Psiko-Sosyal Rehabilitasyon Dersi 3. Ünite Sorularla Öğrenelim

Sosyal destek nedir?

Sosyal destek, ihtiyaç halinde kişilere psikolojik, fiziksel ve maddi destek verebilecek aile, arkadaş, komşu ve toplum ağı olarak tanımlanmaktadır.

Sosyal destek konusunu hangi disiplinlerin çalıştığını sıralayınız.

Sosyal destek disiplinlerarası ve multidisipliner bir konu olup sosyal hizmet, eğitim bilimleri, sosyoloji, psikoloji, epidemiyoloji, tıp, hemşirelik ve halk sağlığı gibi disiplinler tarafından çalışılmaktadır. Sosyal desteğin sağlığa olan etkisi epidemiyoloji, tıp, hemşirelik ve halk sağlığı alanında çalışanların yakından ilgilendiği bir konudur. Sosyal desteğin birey üzerindeki psikolojik ve sosyal etkileri de çoğu sosyal bilim alanını ilgilendirir niteliktedir.

Sosyal destek türlerinin sıralayınız.

Sosyal destek, daha önce de belirtildiği gibi psikolojik, fiziksel ve ekonomik boyutlara sahiptir. Bu boyutların ayrımı birçok akademisyen tarafından yapılmış olsa da, en yaygın olarak kullanılan şekli Cohen ve Willis (1985) tarafından sınıflandırılmıştır. Bu sınıflandırmaya göre sosyal destek türleri; duygusal, takdir, maddi, bilgisel ve arkadaşlık desteği olmak üzere 5 başlık altında toplanmaktadır (Cohen & Wills, 1985).

Yaşlılarda sosyal desteğe ihtiyaç duyulmasının sebeplerini sıralayınız.

Yaşlılıkla beraber sosyal statünün düşmesi (emeklilik, çocukların bağımsızlaşması vb.),

Yaşlılılıkla birlikte maddi kaynakların azalması ya da yetersiz kalması,

Yaşlılıkla beraber sosyal ağların azalması veya zayıflaması,

Yaşlılıkla birlikte eş kaybı riskinin artması (özellikle kadınlar için),

Yaşlıların sosyal izolasyon riskinin bulunması,

Yaşlıların istismar ve ihmale uğrama riskinin bulunması,

Yaşlıların yaşlı ayrımcılığına uğrama riskinin bulunması,

Yaşlıların akut ve kronik hastalıklar sebebiyle daha çok bakıma ihtiyaç duyması,

Yaşlılıkla beraber engellilik riskinin artması,

Yaşlıların depresyon gibi psikolojik hastalıklara meyilli olması,

Yaşlılar arasında Alzheimer, Demans gibi bilişsel bozuklukların yaygın olması olmasıdır.

Sosyal desteğin yaşlı bireyler üzerindeki olumlu etkilerini sıralayınız.

Algılanan refah seviyesini artırır,

Duygusal ve sosyal yalnızlığı bertaraf eder,

Ruhsal hastalıkların önlenmesinde ve tedavisinde yardımcı olur,

Benlik saygısını ve öz güveni artırır,

İyimserlik seviyesini artırır,

Yaşam kalitesini iyileştirir,

Sağlık algısını iyileştirir,

İşlevsel kapasitesini artırır,

Üretkenliği artırır.

Aktif yaşlanma kavramını tanımlayınız.

“Aktif Yaşlanma” Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tarafından 1990’lı yıllarda Dünyanın gündemine sokulmuş olan bir kavramdır. Aktif yaşlanma süreci yaşlıların günlük yaşamlarında sosyal, ekonomik, kültürel aktivitelere katılımlarını esas alır. Bu dönemin istenilen yönde olmasını toplumdaki ekonomik, sosyal, çevresel, bireysel, davranışsal, sosyal koşullar belirlemektedir. Yaşlı bireyler herhangi bir engellilik durumları olsa bile, toplumda yürütülen faaliyetlere katılabilirler, deneyimlerini daha genç kuşaklara aktarabilirler. Bu süreç onların ailelerine, akranlarına, yaşadıkları topluma katkılarını artırabilir.

Kuşaklararası Dayanışma Kuramının boyutlarını açıklayınız.

İlişkisel Dayanışma: Aile bireylerinin içinde bulunduğu her türlü faaliyetteki etkileşim kalıpları ve etkileşim sıklığını içeren dayanışma biçimidir.

Uzlaşımsal Dayanışma: Aile üyeleri ile değerler, inançlar ve tutumlar konusunda olan uzlaşının derecesini belirten dayanışma biçimidir.

İşlevsel Dayanışma: Aile üyelerinin çeşitli konularda birbirlerine destek olmasının ve kaynak paylaşımının derecesini içeren dayanışma biçimidir.

