Bahçe Tarımı 1 Dersi 2. Ünite Sorularla Öğrenelim

Bahçe bitkileri sektörü neleri kapsamaktadır ve ülkemizde bahçe bitkilerinin durumu nedir?

Bahçe bitkileri sektörü, meyve, sebze, bağ ve süs bitkilerinin öncelikle taze üretimi ve pazara sunulmasını, bununla birlikte sanayi için hammadde olarak değerlendirilmesini kapsamaktadır. Dünyada yetiştirilen 138 meyve türünden 75’i, 80 sebze türünden ise 60’ı ülkemizde yetiştirilmektedir. Bahçe bitkileri, insanların taze meyve ve sebze tüketim ihtiyacını karşılaması yanında işlenmiş gıda ürünü olarak, yaşadığımız mekanları süsleyip güzelleştiren süs bitkileri olarak ülkemiz için zengin ve çok önemli bir sektördür. Ülke ekonomisi açısından önem taşıyan ve halkın geçim kaynağı durumunda olan bahçe bitkileri, topraklarımızın önemli bir kısmını kaplamaktadır. 2013 yılı verilerine göre Türkiye bitkisel üretim alanının 15.618.000 ha’ı (% 65.59) ekili alanlar, 4.148.000 ha’ı (% 17.42) nadas alanları, 1.937.000 ha’ı (%8.13) meyve bahçeleri, 826.000 ha’ı  (% 3.47) zeytinlikler, 808.000 ha’ı (% 3.39) sebze bahçeleri, 469.000 ha’ı (%1.97) bağ alanlarıdır. Toplam bahçe bitkileri üretim alanı 4.040.000 hektar olup, bitkisel üretimin %16.97’sini kaplamaktadır. Bu alanlara süs bitkileri yetiştiriciliği yapılan alanlar da ilave edildiğinde, bahçe bitkilerine ayrılan alan daha da fazla olacaktır. Son yirmi yıl içinde önemli bir değişiklik olmamakla birlikte, meyve ve zeytin yetiştiriciliği alanlarının arttığı, bağ alanlarının ise azaldığı gözlenmektedir.

Dünyada meyve ve sebze türlerinin üretim alanları ve miktarları göz önüne alındığında sıralama nasıl olur?

Dünyada en yüksek alan ve miktarlarda yetiştirilen meyveler, turunçgiller, elma, üzüm ve muzdur. Sebzeler ise, domates, tatlı patates, karpuz, lahana ve soğandır.

Dünyada hangi sebze türlerinin üretim miktarı hızla artmaktadır?

Domates, biber, patlıcan, karpuz, fasulye, yeşil bezelye, mantar, soğan (kuru).

Türkiye’de yetiştirilen sebzeler ve üretim miktarlarına göre sıralama nasıldır?

Son yıllardaki verilere göre, ülkemizde en yüksek miktarda üretilen sebzeler sırasıyla domates, karpuz, soğan, hıyar ve biberdir.

Üretim açısından meyvelerde tür gruplarına göre dağılım nasıldır?

Üretim açısından meyvelerde tür gruplarına göre dağılım,

• % 18,34 Yumuşak çekirdekliler,
• % 11,97 Sert çekirdekliler,
• % 18,02 Turunçgiller,
• % 4,85 Sert kabuklular,
• % 46,80 Subtropik, üzümsü ve diğer meyveler, şeklindedir.

Yumuşak çekirdekli meyve türlerinin üretim dengeleri nasıldır?

Yumuşak çekirdekli meyve türleri: 2013 yılında, bu tür grubunda, en yüksek üretim miktarının 3.128.450 ton ile elmadır. Kişi başına tüketim miktarı elmada 30,03 kg, armutta 4,85 kg, ayvada 1,42 kg olarak bulunmuştur. İthalat miktarları ise armutta 929 ton, ayvada 1 ton olurken, elmada 89.793 ton olarak saptanmıştır. Elma, armut, ve ayva üretiminin önemli bir kısmı iç pazarda değerlendirilmektedir. Üretilen elmanın 359.983 tonu, armudun 22.331 tonu, ayvanın ise 11.298 tonu yurt dışına ihracata gitmektedir.

