Psiko-Sosyal Rehabilitasyon Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Yaşam beklentisi nedir?

Yaşam beklentisi; toplumdaki ölüm olasılıklarından yararlanılarak, koşullar sabit kaldığı takdirde yeni doğmuş olan bir bebeğin kaç yıl yaşama olasılığı olduğunun hesaplanmasıdır.

Yaşlanma sürecinde "kalp ve dolaşım sistemi"'nde meydana gelen değişimler nelerdir?

• Kalpte büyüme
• Kalbin işlevsel kas kitle miktarında azalma (kalpteki zorlanmayı egzersiz azaltabilir)
• Kalbin vücuda pompaladığı kan miktarında azalma (yaşlanma sürecinde günlük
yaşam becerileri sırasında daha çabuk yorulmanın nedenlerinden birisi)
• Kan akışında yavaşlama (yara iyileşmesinde yavaşlama)
• Küçük tansiyonda düşüş (felç için risk)
• Nabız basıncında artış (egzersiz kan basıncını düşürür)
• Kanın kalbe geri dönüşünde daha düşük basınç (damar hastalıklarının göstergesi
olabilir, kolesterol seviyesinin takip edilmesi gerekir)
• Toplardamarların kapaklarında sorunlar
• Damarların esnekliğinde azalma ve tansiyonun yükselmesi
• Damar iç duvarında plak oluşumları ve sonucunda kan akışının geçişi için zorlanma (beyin kanaması ve kalp krizi için risk olup yaşlı bireylerde bir beyin kanamasında bilişsel, motor, dil-konuşma ve sosyal-duygusal becerilerde yetersizlikler)
görülebilmektedir.

Yaşlanma sürecinde "solunum sistemi"'nde meydana gelen değişimler nelerdir?

• Akciğer kapasitesinde azalma
• Akciğerlerin elastikiyetini kaybetmesi (hava kirliliği ve sigara olumsuz etken)
• Kemiklerde kalsiyum ve su kaybına bağlı olarak göğüs kafesinin esnekliğini yitirmesi
• Silier aktivitede azalma (enfeksiyonların akciğerlerden temizlenmesi için gerekli olan siliar aktivitede azalma yaşlılarda hava yolu tıkanıklığı ve zatürre için risk
oluşturmakta)
• Öksürme refleksinde azalma (boğulma için risk)

Solunum sisteminin işlevlerindeki gerileme, yaşlı bireylerin aktivite katılım miktarı ve süresini kısıtlayıp erken yorulmaya neden olur. Bu durum becerilere ilişkin yetilerin zamanla kaybedilmesi için (örneğin; yürüyüş süresinin azalması sonucu kaba motor becerilerde gerileme) bir risk faktörüdür.

Yaşlanma sürecinde "üriner sistem"'de meydana gelen değişimler nelerdir?

• Mesane kapasitesinde ve kasılma tonusunda azalma (idrar kaçırma için değerlendirme)
Üriner sistem sorunları, yaşlıların toplumsal faaliyetlere rahatça katılımını sınırlandırıp, öz güven ve psiko-sosyal becerilerini olumsuz etkileyebilir.

Yaşlanma sürecinde "kas-iskelet sistemi"'nde meydana gelen değişimler nelerdir?

• Toplam kas ve kemik kitlesinde azalma sonucu yeterince kas kuvveti üretememe ve dayanıklılığın azalması (yer değiştirme ve denge gerektiren tüm günlük yaşam becerilerinde zorlanma, örneğin; yürüme, merdiven inip-çıkma, banyo yapma, eşya
taşıma vb.)
• Kas liflerinin uzunluğu ve eklem kıkırdak yapısında değişimler sonucu eklem hareket genişliğinde % 20-25 oranında azalma (giyinme-soyunma, dönme ve uzanma gibi esneklik becerisi gerektiren günlük yaşam sırasındaki etkinliklerde zorlanma ve ağrı sonucu daha az hareket etme isteği)
• Kasın uzantısı tendon ve eklemleri bir arada tutan bağ yapısındaki sıvı içeriğinde azalma sonucu eklem bütünlüğünde azalma ve yaralanmalara açık hale gelmesi ve diz-ayak-kalça gibi ağırlık taşıyan eklemlere vücut ağırlığını aktaramama (örneğin; yürüyüş ve merdiven inip-çıkma becerileri sırasında baston veya koltuk değneği
kullanma ihtiyacı)
• Kifoz adı verilen kambur gövde pozisyonun ortaya çıkışı (denge ve duruş sorunları, solunum mekanizmasında bozulma)
Kas-iskelet sistemi işlevlerindeki gerileme, bireylerin fiziksel aktivite ve katılım düzeyini sınırlandırır, bu da motor becerilerin korunması başta olmak üzere, bilişsel, iletişim ve sosyal-duygusal becerilerin zamanla daha az kullanılmasına yol açar.

