Orhon Türkçesi Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında toplam kaç harf vardır?

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında toplam 38 harf vardır.

Tonyukuk yazıtı ne zaman dikildiği konusunda farklı görüşlerin bulunmasının nedeni nedir?

Tonyukuk yazıtı ne zaman dikildiği konusunda farklı görüşlerin bulunmasının nedeni, yazıtın dikiliş tarihin yazılı olduğu yerin fazlasıyla tahrip olmuş olmasıdır. Bundan ötürü yazıtın dikiliş tarihi konusunda ancak tahminler ileri sürülebilmektedir.

Tonyukuk yazıtının fiziksel özellikleri nasıldır?

Tonyukuk yazıtı aynı boyda, dört yüzlü iki dikilitaş hâlindedir.

Tonyukuk yazıtı kimin tarafından yazılmıştır?

Tonyukuk yazıtının kimin tarafından yazıldığı bilinmemektedir.

Köktürk Kağanlığı dönemine ait en eski yazıt hangisidir?

Köktürk Kağanlığı dönemine ait en eski yazıt, 688-692 yıllarına tarihlenen Çoyren Yazıtıdır.

İlk okunan Orhun yazıtları hangileridir?

İlk okunan Orhun yazıtları Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarıdır.

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını taş üzerine kazıyarak yazan kişi kimdir?

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını taş üzerine kazıyarak yazan kişi Köl Tigin’in yeğeni Yollug Tigin’dir.

Adına dikilmiş yazıtta Köl Tigin’in ölüm tarihi nasıl verilmiştir?

Yazıtta Köl Tigin’in ölüm tarihi “kon yılka yiti yigirmi” (= koyun yılının on yedisi) ifadesiyle belirtilmiştir. Bu tarih 27 Şubat 731’e denk düşmektedir.

Köl Tigin yazıtı kimin adına dikilmiştir?

Köl Tigin yazıtı, Köl Tigin adına kardeşi hükümdar Bilge Kağan tarafından diktirilmiştir.

Köl Tigin yazıtında olaylar kimin ağzından aktarılmaktadır?

Köl Tigin yazıtında, olaylar Bilge Kağan’ın ağzından aktarılmaktadır. Diğer bir deyişle, yazıttaki anlatıcı Bilge Kağan’dır.

Orhun alfabesinin Türk damgalarından çıktığını ileriye süren görüşü destekleyen Türk bilim adamları kimlerdir?

Orhun alfabesinin Türk damgalarından çıktığını ileriye süren görüşü destekleyen Türk bilim adamları Reşit Rahmeti Arat ve Ahmet Caferoğlu’dur.

Thomsen Orhun alfabesini çözerken hangi sözcükleri anahtar olarak kullanmıştır?

Thomsen Orhun alfabesini çözerken “Köl Tigin, Türk, kün, tört, te?ri” sözcüklerini anahtar olarak kullanmıştır.

Türkiye’de Orhun yazıtlarıyla ilgili ikinci yayın kimin tarafından gerçekleştirilmiştir?

Türkiye’de Orhun yazıtlarıyla ilgili ikinci yayın, Hüseyin Namık Orkun tarafından gerçekleştirilmiştir.

Orhun alfabesine runik alfabe denmesinin nedeni nedir?

Özellikle batıdaki Türkologlarca bu alfabeye “Türk-runik alfabesi” veya “runik” denmesinin nedeni, bu harflerin “runik” adı verilen eski İskandinav kitabelerinin yazımında kullanılan harflere benzemesidir.

Orhun alfabesinin çözümü konusunda yarışan iki bilim adamı kimdir?

Orhun alfabesinin yazı sistemini çözmek için adeta yarışan dil bilimciler, Vilhelm Radloff ve Danimarkalı genel dilbilim profesörü Vilhelm Ludwig Peter Thomsen’dir.

Yenisey Yazıtları olarak bilinen runik harfli metinler hangi coğrafyada yer almaktadır?

Bu yazıtlar, Yenisey ırmağının yukarı taraflarında bugün Rusya’nın Hakas otonom bölgesinde bulunmaktadır.

Yenisey Yazıtlarının kimler tarafından diktirildiği tahmin edilmektedir?

