynaklar üzerindeki baskıyı en aza indirirken, üretimde enerji ve su tüketimini en az seviyede tutularak, en üst düzeyde faydanın elde edilmesini öngören ekonomik yaklaşım ‘düşük karbonlu ekonomisi’ olarak adlandırılmaktadır.

Sera gazının dünyada artmasının başlıca sebepleri nelerdir?

Sayfa 197, Tablo 8.1'de görüldüğü üzere Sera gazının dünyada artmasının başlıca sebepleri aşağıdaki gibidir:

• Kontrolsüz nüfus artışı

• Sanayileşme

• Küresel enerji talebinde artış

• Artan şehirleşme ihtiyacı

• Yeşil alanların azalması

• Tarımsal faaliyetler

• Sera gazlarının kontrolsüz bir biçimde doğaya salınması

Sera etkisi nedir?

Dünya üzerine düşen güneş ışınlarından çok, dünyadan yansıyan güneş ışınlarıyla ısınır. Bu yansıyan ışınlar başta karbondioksit, metan ve azotoksitler olmak üzere atmosferde bulunan diğer gazlar tarafından tutulur, böylece dünya ısınır. Işınların bu gazlar tarafından tutulmasına sera etkisi denir.

Stern Raporuna göre iklim değişikliğinin ekonomi üzerindeki etkileri nelerdir?

İklim değişikliğinin ekonomi üzerindeki etkilerini açıklayan Stern Raporuna göre; “iklim değişikliğini dünyanın gördüğü en büyük piyasa felâketi olarak adlandırırken, küresel ısınmaya karşı harekete geçilmezse, iklim değişikliğinin maliyeti her yıl Küresel Gayri Safi Milli Hasılanı (GSMH)’nın en az %3’ünü kaybetmeye eşdeğer olacaktır. Eğer geniş çaplı riskler ve etkiler de hesaba katılırsa, kaybın gelecekte GSMH’nin %20 veya daha fazlasına çıkabileceği” vurgulanmaktadır.

Oluşturulacak sürdürülebilir enerji yönetimi ve politikaları için stratejik önemi olan genel yaklaşımlar nelerdir?

• Yenilenebilir enerjiler konularında toplumsal/siyasal bilincin geliştirilmesi ve eğitimin yaygınlaştırılması

• Kalkınma planları kapsamında sürdürülebilir enerji yönetimine ilişkin bütünleşik politikaların geliştirilmesi ve kurumlar arası eşgüdüm/uyumun sağlanması

• Enerjiye yönelik teknoloji araştırma ve gelişme (ar-ge) çalışmalarının teşvik edilmesi

• Karbon ayak izi envanterlerinin hazırlanması ve karbon yönetimi/uygulamalarının yaygınlaşması

• Çevreye duyarlı ve yenilenebilir enerji kullanımını içeren mekansal stratejilerin belirlenmesi

• Enerji verimliği yüksek, iklime/çevreye duyarlı, üretken yeni bir kent, sanayi ve kır planı modelinin geliştirilmesi/uygulanması

• Sürdürülebilir enerji için örnek uygulamaların yaygınlaştırılması

• Binalardan kaynaklanan sera gazı salımlarının azaltılması ve binalarda enerjinin etkin kullanılmasının teşvik edilmesi

• Karbon piyasalarının yasal çerçevesinin ve düzenleyici kurumlarını oluşturulması

• Kentlerde/yerleşkelerde enerji kullanım ve verimliliği için planlamalar yapılması

• Kentrin/yerleşkelerin enerjiyi tüketen değil, aynı zamanda üreten bir sisteme dönüştürülmesi

• Kentlerde/yerleşkelerde doğal enerji üretim kullanımının desteklenmesi için yasa ve standartların yenilenmesi

• Çevreye duyarlı kent ulaşım politikalarının/planlarının oluşturulması; yaya, bisiklet, toplu taşım ve doğal enerjili ulaşım sistemlerinin teşvik edilmesi ve yaygınlaştırılması

• Yerel ve bölgesel katı atık/atık su yönetimlerinin oluşturulması, bunlardan enerji elde edilecek teknolojilerin yaygınlaştırılması.

Ormanlar / Yeşil alanlar konusunda sürdürülebilir enerji yönetimi için politika, önlem/uygulama örnekleri ve kısıtları nelerdir?

