Sömürgecilik Tarihi (Avrupa-Amerika) Dersi 4. Ünite Sorularla Öğrenelim

İngiliz Sömürgeciliği

1. Soru

Roma döneminin çöküşünden sonraki dönemde İngiliz bilincini oluşturan ana etmenler nelerdir?

Cevap

MS V. yüzyıldan itibaren Roma İmparatorluğu’nun dağılmaya başlamasıyla Britonlar (Keltler), tedbir olarak Germen kabileleri Angıllar ve Saksonları adaya getirip güvenliklerini temin etmek istediler. Adanın doğu ve güney kısımlarına yerleşen bu yeni gelenler, zamanla kendi hâkimiyetlerini oluşturarak İngiltere’de Anglo-Sakson dönemini başlattılar. Bu arada Angıllar’ın hâkim olduğu bölgeye Doğu Anglia denildiği gibi adanın tamamı da bu isimle anılmaya başlandı (Angıl-İngil). Ülkede İngiliz bilincinin oluşmasında etken olan diğer bir gelişme de milattan sonra VII. yüzyıldan itibaren Roma’dan gelen misyonerlerin etkisiyle başlayan Hristiyanlaştırma faaliyetleri ve kilisenin örgütlenmesidir.


2. Soru

Yedi Yıl Savaşları hangi ükeler arasında ve ne zaman gerçekleşmiştir?

Cevap

İngiltere bunun için yapılan Yediyıl Savaşları’nda (1756-1763) Fransa’ya karşı büyük bir zafer kazandı ve Fransızları Kanada ve Hindistan’dan uzaklaştırarak dünya çapında deniz üstünlüğünü ve sömürgeciliğini pekiştirdi. Aynı zamanda İngiltere’de sanayi devrimi olarak bilinen önemli bir değişim süreci neticesinde İngiltere dünyanın sanayileşen ilk ülkesi ve en güçlü devleti hâline geldi.


3. Soru

19. yüzyılın sonunda İngiltere'nin sömürge imparatorluğu ne kadar alanı kapsamaktadır?

Cevap

Yüzyılın sonuna gelindiğinde İngiltere, sömürge toprakları 6,5 milyon km2 bir genişliğe ulaşan ve toplam 400 milyona yakın bir nüfusa sahip elli beş sömürgeden oluşan büyük bir imparatorluk oldu.


4. Soru

Sömürge nedir?

Cevap

“Başkalarına ait kaynakları haksız yere kullanmak” manasında insanlık tarihiyle başlatılan sömürgecilik, modern anlamıyla XV. yüzyıl sonlarından itibaren ortaya çıkan ve günümüze kadar devam eden bir süreç olarak Avrupa’nın güçlü devletlerinin dünyanın diğer ülkelerinin topraklarını ve kaynaklarını keşif, ilhak, işgal ve istimlak ederek kendi ülkeleri için kullanma olgusudur.


5. Soru

İngiliz sömürgeciliğinin başlıca aşamaları nelerdir?

Cevap

İngiliz sömürgeciliğini başlıca beş aşamaya ayırmak mümkündür:
1. 1763 Paris Antlaşması’na kadar olan genişleme dönemi
2. XIX. yüzyılın ortalarına kadar gelen ilhak ve yerleşme süreci
3. I. Dünya Savaşı’na kadar olan modern emperyalizm
4. 1945’e kadar gelen tutunma dönemi
5. 1945’ten sonra sömürge imparatorluğunda dağılma süreci


6. Soru

İngiliz sömürgeciliğinin ilk adımı nedir?

Cevap

İngiliz Doğu Hindistan Şirketi (British East India Company) İngiliz sömürgeciliğinin ciddi anlamda ilk adımıdır.


7. Soru

19. yüzyıldaki ispanya ve Portekiz'in Güney Amerika'daki sömürge güçlerinin azalmasının İngiltere'ye getirisi ne olmuştur?

Cevap

XIX. yüzyıla gelindiğinde İspanya ve Portekiz de sömürgelerini kaybederek dağılma sürecine girdi. Genellikle bağımsızlıklarını kazanarak İspanyol ve Portekiz imparatorluklarından ayrılan Güney Amerika’daki ülkeler de böylece canlı bir pazar olarak İngiltere’ye açıldılar.


8. Soru

İngilizlerin Hindistan'a hakim olma süreçleri nasıl olmuştur?

