Karar Destek Sistemleri Dersi 1. Ünite Sorularla Öğrenelim

İşletmelerin gittikçe artan küresel rekabet karşısında başvuracağı kurumsal çözümler nelerdir?

Artan küresel rekabet karşısında, işletmelerin başvurabileceği bir dizi kurumsal çözüm arasından ilk akla gelenler olarak aşağıdakiler sayılabilir.

• Stratejik planlama kullanma,
• Yeni ve yenilikçi iş modelleri kullanma,
• İş süreçlerini yeniden yapılandırma,
• İşletmeler arası dayanışmalara katılma,
• Şirket bilgi sistemlerini geliştirme,
• Ortaklık ilişkileri geliştirme,
• Yenileme ve yaratıcılığı yüreklendirme,
• Müşteri hizmet ve ilişkilerini geliştirme,
• Elektronik ticarete geçme,
• Sipariş ve isteme göre üretim ve hizmet,
• İletişim, veri erişimi ve işbirliği için yeni IT kullanımı,
• Rakiplerin planlarına çevik karşılık verme (fiyat, promosyon, yeni ürün ve servisler),
• Beyaz yakalılara yönelik otomasyon,
• Bazı kararları, özellikle müşteri tarafındakileri, otomasyona dönüştürme,
• Karar vermeyi geliştirme.

Yönetsel karar kavramı nedir? Açıklayınız.

Yönetsel karar verme, seçenekler arasından birinin bilinçli ve akılcı olarak seçilmesidir. Akılcı karar, yönetsel amaçlar doğrultusunda seçeneklerin oluşturulmasını, anahtar başarım ölçütlerine (criteria) göre değerlendirilmesini ve her bir seçeneğin ölçülebilen bütünleşik faydalarından hareketle amaca en uygun olan seçeneğin belirlenmesini gerektirir. Bilinçli karar (informed decision) ise kararı, karar sürecini ve/ veya karar modelini etkileyebilecek veri ve bilgilere olabildiğince eksiksiz sahip olarak verilen karara işaret eder. 

Bu kitap kapsamında karar destek sistemlerinin tanımı ve kapsamı hangi biçimde özetlenmiştir?

Bu kitap kapsamında bir karar destek sistemi aşağıdaki şekilde tanımlanmaktadır:
i. Bir karar sürecinde yer alan modelleri kuran ve/veya çözen,
ii. Bu modellerde kullanılacak veri, bilgi, parametre ve göstergeleri, eğer var ise, veri
ambarı, veri marketi ve veritabanlarından bulup çıkaran,
iii. İç ve dış bilgi kaynaklarında olmayan bilgileri ise işletme analitiğinden yararlanarak kendi hesaplayan,
iv. Karar vericinin bilişsel kapasitesi ile yönetim biliminin ve yöneylem araştırmasının yöntem, model ve algoritmalarını, karar ve fayda kuramı ile bir arada değerlendirmesine olanak veren,
v. Kararın kalitesine katkıda bulunmak amacıyla tasarlanmış bir bilgi sistemidir.

Karar destek sistemlerinin mimarisini oluşturan bileşenlerden karar vericiyi kısaca açıklayınız.

Karar verici, KDS’nin en önemli bileşeni ve problemin gerçek sahibidir. Karar destek sistemini kendisi kullanabileceği gibi KDS’nin kullanımı konusunda uzmanlardan da yardım alabilir. Karar vericilerin problemleri ele alma ve değerlendirmedeki kendilerine özgü tarzlarına karar verici profili denir. Bir karar vericinin profili, onun bireysel ve yönetsel özelliklerinin toplamıdır. Karar destek sisteminin tasarım ve geliştirilmesinde karar probleminin ne olduğu kadar karar vericinin profili de göz önüne alınmalıdır. Her karar vericinin karar desteğinden anladığı ve beklediği katkılar benzerlik ve farklılıklar içerebilir.