Yenisey yazıtların Köktürk Kağanlığı yıkıldıktan sonra buralara hâkim olan bazı Köktürk liderleri tarafından diktirilmiş olduğu sanılmaktadır.

Doğu Türkistan yazmaları arasında en hacimli olan eser hangisidir?

Doğu Türkistan yazmaları içinde hacim bakımından en önemlisi Irk Bitig’dir. Eser 114 sayfalıktır.

Köktürk alfabesinin Thomsen tarafından çözülmesinden sonra yazıtların ilk yayınını hangi bilim adamı yapmıştır?

Köktürk alfabesinin Thomsen tarafından çözülmesinden sonra yazıtların ilk yayınını yapan V. Radloff’tur.

Orhun yazıtlarının içeriği hakkında bilgi veriniz.

Yazıtlarda, bir kağanın veya bir kahramanın başarı için yapması gerekenler anlatıldığı gibi, iyi bir kağanın veya iyi bir devlet adamının yönetiminde halkın içinde bulunduğu refah ya da içine düştüğü kötü durum dile getirilir. Diğer taraftan millet geleceği daha iyi görmeye ve düşünmeye teşvik edilir.

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında Tonyukuk’tan söz edilmemiş olması kimi araştırmacılar tarafından nasıl yorumlanmıştır?

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında Tonyukuk’tan söz edilmemiş olması, Tonyukuk’un kendi yazıtını yazdırarak öteki yazıtlara bir cevap vermek istemiş olabileceği şeklinde yorumlanmıştır.

Adına dikilmiş yazıtta Bilge Kağan’ın ölüm tarihi nasıl verilmiştir?

Yazıtta Bilge Kağan’ın ölüm tarihi “ıt yıl onunç ay altı otuzka” (= köpek yılının onuncu ayının yirmi altısı) ifadesiyle belirtilmiştir. Bu tarih 25 Kasım 734’e denk düşmektedir.

Orhun alfabesinde ünsüz sistemi nasıldır?

Alfabede 10 ünsüz olup bunların art (kalın) ve ön (ince) olmak üzere iki biçimi bulunmaktadır.

Transliterasyon terimi ne anlama gelir?

Herhangi bir yazı sistemiyle yazılmış metinlerdeki sözcüklerin bilimsel bir çalışmada okunuş şekliyle değil, sadece yazıldığı harflerle aktarılmasına “transliterasyon” denir.

Transkripsiyon terimi ne anlama gelir?

Herhangi bir yazı sistemiyle yazılmış metinlerdeki sözcüklerin bilimsel bir çalışmada okunuş şekliyle aktarılmasına “transliterasyon” denir. Bu durumda metinde olmayan sesler de yazıya aktarılmış olur.

Orhun yazısında söz başı ünlüleriyle ilgili genel kural nedir?

Orhun yazısında a/e ünlüleri hariç, diğer bütün ünlüler söz başında mutlaka yazılmaktadır.

Orhun yazısında sözcük içindeki ünlülerin yazım kuralları nedir?

Orhun yazısında sözcük içindeki ünlülerin yazım kuralları şunlardır: • İlk hecenin düz ünlüsünden sonraki düz-dar ünlüler genellikle yazılmaz. • İlk hecenin düz ünlüsünden sonraki yuvarlak ünlüler genelde gösterilir. • İlk hecenin yuvarlak ünlüsünden sonraki yuvarlak ünlüler genelde yazılmaz.

Gerard Clauson’un Orhun alfabesinin kökeniyle ilgili görüşü nedir?

Gerard Clauson, Orhun alfabesinin kökenini Sogd ve Grek alfabelerine bağlamıştır.

Thomsen’in Orhun alfabesini çözerken izlediği yolu kısaca anlatınız.

Thomsen, önce yazıtlardaki satırların sırasını, istikametini ve hangi harflerin ünlüleri gösterdiğini tespit etmiş, ondan sonra anahtar sözlere ihtiyaç duymuş, Çince yüzdeki şahıs, yer ve boy adlarından faydalanmıştır.

İhe Hüşötü adıyla da bilinen yazıt hangisidir?

İhe Hüşötü adıyla da bilinen yazıt Küli Çor yazıtıdır.

Uygur yazıtları adıyla bilinen yazıtlar hangi dönemden kalmadır?