Yaşlanma sürecinde "duyu organları"'nda meydana gelen değişimler nelerdir?

• Görme keskinliğinde azalma (görme, denge ve duruş kontrolü için önemli bir bilgi kaynağı olup, günlük yaşam becerileri sırasında vücudun denge durumunu korumaya yardımcı olur)
• Korneada kalınlaşma, daha opak görünüm ve lensin daha az esnek olması, gözün kendini uzaktan yakın görüşe doğru adapte etme yeteneğinde azalma
• Merkezin dışındaki ayrıntıları görmede kayıplar (periferik görme kaybı)
• Renk ayrımında azalma
• Karanlık ile aydınlık arasındaki geçiş becerisinin azalması
• Eşlik eden hastalıkların görme duyusu üzerinde bozucu etki yaratması: örneğin; diyabete bağlı gözün retina tabakasındaki kılcal damarların zarar görmesi sonucu merkezi görüş yeteneğinin azalması. Merkezi görüş yeteneği günlük yaşamda pek çok beceri ve etkinlik sırasında kullanılmaktadır (örneğin; okuma, alış-veriş, dış
ortamda yürüyüş ve boş zaman aktivitelerinde).
• Arka fondaki ses ile öndeki sesi ayırt etmede güçlük
• İşitme kaybı: Yaşlanan bireylerin % 33 ile % 87’si işitme fonksiyonlarında kayıplar yaşamaktadır. Bu kayıplar sonucu bireyler günlük yaşamda telefon kullanma, sosyal etkinliklere katılım ve güvenlik becerilerinde (örneğin; trafikte yaklaşan araç
kornasını duymama) zorluk çekmektedir.
Duyu kayıpları, başta denge ve hareket becerileri olmak üzere iletişim ve sosyal-duygusal becerilerin gerilemesi için önemli bir risk faktörüdür.

Yaşlanma sürecinde "sinir sistemi"'nde meydana gelen değişimler nelerdir?

• Toplam beyin ağırlığı ve büyüklüğünde azalma
• Sinir hücre sayısında azalma
• Beyne kan akışında azalma
• Nöronlar arası bilgi aktarım hızında azalma (yaşlanma sürecinde hafıza gibi bilişsel fonksiyonların hızında yavaşlama)
• Bilgi işlemleme ve problem çözme gibi bilişsel fonksiyonlarda değişim (günlük yaşamda kendini yönetme ve ilgili becerilerde bağımsızlık düzeyini olumsuz etkilemektedir. Örneğin; alış-veriş sırasında hesap yapma, bankamatikten para çekme, toplu taşıma araçlarına doğru yerde binme ve inme, yapılacak günlük işleri hatırlama, başlatma ve başarılı şekilde tamamlama)
• Bellek (hafıza) kaybı, bir psikiyatrik bozukluk olarak değerlendirilmeyebilir, normal yaşlanma sürecinin bir sonucu olarak yaşlılarda sıkça görülmektedir. Bellek kaybı, belirli miktarın çok üzerine çıkarsa demans (bunama) ile birlikte görülür.
Bellek kaybı özellikle isim, nesne yerleri ve zincirleme karmaşık becerileri hatırlamada güçlüğe yol açarak günlük yaşam becerilerinde bağımsızlığı ve yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir.
• Sinir sisteminde uyarıların iletiminden sorumlu aksonların sayısında azalmaya bağlı sinir iletim hızında azalma ve buna bağlı olarak reaksiyon zamanında artış ile uyarana daha geç tepki verme (günlük yaşam rutinlerinde hem biliş hemde hareket gerektiren becerilerde zorlanma, örneğin trafikte karşıdan karşıya geçme ve araç kullanma)
Sinir sistemindeki işlev kayıpları, sinir sisteminin motor becerilere ilişkin kontrolünü, bilişsel performansı, dil-konuşma becerilerini olumsuz etkileyebilir. Özellikle nörolojik hastalıklara sahip yaşlılar bu bağlamda daha fazla risk altındadır.

