Çocuk Edebiyatı Ve Medya Dersi 6. Ünite Özet

Giriş

Çocukların yaşamlarında önemli yeri olan edebiyatın, doğumdan sonraki süreçten başlayarak çocuğun yaşamına dahil edilmesi çok önemlidir. Edebiyatın işlevi, çocuklara keyif verme, eğlendirme, dil ve okuma/yazma becerilerini geliştirme, hayal gücünü destekleme, merak uyandırma ve problem çözme gibi beceriler kazandırmaktır.

Edebiyat Uygulamalarında Öğretmenin Rolü

Edebiyat uygulamalarında öğretmenin dört temel rolü vardır:

• Öğretmen çocuklar için uygun edebi eserlerin ve bunların kullanılacağı etkinliklerin seçiminden sorumludur.
• Sınıfında edebiyatı destekleyici, zengin ve uyarıcı bir eğitim ortamından sorumludur.
• Çocuklara edebiyatla ilgili temel kavramları kazandırma ve en önemlisi ise çocukları edebiyat eserlerinden zevk almalarını sağlayacak planlama, uygulama ve değerlendirmeyi içeren öğretimi öğretmen gerçekleştirir.
• Öğretmen kitap okumaya, hikaye anlatmaya ve yazı yazmaya: yani edebiyata değer verdiğini gösteren iyi bir model olmalıdır. Öğretmeninin kitap okuduğunu ve bundan keyif aldığını gören çocuklar doğal olarak okumaya yönelecektir.

Destekleyici Çevre Düzenlenmesi

Edebiyat uygulamalarında etkili olmanın en önemli ögelerinden biri okul ve sınıfta destekleyici bir çevre düzenlemektir. Çocuklar için kitaplara rahat erişebilecekleri aynı zamanda rahat edebilecekleri, konforlu, eğlenceli ve iyi düzenlenmiş alanlar oluşturulmalıdır. Bu alanlar :

• Okuma merkezi
• Yazma merkezi
• Sınıf kütüphanesi

Okuma Merkezi

Okuma merkezleri her yaş grubu çocuklar için sınıflarda hazırlanabilir. Her okul öncesi eğitimi sınıfında mutlaka okuma merkezi düzenlenmelidir. Bu merkezdeki etkinliklerle çocukların hayal güçleri, anlatım ve dinleme becerileri, kelime hazineleri dolayısıyla dil gelişimleri desteklenir.

Okuma merkezinin amaçları:

a) Çocukların kitap, dergi, gazete gibi yazılı materyallerle ilgilenmelerini sağlamak

b) Çocukların kitaplara ve okuma yazmaya yönelik olumlu tutum kazanmalarını desteklemek

c) Çocukların kitap okumak ve hikayelerini tekrar anlatmaktan zevk almalarını sağlamaktır.

Okuma merkezi sınıfın sessiz ve aydınlık bir alanında düzenlenmelidir. Kitapların mutlaka çocukların göz hizasında bulunan kitaplıklarda sergilenmesine ve rahatlıkla çocukların kitapları erişebilmelerine dikkat edilir.

Tüm kitapları aynı anda okuma merkezinde sergilemek yerine her hafta yeni kitaplar eklenerek dönüşümlü olarak bu merkezde kitaplara yer verilebilir. Çocukların kitapları nasıl kullanacakları, sayfaları nasıl çevirecekleri, kullandıktan sonra kitapları tekrar raflara dizmeleri gerektiğini içeren anlaşılır kurallar ve ilkeler oluşturulmalıdır. Öğretmen bu alana gidip kendisi de kitap okuyarak ve dil etkinlikleri düzenleyerek çocuklara model olmalıdır.

Dijital kitaplardan çocukların yararlanması için tablet veya bilgisayarlara bu merkezde yer verilebilir.

Okuma merkezi göze çarpan, ilginç, renkli ve çocukların rahat edebilecekleri konforda düzenlenmelidir.

Yazma Merkezi

Genellikle okul öncesi eğitimi ve ilkokul sınıflarında yazma merkezleri oluşturulur. Okul öncesi eğitiminde çocuklara alfabe öğretilmemektedir. Çocukların alfabeyi öğrenmeden önce yazı yazma ile ilgili kazanması gereken beceriler söz konusudur. Bu beceriler arasında yazı farkındalığı, yazı yönü, kalem tutma ve çizgi çalışmaları yer almaktadır.

Yazma merkezinde çocukların yazılı iletişimin önemini anlamaları, fikirlerini yazılı olarak ifade etme konusunda farkındalıklarının artması ve yazmaya karşı olumlu tutum geliştirmeleri amaçlanmaktadır. Bu nedenle yazma merkezi çocuklara oyun yoluyla bu becerileri kazandırma amacıyla oluşturulur.