Sert çekirdekli meyve türlerinin üretim dengeleri nasıldır?

Sert çekirdekli meyve türleri: Üretim miktarı bakımından sert çekirdekliler 2013 yılı verilerine göre, kayısı (780.000 ton), şeftali (637.543 ton), kiraz (494.325 ton), erik (305.393 ton), vişne (179.752 ton) şeklinde sıralanmaktadır. Ülkemiz kayısı üretimi bakımından Dünya’da da önemli bir yere sahiptir. İçel’e bağlı Mut ilçesi, sofralık kayısı üretimi açısından önemlidir. Kuru kayısı bakımından başta Malatya olmak üzere Erzincan ve Nevşehir önemli merkezlerdir. Hacıhaliloğlu en önemli kurutmalık kayısı çeşididir. Kiraz üretiminde, genelde düzenli bir artış eğilimi görülmektedir. Orta ve geç dönemde olgunlaşan kiraz çeşitleri için Toros yaylalarında yetiştiricilik önemlidir. İhracat açısından son yıllarda kiraz büyük önem kazanmıştır. İşlenmiş ürün olarak değerlendirilen vişnede de, süreç içinde genel bir artış eğilimi dikkat çekmektedir. Erik üretiminde, Ege, Marmara ve Akdeniz kıyılarında sofralık ve turfanda can eriği yetiştiriciliği önemlidir. İç Ege, Marmara ve iç Anadolu’nun bazı kesimlerinde derin dondurma ve konserveye uygun Avrupa eriği yetiştiriciliği yapılmaktadır. Fert başına tüketim miktarları, şeftalide 6,63 kg, erikde 2,80 kg, kirazda 4,66 kg, kayısıda 2,23 kg ve vişnede 2,15 kg’dır. 2013 yılında erik için 2 788, kayısı için 2.494, kiraz için 59, şeftali için ise 3.977 ton ithalat görünmektedir. Kayısı taze ve özellikle kuru meyve olarak ihraç edilmektedir. Ayrıca, kiraz, şeftali, erik ve az miktarda vişne dış satımı da yapılmaktadır. Türkiye’nin kayısı ihracatı 2013 yılında 578.158 tondur. Bu değeri ile üzüm ve fındığın ardından üçüncü sıradadır. Kuru kayısı merkezi olan Malatya’da üretilen kayısının çoğunluğu kurutularak ihraç edilmektedir. şeftali ihracı 2013 yılında 47.612 tondur. Kiraz, erik ve vişnede ise sırasıyla 45.627, 4.564 ve 751 ton olarak gerçekleşmiştir.

Sert kabuklu meyve türlerinin üretim dengeleri nasıldır?

Sert kabuklu meyve türleri: Bu grupta en fazla üretimi yapılan tür, 549.000 ton ile fındıktır. Bunu 212.140 ton ile ceviz, 88.600 ton ile antepfıstığı, 82.850 ton ile badem ve 60.019 ton ile kestane izlemektedir. Antepfıstığı ve kestanede önemsiz düzeylerde ithalat yapılırken, ceviz, badem ve fındıkta sırayla 40.009, 25.774 ve 8.697 ton ithalat yapılmaktadır. Bu grupta kişi başına tüketim miktarları antepfıstığında 1,66 kg, bademde 1,10 kg, cevizde 2,92 kg, fındıkta 1,20 kg ve kestanede 0,63 kg’dır. Antepfıstığı, badem, ceviz ve kestane sırasıyla 15.289 ton, 19.664 ton, 11.998 ton ve 5.445 ton miktarlarıyla ihracat açısından büyük önem taşımasalar da bu grupta fındık 649.211 tonluk ihracatı ile üzümden sonra ikinci sırada görülmektedir.

Turunçgillerin üretim dengeleri nasıldır?