Yaşlanma sürecinde "endokrin sistem"'de meydana gelen değişimler nelerdir?

• Pankreas insülin reseptörleri yaşla birlikte değişime uğrayarak glukoz toleransının bozulmasına yol açarak tip 2 diyabet oluşumunu tetikler (65 yaş üstü bireylerin % 40-50’sinde görülür, diyet ve egzersiz tip 2 diyabetin kontrolünde önemli rol oynar)
• Tiroid fonksiyonlarında azalma (hipotiroidizm), aktivite düzeyinde azalma, bilişsel fonksiyonlarda gerileme, depresyon, azalmış soğuk toleransı, kabızlık, kalp hızında azalma, bacak krampları ve ciltte değişiklikler gibi belirtilere yol açabilmektedir. Yaşlı bireylerde tiroid fonksiyonlarında artış da tespit edilmektedir. Bacakta ödem, titreme, kalp hızında artış, endişe, bilişsel bozukluk ve psikoz belirtileri görülmektedir (yaşlılarda endokrin sistem sorunlarının belirtileri normal yaşlanma süreciyle karıştırılabilir)
• Büyüme hormunun salınımında azalma (kas-kemik kitlesinde azalma, kuvvette azalma, hareket becerilerinde ve yaşam kalitesinde azalma ve düşme gibi olaylarla ilişkili)
• Östrojen ve testesteron hormonunda azalma (kemik, mineral kaybı, bilişsel performansta düşüş, kas kitlesi ve kuvvette azalma, tüm bunlar denge becerileri ve fiziksel aktivitede düşüş ile ilişkilidir).
Endokrin sisteme ilişkin işlev kayıpları, sistemik hastalıklar için risk faktörü olup, motor beceriler, bilişsel beceriler ve sosyal-duygusal becerilerde performansı olumsuz etkileyebilmektedir

Temel günlük yaşam becerileri ile ne demek istenmektedir?

Bireylerin ana becerilerini kapsayıp kişinin kendi vücudunun bakımına ilişkin aktivitelere odaklanır.

Öz bakıma ilişkin temel günlük yaşam becerileri nelerdir?

• Banyo yapma/duş alma
• Büyük ve küçük tuvalet tutma becerisi (bağırsak ve mesane kontrolü)
• Giyinme-soyunma
• Yeme ve yutma
• İşlevsel yer değiştirme (yataktan ayağa kalkma, tuvalete oturma, yürüme, merdiven inip-çıkma, sandalyeye oturma-kalkma vb. )
• Cinsel aktivite
• Tuvalet hijyeni
• Kişisel cihazların bakımını (işitme cihazı, el-ayak-bacak için özel tasarlanmış ortez ve yardımcı cihazlar) içerir

İleri günlük yaşam becerileri nedir?

Kendini yönetme gibi daha fazla performans gerektiren becerilerdir. Bunlar;
• İletişim ve sosyal beceriler (arkadaş edinme ve paylaşımları sürdürme, vb.)
• Kalabalık olan toplumsal alanlara gitme (yürüme, karşıdan karşıya geçme, toplu taşıma araçlarını kullanabilme)
• Parasal becerileri yönetebilme (para çekme, bankamatik kullanma, doğru harcama)
• Sağlık ve iyilik halini yönetebilme
• İbadet faaliyetlerini sürdürebilme
• Güvenlik ve acil durumları yönetebilme
• Alış-veriş yapabilme
• Ev içerisinde bağımsız yaşamı yönetebilme (yemek hazırlama, temizlik, güvenlik, telefon kullanma) becerileridir

Yaşlı bireye ilişkin faktörler incelenirken hangi koşıllar hakkında bilgi toplanması gereklidir?

Yaşlı bireye ilişkin faktörler incelenirken; yaşlının özel becerileri ve özellikleri, performans becerileri, fiziksel ve sosyal çevresi, kültürel, kişisel durumu veya koşulları hakkında bilgi toplanmalıdır

Yaşlı bireye ilişkin olarak özel beceriler ve özellikleri neleri kapsamaktadır?

kas kuvveti, eklem hareket genişliği, koordinasyonu, duyusal yetenekleri kapsamaktadır.

