aofsoru.com

VIII-XIII. Yüzyıllar Türk Edebiyatı Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

Köktürk Dönemi Türk Edebiyatı

1. Soru

Tarihte Türk adıyla kurulan ilk Türk devleti hangisidir?

Cevap

Köktürk Devletidir.


2. Soru

Köktürk Kağanlığı hangi yıl kurulmuştur?

Cevap

552.


3. Soru

Köktürk Kağanlığının kurucusu kimdir?

Cevap

Bumin Kağan'dır.


4. Soru

Köktürk Kağanlığının merkezi neresidir?

Cevap

Ötüken'dir.


5. Soru

Türklerin kendi dilleriyle yazdıkları ilk metinler hangi yüzyılda yazılmıştır?

Cevap

Türklerin kendi dilleriyle yazdıkları ilk metinlerin kısmen 7. yüzyılın sonlarından ve çoğunlukla 8. yüzyıldan kaldığı bilinmektedir.


6. Soru

Çin yıllıklarında Hunca kaydıyla geçen sözcüklere örnek veriniz.

Cevap

çeng-li “gök” (Köktürkçede tengri), ku-tu “oğul” (Köktürkçede kut), yen-çi/yemçi “hükümdar eşi” (Köktürkçede ebçi), tieh-fah “demir” (Köktürkçede temir), wo-lu-to “karargâh” (Köktürkçede ordu).


7. Soru

Köktürk Kağanlığının birinci dönemine ait yazınsal faaliyetler içerisinde en önemli olanı hangisidir?

Cevap

Köktürk Kağanlığının birinci dönemine ait yazınsal faaliyetler içerisinde en önemli olanı, kuşkusuz 582 yılında Taspar Kağan zamanında dikilmiş olan Bugut yazıtıdır.


8. Soru

Bugut yazıtı hakkında bilgi veriniz.

Cevap

Moğolistan’daki Bugut dağının yakınlarında bulunduğu için Bugut yazıtı adı ile anılan yazıt Soğdça ve Sanskritçe metinlerden oluşmaktadır ve bugün Moğolistan’ın Arhangai eyaletindeki Tsetserlig ilçesinde, müzede bulunmaktadır. Yazıtın üç tarafı Soğdca, bir tarafı ise Sanskritçedir. Başka bir ifadeyle yazıt, Türk diliyle kaleme alınmamıştır.


9. Soru

Taspar Kağan hangi metni Türkçe'ye çevirtmiştir?

Cevap

Taspar Kağan zamanında, 575 yılında Nirvana Sutra adlı metnin Türk diline çevrildiği bilinmektedir.


10. Soru

Türkler, 7. yüzyıldan 12/13. yüzyıllara kadar hangi alfabeyi kullanmışlardır?

Cevap

Türkler, 7. yüzyıldan 12/13. yüzyıllara kadar tarihsel Türklük coğrafyasının değişik yerlerinde, literatürde “runik” olarak adlandırılan alfabe ile çok sayıda yazıt dikmiştir.


11. Soru

Türk yazıtlarını çözen ve ilk okuyan kimdir?

Cevap

W. Thomsen'dir.


12. Soru

Yazıtlarda yazı yazma eylemi için hangi sözcükler kullanılmıştır?

Cevap

Yazıtlarda, yazı yazma eylemi, yazılan malzemelerin adları ve yazıtların yazılış amaçları Türkçe sözcüklerle ifade edilmiştir. Buna göre yazıtlarda yazı yazma eylemini ifade etmek üzere biti-, ur- ve tokı- eylemleri kullanılmıştır. Bu eylemlerden biti-, Türk dilinin diğer tarihsel dönemlerine ait kâğıda yazılı metinlerinde de kullanılırken, ur- ve tokı- eylemlerinin sadece taş ve kayalar üzerine Türk runik alfabesiyle yazılmış yazıtlarda kullanıldığı söylenebilir.


13. Soru

Yazıtlarda Türk runik harfli metinler için hangi sözcükler kullanılmıştır?

Cevap

Yazıtlarda Türk runik harfli metinler için bitig taş ve bä?gü taş adlarının kullanıldığı görülmektedir.