Uygur Yazıtları, 745’te II. Köktürk Kağanlığı tamamıyla yıkıldıktan sonra, onun yerine kurulan ve 840’a kadar devam eden I. Uygur Kağanlığı döneminden kalan runik harfli metinlerdir.

Orhun alfabesindeki nötr işaretler hangileridir?

Orhun alfabesindeki nötr işaretler ç, m, ?, n, p, ş, z işaretleridir.

Thomsen’in Orhun alfabesini çözerken tespit ettiği ilk harf hangisidir?

Thomsen’in Orhun alfabesini çözerken tanıdığı ilk harf, iyelik eki olan -ı/-i sesinin işaretidir.

Orhun yazısında aynı işaretle gösterilen a/e ünlülerinin yazım kuralları nedir?

Orhun yazısında a/e ünlüleri söz başı ve söz içinde genellikle yazılmamakta; söz sonunda ise yazılmaktadır.

Orhun alfabesinde hangi ünlü çiftleri aynı işaretle gösterilir?

Orhun alfabesinde a-e ünlüleri aynı işaretle; ı-i ünlüleri aynı işaretle; o-u ünlüleri aynı işaretle; ö-ü ünlüleri aynı işaretle gösterilir.

Orhun alfabesinde kaç ünsüzde kalınlık incelik ayrımı yapılmamıştır?

Orhun alfabesinde 7 ünsüzde kalınlık incelik ayrımı yapılmamıştır. Bunlara nötr harfler nedir.

Orhun yazıtlarında kullanılan noktalama işareti nedir?

Orhun yazıtlarında kullanılan tek noktalama işareti üst üste konulmuş iki noktadır (:).

Orhun yazıtlarında sözcük ayırma işaretinin ne şekilde kullanıldığı görülmektedir?

Orhun yazıtlarında sözcük ayırma işareti her sözcük sonunda kullanılmamıştır. Tek heceli veya çok kısa sözler genellikle kendinden sonra veya önceki sözcükle birlikte yazılmıştır.

Polivanov’un Orhun alfabesinin kökeniyle ilgili görüşü nedir?

Rus dilcisi E. D. Polivanov, 1925’te yazdığı bir makalede, Orhun yazısının kökenini Türk damgalarına bağlamıştır. Bununla birlikte yazının Arami-Sogd ve Pehlevi alfabelerinden de etkilenmiş olabileceğini bildirmiş, ayrıca bu alfabedeki bazı işaretlerin ideografik (resim yazısı) kökenli olduğu üzerinde durmuştur.

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile Tonyukuk yazıtı arasında satırların dizilişi bakımından nasıl bir farklılık bulunmaktadır?

Bilge Kağan ve Köl Tigin yazıtları, satırların dizilişi bakımından aşağıdan yukarıya, Tonyukuk yazıtı ise bunun tersi istikamettedir.

“Orhun Türkçesi Grameri” adlı eserin sahibi Türk bilim adamı kimdir?

“Orhun Türkçesi Grameri” adlı eserin sahibi Türk bilim adamı Talat Tekin’dir.

Radloff Atlası olarak bilinen eser nasıl meydana getirilmiştir?

1891’de Ruslar da Orhun bölgesine Radloff başkanlığında bir heyet göndermiş, heyet yazıtların resimlerini çekmiş ve kopyalarını çıkarmıştır. Bilim dünyasında Radloff Atlası olarak bilinen atlas da bu şekilde yayımlanmıştır.

Otto Donner’in Orhun alfabesinin kökeniyle ilgili görüşü nedir?

Otto Donner, Orhun alfabesini Küçük Asya alfabelerinden Likya ve Kayra alfabelerine benzetmiş ve bu alfabelerden çıkmış olabileceğini dile getirmiştir.

Türkiye’de Orhun yazıtlarıyla ilgili ilk çalışma kimin tarafından gerçekleştirilmiştir?

Türkiye’de Orhun yazıtlarıyla ilgili ilk çalışma, Radloff ve Thomsen’in çalışmalarından yola çıkan Necip Asım (Yazıksız) tarafından yapılmıştır.

Yenisey Yazıtları tahminen hangi yüzyıla ait olmalıdır?

Yenisey Yazıtlarının hiçbirinde tarih yoktur. Bilimsel araştırmalar bu yazıtların Kırgızlar tarafından 9.- 10. yy.’larda dikilmiş olabileceğini ortaya koymaktadır.

