Diplomasi Tarihi Dersi 5. Ünite Sorularla Öğrenelim

Basın ve Enformasyon Dairesi'nin görevleri nelerdir?

Bu dairenin görevi yabancı medyaya, doğrudan doğruya veya büyükelçilikler aracılığıyla, hükûmetin politikaları ve uygulamaları hakkındaki bilgileri mümkün olan en olumlu ışık altında ve çabuklukta aktarabilmektir. Buna “haber yönetimi” adı da verilmektedir. Hâlen enformasyon dairelerinin önemli bir işi de dışişleri bakanlıklarının internet sitelerini en yeni bilgilerle beslemektir.

Viyana Konvansiyonu uyarınca daimi temsilcilikler kadrosundaki diplomatların sahip oldukları ayrıcalık ve bağışıklıklar nelerdir?

Ayrıcalık ve bağışıklıklar, diplomatın kendisinin, ailesinin, kişisel eşyalarının ve konutunun dokunulmazlığı yanında diplomatik misyon binalarının da korunmasını içermektedir. Bu haklar aynı zamanda diplomata, kabul eden ülkenin ceza ve medeni hukuk mevzuatı çerçevesinde yargılanma bağışıklığı sağlamakta, diplomat vergi kanunları dahil her türlü mevzuatın uygulaması dışında tutulmaktadır. Diplomatik misyonların haberleşmesi ve arşivlerinin savaş halinde dahi dokunulmazlığı vardır. Aynı şekilde diplomatik kuryeler de dokunulmazlık sahibidir.

Misyon şefinin konutu ve büyükelçilik kançılaryası “ekstrateritoryal”, yani bulunulan ülkenin toprakları dışında kabul edilir ve bu binaların gönderen devlet toprağının parçası olduğu varsayılır. Söz konusu “yabancı toprağa”, kabul eden ülkenin değil polisi, itfaiyesi bile büyükelçinin izni olmadan giremez.

Ulus devletlerin ve hükümetlerin tanınması neden önemlidir?

Tanınmak, devletlerin birbiriyle ilişkiye girmeleri ve uluslararası alanda kişilik kazanmaları için başka devletler ve genel olarak uluslararası toplum tarafından egemen birer birim olarak kabul edilmelerinin şart olmasından dolayı önemlidir. Böyle bir kabul veya doğru terimiyle “tanıma” olmaksızın diplomatik ilişki de kurulması mümkün değildir.

"Persona non grata" nedir?

Persona non grata; diplomatik temsilcilerin bulundukları ev sahibi ülkede istenmeyen adam-kişi-şahıs ilan edilmeleridir.

Konsolosların ataması nasıl gerçekleştirilir?

Başkonsolos ve konsolosluk misyon şefi konsolosların atanması sadece bir bildiri ile yapılır. Kabul eden ülke, konsolosun yetki çevresini belirleyen exequatur adlı bir belge vererek başkonsolos veya konsolosun göreve başlamasını kabul ettiğini teyid eder.

Agreman ne demektir?

“Agreman” diplomatik gelenekte büyükelçilerin kabul edilmesini ifade eden Fransızca “agrément” kelimesinin Türkçeleştirilmiş hâlidir. İngilizce konuşulan ülkelerde dahi söz konusu Fransızca terim kullanılır. Yeni bir büyükelçi atanacağı zaman kabul edecek ülkenin bunu önceden onaylaması anlamına gelir.

"Nota" hangi amaçla yazılır?

En fazla resmiyet taşıyan ve en çok kullanılan diplomatik yazı “Nota”dır. Notalar dış misyon ile dışişleri bakanlığı arasında karşılıklı olarak siyasi bir girişimde bulunmak, herhangi bir konuda resmî bilgi talep etmek, anlaşmaları resmîleştiren şekil şartını yerine getirmek gibi amaçlarla yazılır.

Çok taraflı-mültilateral diplomasi nedir?

Teknik olarak, ikiden fazla ülke arasındaki ilişkilerin söz konusu olduğu diplomasiye
çok taraflı-mültilateral diplomasi adı verilir. Ayrıca, bu tür diplomasi, genellikle toplantılarda, konferanslarda, yazılı iletişim yerine yüz yüze sözlü olarak yürütüldüğü için “konferans diplomasisi” veya “parlamenter diplomasi” olarak da isimlendirilir.

