Web Okuryazarlığı Dersi 6. Ünite Sorularla Öğrenelim

Bilgi hiyerarşisini oluşturan aşamalar nelerdir?

Bilgi hiyerarşisi gözlem, organizasyon, anlama ve uygulama olmak üzere dört aşamadan oluşur.

Veri nedir?

Veri ham, dağınık veya düzenlenmiş sayı, kelime, grafik, görsel ya da sembollerdir. Kendi başına bir anlam ifade etmemektedir.

Enformasyon nedir?

Enformasyon, organize edilen verilerin bir bağlam çerçevesinde anlam kazanmış hâlidir.

Bilgi nedir?

Bilgi, enformasyonun çeşitli sentezleme modelleri ile anlaşılır hâle getirilmesi, insanın deneyimleri ile birleşerek öngörü ve kestirimlerin yapılmasıdır.

Bilgi kaynağına veya niteliğine göre kaç değişik şekillerde elde edilir ve sunulur?

Bilgi kaynağına veya niteliğine göre değişik şekillerde elde edilir ve sunulur. Kaynağına göre bilgi örtülü ve açık olarak ikiye ayrılır. Örtülü bilgi, insan zihninde yer alan ve diğerleri tarafından ulaşılamayan bilgidir. Bireylerin deneyimleri, fikirleri, değerleri, duyguları ve sezgileri örnek olarak verilebilir. Açık bilgi ise belirli bir yerde saklanan diğer insanların kullanımına hazır, dokümante edilebilen, arşivlenen belirli bir formattaki bilgidir; bilimsel formüller, metin, grafik, resim, tablo vs. örnek olarak verilebilir. Niteliğine göre bilgi çeşitleri gündelik bilgi, teknik bilgi, sanat bilgisi, dinî bilgi ve bilimsel bilgi olarak özetlenebilir.

Niteliğine göre bilgi çeşitleri nelerdir?

Niteliğine göre bilgi çeşitleri gündelik bilgi, teknik bilgi, sanat bilgisi, dinî bilgi ve bilimsel bilgi olarak özetlenebilir. Gündelik bilgi; gündelik yaşamdaki ihtiyaçların kısa ve pratik yoldan karşılanmasına yönelik bilgidir. Havanın bulutlu olmasından yağmur yağacağı tahmininde bulunulması böyle bir bilgidir. Teknik
bilgi; tabiatta var olan nesneleri yaşamda kullanım değeri olan araç ve gereçlere dönüştürmede kullanılan bilgidir. Sanat bilgisi; insanın çevresindeki olaylar ya da nesneler karşısındaki duygularını değişik biçimlerde ifade edilmesi ile ortaya çıkan bilgidir. Sanatçı; ses, renk ve çeşitli malzemeler ile bilgiyi farklı araçlar ile ifade edebilir. Dinî bilgi; mutlak varlığa ve onun mutlak vahiy ile bildirdiklerine dayanan bilgidir. Evrenin yaratılışı, insanların nereden gelip nereye gittiği ile ilgili konuları ele alır. Çoğunlukla peygamberlerin mesajlarına dayanır. Bilimsel bilgi; insanın çevresinde olup bitenleri anlamak, bilmek ve açıklamak amacıyla içinde yaşadığı dünya hakkında sistematik yöntem kullanarak elde ettiği objektif bilgileridir. Bilimsel bilgi; genelleyici, evrensel, akla dayalı, nesnel, kesindir. Tekrarlanabilir ve birikimli olarak ilerler.

Misenformasyon nedir?

Misenformasyon, gerçek bir bilginin eksik, yanlış ya da yanlı bir şekilde iletilmesidir. Bilginin tümünü vermeyerek yanlış yönlendirmedir. Kasıtlı veya kasıtsız, bilinçli veya bilinçsiz olabilir.

Dezenformasyon nedir?

Dezenformasyon, herhangi bir konuda bilinçli olarak gerçeği saptırarak organize bir şekilde kişileri veya kurumları yanlış bilgilendirmedir. Amacı belirli bir kitleyi gerçekler hakkında yanıltmak, kamuoyunu manipüle etmektir. Bazen kitle, bilginin kaynağı hakkında bilgilendirilir, bazen de bilgi kaynağı hakkında ya kimlik tanımlaması yapılmaz ya da yanlış kaynak sunulur. Bilgi kaynağının verildiği durumlara açık dezenformasyon, verilmediği ya da yanlış verildiği durumlara ise örtük dezenformasyon denir.

Dezenformasyonun belirtileri nelerdir?