Talas yazıtlarının yazılış bakımından farklılığı nedir?

Talas yazıtlarında satırlar yukarıdan aşağıya ve sağdan soladır. Ayrıca bazı harflerin şekilleri değişiktir.

Orhun alfabesindeki hece işaretleri hangileridir?

Orhun alfabesindeki hece işaretleri “iç” ya da “çi” okunan bir işaret; “ok-ko-uk-ku” olmak üzere dört farklı şekilde okunabilen bir işaret; “ök-kö-ük-kü” olmak üzere dört farklı şekilde okunabilen bir işaret olmak üzere toplam üç tanedir.

Orhun yazıtlarının anlatım tarzı nasıldır?

Anlatım tarzı canlı ve samimîdir. Anlatılmak istenen konular düzgün cümlelerle aktarılmış, bu cümleler bugün de kullanılan deyimler, atasözleri ve edebî sanatlar ile süslenmiştir. İfadeyi güçlendirme amaçlı tekrarlara da sık sık rastlanmaktadır.

Tonyukuk yazıtının dikilişi konusunda hangi tarihler ileri sürülmektedir?

V. Thomsen, Tonyukuk yazıtının dikiliş yılı olarak 725 yılını kabul etmiş; bu konuda Türkiye’deki tek çalışmayı yapan Talat Tekin ise 720-725 yılları arasını öne sürmüştür.

Ahmet Cevat Emre’nin Orhun alfabesinin kökeniyle ilgili görüşü nedir?

Ahmet Cevat Emre, Türk-runik alfabesindeki tüm işaretlerin ideografik ve Sümer yazısı ile aynı olduğunu belirtmiştir.

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile Tonyukuk yazıtı arasındaki üslup farklılığı konusunda ne söylenebilir?

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında canlı, heyecanlı, parlak ve etkileyici bir üslup hâkim iken Tonyukuk yazıtında daha ciddî, seçkin sözler ve ifadeler yer alması üslup farklılığını doğurmaktadır.

Köktürk Yazıtları hangi kağanlık döneminde dikilmiştir?

Köktürk Yazıtları, Köktürk Kağanlığı (682-745) döneminde dikilmiş yazıtlardır.

Orhun alfabesindeki çift ünsüz işaretleri hangileridir?

Orhun alfabesindeki çift ünsüz işaretleri lt, nç ve nt’dir.

Bilge Kağan yazıtı kimin adına dikilmiştir?

Bilge Kağan yazıtı, Bilge Kağan adına oğlu Te?ri Tigin tarafından diktirilmiştir.

Talat Tekin’in “Orhun Yazıtları” adlı eserin içeriği hakkında bilgi veriniz.

“Orhun Yazıtları” adlı eser, Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını içermektedir. Eserde Orhun yazıtları araştırmalarının tarihçesi, yazıtların tanımı ve nitelikleri, Orhun yazıtlarının yazıcısı gibi açıklayıcı başlıkların yer aldığı “Giriş” bölümünden sonra yazıtların yazıçevrimleri, Türkiye Türkçesine aktarımları, açıklamalar ve gramatikal dizin bölümlerinden sonra Radloff ve Fin Atlaslarından orijinal metinler yer almaktadır.

Orhun yazısında söz sonu ünlülerinin yazım kuralı nedir?

Orhun yazısında söz sonunda yer alan bütün ünlüler gösterilmektedir.

Uygur yazıtları olarak bilinen yazıtlar hangileridir?

Uygur yazıtları, Mayan Çor, Taryat, Karabalgasun, Suci ve Tez yazıtlarıdır.

Orhun alfabesini runik olarak adlandıran bilim adamı kimdir?

Orhun alfabesini runik alfabe olarak adlandıran bilim adamı Heikel’dir.

Fin Arkeoloji Cemiyeti’nin Yenisey yazıtları araştırmalarına ilk katkısı nedir?

Fin Arkeoloji Cemiyeti, 1887-1888 yıllarında Johan Aspelin başkanlığında Abakan ve Altay bölgelerine iki sefer düzenler. Heyet, eski ve yeni 32 taşın mükemmel kopyalarını 1889’da Helsinki’de yayımlar. Bu atlas, Yenisey vadisinde yer alan, o güne kadar bilinen yazılı taşların tamamını içermektedir.