Sayfa 199/200'deki Tablo 8.2'ye göre,

Politikalar/Araçlar: Orman alanlarının arttırılması, orman tahribinin azaltılması ve ormanların korunması- yönetilmesini teşvik etmek (mali açıdan),

Temel Kısıtlar/ Fırsatlar: Yatırım içi sermaye eksikliği, toprak mülkiyeti konuları sınırlayıcı olabilir. Yoksulluğu hafifletmede yardımcı olabilir, 

Politikalar/Araçlar: Arazi kullanım kuralları ve yaptırımları

Toprağın karbon tutumunu arttıran, su talebi az bitki türleri.

Gübre ve suyun etkin kullanımı Atık Yönetimi Katı atık ve atık suyun yönetimini teşvik etmek (mali olarak)

Temel Kısıtlar/ Fırsatlar: Teknolojinin yayılmasını teşvik edebilir.

Kardon ayak izi nedir?

Aldığımız her ürün veya gerçekleştirdiğimiz her faaliyet için gerekli olan enerjinin üretilmesi ve tüketilmesi sırasında atmosfere salınan sera gazı miktarının toplamının, çevreye verdiği zararın ölçüsüne ‘karbon ayak izi’ denir. Birimi kg CO2 - eşdeğer veya ton CO2 -eşdeğerdir.

Karbon ayak izi hangi amaçlarla hesaplanmaktadır?

Karbon ayak izi yasal zorunluluk, kurumsal sosyal sorumluluk, müşteri veya yatırımcı talepleri, pazarlama ve kurum imajı, zorunlu veya gönüllü sera gazı salım azaltımı ya da karbon ticaret mekanizmalarına katılım amacıyla hesaplanabilmektedir.

Karbon ayak izi hesaplamaları ve raporlamalarında uluslararası alanda kabul görmüş belli başlı üç standart bulunmaktadır. 

Bu standartlar nelerdir?

Sayfa 202'deki Tablo 8.3'te görüldüğü üzere karbon ayak izi hesaplamaları ve raporlamalarında uluslararası alanda kabul görmüş standartlar aşağıdaki gibidir: 

GHG Protokolü En yaygın kullanılan standartlardandır

ISO 14064 (1-2-3) Sera Gazı Envanterlerini veya Sera Gazı Salınımlarını azaltım projelerin doğrulama ve onaylama standartlarıdır.

PAS 2050 Bu standart kuruluşların faaliyetlerinden doğan ve ürünlerinin yaşam döngüsü süresinde ortaya çıkan sera gazı emisyonlarının çevre üzerinde etkilerini ölçmelerini sağlamaktadır.

Karbon ayak izi hangi boyutlarda incelenebilmektedir?

Karbon ayak izini genel olarak iki farklı boyutta incelenebilmektedir:

A. Kişisel Karbon Ayak İzi

B. Kurumsal Karbon Ayak İzi

Kişisel karbon ayak izi nedir?

Bireylerin yıllık aktiviteleri sırasında atmosfere saldıkları kişisel sera gazı emisyonlarının ölçüsüdür.

Bu boyutta değerlendirilen karbon ayak izi temel olarak iki ana bölümden oluşur;

• Birincil Karbon Ayak İzi: Evselenerji tüketimi ve ulaşım (araba, uçak vb.) dâhil olmak üzere fosil yakıtlarının yanmasından ortaya çıkan doğrudan sera gazı salımlarının ölçüsüdür. 

• İkincil Karbon Ayak İzi: Kullandığımız ürünlerin tüm yaşam döngüsünden, bu ürünlerin imalatı ve en sonunda geri dönüşümü aşamasına kadar olan sera gazı salımlarının ölçüsüdür.

Emisyon nedir?

Sera gazlarının atmosfere salınması olayı emisyon olarak ifade edilir.

Kurumsal karbon ayak izi nasıl açıklanabilir?

Bu boyutta değerlendirilen karbon ayak izi temel olarak doğrudan, dolaylı ve dış faaliyetler olmak üzere üç farklı kapsamda sınıflandırılmaktadır:

• Doğrudan Karbon Ayak İzi - Kapsam 1: Organizasyonun doğrudan kendi faaliyetlerinden kaynaklanan salımları içermektedir ve kendi kontrolündeki her türlü üretim süreci ile kuruma ait olan araçlarla gerçekleştirilen taşıma süreçleri Kapsam 1 altında hesaplanmaktadır.

• Dolaylı Karbon Ayak İzi - Kapsam 2; Bu kapsam dahilinde kurumun dışarıdan satın aldığı elektrik, ısı veya buhardan kaynaklanan alımlar bulunmaktadır.