Karar destek sistemlerinde problem kavramının tanımı nedir?

Problem, beklenenle gerçekleşen arasındaki farktır.

Yönetsel karar verme sürecinin adımları nelerdir?

1. Problemin tanımlanması ve veri derleme

2. Tasarım, analiz ve modelleme

3. Çözüm ve seçim

4. Uygulama

Karar destek sistemlerinin artan önemlerinden azaltılmış hiyerarşik derinlik özelliği nedir?

Azaltılmış hiyerarşik derinlik, problemle yöneticiler arasındaki mesafeyi kısaltarak daha
etkin ve çevik çözümlerin önünü açmıştır.

Karar destek sistemlerinin mimarisini oluşturan bileşenleri nelerdir?

Karar destek sistemlerinin genel olarak 5 bileşeni vardır. 
1. Karar verici
2. Model yönetimi modülü
3. Veri yönetimi modülü
4. Diyalog yönetimi modülü
5. Yöntembilgisi yönetimi modülü

Karar destek sistemlerinin mimarisini oluşturan bileşenlerden model yönetimi modülünü kısaca açıklayınız.

İyi bir karar verici ele alacağı probleme uygun karar araçlarını, modelleri, algoritmaları, yönetim bilimi ve yöneylem araştırması yöntemlerini ve gerekli işletme analitiği araçlarını belirleyebilmelidir. Bir KDS’de analitik, benzetim ve optimizasyon araçlarından karar vericiyi yararlandırma işlevini model yönetim modülü yürütür. Karar vericinin kararın kalitesine katkısı öncelikle kullanacağı KDS’nin model yönetim modülünün tasarımında yaptığı tercihleriyle orantılı olacaktır.

Genel anlamda model; gerçeğin basitleştirilmiş, önemsiz veya gereksiz olduğu düşünülen uzantılarından soyutlanmış olmasına karşın gerçeği yansıtma ve ifade etme yeteneğini kaybetmemiş bir gösterimdir. Gerçeğin basitleştirilmesi, karmaşıklığının giderilerek problemin asıl bileşenlerinin görünür kılınması amacını taşır. KDS bağlamında ilgilenilen modeller karar modelleri olup, karara etki edebilecek etmenlerin ve karşılıklı etkileşimlerinin, kontrol edilebilir veya karar değişkenlerinin, kontrol edilemeyen değişkenlerin veya parametrelerinin yansıtıldığı görsel, matematiksel veya sembolik bir gösterimdir. KDS’ler, problemlerin analizi için her tür modelleme aracını kullanabilmektedir. 

Yönetsel karar verme sürecindeki adımlardan çözüm ve seçim adımını açıklayınız.

Çözüm ve Seçim: Modelden elde edilen çözümlerin değerlendirilmesi aşamasıdır.
Olurlu eylem seçenekleri arasından en iyi veya yeteri kadar iyi bir çözüm belirlenir.

Karar destek sistemleri problem türüne göre farklılaşmasına rağmen yaygın olan ortak özellikleri nelerdir?

1. Karar destek sistemleri yapılandırılması güç karar problemleri için kullanılırlar.

2. Karar vericinin yerine karar vermek için değil, karar vericinin karara varmasını
sağlamak için vardırlar.

3. Karar verme sürecinin baştan sona tüm aşamalarında yer alabilirler.

4. Kararın düşük maliyetle veya daha çabuk verilmesi için değil, doğru verilmesi için
geliştirilirler.

5. Karar vericinin denetimi altındadırlar, yardımcı personel gerektirmemesi tercih
edilir.

6. Karara ilişkin bazı model ve algoritmaların kullanımına olanak sağlarlar.

7. Bir tür veritabanına sahiptirler.

8. Karar vericilerin problemi daha iyi anlama ve öğrenmelerini kolaylaştırırlar.

9. Kullanıcı-dostu ve karşılıklı etkileşimlidirler.

10. Evrimleşerek geliştirilir ve iyileştirilirler.

11. Tüm yönetim düzeylerine destek sağlarlar.

12. Tekli ve çoklu, bağımlı ve bağımsız veya ardışık-sıralı karar vermeye yönelik olabilirler.

13. Birey, grup ve takım-tabanlı karar vermeyi desteklerler.

Bilgi Sistemleri Derneği’nin Karar Destek Sistemleri Özel İlgi Grubu’nun (AIS-SIGDSS) sınıflamasına göre Karar Destek Sistemlerinin kategorileri nelerdir?