Tarihte Orhun harfli yazıtlardan ilk söz eden kaynaklar hangileridir?

Yazıtların varlığından ilk olarak söz eden Çin yıllıklarıdır. Ayrıca 13. yüzyıl İlhanlı tarihçisi Alâüddin Atâ Melik Cüveynî, dünya tarihi ile ilgili Târîh-i Cihângüşâ adlı eserinde Türklere ait yazılı taşların varlığından haber vermiştir. Türk runik harfli yazıtlar hakkında bilgi veren diğer bir kişi de N. Milesco’dur.

Tonyukuk yazıtı ne zaman ve kim tarafından bulunmuştur?

Tonyukuk yazıtı, F. Klementz tarafından 1897’de Moğolistan’da, Tola ırmağı kenarında bulunmuştur.

Runik harfli Talas yazıtları nerededir?

Talas yazıtları, Kırgızistan’da Talas ırmağı kenarında yer almaktadır.

Irk Bitig adlı eserin kaçıncı yüzyıla ait olduğu tahmin edilmektedir?

Irk Bitig’in 9. yy.’a ait olduğu tahmin edilmektedir. Bu tahminde bulunan bilim adamı, eseri ilk olarak yayımlayan Thomsen’dir.

Orhun yazıtlarında kullanılan noktalama işaretinin işlevi nedir?

Orhun yazıtlarında kullanılan noktalama işaretinin işlevi sözcükleri veya söz öbeklerini ayırmaktır.

Victor Guzev ile Klyaştornıy’ın Orhun alfabesinin kökeniyle ilgili görüşü nedir?

Victor Guzev, mevcut alfabe teorilerini bilimsel bakımdan değerlendirerek Orhun alfabesinin Türkler tarafından icat edilmiş olduğunu kanıtlamaya çalışmıştır. Guzev, her yazının temelinde resim olduğunu vurgulamış ve Köktürk yazısında “en az beş tartışmasız resim işareti” olduğunu söylemiştir.

Orhun alfabesinin Türk damgalarından çıktığını öne süren bilim adamları kimlerdir?

Orhun alfabesinin Türk damgalarından çıktığını öne süren bilim adamları Aristov ve Mallitskiy’dir.

Heikel’in runik harfli yazıt araştırmalarıyla ilgili bilgi veriniz.

Yadrindtsev başkanlığındaki Rus Coğrafya Cemiyeti’nin Orhun yazıtlarını bulmasından sonra, Fin Arkeoloji Cemiyeti ve Fin-Ugor Cemiyeti, bölgeye hemen Heikel başkanlığında yeni bir heyet gönderir. Bu heyet 1892’de rapor, açıklama ve araştırmalarla birlikte yeni anıtların mükemmel bir atlasını yayımlar. Bilim dünyasında Fin Atlası olarak bilinen bu yayın ile Köl Tigin ve Bilge Kağan anıtları ilk defa bilim dünyasına sunulmuş olur.

Orhun yazıtları en genel ifadeyle hangi konuda bilgi vermektedir?

Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk yazıtları, en genel ifadeyle, Türklerin tarihî, sosyal ve siyasî durumu hakkında bilgi vermektedir.

Köktürk Kağanlığı döneminden kalma en büyük üç yazıt hangisidir?

Köktürk Kağanlığı döneminden kalma en büyük üç yazıt Köl Tigin, Bilge Kağan ve Tonyukuk Yazıtlarıdır.

Orhun alfabesinde kaç ünlü vardır?

Orhun alfabesinde dört ünlü vardır.

Orhun alfabesinin yazı sistemini çözmeyi başaran dil bilimci kim olmuştur?

Orhun alfabesinin yazı sistemini çözmeyi başaran dil bilimci, Danimarkalı genel dilbilim profesörü Vilhelm Ludwig Peter Thomsen olmuştur.

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtları ile Tonyukuk yazıtı arasındaki içerik farklılığı konusunda ne söylenebilir?

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarındaki içerik ile Tonyukuk’un içerik arasında fark vardır. Her ikisi de aynı dönemi değerlendirir; ancak Tonyukuk’un içeriği Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında anlatılanlara verilmiş cevaplar niteliği taşır. Her ikisi de o dönemde Türk milletine yapılmış hizmetlerden bahseder, bu arada görüş farklarını da belirtirler.