Kordiplomatik nedir?

Kordiplomatik (Corps Diplomatique - Diplomatic Corps), bir devlet nezdinde akredite diplomatların tümünü oluşturan gruba verilen isimdir. Bu grubun hukuki bir niteliği, tüzel kişiliği bulunmamakla birlikte, diplomatların toplamından öteye başlı başına bir topluluk kimliğindedir. Bu topluluk diplomatları ortaklaşa ilgilendiren konularda birlikte hareket etmelerini veya pratik nedenlerle bir grup olarak muamele görmelerini sağlayan fiili bir varlık olarak yüzyıllardır mevcudiyetini sürdürmektedir.

De jure ve de facto ne demektir?

Tanıma de jure (hukuken) veya de facto (fiilen) olabilir. De jure tanıma, bütün hukuki sonuçlarıyla tanıma demektir. Buna karşı, de facto tanımada bir ülke diğerinin mevcut olduğu gerçeğini kabul etmekle yetinir, ancak hukuki sonuç doğurabilecek ilişki ve tasarruflardan kaçınır.

Uluslararası kuruluşları üyelikleri açısından, evrensel ve bölgesel şeklinde ikiye ayırmak mümkündür. Buna göre Birleşmiş Milletler neden evrensel nitelikte bir kuruluş olarak kabul edilmektedir?

BM Şartı’na göre iç ve dış egemenliğe sahip her ülke bu sisteme üye olabilir. Evrensellik ilkesinin temelinde Birleşmiş Milletlerin dünya barış ve refahını sağlama şeklindeki ana amaçlarının bütün ülkeleri, yani tüm uluslararası toplumu ilgilendirmesi bulunmaktadır. Aslında, söz konusu evrensellik esas itibarıyla Birleşmiş Milletlerin ana organı olan Genel Kurulun üyeliklerinde ifadesini bulur.

Türkiye hangi uluslararası kuruluşlara üyedir?

Ülkemiz Birleşmiş Milletler’in kurucu üyesi olduğu gibi sisteme dahil UNESCO, UNICEF, UNEP, FAO gibi İhtisas Kuruluşlarının tamamına, bu arada, Dünya Ticaret Örgütüne üyedir. Sistem içinde Avrupa Ekonomik Komisyonu üyesi olan Türkiye, İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra Avrupa’da kurulan bütün çok amaçlı bölgesel örgütlerde yer almaktadır. Bunların başında, Avrupa Konseyi, İktisadi İşbirliği ve Gelişme Teşkilatı (OECD) ve Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı sayılabilir. Ülkemiz ayrıca, 1964’ten beri Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun ve değişen isimleriyle, Avrupa Toplulukları ve Avrupa Birliği’nin Ortak Üyesi, 1999’dan beri de Avrupa Birliği’ne tam üye adayıdır.

Bir ülkenin diğerini tanıması diplomatik olarak hangi anlama gelir?

Bir ülkenin diğerini tanıması, diğer ülkenin uluslararası işlerde egemen ve bağımsız
bir aktör olarak varlığını kabul etmesinin kendi çıkarına olduğuna hükmettiği anlamına gelir. Devletin tanınması her zaman hükûmetinin de tanınması demek değildir. Hükûmetin tanınması, söz konusu hükümetin ilgili devletin kontrolünü elinde tuttuğunu ve dolayısıyla o devletle ilişkide bulunmak için o hükûmetle iş görmek gerektiğini varsaymak demektir.

Bir devletin tanınması ile birlikte o devletin hangi hakları kabul edilmiş olunur?

Bunun anlamı, devletin, biri iç diğeri dış, iki hakkının kabul edilmesidir. Bu haklar iç işleri üzerinde tam yetki sahibi olmak ve dış ilişkilerinde bu ilişkileri bağımsız şekilde yürütebilmektir. Bir ülkenin söz konusu iki hakkını, kısacası uluslararası hukuk önünde egemenliğini kabul etmek hem hukuki hem de siyasi bir tasarruftur. Tanımak veya tanımamak siyasi bir davranış olmakla beraber hukuki sonuçları vardır.

