Ortaçağdan Günümüze Anadolu Uygarlıkları Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

M.S. 843-1204 yılları arası, genellikle Erken Bizans Dönemi sonrasından 1204 Latin İstilası’na kadar olan dönem ne dönemi olarak anılır?

‘Orta Bizans Dönemi’ olarak anılır.

Arap orduları 632-41 yılları arasında Suriye, Filistin ve Mısır’ı ele geçirdiler. Böylelikle Kudüs Arap hâkimiyetine geçmiş oldu. Arap birlikleri hangi yılların arasında birçok kez Konstantinopolis’te başarıya ulaşmayan kuşatma hareketlerini de gerçekleştirmişlerdir?

674-678 yılları arası

Sürekli savaşlarla yıpranan askeri düzenin ve devlet idaresinin iyileştirilmesi için 7. yüzyılda kurulan Bizans İmparatorluğunda savunma ve üretimin devam edebilmesi önceliklerine dayanan askeri (toprak düzeni) kuruluşun adı nedir?

Thema Teşkilatı

Themaların yeniden düzenlenmesinin nedenleri arasında, Themaların başında görev yapan strategos’ların yetkilerinin fazla olması, çok büyük olan thema sınırlarında strategosların ordularıyla sürekli başkaldırmaları sayılabilir. Bizans İmparatorluğunda ‘strategos’lar kimlere verilen isim idi?

Strategos, Themaların başında bulunan askeri valilere verilen isim idi.

Yunancadaki eikon (ikona ya da imge) ve klao (kırmak ya da yıkmak) sözcüklerinden gelir ve sözcük anlamıyla imgelerin kasıtlı olarak yok edilmesini anlatır. Bizans tarihinde her tür dinsel tasvirin kaldırılması için girişilen çatışmalarla geçen döneme ne ad verilmiştir?

İkonaklast/İkonaklazma (İkonakırıcılık)

Bizans İmparatorluğu yönetimi, 8. yüzyıl başında Heraklios Hanedanlığı’ndan İsauria Hanedanlığı’na geçmiştir. Batı Anadolu’da Arap saldırılarını bertaraf etmiş olan aynı zamanda Bizans Sanatı için dönüm noktası olan İkonaklast ya da İkonaklazma (726-842) hareketinin de mimarı olan İsauria Hanedanlığı’nın ilk imparatorunun ismi neydi?  

III. Leon

IV. Romanos Diogenes 1068 yılında tahta çıktığında Anadolu’daki orduları tekrar düzenlemiş, Norman tehlikesiyle mücadele etmiştir. Ancak 1068-69 yılları arasında ordusuyla Doğu Anadolu’ya seferler düzenlediği esnada Selçuklular Anadolu’daki kentleri ele geçirmiştir. 1071 yılında Doğu Anadolu’da Malazgirt’te yapılan savaşta imparatorluk ordusu paralı Norman askerlerin savaş alanını terk etmesiyle Büyük Selçuklulara karşı ağır bir yenilgi almıştır. Bu savaş Bizans tarihi için ne olarak tanımlanmıştır?

Bu savaş Bizans tarihi için ‘imparatorun asla telafi edemeyeceği bir hata’ olarak tanımlanmıştır.

I. Aleksios Komnenos’un (1081-1118) askeri başarılarıyla Norman tehlikesini bertaraf etmesi ve Selçuklu Sultanı Kutalmışoğlu Süleyman Şah’ın ölmesiyle Bizans İmparatorluğu, kısa bir süre için de olsa, bu buhrandan uzaklaşmıştır. 11. yüzyıl sonunda Kutsal Kent Kudüs’ün geri alınması idealine dayanan ilk Haçlı ordusu toplanmıştır. I. Haçlı Seferi’ne katılan Haçlı komutanları ile I. Aleksios Komnenos arasında ne yönünde bir anlaşma yapılmıştır?

‘Anadolu’da geri alınan toprakların Bizans’a bırakılması’ yönünde bir anlaşma yapılmıştır.

IV. Haçlı Seferi ise tamamen idealinden uzaklaşarak, Bizans’ın görkemli başkenti Konstantinopolis’in 1204 yılından Latinler tarafından işgal edilmesiyle sonuçlanmıştır. İşgal esnasında başkentin tüm kiliseleri ve sarayları yağmalanmıştır. 1204’te Konstantinopolis’te Flandre Kontu Baudouin yönetiminde bir Latin İmparatorluğu kurulmuştur. Haçlıların istila etmediği topraklardaysa kimler hâkim olmuştur?

Dört farklı Bizans Devletleri hâkim olmuştur.