Yaşlı bireye ilişkin performans değerlendirmesi nedir?

Performans değerlendirmesi, yaşlı bireyin bir aktivite sırasında becerilerini sergileyebilmesi/gösterebilmesidir. Bunlar; motor beceriler, duyu-algı becerileri, sosyal-duygusal beceriler, bilişsel beceriler, iletişim becerileridir.

Yaşlı bireyin çevresindeki kültürel, kişisel durumu veya koşulları ile ne denmek istenmektedir?

Kültürel kavram içerisinde alışkanlıklar, inanışlar, aktivite biçimleri,
davranış standartları, içinde bulunduğu toplum tarafından kabul gören beklentiler yer alır. Örneğin; bir toplumsal kesitte banyo yapma özel bir durumken, diğer bir kesitte genel bir durum olarak görülebilir. Bir toplumdaki kültürel değer günlük yaşam becerilerinde bağımsızlığı daha fazla desteklerken, diğer bir toplumda daha az destekleyebilir.
Bağımsızlığı daha fazla destekleyen bir toplumda becerinin daha çok yaşlı bireyin kendisine öğretilmesi söz konusu iken, bağımsızlığı desteklemeyen bir toplumda, banyo yapma becerisinin yaşlı bireye değil aile üyelerine öğretimi söz konusu olabilmektedir.

Yaşlı bireylerin günlük yaşam becerilerinde bağımsızlığını değerlendirmek için hangi ölçek kullanılabilir?

Yaşlı bireylerin günlük yaşam becerilerinde bağımsızlığını değerlendirmek için “Fonksiyonel Bağımsızlık Ölçeği” (Functional
Independence Measure, FIM) kullanılabilir.

Yaşlı bir birey beceriyi nasıl yerine getirebilmektedir?

Yaşlı bir birey bir beceriyi; bağımsız, gözetimle, koruma amaçlı yardımla, minimal yardımla, orta düzeyde yardımla, maksimum yardımla yada başkasına bağımlı olarak yerine getirebilir.

Yaşlı bir bireyin beceriyi bağımsız bir şekilde yerine getirebilmesi ne demektir?

Yaşlı birey tüm becerileri ipucu (yardım) olmadan, gözlem gerekmeden, cihaz veya teknoloji desteği olmadan, normal veya normale yakın bir hız ve doğrulukta sergiler. Becerileri güvenli şekilde yerine getirir. Şayet yaşlı bireyin bir beceriyi yapması için yardımcı araç gereksinimi varsa veya beceriyi beklenenden daha yavaş bir hızla tamamlıyorsa değerlendirmede “bağımsız” yerine modifiye bağımsız terimi kullanılarak becerinin değerlendirilmesi yapılır.

Yaşlı bir bireyin beceriyi gözetimle yerine getirebilmesi ne demektir?

Yaşlı bireye temel ve ileri günlük yaşam becerilerini yerine getirmesi için sözel yönlendirme ve gözetim gerekebilir (özellikle becerinin güvenli şekilde yerine getirilmesi için). 

Yaşlı bir bireyin beceriyi koruma amaçlı yardımla yerine getirebilmesi ne demektir?

Yaşlı bireyin bir beceriyi güvenli şekilde yapabilmesi için el
temasına gereksinimi vardır. Örneğin; Zehra Hanım’ın banyoda alafranga tuvalete otururken bakım elemanının el desteğine gereksinimi vardır.

Yaşlı bireyin bir beceriyi minimal yardımla yerine getirebilmesi ne demektir?

Yaşlı bireyin bir beceriyi güvenli ve doğru şekilde yerine getirmesi
için % 25 fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır. Yaşlı birey becerinin % 75 veya daha fazlasını yerine getirir. Örneğin; Zehra Hanım banyoda alafranga tuvaletten kalkarken bakım elamanının dirsek ve el desteğine gereksinimi vardır.

Yaşlı bireyin bir beceriyi orta düzeyde yardımla yerine getirebilmesi ne demektir?