Yenisey yazıtları kimler tarafından keşfedilmiştir?

Yenisey yazıtları, 1721 ve 1722 yıllarında Strahlenberg ve Messerschmidt tarafından Yenisey nehrinin yukarı mecrasında keşfedilmiştir.

Fin Atlası ile Radloff Atlasının farkı nedir?

Bu iki atlas, kalıpları alma yöntemleri bakımından farklıdır. Radloff kalıplar üzerinde çok rötuş yapmıştır. Diğer yandan bunlar birbirini tamamlayan atlaslardır.

Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının bulunuşu nasıl olmuştur?

Rus Coğrafya Cemiyeti, 1889’da Mihayloviç Yadrintsev başkanlığındaki bir heyeti Orhun ırmağı kıyılarına araştırma için gönderir. Bu heyet Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını bulur.

Orhun alfabesinde kalın ve ince ünsüzlerin varlığı hangi ünsüz çiftlerinin okunuşunu ayırt etmemizi sağlar?

Orhun alfabesinde kalın ve ince ünsüzlerin varlığı sadece a-e ve ı-i ünsüz çiftlerinin nasıl okunabileceğini belirlemeye yardımcıdır.

Orhun Türkçesini de içeren, Eski Türk dili alanındaki ilk gramer kitabı hakkında bilgi veriniz.

Alman Türkolog A. von Gabain, Eski Türkçe alanında ilk ve temel gramer kitabı olan çalışmasını 1941 yılında yayımlamıştır (Alttürkische Grammatik, Leipzig 1941). Bu gramer kitabında Gabain, eski Türk-runik harfli metinlerin yanı sıra Eski Uygurca metinlerin gramerini de ortaya koymuştur. Bu eserin son kısmında Köl Tigin yazıtının metni de yayımlanmıştır.

Thomsen’in Orhun alfabesinin kökeniyle ilgili görüşü nedir?

Thomsen, Orhun alfabesinin kökeninin ya İran alfabesi ya da doğrudan Arami alfabesi olduğunu belirtmiştir.

Orhun (Türk-runik, Runik, Köktürk) harfleriyle yazılmış yazıtlar kaç gruba ayrılır?

Orhun (Türk-runik, Runik, Köktürk) harfleriyle yazılımş yazıtlar, Talat Tekin’in “Göktürk Alfabesiyle Türkçe” (Tarih ve Toplum, Şubat 1984 veya Tarih Boyunca Türkçenin Yazımı, Simurg, Ankara 1997, s. 17-30) başlıklı makalesinde altı grup altında şu şekilde değerlendirilmiştir:

1. Köktürk Yazıtları
2. Uygur Yazıtları
3. Yenisey Yazıtları
4. Hoytu-Tamir Yazıtları
5. Talas Yazıtları (Batı Türkistan Yazıtları)
6. Doğu Türkistan Yazmaları

Köktürk Yazıtları nelerdir?

Köl Tigin (KT- 732)

Bilge Kağan (BK- 735)

Tonyukuk (T- 720-725 veya 732’den sonra)

Çoyren Yazıt (Ç- 688-692)

Küli Çor (KÇ- İhe Hüşötü 719-723)

Ongin (O- Işbara Tarhan 732-735)

Uygur Yazıtları nasıl metinlerdir?

745’te II. Köktürk Kağanlığı tamamıyla yıkılıp onun yerine 840’a kadar devam eden I. Uygur Kağanlığı döneminden kalan runik harfli metinlerdir.

Uygur Yazıtları nelerdir?

Mayan Çor (MÇ- Şine Usu 759-760)

Taryat (Terhin- 753)

Karabalgasun (808-821)

Suci (820-840)

Tez Yazıt (750?)

II. Karabalgasun (825-840)

Yenisey Yazıtları özellikleri nelerdir?

Yenisey Irmağının yukarı taraflarında bugün Rusya’nın Hakas otonom bölgesindeki irili ufaklı mezar taşlarıdır. Bu yazıtların Köktürk Kağanlığı yıkıldıktan sonra buralara hâkim olan bazı Köktürk liderleri tarafından diktirilmiş olduğu sanılıyor. Hiçbirinde tarih bulunmayan bu yazıtlar fazla yıpranmış ve silik olduklarından, Orhun yazıtlarından önce dikildikleri söylense de bu iddia arkeolojik  verilerle doğrulanmamıştır. Yeni bilimsel araştırmalar bu yazıtların, Kırgızlar tarafından 9.-10. yy’larda dikildiğini ortaya koymaktadır.