Cevap

Hindistan’daki İngiliz hâkimiyeti de hızlı bir genişleme sürecine girdi. Ancak İngilizlerin ağır vergi politikaları, yerli halkı küçümsemeleri, gittikçe kötüleşen ekonomik durum, eğitim sistemine yapılan müdahaleler, misyonerlerin rencide edici faaliyetleri, hukukî mevzuatın karmaşık bir hâl alması ve bürokrasideki ayrımcılıklar gibi gelişmeler yüzyıllardır bu ülkenin
ve siyasî kültürel hâkimiyetin sahibi Müslümanların tepki göstermelerine yol açtı. Bunun üzerine 1857’de Orta Hindistan, Doğu Bengal, Asam bölgelerinden sonra Delhi’de İngilizleri ülkeden çıkarmak için bir askerî hareket başlatıldı. Ancak İngilizler bu ayaklanmayı zorlukla da olsa bastırarak artık sembolik konumda bulunan Babürlü Devleti’ne tamamen son verdiler. Böylece değişik bölgelere yerleşmiş bağımsız sultanlıkların dışındaki (bunlar da ancak İngilizlerle özel anlaşmalar yaparak varlıklarını devam ettirebiliyorlardı) bütün Hindistan önce Doğu Hindistan Şirketinin hâkimiyetine girdi, ardından İngiliz hükûmeti şirketi lağvederek ülkeye doğrudan hâkim oldu (1858).


9. Soru

Modern emperyalizm denilen süreci açıklayınız.

Cevap

XIX. yüzyılın ikinci yarısında dünya “modern emperyalizm” denilen süreci yaşadı. Genel anlamda daha önce yoğunlukla şirketler marifetiyle yürütülen sömürgecilik faaliyetlerinin kızışan rekabet ve güvenlik telakkileriyle doğrudan devletler eliyle yani sömürge topraklarına hâkim olup idarî sorumluluğunu da üstlenerek yürütülmesi şeklinde anlaşılabilecek olan bu süreç, dünya topraklarının neredeyse %80’inin birkaç Avrupa devleti arasında paylaşıldığı dönemdir. İngiltere’nin %20’yi aşan bir oranla en büyük paya sahip olduğu bu yarışta Almanya, İtalya ve Belçika gibi yeni rakiplerin ortaya çıkması, dünyanın geri kalan kısımlarının paylaşımını hızlandırdığı gibi daha önce paylaşılmış olanları da yeniden gündeme getirdi ve giderek savaşa sürüklenen bir gerginliği başlattı.


10. Soru

Hindistan bağımsızlığını ne zaman kazanmıştır?

Cevap

Hindistan’ın I. Dünya Savaşı sırasındaki hizmetlerinden dolayı yönetime Hintlilerin de alınmasıyla başlatılan yeni dönem 1935’te kabul edilen Hindistan Yönetimi (Indian Civil Service) kanunu ile devam etti. İngiltere, Hindistan’da Hindularla Müslümanlar arasında ortaya çıkan toplumsal çatışmalarda hakem rolünü üstlenerek ülkenin bölünmesine zemin hazırladı. II. Dünya Savaşı’ndan sonra gerek İngiltere’nin imparatorluk gücünü kaybetmesi gerekse artık önlenemeyecek bir aşamaya ulaşan bağımsızlık talepleri neticesinde 1947’de Hindistan bağımsızlığını kazanırken Pakistan da ayrı bir devlet olarak ortaya çıktı.


11. Soru

İngiliz İmparatorluğu'ndan ayrılan son toprak nerededir?

Cevap

İngiliz İmparatorluğu’ndan ayrılan son topraklar ise 1997’de Çin’e özel bir statü ile devredilen Hong Kong idi.


12. Soru

İngiliz sömürgeciliğinin tarzı diğer ülkelere göre hangi konumdadır?

Cevap

İngiliz sömürgeciliği genel olarak diğer ülkelerin sömürge politikalarına kıyasla daha esnek ve derin olarak değerlendirilir. Çoğunlukla doğrudan yönetimin maddî ve manevî külfetiyle sorumluluğundan kaçınmak için dolaylı yönetim tarzı benimsenmiş, şirketler, sivil yapılar ve misyoner örgütler ön plana çıkarılmıştır.


13. Soru

Macaulayizm nedir?