Yaşlı bireyin beceriyi güvenli ve doğru şekilde tamamlaması
için % 50 fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır. Yaşlı birey becerinin % 50 ile %74’ünü yerine getirir. Örneğin; Zehra Hanım merdivende bir üst basamağa çıkabilmek için felç nedeniyle kontrolsüz olan bacak ve gövde yarısı için fiziksel yardıma gereksinim duyar.

Yaşlı bireyin bir beceriyi maksimum yardımla yerine getirebilmesi ne demektir?

Yaşlı bireyin beceriyi güvenli ve doğru şekilde tamamlaması için
% 51 ile % 75 oranında fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır. Yaşlı birey becerinin % 25 ile % 49’unu yerine getirir. Bakım veren kişi becerinin yarısından fazlasını yaşlı bireyin yerine yapar. Örneğin; Zehra Hanım banyo yapma becerisi için 15 basamaklı becerinin sadece 5 basamağını yapabilmektedir 10 basamağında bakım elemanının fiziksel ve sözel yardımına gereksinim duymaktadır

Yaşlı bireyin bir beceriyi bağımlı yerine getirebilmesi ne demektir?

Yaşlı bireyin beceriyi yapabilmesi için % 75 oranında fiziksel veya sözel yardıma ihtiyacı vardır, becerinin % 25’inden daha azını yapabilir. Örneğin; Zehra Hanım beş basamaklı giyinme becerisinin sadece ilk basamağını yapabilmektedir. Giyinme becerisinin geriye kalan dört basamağı için bakım elemanının fiziksel yardımına ihtiyaç
duymaktadır.

Dizartrik konuşma nedir?

Geveleyerek konuşma anlamına gelmektedir

Afazik konuşma nedir?

kelimeleri iletişim için kullanamama anlamına gelmektedir.

Agnozi nedir?

Nesneleri isim veya görünüş olarak hatırlama becerisinde kayıp anlamına gelmektedir.

Apraksi nedir?

Amaçlı hareketleri sergileme becerisinde kayıp, bu kayıp kullanılan kelime biçimlerini hatırlamamayı da kapsayabilir.

Sözel iletişimde güçlük, yaşlı bireylerin davranışları üzerinde olumsuz tutum ve davranışlara yol açarken, iletişimi zayıflatacak ve yaşlıda problem davranışlara yol açacak bazı yaklaşımlardan kaçınılması gerekir. Kaçınılması gereken bu konular nelerdir?

• Sözel iletişim sırasında soyut veya sembolik kavramlar kullanmayın. Örneğin;“çok yağmur yağıyor” cümlesi yerine “bardaktan boşalırcasına yağmur yağıyor” cümlesi kullanılmamalıdır.
• Gereksiz detayları olan uzun karmaşık cümleler kullanılmamalıdır.
• Sözel iletişim sırasında aceleci olunmamalıdır.
• Yaşlının iletişim teşebbüsleri düzeltilmemelidir.
• Yaşlının söylenileni bir defada anlaması beklenmemelidir.
• Yaşlıya yeni kelimeler, işaretler veya semboller sunulmamalıdır.
• Bakım personeli çok yoğun bir iş anında veya çevresinde bir yoğunluk varken yaşlı bireyle iletişim için kendisini zorlamamalıdır.

Yaşlı bireylerle çalışan bakım personelinin iletişimi güçlendirici ve sözel iletişimi kolaylaştırıcı pratik öneriler nelerdir?