Doğu Türkistan Yazmaları içinde hacim bakımından en önemlisi hangisidir?

Bu yazmalar içinde hacim bakımından en önemlisi Irk Bitig ’dir.

Orhun Alfabesinin özellikleri nelerdir?

Orhun (Köktürk, Türk-runik) alfabesi, Türkçenin yazımı için Türkler tarafından kullanılmış, bugüne kadar bilinen, ilk alfabedir. Bugün özellikle Batıdaki türkologlarca bu alfabeye “Türk-runik alfabesi” veya “runik” denmesinin nedeni, bu harflerin runik  ad verilen eski İskandinav kitabelerinin yazımında kullanlan harflere benzemesidir.

Orhun Harfli Yazıtların varlığınan ilk olarak nerede söz edilmiştir?

Orhun harfli metinlerin keşfi Türkoloji araştırmalarının seyrini değiştirmiştir, ancak bu keşif kolay olmamıştır. Yazıtların varlığından ilk olarak söz eden Çin yıllıklarıdır.

Târîh-i Cihângüşâ adlı eserinde Türklere ait yazıl taşların varlığından haber veren tarihçi kimdir?

Dünya tarihi ile ilgili Târîh-i Cihângüşâ adlı eserinde Türklere ait yazıl taşların varlığından haber veren tarihçi 13. yüzyıl İlhanlı tarihçisi Alâüddin Atâ Melik Cüveyn'dir. 

Bilim dünyasında Radloff Atlası olarak bilinen atlasın ortaya çıkış şekli nasıldır?

1891’de Ruslar Orhun Irmağı kıyılarına  Radloff başkanlığında bir heyet göndermiş, heyet yazıtların resimlerini çekmiş ve kopyalarını çıkarmıştır. Bilim dünyasnda Radloff Atlas olarak bilinen atlas da bu şekilde yaymlanmış olur (Atlas der Altertümer der Mongolei, St-Petersburg 1892-1899).

Moğolistan’daki Türk Anıtları Projesi Albümü'nün önemi nedir?

1995 ylnda Türkiye Cumhuriyeti önemli bir proje başlatmıştr. TİKA (T.C. Türk İşbirliği ve Kalkınma Ajansı) ile Moğolistan Eğitim, Kültür ve Bilim Bakanlığı tarafından yürütülen bu projenin ad “Moğolistan’daki Türk Antları Projesi” (=MOTAP)’dir. Osman Fikri Sertkaya, Cengiz Alyılmaz ve Tsendiin Battulga’nın bu kapsamdaki çalışmaları, 2001 yılında Moğolistan’daki Türk Antları Projesi Albümü  adıyla TİKA tarafından yaymlanmıştr. Bu eser, Türkiye’de yayımlanan ilk katalog çalışmasıdır.

İlk okunan Orhun yazıtları olan Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarının alfabe özellikleri nelerdir?

İlk okunan Orhun yazıtları olan Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarında  38 harf vardır. Bu harflerin 4’ü ünlüdür. a-e, -i, o-u ve ö-ü ünlü çiftleri tek bir işaretle gösterilir.

Ünlü işaretlerinin her biri iki farklı ünlüyü gösterir, yani /a/ ve /e/, /ı/ ve /i/, /o/ ve /u/, /ö/ ve /ü/ ünlüleri yazdan ayırt edilemez. Ünlülerin yazımındaki bu noksanlık, ünsüzler konusunda giderilmeye çalışılmıştır. Alfabede 10 ünsüzün art (kalın) ve ön (ince) olmak üzere iki biçimi bulunmaktadır.

Bu durum a/e ve /i ünlülerinin yazda ayırt edilmesini sağlarsa da o/u ve ö/ü ünlülerini ayırt etme olanağı yoktur. Örneğin, iki tane k ve l işareti vardır. Bunlardan k¹ ve l¹ kalın ünlülü, k² ve l² ise ince ünlülü hecelerde kullanılır. kal- eylemini yazmak için k¹ ve l¹, kel- için ise k² ve l²’nin yazılması gerekeceği açıktır.