Cevap

Macaulayizm, yerli kültür ve hayat tarzının eğitim sisteminde uygulanan değişiklikle sömürgeci devletin kültürüyle değiştirilmesi amacına yönelik yapılan çalışmalar için kullanılan bir tabirdir. İngiliz Siyasetçi Thomas Babington Macaulay (1800-1859), tarafından hazırlanan bu programa göre Hindistan’ın eğitim dili zaman içerisinde İngilizce olmuştur.


14. Soru

Kraliçe Victoria dönemi hangi dönemdir?

Cevap

Kraliçe Victoria dönemi olarak adlandırılan bu dönemde (1837-1901) İngiltere hemen hemen tüm dünyada ağırlığını kabul ettirdi, başta Akdeniz havzası ve civarı olmak üzere milletlerarası bütün olaylara doğrudan müdahale etmeye başladı.


15. Soru

İngiltere Avrupa Birliği'ne ne zaman girmiştir?

Cevap

Ocak 1973’te Avrupa Ekonomik Topluluğuna (bugünkü Avrupa Birliği) giren İngiltere’deki ekonomik sıkıntılar ve işsizlik sorunu, 1977’de Kuzey Denizi’nde zengin petrol kaynakları bulununcaya kadar devam etti.


16. Soru

İngiliz Doğu Hindistan Şirketi ilk seferini ne zaman ve nereye yapmıştır?

Cevap

Şirket, ilk seferini 1601’de Doğu Hint Adalarına (Malezya-Endonezya) düzenledi. Başarılı geçen bu seferden sonra 1612’de Hindistan’ın batısındaki Gucerât’ın limanı Sûret’e girme imtiyazı aldı.


17. Soru

İngiliz sömürgeci anlayışına göre İslam nasıl tanımlanmıştır?

Cevap

İslam “inanç olarak ilkel, medenî hayata kapalı ve her çeşit değişime, ilerlemeye karşı direnç gösteren vahşi bir şiddet öğretisidir”.


18. Soru

İngiliz hâkimiyetine karşı oluşan bütün hareketlerden Müslümanların sorumlu tutulmasının sonucunda ne olmuştur?

Cevap

Hindistan’da XVIII. yüzyılın sonlarından itibaren Tîpû Sultan ile başlayan ve 1857’de büyük bir ayaklanma ile sonuçlanan bağımsızlık mücadeleleri İngilizleri Hindulardan çok Müslümanlar üzerine yöneltmiş ve İngiliz hâkimiyetine karşı oluşan bütün hareketlerden Müslümanlar sorumlu tutulmuşlardır. Böylece sosyal, ekonomik ve eğitim alanlarında baskı altına alınarak çok kısa bir zaman diliminde daha önceki hâkim durumlarını kaybetmişler, âdeta önemsiz hâle gelmişlerdir.


19. Soru

İttihadi-i İslam hareketlerinin merkezi neresidir?

Cevap

Mısır’daki Albay Urâbî hareketi ve Sudan’da Mehdî Muhammed’in İngiliz hâkimiyetine karşı direnişi gibi somut gelişmelerin yanı sıra Osmanlı hilafeti merkezli oluşan ittihâd-ı İslam hareketleri İngiliz sömürgeciliğinin İslam ve Müslümanlara yönelik politikalarına mesnet teşkil etmiştir.


20. Soru

Panislamizm İngilizce literatürde nasıl takdim edilmiştir?

Cevap

...gelişen ulaşım ve haberleşme vasıtalarının imkânlarıyla değişik coğrafyalardaki Müslümanların birbirleriyle irtibat kurarak içinde bulundukları siyasî, fikrî ve iktisadî az gelişmişlikten kurtulma çarelerini araştırmaları, sömürgeciliğe karşı oluşturulan dünya çapında bir teşkilatlanmanın işaretleri olarak algılanıp dönemin siyasî literatüründe Avrupa kamuoyu için son derece menfi çağrışımlar uyandıran “panislamizm” kavramıyla nitelendirilmiştir. Bu tür İngilizce literatürde panislamizm, Osmanlı hilafeti etrafında örgütlenen ve hedefi yeryüzünden Hristiyanlığı kaldırmak olan dünya çapında bir organizasyon olarak takdim edilmektedir. Bu takdimin arka planında sömürgeciliği güçlendirecek politikalara meşruiyet arayışının bulunduğu açıktır ve aynı tespit bazı çağdaş İngiliz yazarlarca da açıkça ifade edilmiştir.


Bahar Dönemi Dönem Sonu Sınavı
25 Mayıs 2024 Cumartesi