• Dış faaliyetler - Kapsam 3; Kapsam 2’de yer almayan ancak dolaylı yollardan kurumların dış faaliyetleri sonucu ortaya çıkan diğer salımları içerir.

Karbon ayak izi hesaplamalarında kullanılan "aşama kavramı" nedir?

Karbon ayak izi hesaplamalarında kullanılan Aşama kavramı; hesaplamalardaki yöntemsel karmaşıklık düzeyini temsil eder.

Salım faktörlerinin yanı sıra faaliyet verilerini sınıflandırılması amacıyla üç aşama belirlenmiştir. Bunlar nelerdir?

• Aşama 1: Hesaplama standartları, kullanılabilir mevcut ulusal ve uluslararası istatistiklerin, varsayılan salım faktörleri ve sağlanan ilave parametreler ile birlikte kullanımları amacıyla tasarlanmıştır. Böylece tüm ülkelerde kullanılabilmesi mümkündür. Aşama 1’ de IPCC’ nin önerdiği varsayılan değerlerin kullanılır. Bu aşama ülkeler ve kentler gibi net emisyon verilerine ulaşılması mümkün olmayan durumlarda kullanılmaktadır.

• Aşama 2: Hesaplama standartları orta düzey bir karmaşığa sahiptir ve yerel bölgeye özgü emisyon verilerinin elde edilmiş olmasını gerektirir.

• Aşama 3: Hesaplama standartları en karmaşık yapıda olan spesifik ve en doğru emisyon verilerini gerektiren aşamadır.

KIP nedir?

Belirli bir zaman aralığında, belirli bir sera gazının eş değer karbondioksit cinsinden kütleye dayalı ışıma kuvvet etkisi birimine KIP (Küresel Isınma Potansiyeli) denir.

Kyoto Protokolü nedir?

Kyoto Protokolü, küresel ısınma ve iklim değişikliği konusunda mücadeleyi sağlamaya yönelik uluslararası tek çerçeve sözleşmedir. Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında kabul eden ülkelerce imzalanmıştır.

Karbon ayak izi (sera gazı) salım analizleri/hesaplamalarının amacı ve çerçevesi nedir?

Karbon ayak izi (sera gazı) salım analizleri/hesaplamalarının amacı ve çerçevesini şunlar oluşturmaktadır:

• Ulusal/Yerel yönetimin ve bölge halkının, iklim değişikliği üzerindeki etkilerinin farkına varmalarını sağlamak ve bu etkinin azaltılması için gerekenlerle ilgili farkındalık yaratmak

• Uygulayıcıların toplum düzeyinde mümkün olan en doğru şekilde tam ve doğru analizleri geliştirebilmelerini sağlamak

• Farklı kentler arasında tutarlı, detaylı ve politika ile ilgili bir şekilde kıyas yapılmasını desteklemek

• İklim hedeflerine yönelik ölçüm yapmayı sağlamak

• Geniş kitlelerce kolay anlaşılabilen bir ölçümleme sağlamak

• Diğer birlik ve kuruluşların IPCC kapsamındaki özel raporlama gereksinimlerini belirlemek

• Mevcut veya potansiyel yasal düzenlemeler ve salım belgeleme olanaklarını eş zamanlı yürütebilmek.

‘Sürdürülebilir enerji yönetimi ve politikalarını’ uygulamaya koyarak karbon ayak izi boyutlarını küçültmek için gereken iki koşul nedir?

1. Ekonomik aktiviteler (üretim ve tüketim) için kullanılan kaynakların, var olan kaynak stoklarından daha az olduğunu unutmamak

2. Dünyayı aynı zamanda atıkların depolandığı bir yer olarak kullandığımız için ekonomik aktivitelerimiz sonucu ortaya çıkan atıkların dünyanın taşıma kapasitesinin üstüne çıkmaması için önlemler almak.

Küresel ısınma ve iklim değişikliği ile mücadele edilmesi için Kyoto Protokolünün uygulanmasını önerdiği temel politikalar ve önlemler nelerdir?

Sayfa 205'teki Tablo 8.7'de görüldüğü üzere Kyoto Protokolün’ün uygulanmasını önerdiği temel politikalar ve önlemler aşağıdaki gibidir:

• Enerji verimliliğinin artırılması

• Yenilenebilir enerjinin geliştirilmesi

• Sürdürülebilir tarımın desteklenmesi

• Metan emisyonlarının geri kazanılması

• Sera etkisi yaratan zararlı gazların azaltılması

• Sera gazı yutaklarının (orman, bitki örtüleri vb.) korunması ve yaygınlaştırılması.