• Yaşlı ile iletişim için sakin ve sessiz bir yer belirleyin.
• Yaşlı ile sözel iletişime başlamadan önce dikkatini toplayın. Örneğin; adıyla seslenin, rahatsız olmuyorsa dokunun, ortamda gürültü varsa azaltın, yeterli aydınlık sağlayın.
• Yaşlı ile iletişim için önden yaklaşın, kendisine dokunmadan önce göz teması kurun ve göz hizasında iletişimi sürdürün.
• Yaşlıya iletişim için yaklaşıp sizi gördüğünden emin olduğunuzda gülümseyin.
• İletişim için kendinizi tanıtın ve yaşlının adını kullanın.
• Yaşlı birey ile olabildiğince az, yavaş ve net bir ses tonu ile konuşun.
• İletişim sırasında yaşlı bireyin aşina olduğu kelimeleri, mimik, işaretleri ve somut nesneleri kullanın.
• Bakım veren personel ile diğer tüm personel arasında kelime ve terminoloji kullanımına ilişkin görüş birliği olmasına dikkat edin.
• İletişim sırasında yaşlı bireye bilgi verirken pek çok hatırlatıcı sunun. Örneğin; “Bugün uzun boylu ve sarı saçlı hemşire, Ayşe Hanım yanına gelecek, sana banyo yapma becerisini öğretecek”.
• İletişim sırasında yaşlı bireyden bir cevap bekliyorsanız, bunun için kendisine zaman tanıyın.
• İletişim sırasında yaşlı birey konunun dışına sapmış ise, kendisine konuya tekrar dönmesi için hatırlatıcı ipuçları sunun, ancak ısrarcı olmayın. Örneğin; kaşık kullanarak yemek yeme becerisi öğretilen Zehra Hanım, bu sırada sevdiği bir restorandan bahsetmektedir. Araya girerek kendisine nazikçe “kaşığınızı kullanarak” hatırlatmasında bulunun.
• İletişim sırasında yalnız bir basit soru sorarak hatırlatmada bulunun. Örneğin; Zehra Hanıma yemek yeme becerisinin öğretimi sırasında “Hangi elinizle kaşık tutmalısınız?” şeklinde bir soru yönelterek beceriye ilişkin ipucu sunun.
• İletişim sırasında yaşlı bireyin kullandığı işitme cihazı varsa, bunun kulağında takılı ve açık konumda olduğundan emin olun.
• Yaşlı birey iletişim sırasında gözlük kullanıyorsa gözlüğünün temiz olup olmadığını kontrol edin.

• İletişim sırasında bazı hatırlatmalar için görsel ipucundan yararlanın. Örneğin; Zehra Hanımla beslenme konusunda bir sohbet geçiyorsa, çatal ve bıçak kullanarak yemek yiyen bir kadının resmi kendisine gösterilerek hatırlatmada bulunun.
• Bellek ve oryantasyona ilişkin sorunları olan yaşlıya geçmişiyle ilgili konuşması için cesaret verin. Örneğin; geçmişiyle ilgili yaşamından bazı kesitleri hatırlamayan Zehra Hanım huzurevine gelmeden önce evinde yaptığı etkinlikleri anlatması için cesaretlendirilebilir.
• İletişimi kolaylaştırmak için teşvik edici olun.
• İletişimi arttırmak için yaşlı bireyin tercih ettiği etkinliklere yer verin. Örneğin; kovboy filimleri seven yaşlıya bir film izleme fırsatı vererek, film sırasında yaşlı bireyin daha fazla sözel iletişim becerilerini kullanmasını sağlayın.
• Sözel iletişim sırasında yaşlı bireye kısa ve net sorular yönelterek, seçim fırsatı sunup hem ifade edici dil becerisi hemde kendini yönetme becerisinin gelişmesi için fırsat yaratın. Örneğin; Zehra Hanım’a seans öncesi fizyoterapist “yürüyüş mü yapalım yoksa basamak inip-çıkma çalışması mı yapalım” şeklinde bir soru yöneltir.
Yaşlı birey böylece hem sözel iletişim için bir ipucu alarak soruyu kolay cevaplar hemde tercih ettiği etkinliği yaptığı için ilave bir motivasyon ve dikkati yöneltme avantajı yakalar.

Yaşlı ve görme yeteneği azalmış bireylerle iletişimi arttırıcı yaklaşımlar nelerdir?

• Normal konuşma tonuyla konuşun, sesinizi yükseltmeyin.
• Rutin olarak yaşlıya yardım sorusu yöneltin, örneğin; “size nasıl yardımcı olabilirim Zehra Hanım?”
• Yaşlıya yaklaştığınızda kendinizi tanıtın ve görevinizi açıklayın (yüzünüzü ve adınızın yazılı olduğu yaka kartınızı görmeyebilir).
• Yürüme yardımcısı cihazlara (örneğin; baston) yaşlı birey tarafından talep edilmedikçe dokunmayın veya hareket ettirmeyin.
• Şayet az gören yaşlı birey yer değiştirme (örneğin; yürüyüş, merdiven inip-çıkma) becerisi için yardım talebinde bulunursa, dirseğinin üzerinden hafif dokunarak tutun, sakin ve konforlu bir hızda yürüyün. Şayet az gören yaşlı birey izin veriyorsa bir veya iki adım geriden yürüyerek önündeki olası engeller için yavaşlama veya
yön değiştirme fırsatı sağlayın.
• Az gören yaşlı bireye sözel veya görsel ipuçları sunun sonra hedeflenen beceriyi sergilemesini bekleyerek gözlem yapmasına fırsat sağlayın.
• Şayet az gören yaşlı birey tercih ederse ses kayıtlarından yararlanmasını sağlayın.