Dezenformasyonun dört belirtisi bulunmaktadır. Bunlar sırasıya; (1) Herkesin aynı şeyi söylemesi, (2) Sorunun bir yönüyle ilgili enformasyon bombardımanı söz konusuyken diğer yönleriyle ilgili hemen hemen hiç enformasyon sahibi olunamaması durumu, (3) Bir tarafın yaptığı her şeyin iyi, diğer tarafın yaptığı her şeyin kötü olması, (4) Bir görüşün kabul edilmesinin kolektif bir saplantı hâline gelmesi. Bu dört olgunun gözlemlendiği durumlarda bir dezenformasyonun olduğu söylenebilir.

Dezenformasyon yaratmak için kullanılan temel stratejiler nelerdir?

Dezenformasyon yaratmak için kullanılan 3 temel strateji mevcuttur. İlki, hedef alınan kesime yanıltıcı bilgiler sunarak konuyla ilgili olumsuz yorum ve düşüncelere neden olmaktır. İkincisi, hedef alınan kesime, gerçek bilgiyi destekliyor ve savunuyor imajı çizerek daha sonra o bilgiyi geçersiz kılacak, hedeften uzaklaştıracak yorumlarda bulunmaktır. Üçüncüsü ise hedef alınan kesime fazladan çarpıtıcı bilgiler sunmaktır.

Bilgi okuryazarlığı nedir?

Bireylerin söz konusu yeteneklerini ortaya koyan “bilgi okuryazarlığı” kavramı ALA (Amerikan Kütüphaneler Birliği) tarafından “bilgi gereksiniminin fark edilmesi, bu bilginin elde edilmesi, değerlendirilmesi ve etkin bir biçimde kullanılması için bireylerin sahip olması gereken beceriler bütünü” olarak tanımlanmıştır.

Öğrencilerin yükseköğrenim için bilgi okuryazarlığı yeterlilik standartları nelerdir?

Standart 1: Bilgi okuryazarı olan öğrenci gereksinim duyduğu bilginin boyutunu ve yapısını belirlerler. Bu standardın 4 tane performans göstergesi vardır.

Standart 2: Bilgi okuryazarı olan öğrenci gereksinim duyduğu bilgiye etkin ve etkili olarak erişir.
Belirtilen bu standardın beş adet performans göstergesi vardır.

Standart 3: Bilgiyi ve bilgi kaynaklarını eleştirel olarak değerlendirir ve seçmiş oldukları bilgiyi
kendi bilgi tabanları ve değer sistemleri içerisinde birleştirirler. Bu standardın yedi tane performans göstergesi vardır.

Standart 4: Bireysel veya bir grubun üyesi olarak özel bir amacın gerçekleştirilmesinde bilgiyi etkili
bir biçimde kullanırlar. Sözü edilen bu standardın da üç adet performans göstergesi vardır.

Standart 5: Bilginin önündeki yasal, ekonomik ve sosyal sorunlarını bilir ve bilgiyi etik ve yasalara
uygun olarak kullanır. Diğer sözü dilen standartlarda olduğu gibi bu standardın da üç tane performans göstergesi bulunmaktadır.

Öğrencilerin yükseköğrenim için bilgi okuryazarlığı yeterlilik standartları belirtilirken, bilgi okuryazarı olan öğrencinin gereksinim duyduğu bilginin boyutunu ve yapısını belirlemei standardının performans göstergeleri nelerdir?