Avrupa İklim Değişikliği Programı sürdürülebilir enerji yönetimi ve politikalarında dikkate alınması gereken başlıklar nelerdir?

Sayfa 205, Tablo 8.8'de görüldüğü üzere, Avrupa İklim Değişikliği Programı sürdürülebilir enerji yönetimi ve politikalarında dikkate alınması gereken başlıklar aşağıdaki gibidir:

• Enerji üretiminde karbon salınımı düşük kaynakların kullanılması

• Temel enerji kullanıcısı konumunda olan sektörler/organizasyonlar enerji verimliliğini ve salımını azaltıcı önlemlerin alınması

• Enerji tüketim akışında yer alan tüm aktörlerin, enerji verimliliği ve karbon salınımının azaltılmasına yönelik farkındalıklarını artıracak desteklerin ve eğitim olanaklarının sağlanması.

Karbon salımını azaltma yönünde alınması gereken başlıca önlemler nelerdir?

Sayfa 206'daki Tablo 8.9'da görüldüğü üzere, karbon salımını azaltma yönünde alınması gereken başlıca önlemler aşağıdaki gibidir: 

• Enerji verimliliği ve tasarrufu

• Geri dönüşüm

• Ağaç dikimi ve karbon yutakları

• Yenilenebilir enerji kullanımı

• Karbon salımı düşük ürün ve hizmetlere yönelme

• Karbon azaltım kredisi almak

• Yakıt tercihlerini değiştirmek. 

Karbon piyasası nedir?

Farklı büyüklüklerdeki organizasyonların kendilerine tahsis edilen emisyon miktarı üzerinden sağlayacakları sera gazı azaltımı karşılığında elde ettikleri karbon kredilerinin, diğer bir deyişle, karbon sertifikalarının alınıp satıldığı ortama karbon piyasası denir.

Karbon piyasasının temel amacı nedir?

Karbon piyasasının temel amacı belirli bir emisyon hedefi olan ülkelerin ve bünyelerindeki kuruluşların, kendilerine tanınan emisyon izinlerinin bir bölümünün aralarında alınıp satılabilmelerine olanak sağlamasıdır

Karbon kredisi türleri nelerdir?

İki tip karbon kredisi bulunmaktadır;

• Karbon Denge Kredisi: Temiz enerji üretimini kapsayan bu kredi tipi rüzgar, güneş, biyoyakıtlardan elde edilen enerji üretimini kapsamaktadır.

• Karbon Azaltım Kredisi: Ağaçlandırma, okyanus/deniz ve toprak iyileştirme çabalarını kapsamaktadır.

Kyoto Protokolü tarafların emisyon sınırlama veya azaltım yükümlülüklerini yerine getirmelerini kolaylaştırmak üzere ulusal önlemleri destekleyici nitelikte esneklik mekanizmalarını oluşturmuştur. Bu mekanizmalar nelerdir?

Kyoto Protokolü tarafların emisyon sınırlama veya azaltım yükümlülüklerini yerine getirmelerini kolaylaştırmak üzere ulusal önlemleri destekleyici nitelikte esneklik mekanizmalarını oluşturmuştur. Bu mekanizmalar;

• Emisyon Ticareti

• Temiz Kalkınma Mekanizması

• Ortak Yürütme Bu temel hedeflerin amacı şunlardır;

• Teknoloji transferi ve yatırım aracılığıyla sürdürülebilir kalkınmayı özendirmek

• Ülkelerin Kyoto hedeflerini gerçekleştirmelerinde mali etkin yolla emisyonlarını azaltmalarına veya atmosferden karbonu uzaklaştırmalarına yardımcı olmak

• Özel sektörü ve gelişmekte olan ülkeleri emisyon azaltım çabalarına katkı vermeleri için teşvik etmek.

Karbon Sertifikası alabilmek için organizasyonun yaptığı emisyon azaltımının belirli standartlara uygunluğu, uluslararası geçerliliği olan akredite olmuş kuruluşlar tarafından onaylanması gerekmektedir. Gönüllü piyasalarda en geçerli standartlar nelerdir?

Karbon Sertifikası alabilmek için organizasyonun yaptığı emisyon azaltımının belirli standartlara uygunluğu, uluslara arası geçerliliği olan akredite olmuş kuruluşlar tarafından onaylanması gerekmektedir. Gönüllü piyasalarda en geçerli standartlar ise Gold Standart (GS) Voluntary Carbon Standart (VCS)’ dir.