Bilgi Sistemleri Derneği’nin Karar Destek Sistemleri Özel İlgi Grubu’nun (AIS-SIGDSS) sınıflamasına göre KDS kategorileri şunlardır:
• İletişim-yönelimli ve grup KDS
• Veri-yönelimli KDS
• Belge-yönelimli KDS
• Yöntembilgisi-yönelimli KDS, Veri Madenciliği ve Uzman Sistemler
• Model-yönelimli KDS

Yönetsel karar verme sürecindeki adımlardan tasarım, analiz ve modelleme adımını açıklayınız.

Tasarım, Analiz ve Modelleme: Problemin kontrol edilebilir değişkenlerinin ve kontrol dışı parametrelerinin belirlenmesi ve aralarındaki ilişkilerle yönetsel beklentileri ve eylem seçeneklerini temsil eden bir model ile ifade edilmesidir. Modelleme bir yerde problemin laboratuvar ortamına aktarılması gibi düşünülebilir. Yönetim bilimi, yöneylem araştırması ve karar modellerine özgü yaklaşımlardan yararlanılır. Model, gerçeği temsil eden çözümlerin etkin birşekilde türetilmesine yardımcı olur.

Yönetsel karar verme sürecindeki adımlardan problemi tanımlama ve veri derleme adımını açıklayınız.

Problemin tanımlanması ve veri derleme: Bu aşama problemin fark edilmesi ve
problem hakkında bilgi derleme aşamasıdır. Problemin varlığının tespiti, anlaşılması, mümkünse sınıandırılması gibi analitik çalışmalara yer verilir. Problemin
belirtileri ile gerçek problem ayrımı yapılmalıdır. Örneğin ara stokların fazlalığı,
kendisi bir problem olabileceği gibi malzeme aktarma sisteminin başarısızlığının
bir sonucu da olabilir.

Yönetsel karar verme sürecindeki adımlardan uygulama adımını açıklayınız.

Uygulama: Çözümün uygulamaya dönüştürülmesi aşamasıdır. Bu aşamalardan ilk üçü yönetsel karar vermenin adımları iken, dördüncüsü eklendiğinde yönetsel bir problemi çözmeyi ifade eder.

Karar destek sistemleri bir bilgi sistemi olarak ek bazı özelliklere sahiptir. Bu özellikler nelerdir?

Bazı kaynaklara göre KDS bir bilgi sistemi olarak aşağıdaki özelliklere sahiptir (Turban, 2007).
1. Bilgisayar-tabanlıdır,
2. Çevrimiçi ve karşılıklı etkileşimlidir,
3. Grafiksel ve görsel çıktı yeteneği vardır,
4. Web sunucusu ve web tarayıcısı desteklidir.

Karar destek sistemlerinin artan önemlerinden dağıtık karar verebilme özelliği nedir?

Dağıtık karar verebilme, hiyerarşik derinliğin azaltılabilmesi için kazanılması gereken bir kurumsal özelliktir. Problemin kaynağına en yakın kişilerin karar süreçlerine katkı yapabilmesine olanak sağlar.

Karar destek sistemlerinin mimarisini oluşturan bileşenlerden veri yönetimi modülünü kısaca açıklayınız.