Öğrenme, beceri veya davranışlarda görülen istendik ve kalıcı değişikliklerdir. Öğrenme sürecinin sonunda yaşlı bireyde hedeflenen beceriler veya davranışlar kazanılır. Öğrenme aşamaları hangi sırayla gerçekleşir?

1. İlk edinim
2. Akıcılık
3. Kalıcılık
4. Genelleme (öğrenmenin transfer edilmesi) dir.

İlk edinim fazından sonra sık tekrarlarla ne hedeflenir?

İlk edinim fazından sonra sık tekrarlarla hedef becerinin akıcı ve doğru şekilde sergilenmesi hedeflenir.

Yaşlı bireylere hizmet veren ekibin öğretimsel yaklaşımları kullanma nedenleri nelerdir?

• Yaşlı bireyin nörolojik ve diğer sorunlar sonucu kaybettiği becerileri tekrar öğrenmesine yardımcı olmak için öğretimsel yaklaşımlar kullanılır. Özellikle yürüyüş, denge, kavrama, bırakma, giyinme, yemek yeme, vb. becerilerin yeniden öğretimi
sağlanarak günlük yaşamda olabildiğince bağımsız olmaları beklenir.
• Yaşlı bireye alternatif veya telafi edici stratejiler kazandırılmaya çalışılır. Özellikle; güvenlik sağlama, yaralanmayı önleme ve yardımcı gereksinimini azaltmak amacıyla bazı uyarlamalar ve pratik öneriler kullanılır.
• Kalıcı bir bozukluğun aktivite ve katılım düzeyini sınırlandırmasını engellilik durumunun oluşumunu azaltmak amacıyla yaşlı bireye yeni bir beceri için öğretime gerek duyulur. Örneğin; bilişsel fonksiyonlarında gerileme olan bir yaşlıya hatırlatma amaçlı yeni bir sistem (örneğin; akıllı telefonla numara, adres ve günlük işleri
hatırlatma veya yürüyemeyen bir yaşlıya tekerlekli sandalye kullanmayı öğretme) öğretilebilir.
• Yaşlı bireyin rehabilitasyon sürecini desteklemek üzere çeşitli oyun veya etkinlik becerilerinin öğretimi sağlanarak yetersizlik alanları desteklenir. Örneğin; felç sonrası yaşlı bireye azalan denge ve istemli hareketi geliştirmesi için havuzda temel yüzme becerisi öğretilir.
• Yaşlı bireyin yakınları, becerileri kazandırma stratejileri öğretildiğinde, yaşlının olabildiğince bağımsız olmasını sağlayacak çevresel düzenlemeleri yapabilirler.

Yaşlı bireye temel ve ileri günlük yaşam becerilerinde olabildiğince bağımsızlık kazandırılması amacıyla öğretimsel müdahalede uygulanması gereken ilkeler nelerdir?

• Öğretimi sunulacak becerinin önemi ve nasıl bir beceri olduğu yaşlı veya yakınına anlatılmalıdır. Örneğin; yürüteç kullanmanın önemi (yer değiştirme becerisinde bağımsız olacak, fizyolojik ve ruhsal gerilemeyi yavaşlatacak, çevresine olan bağımlılığını azaltacak, vb.) anlatılmalıdır.
• İlgili beceri için yaşlının bilişsel ve fiziksel düzeyine ve becerinin özelliklerine uygun bir öğretim yaklaşımı seçilmelidir. Örneğin; ayağa kalkma, adım atma, giyinme gibi hareket temelli bir beceri için fiziksel yardımın kullanıldığı bir yaklaşım tercih edilirken, hafıza ve belleğe ilişkin becerilerde çağrışım sağlamak amacıyla
görsel ipuçlarından (örneğin; banyoda lavabonun olduğu yere el yıkama resminin yapıştırılması) yararlanılır.