Standart 1: Bilgi okuryazarı olan öğrenci gereksinim duyduğu bilginin boyutunu ve yapısını belirlerler. Bu standardın 4 tane performans göstergesi vardır.
İlki; bilgi okuryazarı olan öğrenci bilgi gereksinimini tanımlar ve ifade eder. Bu bağlamda araştırma konusu veya gerekli diğer bilgi gereksinimlerini belirlemek için öğretim elemanlarına danışır ve sınıf tartışmalarına, arkadaşları ile çalışma gruplarına ve elektronik tartışmalara katılır. Bir sorgulama konusu geliştirir ve gerekli bilgi üzerine sorular oluşturur. Konuya aşinalığını artırmak için genel bilgi kaynaklarını tarar. Ulaşılabilecek bir noktaya gelmek için gereken bilgiyi tanımlar ve değişiklik yapar. Gerekli bilgiyi tanımlayan anahtar kavramları ve terimleri belirler. Mevcut bilginin, özgün fikirlerle, deneyimlerle ve/veya analizle yeni bilgi üretmek için birleştirilebileceğinin farkındadır.
İkincisi; bilgi okuryazarı olan öğrenci bilgi için potansiyel kaynakların farklı çeşitlerini ve biçimlerini tanımlar. Bu bağlamda bilginin, resmî veya gayrî resmî olarak nasıl üretildiğini, organize edildiğini ve yayıldığını bilir. Bilginin, kategorilere ayrılabileceğinin farkında olur. Çeşitli biçimlerdeki potansiyel kaynakların değerini ve farklarını tanımlar (örneğin, çoklu ortam, veri tabanı, İnternet sitesi, veri grupları, işitsel/ görsel materyaller, kitaplar). Potansiyel kaynakların amacını ve hedef kitlesini tanımlar. Kullanımların ve önemlerinin her bir disiplin alanında nasıl değiştiğinin farkında olarak birincil ve ikincil kaynakları ayırt edebilir. Bilginin birincil kaynaklardan alınan ham bilgi yapılandırılmasının gerekebileceğini fark eder.
Üçüncüsü; bilgi okuryazarı olan öğrenci gerekli bilgiyi edinmenin maliyetini ve faydalarını düşünür. Bu bağlamda gerekli bilginin bulunabilirliğini belirler ve yerel kaynakların ötesinde bilgi araştırma işleminin genişletilmesi konusunda kararlar alır (örneğin, kütüphaneler arası kitap ödünç alma; diğer yerlerdeki kaynakları kullanma; resim, video, metin veya ses elde edebilme). Gerekli bilgiyi toplamak için ve hangi bağlamda olduğunu anlamak için yeni bir dil veya beceri edinmenin olanaklarını düşünür (örneğin, yabancı veya alan bazlı). Gerekli bilgiyi edinmek için gerçekçi bir genel planı ve süreci tanımlar.
Dördüncüsü; bilgi okuryazarı olan öğrenci gerekli bilginin doğasını ve sınırlarını tekrar değerlendirir. Bu bağlamda, bilgi okuryazarı olan öğrenci soruyu netleştirmek, sadeleştirmek ve düzeltmek için gerekli olan ön bilgiyi gözden geçirir. Bilgi ile ilgili karar almak ve tercih yapmak için ölçütleri tanımlar.

Öğrencilerin yükseköğrenim için bilgi okuryazarlığı yeterlilik standartları belirtilirken, bilgi okuryazarı olan öğrencinin gereksinim duyduğu bilgiye etkin ve etkili olarak erişmesi standardının performans göstergeleri nelerdir?

Standart 2: Bilgi okuryazarı olan öğrenci gereksinim duyduğu bilgiye etkin ve etkili olarak erişir. Belirtilen bu standardın beş adet performans göstergesi vardır.
İlki; bilgi okuryazarı öğrenci, gerekli bilgiye erişmek için en uygun araştırma yöntemlerini veya bilgi erişim sistemlerini seçer. Bu bağlamda uygun araştırma yöntemlerini tanımlar (ör.laboratuvar deneyi, simülasyon, saha çalışması). Çeşitli araştırma yöntemlerinin faydalarını ve uygulanabilirliğini araştırır. Bilgi alma sistemlerinin kapsamını, içeriğini ve organizasyonunu inceler.
İkincisi; bilgi okuryazarı öğrenci, etkili tasarlanmış arama stratejileri kurar ve uygular. Bu bağlamda araştırma yöntemine uygun bir araştırma planı geliştirir. Gerekli bilgi için anahtar kelimeleri, eş anlamlı kelimeleri ve ilgili terimleri tanımlar. Disipline veya bilgi alım kaynağına özgü kontrol edilmiş kelimeleri seçer. Seçilen bilgi alma sistemi için uygun komutları kullanarak bir arama stratejisi oluşturur. Örneğin; Boolean operatörleri, arama motorları için yakınlık değerli araştırma konutları, kitaplar için indekslerden faydalanabilme gibi özellikleri kullanabilir. Farklı dillerdeki komutlar, protokoller ve araştırma parametreleriyle, araştırma motorları ve farklı kullanıcı arabirimlerini kullanarak çeşitli bilgilere ulaşabilme yönünde araştırma stratejileri uygular.
Üçüncüsü, bilgi okuryazarı öğrenci çeşitli yöntemleri kullanarak çevrimiçi veya şahsen bilgi alır. Farklı formatlardaki bilgiye yeniden erişebilmek için farklı araştırma sistemleri kullanır. Kütüphanedeki bilgi kaynaklarına erişebilmek için veya belli araştırma sitelerinden faydalanabilmek için farklı sınıflandırma şemalarını ve diğer sistemleri (örneğin, arama numara sistemleri veya indeksleri) kullanır. İhtiyaç duyulan bilgiyi yeniden elde etmek için kurumlarda var olan bireysel hizmetleri veya özel servis sağlayıcıları kullanır (Örneğin, kütüphanelerden belge isteme, profesyonel dernekler, kurumsal araştırma ofisleri, herkese açık bilgi kaynakları, uzmanlar ve pratisyenler). Birinci kaynaktan bilgiyi elde etmek için anketler, mektuplar, görüşmeler ve araştırmanın diğer türlerini kullanır.
Dördüncüsü, bilgi okuryazarı öğrenci gerekirse arama stratejisini yeniler ve geliştirir. Bu bağlamda bilgi okuryazarı olan öğrenci alternatif bilgi erişim sistemlerinin veya araştırma yöntemlerin kullanılmasının gerekip gerekmediğini belirlemek için arama sonuçlarının nicelik, kalite ve uygunluğunu değerlendirir. Erişilen bilgideki boşlukları belirler ve arama stratejisinin yenilenip yenilenemeyeceğini belirler. Gerekirse gözden geçirilen stratejiyi kullanarak aramasını yineler.
Beşincisi; bilgi okuryazarı öğrenci; bilgiyi özetler, kayıtlar ve yönetir. İhtiyaç duyulan bilgiyi kaynağından çıkarmak için en uygun olan yöntemi, çeşitli yöntemler arasından seçer (Ör. Kopyalama, tarama, fotokopi …). Bilgileri organize etmek için bir sistem oluşturur. Çeşitli kaynakları birbirinden ayırır, bir kaynağı oluşturan parçaları ve daha geniş kaynaklara erişebilmek için uygun ipuçlarını anlar. Yeniden kullanımlar için tüm alıntı bilgilerini uygun şekilde kaydeder. Seçilen ve organize edilen bilgileri yönetmek için çeşitli teknolojileri kullanır.