Normatif Dayanışma: Aile içinde üstlenilen role bağlılık ve sorumlulukları yerine getirme derecesini gösteren dayanışma biçimidir.

Duygusal Dayanışma: Aile üyelerine karşı duyulan olumlu duyguların çeşitliliği ve derecesi ile bu duyguların aile bireyleri arasında karşılıklılığını içeren dayanışma biçimidir.

Yapısal Dayanışma: Aile üyelerinin sayısına, ikametlerindeki coğrafi yakınlık derecesine ve sağlık durumlarına göre meydana gelen yapısal imkânları içeren dayanışma biçimidir.

Sübjektif (öznel) ve objektif (nesnel) sosyal destek kavramlarını açıklayınız.

Sosyal destek “sübjektif (öznel)” ve “objektif (nesnel)” olmak üzere iki kategoride değerlendirilebilir. Objektif sosyal destek, gerçekte insanlardan ya da kurumlardan alınan destek olarak tanımlanır. Üçüncü bir şahsın bu destekleri gözlemlemesi mümkündür. Sübjektif sosyal destekte ise, kişinin algıladığı sosyal destek seviyesi önemlidir. Başka bir deyişle, objektif olarak belirlenen sosyal destek kaynağı, destek alan kişi için bir anlam ifade etmiyor ise, o destek kaynağı sübjektif bir sosyal destek kaynağı olmaktan çıkar. 

Sosyal dışlanma konusunda riskli gruplar hangileridir?

Çocuklar, engelliler, kadınlar ve yaşlılar gibi dezavantajlı grupların sosyal dışlanmayla karşılaşma riski daha yüksektir. Yaşlılıkta emeklilik ve gelirin düşmesi, hastalık ve engellik gibi durumlar yaşlı bireylerin sosyal dışlanmaya daha çok maruz kalmasına sebep olmaktadır.

Sosyal desteğin yaşlı bireylerin sağlığı üzerindeki etkilerini sıralayınız.

Sosyal desteğin yaşlı bireylerin sağlığı üzerindeki etkisi kısaca aşağıdaki maddelerle
özetlenebilir: Düşük ölüm oranı, hastalıklara karşı direnç, hastalıkların iyileşmesi, stresli ve acı olaylarla baş edebilme, psikolojik uyum, günlük hayatta etkinlik.

Sosyal Destek ölçülürken ele Alınan boyutlar nelerdir?

Sosyal destek ölçülürken ele alınan farklı boyutlar: 
• Yapı / işlev
• Öznel / nesnel destek
• Desteğin erişilebilirliği / yeterliliği
• Bireysel yapı veya işlevler / küresel indeksler
• Birçok bireysel yapı ve işlevsel değişken / tek değişken

Yaşlı bireylerin sosyal destek müdahalesinden kaçınmalarına neden olan bilişsel hataları sıralayınız.

Aşağıda sıralanan bilişsel hatalar, yaşlı bireylerin sosyal destek müdahalesinden kaçınmalarına neden olabilmektedir.
• Kendi problemlerimi çözemediğimi düşünebilirler.
• Onların bana bakmasını istediğimi düşünebilirler.
• Benim işimi benim yerime onların yapmasını istediğimi düşünebilirler.
• Beni aciz bir çocuk gibi görebilirler.
• Beni kendi amaçları için kullanabilirler.
• Beni kontrol etmeye çalışabilirler.
• Onların yardımına bağımlı hale gelebilirim.
• Kendime olan saygımı kaybedebilirim.

Osmanlı döneminde yaşlılara yönelik hizmetleri açıklayınız.

Osmanlılar döneminde de bakıma muhtaç yaşlılara imarethaneler ve aşevleri hizmet vermekteyken 19. yüzyıldan itibaren kamuya ait ve hayır amacıyla kurulmuş kurumlar hizmet vermiştir. “1800’lü yıllarda kurulmuş olan Kızılay Derneği ve Darülaceze günümüzde halen hizmetlerini devam ettirmektedir. Darülaceze önce, sakat ve yoksul erkek, kadın ve kimsesiz çocukları korumak için II. Abdülhamit devrinde hizmete girmiştir. Bugün İstanbul Büyükşehir Belediyesi’ne bağlı, döner sermaye ile yönetilen bir kurumdur. Amacı din ve ırk ayrımı gözetmeden, düşkünleri barındırmak, ümitsizlikten kurtarmak, rahat bir yaşam sağlamaktır”

Cumhuriyet dönemi sosyal destek alanında yapılan uygulamalara örnek veriniz?

Cumhuriyet döneminde aceze evleri, güçsüzler yurdu, düşkünler evi ve huzurevi gibi yatılı merkezler açılmıştır. Sosyal
Hizmetler Çocuk Esirgeme Kurumu Genel Müdürlüğü kurulmuş, huzurevleri açılmıştır. Günümüzde de Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğü oluşturularak hizmetler sürdürülmektedir.