• İlgili becerinin yaşlı bireye öğretimi için ortamda düzenleme yapılmalıdır. Örneğin; yataktan ayağa kalkmayı öğretme için yatağın yüksekliği yaşlının bacak uzunluğuna göre değiştirilir.
• İlgili becerinin öğretimi için hangi ipuçlarının (yardım düzeyleri) kullanılacağı planlanmalıdır. Örneğin; bilişsel düzeyi çok zayıf olan yaşlılar için sözel ipucu pek uygun değildir. Hareket temelli becerilerde fiziksel yardım, işitme kaybı olan bir yaşlı için görsel ipuçları, görme kaybı olan bir yaşlı için ise fiziksel ve sözel ipuçları
daha yararlı olabilir.

• Beceri öğretiminde yaşlının performansını teşvik etmek ve hedef becerinin sonraki denemede tekrar doğru şekilde açığa çıkma olasılığını arttırmak için pekiştireçler (ödül) belirlenmeli ve hedef beceriyi doğru sergiledikten sonra yaşlı ödüllendirilmelidir. Örneğin; bazı yaşlılar için yiyecek iyi bir ödülken, bazı yaşlılar için kıyafet,
bazı yaşlılar için eğlenceli boş zaman etkinliği (gezi, konser, sinema) iyi bir ödül olabilir, bazen sözel ödüller de (bravo, harikasın) cesaretlendirici olabilir. Bilişsel düzeyde geriliği olan yaşlılar için sözel ödüller işe yaramayabilir.
• Yaşlı bireylerle beceri öğretimi çalışmalarında bilişsel düzeyi elverişli ise kendi performansından memnuniyet düzeyi sorulmalı ve daha aktif katılımı için beklentileri ve hedefleri tartışılmaldır. Bu bağlamda, yaşlı birey için anlamlı ve işe yarar becerilere öncelik verilmelidir. Örneğin; ayağa kalkmak isteyen ve bu potansiyeli olan bir yaşlıya fermuar çekme, düğme ilikleme gibi küçük kas becerisi öğretimi
öncelikli değildir.
• Beceri öğretimi sırasında öğrenme ortamının yaşlı bireye göre yapılandırılması gereklidir. Yaşlı bireyin kolaylıkla dikkati dağılıyor ise ortamın kalabalık olmaması, etrafta dikkati dağıtacak araç-gereç bulundurulmaması gerekir. Beceri öğretiminin yapıldığı fiziksel ortam, bu becerinin kullanılacağı günlük yaşam ortamına ne kadar benzerse becerinin yaşlı birey tarafından sergilenmesi o derece kolay olacaktır.
Örneğin; bir mutfak becerisinin öğretimi mutfakta yapılmalı ve mutfak yaşlının evindeki/odasındaki mutfağa ne kadar benzer olursa beceri o kadar iyi bir performansla yaşlı tarafından sergileneceği unutulmamalıdır.
• Becerilerin öğretimi sırasında alternatif araç-gereçler kullanarak günlük yaşam sırasında karşılaşılacak farklılıkların yol açacağı bilinmezlik veya zorluklar asgari düzeye indirilmelidir. Örneğin; yürüyüş becerisi için hem iç hemde dış ortamda farklı zeminlerde çalışılmalı, çatal-kaşık kullanma becerisi için farklı büyüklük ve malzeme ile çalışılmalı, kavrama ve bırakma gibi becerilerde farklı büyüklük,şekil ve ağırlıktaki nesnelerle çalışılmalı ve kavrama-bırakmaya ilişkin etkinlikler mutfakta da çalışılarak gerçek günlük yaşam mekânlarında becerilerin tekrarı ile genelleme sağlanmalıdır.
• Zincirleme becerilerin (örneğin; çay hazırlama, giyinme, yatak toplama, diş fırçalama) basamaklara ayrılarak sırasıyla aşamalı şekilde öğretilmesi gerekir. Basamaklardan birinin öğrenilememesi o beceride bağımsızlığı engelleyecektir. Öğrenilemeyen basamak için tek basamaklı bir beceri gibi öğretimsel müdahale uygulanmalıdır.

Yardımcı aracın ideal uzunluğu nedir?

Yardımcı aracın uzunluğu, kullanacak kişinin 20-30° lik dirsek açısıyla cihazı tutmasını sağlayacak boyutta olması idealdir.