Öğrencilerin yükseköğrenim için bilgi okuryazarlığı yeterlilik standartları belirtilirken, bireysel veya bir grubun üyesi olarak özel bir amacın gerçekleştirilmesinde bilgiyi etkili bir biçimde kullanması standardının performans göstergeleri nelerdir?

Standart 4: Bireysel veya bir grubun üyesi olarak özel bir amacın gerçekleştirilmesinde bilgiyi etkili bir biçimde kullanırlar. Sözü edilen bu standardın da üç adet performans göstergesi vardır.
Birincisi; bilgi okuryazarı öğrenci yeni ve öncelikli bilgiyi belirli bir ürün veya performansın planlanması ve ortaya çıkartılmasında kullanır. Bu bağlamda içeriği, ürünün veya performansın amaçlarını ve şeklini destekleyecek şekilde düzenler (Örneğin; taslaklar, özetler, diyagramlar). Önceki tecrübelerinden edilen bilgi ve becerileri ürünün ya da performansın planlanması ve oluşturulmasında kullanır. Alıntılar ve yorumlamalar da dâhil olmak üzere yeni ve eski bilgiyi ürün ya da performansın amaçlarını estekleyecek şekilde bütünleştirir. Dijital metni, görüntüleri ve veriyi ihtiyaç olduğu şekilde orijinal yerlerinden transfer ederek değiştirir ve yeni bir bağlamda düzenler.
İkincisi; bilgi okuryazarı öğrenci, ürün veya performans geliştirme sürecini gözden geçirir. Bu bağlamda bilgi taraması, değerlendirme ve iletişim süreci ile ilgili etkinliklerin günlüğünü ve dosyasını tutar. Geçmiş başarıları hataları ve alternatif stratejileri yansıtır.
Üçüncüsü; bilgi okuryazarı olan öğrenci ürününü veya performansını başkalarına iletir. Bu bağlamda ürünün veya performansın amaçlarını ve ilgili hedef kitleyi en iyi şekilde destekleyen iletişim ortamını ve şeklini seçer. Ürün veya performans yaratmada bir dizi bilgi teknolojisi uygulaması kullanır. Tasarım ve iletişim ilkelerini
ilişkilendirir. Açıkça ve hedef kitlenin amaçlarını destekleyen bir stille iletişim kurar.

Öğrencilerin yükseköğrenim için bilgi okuryazarlığı yeterlilik standartları belirtilirken, bilginin önündeki yasal, ekonomik ve sosyal sorunlarını bilip; bilgiyi etik ve yasalara uygun olarak kullanması standardının performans göstergeleri nelerdir?