Sınıf Kütüphanesi

Her yaşta çocuklar için sınıf kütüphaneleri düzenlenebilir. Sınıf kütüphanelerinin temel amacı çocukların evlerinde kitaplara ulaşabilmelerini sağlamaktır. Çocukların kütüphane kullanma alışkanlığı kazanmalarını destekleyecektir.

İlk, orta ve lise düzeyi çocuklara eğitim veren okullarda sınıf yada okul kütüphaneleri oluşturulabilir. Bunun amacı, ders programlarını desteklemek, öğrencilerin bireysel okuma gereksinimlerine yanıt vermek, okuma alışkanlığını kazandırmak, kitabı ve kütüphaneyi kullanmayı öğretmek, kütüphane yaşantısının getireceği olanaklardan yararlanarak toplumsal davranışları güçlendirmeye katkıda bulunmaktır.

Çocuklar İçin Edebiyat Uygulamaları

Hikaye Anlatma

Hikaye anlatma geleneksel edebiyatın ya da kişisel öykülerin sözel olarak yorumlanması olarak tanımlanır (Brand ve Donato,2001).

Okul öncesi dönem çocuklarına hikaye anlatırken farklı yöntem ve teknikler kullanmak gerekebilir.

Bu hem çocukların öğrenmesini destekler hem de çocukların ilgi ve dikkatlerini canlı tutar(Olgan,2013).

Hikaye anlatma teknikleri

• Geleneksel anlatım
• Karakter kullanarak anlatım
• Pandomim
• Kukla
• Hikaye kartları
• Pazen tahta ve figürleri ile anlatım

Geleneksel Hikaye Anlatımı

Araçsız anlatım ya da düz anlatım olarak bilinen geleneksel hikaye anlatmada anlatıcı jest ve mimikleriyle, çocuklarla göz kontağı kurarak, sesini ve vücudunu kullanarak hikayeyi anlatır. Geleneksel hikaye anlatımı, tek düze bir ses tonu ile yapılırsa çocukların dikkatini çekmek mümkün olmaz.

Karakter Kullanarak Hikaye Anlatma

Bu teknikte öğretmen kostüm ve aksesuar kullanarak başka bir karaktere dönüşür ve o karakterin üzerinden hikayeyi anlatır.

Pandomim

Pandomim bir masalın veya bir öykünün sadece bedensel hareketlerle anlatılması olarak tanımlanır. Bu teknikte öğretmen hiç sözlük kullanmadan, vücut hareketlerini jest ve mimiklerini kullanarak hikayeyi anlatır. Pandomin yaparken anlatıcının tek renk ve rahat bir kıyafet giymesi bir gelenektir.

Kukla ile Hikaye Anlatma

Bu teknikte öğretmen veya çocuklar kukla sahnesi ve kuklaları kullanarak hikaye anlatırlar. Kukla tekniği ile hikayeyi anlatırken ses tonu ve vurgulama oldukça önemlidir.

Pazen Tahta ve Figürleri ile Hikaye Anlatma

Bu teknikte çocuklara hikaye; pazen, mıknatıslı veya mantar panolara yapıştırılan figürler ile anlatılır. Hikaye figürleri çocuklarla birlikte hazırlanabilir.

Hikaye Kartı ile Hikaye Anlatma

Çocukların çok ilgisini çeken bir tekniktir. Bu teknik uygulanırken çocuklar hikaye kartlarını görebilecekleri şekilde otururlar ve kartlar sırasıyla çocukların göz hizalarına gelecek şekilde gösterilerek hikaye anlatılır.

Kitap Okuma

Kitap okuma, çocuk ve yetişkinin sözel etkileşimde bulunmasına, öykünün içeriğinden ve resimlerden yararlanmasına olanak verir.

Kitap okuma teknikleri

• Sesli okuma
• Birlikte okuma
• Diyaloğa dayalı
• Dijital okuma

Sesli Okuma(Geleneksel Okuma)

Bu teknik, yetişkinin soru ya da sözel etkileşim için hikayenin metnini kesmeden kitabı olduğu gibi doğrudan okuması olarak tanımlanır. Bu teknikle hikayede geçen olayları ve akışı çocukların anlaması daha kolaydır.

Birlikte Okuma

Okuma bilmeyen bir ya da bir grup okul öncesi dönem çocuğuna okumayı bilen birinin kitap okuması, çocukların dinlemeleri ve bu süreçte kitapla ilgili etkileşimde bulunmaları olarak tanımlanır.

Diyaloğa Dayalı Okuma

Diyaloğa dayalı okuma, soru stratejileri ile çocukların okuma sürecine aktif katılımlarını sağlayan ve onların dil becerilerine yönelik geri bildirim stratejilerini içeren etkileşimli bir okuma tekniğidir.