Beş yıllık kalkınma planları uyarınca yaşlıların bakımı ile ilgili olarak alınan tedbirleri anlatınız.

1963’den bu güne kadar kalkınma planları ile yaşlıların bakımı ile ilgili olarak, bakımevlerinde kullanılmak üzere ödenek ayrılmış, yerel yönetimler ile Sağlık ve Sosyal Yardım Bakanlığı arasındaki koordinasyona önem verilmiştir. Daha sonra hizmetlerin tek bir yönetim altında toplanması amaçlanmıştır ve Sosyal Hizmetlerve Çocuk Esirgeme Kurumu tarafından bu alandaki hizmetler tek elde toplanmıştır. Huzurevlerinin sayı ve niteliğinin artttırlması için çalışmalar yapılmıştır.

Türkiye'de huzurevlerine kabul şartlarını sıralayınız.

Huzurevlerine kabul koşulları aşağıdaki gibi sıralanabilir:
1. 60 yaş ve üzeri yaşlarda olmak,
2. Kendi gereksinimlerini karşılamasını engelleyici bir rahatsızlığı bulunmamak,
yeme, içme, banyo, tuvalet ve bunun gibi günlük yaşam etkinliklerini bağımsız
olarak yapabilecek durumda olmak,
3. Ruh sağlığı yerinde olmak,
4. Bulaşıcı hastalığı olmamak,
5. Uyuşturucu madde ya da alkol bağımlısı olmamak,
6. Sosyal ve/veya ekonomik yoksunluk içinde bulunduğu sosyal inceleme raporu ile
saptanmış olmak

Yaşlı hizmet merkezleri hakkında bilgi veriniz.

Bu merkezler, akıl ve ruh sağlığı yerinde olan, tıbbi bakıma ihtiyacı olmayan ve herhangi bir özürü bulunmayan yaşlının bakımı ile ilgili olarak hane halkının tek başına kaldığı durumlarda, yaşlılara evde yaşamlarını devam ettirebilmeleri için yaşam ortamlarının iyileştirilmesi, günlük yaşam faaliyetlerine yardımcı olunması amacıyla imkânlar ölçüsünde evde bakım hizmeti sağlamaktadır.

Alzheimer Hastası Yaşlılar Gündüzlü Bakım Merkezleri hakkında bilgi veriniz.

Ailesinin yanında yaşayan Alzheimer hastası yaşlıların evde tek başına kalmasından doğan riskleri ortadan kaldırarak yaşlının güvenliğini sağlamak, Alzheimer hastası yaşlıyı çeşitli etkinliklerle aktif hale getirerek yaşlıda oluşacak ajitasyonu azaltabilmek, bu yaşlıların aileleri ile dayanışma ve paylaşma sağlanarak ailelerdeki çaresizlik ve suçluluk duygularının
azalmasını sağlamak, aileleri gündüzlü bakım merkezîne yönelterek huzurevleri ve bakım evlerindeki yığılmaları önlemek ve Alzheimer hastası yaşlıların gündüz bakımlarını sağlayarak yaşlıya ve ailesine destek vermek amacıyla kurulmuş merkezlerdir

Ülkemizde yaşlılık aylığı hangi kurum tarafından verilmektedir?

Ülkemizde 2022 sayılı “65 Yaşını Doldurmuş Muhtaç, Güçsüz, Kimsesiz Türk Vatandaşına Aylık Bağlanması Hakkındaki Kanun”un uygulamaları 1977 yılından beri devam etmektedir. Çalışma Sosyal Güvenlik Bakanlığı Sosyal Güvenlik Kurumu Başkanlığı Primsiz Ödemeler Genel Müdürlüğü tarafından ödenen aylıklar, 2012 yılından itibaren 633 sayılı KHK ile Aile ve Sosyal Politikalar Bakanlığı Sosyal Yardımlar Genel Müdürlüğü tarafından ödenmeye başlanmıştır

Yerel yönetimlerce yaşlılara verilen hizmetlere örnekler veriniz.

Belediyelerin yardıma muhtaç olan yaşlılara yönelik hizmetleri arasında huzurevi açmak ve işletmek, ücretsiz muayene ve ilaç yardımı yapmak, gıda, yakacak, ev temizliği desteği ve belediye otobüslerinden ücretsiz veya indirimli yararlanmalarını sağlama hizmetleri yer almaktadır. Büyük ölçekli belediyeler poliklinik hizmetleri, evlere yemek servisi, nakdi yardım, ambulansla evde sağlık hizmetinden sorumludur. Ayrıca sosyal faaliyetler açısından da özel gün kutlamaları, sinema ve tiyatro etkinlikleri ve davetlere yaşlıların iştirakını sağlamak ve gezi programları düzenlemek de belediyenin görevleri arasındadır.