Orhun alfabesinde 7 ünsüzde artlık-önlük (kalınlık-incelik) ayrım yapılmamıştır yani bu ünsüzler nötr durumdadır.

Orhun alfabesinde çift ünsüz işaretleri için 3 harf kullanılmıştır. 

Geri kalan işaretler, hece işaretleridir.

Köktürk alfabesi ile yazılmış en büyükler yazıtlar hangileridir?

II. Köktürk Kağanı Bilge Kağan ve kardeşi Köl Tigin için dikilen yazıtlar ile İlteriş Kağan’dan itibaren devlet adam olan Tonyukuk adna dikilen yazıtlar, Köktürk alfabesi ile yazılmış yazıtlar arasında en büyükleri olup en az tahribata uğrayanlardr.

Moğolistan’da Orhun Irmağı kıyılarında Karakurum ve Karabalgasun’da araştrmalar yapan Rus Coğrafya Cemiyeti, 18 Temmuz 1889 tarihinde büyük bir keşfe imza atar. 

Bu keşif nedir?

Moğolistan’da Orhun Irmağı kıyılarında Karakurum ve Karabalgasun’da araştrmalar yapan Rus Coğrafya Cemiyeti, 18 Temmuz 1889 tarihinde büyük bir keşfe imza atar. Heyetin başında bulunan gazeteci ve etnograf Mihayloviç Yadrintsev, Karabalgasun’da, Orhun rmağının eski yatağı yakınlarında, Koço Çaydam Gölü civarında birtakım heykeller, balballar ve yıkıntılar arasında Köl Tigin ve Bilge Kağan yazıtlarını bulur. İki yazıt arasındaki mesafe 1 km kadardır. 

Köl Tigin Yazıtları kimin ağzından yazılmıştır?

Köl Tigin Yazıtında konuşan Bilge Kağan'dır. 

Bilge Kağan ve Köl Tigin Yazıtlarını taşlar üzerine kazıyarak yazan kimdir?

Bilge Kağan ve Köl Tigin Yazıtlarını taşlar üzerine kazıyarak yazan kişi Köl Tigin'in yeğeni Yolluğ Tigin'dir. 

Tonyukuk Yazıtı nerede ve kim tarafından bulunmuştur?

Tonyukuk yazıtı, F. Klementz tarafından 1897’de Moğolistan’da, Tola Irmağı kenarında bulunmuştur.

Tonyukuk Yazıtının Bilge Kağan ve Köl Tigin Yazıtlarından farkı nedir?

Tonyukuk yazıtında diğer iki büyük yazıtta yer almayan işaretler bulunduğu gibi yazının istikameti de farklıdır. Bilge Kağan ve Köl Tigin yazıtları, satırların dizilişi bakımından aşağıdan yukarıya, Tonyukuk yazıtı ise bunun tersi istikamettedir. Yazıldıktan sonra “dik” konumda yerleştirildiklerinde bu satırların sırası bu mezar taşlarında “sağdan sola”; doğrudur.

Alman Türkolog A. von Gabain'in Alttürkische Grammatik eserinin önemi nedir?

Alman Türkolog A. von Gabain, Eski Türkçe alanında ilk ve temel gramer kitabı olan çalışmasını 1941 yılında yayımlamıştır (Alttürkische Grammatik, Leipzig 1941). Bu gramer kitabında Gabain, eski Türk-runik harfli metinlerin yanı sıra Eski Uygurca metinlerin gramerini de ortaya koymuştur. Bu eserin son kısmında Köl Tigin yazıtnın metni de yayımlanmıştır. Günümüzde de Eski Türkçenin en önemli grameri olma özelliğini koruyan bu çalışma, Mehmet Akalın tarafından Türkiye Türkçesine çevrilmiş ve 1988 yılında yayımlanmşıtır.

Türk-runik harfli Türkçe metinlerle ilgili yaplan çalışmaların kaynakçası kim tarafından yayımlanmıştır?

Erhan Aydın, 2008 yılında Türk-runik harfli Türkçe metinlerle ilgili yaplan çalışmaların kaynakçasını yayımlamıştır (Türk Runik Kaynakçası , KaraM Yayınları, Çorum 2008).