Diyaloğa dayalı okumada kullanılan soru stratejileri şunlardır:

• Tamamlama soruları
• Hatırlatma soruları
• Açık uçlu sorular
• Niçin-Neden-Nasıl soruları
• Geliştirme soruları

Diyaloğa dayalı okumada kullanılan geri bildirim stratejileri şunlardır:

• Teşvik et
• Değerlendir
• Genişlet
• Tekrarlat

Dijital Kitap Okuma

Çocuklar bilgisayar, tablet, akıllı telefon gibi araçlara evde ve okulda rahatlıkla erişebilmekte ve kolaylıkla kullanabilmektedirler.

Teknolojik araçların çocukların bilişsel, sosyal, duygusal, bedensel ve dil gelişim fırsatlarını destekleyecek ve öğrenmelerini sağlayacak şekilde bilinçli olarak kullanılması erken çocuklukta gelişime uygun teknolojik uygulamalar olarak tanımlanmaktadır(NAEYC,2012).

Öğretmenin oluşturacağı elektronik kitap kütüphanesi gibi uygulamalar çocukların kitap okumaya olan ilgisini destekler(Zipke,2013).

Okumayı Bilen Çocuklarla Uygulanabilecek Kitap Okuma Teknikleri

Okuma bilen çocuklar için teknikler

• Altını çizerek okuma
• Okuma sonrası tartışma
• Eleştirel okuma

Altını çizerek okuma tekniğinde, metin içinde anlamlı olan yerlerin işaretlenmesi yoluyla çocukların okuduğunu anlamlandırması sağlanır.

Okuma sonrası tartışma tekniğinde, çocukların metinde işlenen konuyla ilgili fikirlerini, düşüncelerini arkadaşlarıyla paylaşmasını ve kendi fikirlerini ifade etmelerini destekler.

Eleştirel okuma tekniği üst düzey okuma tekniğidir. Bu teknikte çocuklar okudukları metinle ilgili sorular sorarak metne dair olumlu veya olumsuz görüş oluştururlar.

Türkçe Etkinliği (Dil Etkinlikleri)

Türkçe etkinliği, çocukların Türkçeyi doğru ve güzel konuşmalarını sağlamak, sözcük dağarcıklarını geliştirmek ve iletişim becerilerini artırmak amacıyla yapılır(MEB,2013). Türkçe etkinlikleri düzenlenirken üç temel aşama

• Hikaye öncesi etkinlikler
• Hikaye anlatma
• Hikaye sonrası etkinlikler

Hikaye Öncesi Etkinlikler

Hikaye öncesi etkinlikler, tekerleme söyleme, parmak oyunu oynama, şiir okuma, bilmece sorma, sohbet etme gibi çocukların dikkatlerini çekmeye yönelik olarak yapılırlar.

Hikaye Anlatma

Çocuklara anlatılacak hikayelerin konusu, anlatım tekniği, anlatım sırasında kullanılan jest ve mimikler, öykü anlatımının şekli öğretmen tarafından çocukların gelişim düzeylerine ve ilgilerine uygun şekilde belirlenir.

Hikaye Sonrası Etkinlikler

Öykü ile ilgili sohbet : En yaygın olarak kullanılan etkinliktir. Bu teknikte çocuklara hikayede geçen olaylarla ilgili çeşitli sorular sorulur.

Hikaye tamamlama ve oluşturma : Hikaye tamamlamada öğretmen hikayenin belirli bir bölümünü okuduktan sonra çocuklardan hikayenin devamında neler olacağını tahmin etmelerini ister. Benzer şekilde hikayenin adı başlangıçta söylenmez ve çocuklardan hikayenin adını koymaları istenebilir. Hikaye oluşturma ise çocukların kendi öykülerini yaratması, onların hayal dünyalarını, duygu ve düşüncelerini ortaya çıkarmaya yarayan bir etkinliktir.

Rol oynama : Bu teknikte çocuklar hikayede geçen bir olay, durum, nesne ya da kişileri canlandırarak yaşam deneyimleri kazanırlar. Rol oynamada temel amaç, çocukların yaratıcılıklarını, kendini ifade etme ve sosyal becerilerini desteklemektir.

Edebiyat Uygulamalarının Değerlendirilmesi

Çocukların edebiyat uygulamalarına katılım ve beceri düzeylerinin değerlendirilmesinde en etkili yöntemlerden biri öğretmen gözlemleridir.

Öğretmen çocukların okuma merkezini kullanma durumlarını, dil etkinliklerine katılım sıklıklarını gözlemleyerek bu bilgileri çocukları değerlendirme amacı ile kullanır.

Çocukların değerlendirilmesinde anekdot kayıtları, çalışma örnekleri, kontrol listeleri gibi araçlar öğretmen gözlemlerini kayıt etmek amacı ile kullanılır.

Değerlendirme 3 açıdan yapılır:

• Çocuk
• Program
• Öğretmen