Yaklaşık 610 ve 850 yılları arasındaki dönemde Bizans sanatının ve özellikle de mimarisinin gelişimi hakkında çok az şey bilinmektedir. Askeri, politik ve siyasi alanda krizde olan İmparatorluk 7. yüzyılın başlarından itibaren batıda Avarlar ve Slavlarla doğuda Persler ile savaşmak zorunda kalmıştır. 610 yılında tahta geçen Heraklios (610-641) ve onun ardından sonraki 200 yıl, Bizans İmparatorluğu’nda ne dönem olarak adlandırılmıştır?

Karanlık Dönem

Bir kubbeyi taşıyan kemerler ile kubbe kaidesinin arasını kapatan ve kare bir plandan kubbenin dairesel kaidesine geçmeyi sağlayan küresel üçgene ne ad verilirdi?

Pandandif

Orta Bizans Döneminde kilise mimarisinde, başta başkent olmak üzere, imparatorluğun bütün bölgelerinde yaygın olarak kullanılan plan tipi nasıldır?

Kapalı Yunan Haçıdır.

Kapalı Yunan Haçı planlı kiliseler genellikle iki başlık altında yani iki tipte incelenebilir. Başta başkent Konstantinopolis olmak üzere, Bithynia, Trakya, Bulgaristan, Rusya, Makedonya, Güney Yunanistan ve Trabzon yapılarında görülen ‘kubbe dört sütun ya da paye ile taşınmakta’ olan birinci tipin ismi nedir?

Kompleks Tip

Kapalı Yunan Haçı planlı kiliseler genellikle iki başlık altında yani iki tipte incelenebilir. ‘kubbenin köşe duvarlarına oturtulduğu örneklerle sınırlı’ olan ikinci tipin ismi nedir?

Basit Tip

İkonaklazma hareketinden en fazla etkilenen yer başkent Konstantinopolis (İstanbul) olmuştur. H.Sophia (Ayasofya) Kilisesinin apsisinde yer alan, Meryem tasviri kaldırılarak yerine bir haç tasviri yerleştirilmiştir. Bazı yapılardaysa geometrik ve bitkisel bezemeler haç tasvirleriyle birlikte uygulanmıştır. Kapadokya’daki hangi freskolar bu düzenlemeye örnektir?

H.Stephanos ve H.Basileios freskoları

Ortada İsa, iki yanında annesi Meryem ve Vaftizci Yahya yer alır. Bu iki figür, Kıyamet günü yargılanan insanlar için İsa’nın af­fedici olmasını dilerler. Resim sanatında Mahşer sahneleri içinde olduğu gibi tek başına da karşımıza çıkan Mahşer sahnesinin merkezinde yer alan üçlü bir kompozisyon adı nedir?

Deesis

Hıristiyan Kilisesince önemli oniki olay olan1.Meryem’e Müjde, 2.İsa’nın Doğumu,  3.Mabede Takdim, 4.Vaftiz, 5.Suret Değişimi, 6.Lazarus’un Dirilişi, 7.Kudüs’e Giriş,  8.Çarmıh, 9.Anastasis [İsa’nın kendisinden önce ölen Peygamberleri Hades’in cehenneminden çıkarması], 10.Göğe Çıkış, 11.Pentekost, 12.Koimesis [Meryem’in Ölümü])  kronolojik  olarak betimlenen sahnelere ne ad verilirdi?

Bayram Sahneleri

Maden sanatında, 9. yüzyıl ile birlikte, özellikle Makedonya Sülalesi’nin yönetime geçmesiyle başlayan dönemde (867-1056), sanatta yeni bir canlanma yaşanmıştır. Bu dönemde yeni bir teknikle üretilen eserler, erken dönemin gümüş hazinelerinin yerini almıştır. Bu yeni teknik, Bizans kuyumculuğunun doruk noktasına ulaştırdığı mine tekniğidir. Mine tekniğinin kullanıldığı eserlerin büyük kısmını paten, kalis, röliker gibi dini işlevli eserlerle birlikte başka ne gibi süs eşyaları oluşturmaktadır?

Taç, küpe, bilezik gibi süs eşyaları oluşturmaktadır.

Bizans döneminde 7. yüzyıl ortasında Arap akınlarıyla başlayan buhran döneminde, Geç Antik Çağ’ın seramik üretim merkezleri de zarar görmüştür. Seramik yüzeylerin sıvı geçirgenliğini azaltmak hem de dekoratif etki sağlamak için kullanılan ince ve akışkan cam hamuruna ne ad verilirdi?

Sır

Bizans seramik sanatında 11. yüzyılda yeni süsleme teknikleri kullanılmaya başlanmıştır. Astar Kazıma. Seramik üzerine sürülen astarın kuruduktan sonra ince uçlu bir aletle kazınmasıyla desenler çizilir. Kap sıralanarak ikinci kez fırınlanır. Bu fırınlamada kazınan astar daha koyu bir renk alarak desenler belirginleşir. Bu tekniğe ne ad verilirdi?

Sgrafitto