Veri yönetimi modülü, KDS’nin model ve algoritmalarında kullanacağı verileri elde etme ve hesaplama işlevlerini yerine getirmektedir. Bilgi altyapısı gelişmiş işletmelerde KDS’leri zengin bir veri ortamına sahiptirler. Bir KDS’nin veri yönetimi modülü aşağıdaki bileşenlerden oluşur:
• KDS veritabanı
• KDS veritabanı yönetim sistemi
• KDS veri dizini
• KDS sorgulama bileşeni

KDS veritabanı; karar problemine yönelik bilgilerin tutulduğu bir veritabanıdır. Şirket-içi kaynaklar kadar, ekonomik ve sektörel diğer bilgileri ve ayrıca karar vericinin kişisel veri ve bilgilerini de içerir.

KDS veritabanı yönetim sistemi; KDS’nin model ve analiz araçlarında kullanacağı veri
ve bilgilerin yönetiminden sorumludur.

KDS veri dizini, veritabanındaki tüm verilerin bir kataloğudur. Verilerin tanımları,
verilerin kaynağı, mevcudiyeti ve anlamını içerir.

KDS sorgu bileşeni, veriler üzerinde analiz ve tarama yapmak, biçimsel olmayan veya
veri madenciliği gibi keşfetmeye yönelik çalışma yapan karar vericiler ve özellikle verimerkezli KDS’ler için oldukça önemlidir.

Karar destek sistemlerinin artan önemlerinden yöntembilgisi gerektiren işlerdeki artış özelliği nedir?

Yöntembilgisi gerektiren işlerdeki artış, yönetsel yetileri gelişmiş beyaz yakalı personelin ağırlıkta olacağı iş ortamlarına işaret etmektedir.

Karar destek sistemlerinin mimarisini oluşturan bileşenlerden yöntembilgisi yönetimi modülünü kısaca açıklayınız.

Yöntembilgisi (knowledge) bir problem karşısında karar vericinin izleyeceği yolu, benimseyeceği yaklaşım ve analizleri, çözümde yararlanmayı istediği algoritmaların ne zaman, hangi koşullarda kullanılacağı bilgilerini içerir. Çoğu KDS’de karar vericinin model, algoritma ve çözüme yönelik tercihleri tasarım aşamasında belirlenir. KDS farklı koşullarda, değişik senaryo ve parametreler için modeli ve algoritmalarını karar verici ile etkileşimli olarak kullanarak gerekli analiz ve bilgileri sunar. Karar vericinin etkileşiminin öngörülebilmesi veya standart olması halinde hangi modelin, hangi senaryonun hangi koşullarda hangi parametrelerle çalıştırılacağı kararını karar verici yerine KDS verebilir. Karar sürecindeki bazı adımları ve işlemleri karar verici yerine yapılmasını sağlayan ve genellikle kural tabanlı bilgilerin yönetildiği KDS bileşenine yöntembilgisi yönetimi modülü (YYM) denir.

Karar destek sistemlerinin mimarisini oluşturan bileşenlerden diyalog yönetimi modülünü kısaca açıklayınız.

Diyalog yönetimi modülü (DYM) veya kullanıcı arayüzü modülü (KAM), KDS’lerin karar vericiden sonra en önemli bileşenidir. Karar vericinin KDS ile tüm diyalog ve iletişimlerinin tasarım ve geliştirilmesinden sorumludur. Bir diyalog-yönetim sisteminin, insanmakine etkileşimi ve kullanıcı deneyimi tasarımının ilkelerinden yararlanılarak, karar vericinin teknolojik ayrıntılardan uzak, problem üzerinde düşünme, analiz, öğrenme ve nihayetinde karara odaklanma gücü ve esnekliği sağlaması arzu edilir. Kullanıcının model ve veri yönetim modülleriyle etkileşimini DYM bileşenleri sağlar. Standart diyalog bileşenlerinden (aç-seç menüler, komut düğmeleri, liste kutuları vb.) konuşma tanıma ve işleme destekli bileşenlere kadar bilgisayar ve yazılım teknolojisinin sunduğu tüm olanaklar DYM tasarımında değerlendirilir.