Mukim büyükelçiliklerin kendi başkentlerine gönderdikleri raporlar nelerdir?

İçerikleri bakımından bu raporlar ikiye ayrılabilir: Bunlardan birincisi, bulunulan ülke hakkında bilgi vermekten ileriye gitmeyen ve çoğunlukla basın, devletin resmî yayınları veya özel yayınlar gibi açık kaynaklar yanında yetkililer veya halkla doğrudan temas sonucu elde edilen gizlilik taşımayan bilgilerin herhangi bir yorum yapmadan aktarılması şeklindedir. Bu tip raporlara “açık rapor” diyebiliriz. İkinci kategori ise çoğunlukla resmî kaynaklardan da sağlanmış olsa, gizli nitelikte bilgileri ve daha da önemlisi büyükelçinin yorumunu, tahlilini, değerlendirmesini ve bazen de tavsiyelerini içeren raporlardır. Bunları da “gizli rapor” veya “siyasi rapor” diye adlandırabiliriz.

Ad hoc ne demektir?

Ad hoc kavramı, belirli bir sorunu çözmek, belirli bir hedefe ulaşmak için tek seferle sınırlandırılan, başka amaçlar için genelleştirilmeyen ulusal ya da uluslararası organizasyon, komite, komisyon, zirve vb. için kullanılır. Ad hoc zirveler genellikle belirli bir sorunu çözmek veya diplomatik momentum yaratmak için toplanır.

İkili diplomatik misyonların işlevleri nelerdir?

• Temsil
• Bilgi toplama ve rapor etme
• Müzakere
• Ülkesinin ve vatandaşlarının çıkarlarını korumak
• Tanıtma ve propaganda
• İstihbarat

Büyükelçiler bulundukları ülkede vatandaşlarının hangi çıkarlarını korumakla yükümlüdürler?

“çıkar” kavramı diplomatlara devletleriyle görev yaptıkları devlet arasında akla gelebilecek her konuda -ve hukuk dairesinde her şekilde- kendi devletleri lehine müzakere etmek, girişimlerde bulunmak, faaliyetler yürütmek hakkını vermektedir. Korunacak çıkarlarda, siyasi, ekonomik, kültürel, sosyal v.s. alanlar öne çıkmakla beraber, bu alanlar sınırlayıcı değildir.

Diplomatik personel kaça ayrılır?

Diplomatik personel de ikiye ayrılır: 1) dışişleri bakanlığından gelen, yani diplomatik kariyer mensubu memurlar ve idari ve teknik personel ile 2) dışişleri bakanlığı dışındaki devlet bakanlık ve kurum larından gelen ve sadece dış görevde bulundukları sürece diplomatik statü sahibi olan hizmet ataşeleri, müşavirler ve danışmanlar.

Notadan başka hangi diğer diplomatik yazışma biçimleri nelerdir?

Nota dışındaki diplomatik yazışma biçimleri Aide-Mémoire (Muhtıra) ve imzalı mektuptur. Fransızca Aide-Mémoire terimi İngilizler dâhil her ülke tarafından kullanılmaktadır. Aynı anlamdaki “Memorandum” kelimesi daha az kullanılır. Bu terimlerin ifade ettiği belge, nota gibi belirli giriş ve bitiriş formüllerinin yer almadığı, sadece bir girişimin, talebin ve görüş bildiriminin konusunu açıklayan bir metindir.

Genelde imzalı mektup büyükelçi tarafından bulunduğu ülkenin dışişleri bakanına veya yüksek düzeyli bir yetkilisine ya çok özel siyasi önem taşıyan bir konuda, ya da kutlama, teşekkür, taziye gibi vesilelerle gönderdiği ve imzasını taşıyan mektuba verilen isimdir.

Diplomasi alanında protokol hangi anlamlarda kullanılır?

Diplomasi alanında, protokol kelimesinin genel olarak iki temel anlamı vardır. Birincisi, diplomatik etiket (sosyal davranış) usûl ve kurallarının toplamına verilen isimdir. Protokolün ikinci anlamı ise, diplomatik bir belgenin, bir anlaşmanın orijinal taslağıdır.