Standart 5: Bilginin önündeki yasal, ekonomik ve sosyal sorunlarını bilir ve bilgiyi etik ve yasalara uygun olarak kullanır. Diğer sözü dilen standartlarda olduğu gibi bu standardın da üç tane performans göstergesi bulunmaktadır.
Birincisi; bilgi okuryazarı olan öğrenci bilgi ve bilgi teknolojisini çevreleyen etik, yasal ve sosyoekonomik konuların çoğunu anlar. Bu bağlamda basılı ve elektronik ortamlarda gizlilik ve güvenlikle ilgili konuları tanımlar ve tartışır. Bilgiye ücretli ya da ücretsiz erişimle ilgili durumları tanımlar ve tartışır. Sansür ve ifade özgürlüğü ile ilgili konuları tanımlar ve tartışır. Entelektüel sahiplik, telif hakkı, fikrî mülkiyet ve adil kullanım konularını anladığını gösterir.
İkincisi; bilgi okuryazarı öğrenci, bilgi kaynaklarına erişim ve bilgi kaynaklarının kullanımı ile ilgili kanunları, yönetmelikleri, kurumsal politikaları ve görgü kurallarını takip eder. Bu bağlamda kabul edilen uygulamaları takip ederek elektronik tartışmalara katılır. Bilgi kaynaklarına erişmek için onaylanmış şifreleri ve diğer kimlik formlarını kullanır. Bilgi kaynaklarına erişimle ilgili kurumsal politikalarla uyum içinde çalışır. Bilgi kaynaklarının, ekipmanların, sistemlerin ve teçhizatların bütünlüğünü korur. Metin, veri, görüntü veya sesleri yasal olarak elde eder, saklar ve yayar. Bilgi hırsızlığını nelerin oluşturduğunu ve başkalarının eserlerini kendisinin gibi göstermenin ne olduğunu anlar. İnsanla ilgili yapılan araştırmalarla ilgili kurumsal politikaları bilir.
Üçüncüsü; bilgi okuryazarı olan öğrenci, ürün veya performansın ortaya konmasında bilgi kaynaklarının kullanımını kabul eder. Bu bağlamda uygun bir arşivleme tarzı seçer ve onu alıntı kaynaklarıyla tutarlı bir şekilde kullanır. Basılan materyali kullanabilmek için gerekli izni alır.

İnternet’ten eriştiğimiz bilginin güvenirliğini belirleyen temel unsurlar nelerdir?

Güvenirliğini belirleyen temel unsurlar;
1. Yazar, geliştirici, tasarımcı, editör gibi web sayfası ile herhangi bir şekilde bağlantısı olanların kendi alanlarında uzmanlığı ve itibarının yüksek olması,
2. Sitedeki söylem ve içeriklerin ön yargı ve çelişki içermemesi,
3. Yansız olması, konuyu tüm yönleri ile ele almasıdır.

Web sayfalarını güvenirliğini değerlendirirken kullanılan ölçütler nelerdir?

Eriştiğiniz bir web sayfasının güvenirliğini değerlendirirken şu altı soruyu mutlaka cevaplamalısınız:

• Bu web sitesi kime ait?
• Sitenin en son ne zaman güncellendiği açıkça belirtilmiş mi?
• Site güncel mi?
• Sitedeki veriler ne kadar doğru?
• Site makul olmayan ölçüde ön yargılı mı?
• Site, kullanıcıyı yanıltmaya çalışıyor mu?

Bilgi paylaşımının başlıca araç ve yolları nelerdir?

Bilgi paylaşımının başlıca araç ve yolları; yayınlar, resmî sosyal iletişim ağları, gayriresmî sosyal iletişim ağları, takım çalışması, uygulama toplulukları, örgütsel öğrenme, dedikodu, e_posta, mobil ağlar, telekonferans, video konferans şeklinde sıralanabilir.

Açık Lisans (Creative Commons) nedir?

Creative Commons (kısaca CC) kâr amacı gütmeyen, telif hakları alanında esneklik ve paylaşımı aygınlaştırmak amacıyla kurulmuş bir düşünce hareketi ve organizasyonudur. Creative Commons amacına ulaşmak için sanatçılara ve genel olarak tüm eser sahiplerine, yasanın kendilerine tanıdığı kimi hakları kamuyla paylaşabilmelerine imkân verecek, özel olarak hazırlanmış telif lisansı sözleşmeleri önermektedir. 21. yüzyıla kadar telif haklarında alışılagelmiş “tüm hakları saklıdır” yerine, “bazı hakları saklıdır” sloganını benimsemiştir.