14. Soru

Köktürklerden kalan yazıtlar nasıl sınıflandırılmıştır?

Cevap

Yazıtlar, bugüne kadar birçok araştırmada tasnif edilmiş, ait oldukları yer ve siyasî teşekküle göre genellikle dört grupta değerlendirilmişlerdir:
1. Köktürk Kağanlığı Yazıtları,
2. Uygur Kağanlığı Yazıtları,
3. Yenisey Yazıtları,
4. Diğer Yazıtlar


15. Soru

Bugüne kadar tespit edilen ve tamamı Köktürk Kağanlığının ikinci döneminden kalan Köktürk Yazıtları hangileridir?

Cevap

Çoyr Yazıtı, Hoytu Tamir Yazıtları, Ongin (İşbara Tamgan Tarkan) Yazıtı, Köl İç Çor (İhe-Hüşötü) Yazıtı, İhe-Aşete (Altun Tamgan Tarkan) Yazıtı, Tonyukuk Yazıtı, Köl Tigin Yazıtı, Bilge Kagan Yazıtı, İhe-Nur Yazıtı, Hangiday Yazıtı


16. Soru

Uygur Kağanlığı yazıtları hangileridir?

Cevap

Terh (Taryat) Yazıtı, Tes Yazıtı, Şine-Usu Yazıtı, Somon-Sevrey Yazıtı, Suci Yazıtı, Karabalgasun Yazıtları, Ar Hanan (Ar Hanin) Yazıtı,


17. Soru

Yenisey Yazıtları hakkında bilgi veriniz.

Cevap

Adını Güney Sibirya’da bugünkü Hakas ve Tuva Cumhuriyetleri içinde kalan Yenisey nehrinden alan Yenisey yazıtları, Yenisey vadisinde bu nehre veya kollarına dökülen Abakan, Bayın Köl, Çaa Köl, Tes, Tuba, Turan Elegest, Uybat, Uyuk gibi nehirlerin kenarlarında bulunan ve sayıları yaklaşık 150’yi bulan eski Türk runik harfli yazıtlardır. Rus ve Fin heyetlerinin bölgedeki araştırmaları Yenisey yazıtlarının bulunuşunu, yayınların yapılabilmesini ve korunmasını sağlamıştır. Bu yazıtların Kırgızlara ait olduğu düşüncesi çok eskiden beri savunulan bir düşünce olmuştur. Ancak bazı yazıtlardaki ifadelerden, farklı Türk boylarına ait yazıtların da olduğu sonucu çıkmaktadır.


18. Soru

Yazıtlardaki Türk metinlerinin sözvarlığı ve edebî değeriyle ilgili hangi beş özellik kıstas olarak ele alınmaktadır?

Cevap

1. Soyut kavramlardaki zenginlik

2. Eşanlamlılık

3. Çokanlamlılık

4. İleri öğeler

5. Anlam olayı olan ve anlatıma güç katan söz sanatları-biçem ve anlatım özellikleri


19. Soru

Orta Asya'daki Türk yazıtlarında geçen deyimlere örnek veriniz.

Cevap

işig küçüg ber- “işini gücünü vermek; devamlı hizmet etmek”
kızıl kan töküt-, kara ter yügürt- “Kızıl kanını akıtmak, kara terini dökmek; çok ve devamlı çalışmak”
ölü yitü kazgan- “ölesiye çalışıp kazanmak”
uça bar- “uçup gitmek; vefat etmek”


20. Soru

Orta Asya'daki Türk yazıtlarında geçen benzetmelere örnek veriniz.

Cevap

Te?ri küç birtük üçün ka?ım kagan süsi böri teg ermiş, yagısı kony teg ermiş

“Tanrı güç verdiği için babam hakanın ordusu kurt gibi, düşmanları da koyun gibi imiş”


Yagımız tegre oçuk teg erti, biz aş teg ertimiz.

“Düşmanlarımız çevremizde ocak gibi idi, biz de ortadaki aş gibiydik”

Kanı? subça yügürti sü?ükü? tagça yatdı

“kanın su gibi aktı, kemikleri dağ gibi yığıldı”


Yukarı Git

Sosyal Medya'da Paylaş

Facebook Twitter Google Pinterest Whatsapp Email