Turunçgiller: Türkiye, 2013 yılında 1.781.258 ton portakal, 942.226 ton mandarin, 726.283 ton limon, 228.799 ton greyfurt ve 2.592 ton turunç üretimine ulaşılmıştır. Turunçgil üretiminin büyük bir kısmı taze olarak tüketilmektedir. Kişi başına tüketim portakalda 17,48 kg, mandarinde 5,67 kg, limonda 3,80 kg, greyfurtta ise 1,07 kg olarak bulunmuştur. Greyfurtta 7.239 ton, limonda 9.214 ton, mandarinde 10.122 ton meyve yurt dışından Türkiye’ye gelirken, portakalda 141.120 ton meyve ithal edilmektedir. 2013 yılı verilerine göre toplam turunçgil ihracatı 1.251.655 tondur. Tür bazında, 395.401 ton limon, 141.282 ton greyfurt, 409.440 ton mandarin, 305.532 ton portakal ihracatı yapılmıştır.

Diğer meyve türlerinin üretim dengeleri nasıldır?

Diğer meyve türleri: Türkiye, dünyada en önemli incir üreticisi ülke durumundadır. 2013 yılında 275.002 tonluk incir üretimi yapılmıştır. Üretilen bu miktarın 257.527 tonu yurt dışına ihraç edilmiştir. Üretimin büyük bir kısmı Ege bölgesinde yapılmaktadır ve plantasyonların tamamına yakını Sarılop çeşididir ve kuru incir olarak değerlendirilip ihraç edilmektedir. 2013 yılında ülkemizde üretilen sofralık üzüm miktarı 2 132 602 ton iken, kurutmalık üzüm miktarı 1.423.578 ton, şaraplık üzüm miktarı ise 455.229 ton olmuştur. Kişi başına üzüm tüketimi 31,58 kg olup, 2013 yılında ithalat miktarı 24.047 tondur. 2013 yılında üzüm, 1.187.218 tonluk ihracat değeri ile meyveler arasında birinci sırayı almıştır. Çilek üretimi ise 2013 yılında 372.498 ton olarak saptanmıştır. 2013 yılında 31.926 ton çilek ihraç edilmiştir. Nar son yıllarda önemi hızla artan bir meyve olup, Akdeniz, Ege ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde düzenli plantasyonlarda üretim yapılmaktadır. 2013 yılı üretim miktarı 383.085 ton olmuştur. Büyük miktarı yurt içinde tüketilmekle beraber, 99.276 ton miktarı da yurt dışına ihraç edilmektedir. Ülkemizde 2013 yılında 390.000 ton sofralık, 1.286.000 ton yağlık zeytin üretimi yapılmaktadır. Zeytin üretimi de ülkemizde gün geçtikçe önem kazanmaktadır. Muz üretimi 2013 yılında 215.472 ton olmuştur. 239.670 ton muz ülkemize yurt dışından ithal edilmekte olup, ithalatı yapılan meyveler arasında muz birinci sırayı almaktadır. Muzda kişi başına tüketim 5,37 kg’dır. Ülkemizde 2013 yılında 1.180.000 ton yaş çay üretilmiştir. Çayda kişi başına tüketim 13,73 kg’dır. 2013 yılında 24.530 ton çay ithal edilirken, 16.937 ton çay ise ihraç edilmiştir.

Ülkemizde en fazla üretilen meyveler hangileridir? Bu meyvelerin ülkemizde daha çok üretilmesinin nedenleri nelerdir?

Ülkemizde en yüksek miktarda üretilen meyve türleri üzüm, elma, turunçgiller, zeytin, çay, kayısı, fındık, şeftali, kiraz, armut, çilek ve nardır. Ülkemiz bu türlerden üzüm, elma, zeytin, fındık, armut, kirazın anavatanıdır. Dolayısıyla Anadolu’da çok eskilere dayanan bir meyvecilik kültürü ve çeşit zenginliği mevcuttur. Bununla birlikte ülkemiz bu meyve türleri için çok uygun ekolojilere sahip olması nedeniyle bu türlerin yoğun bir yetiştiriciliği mevcuttur.

Ülkemizde üretim açısından sebzelerde tür gruplarına göre dağılımı nasıldır?

Üretim açısından sebzelerde tür gruplarına göre dağılım,

• % 82,57 meyvesi için yetiştirilen sebzeler,
• % 11,25 yumru ve kök sebzeler,
• % 6,16 diğer sebzeler şeklindedir.

Ülkemizde meyvesi için yetiştirilen sebzeler hakkında bilgi veriniz.

Meyvesi için yetiştirilen sebzeler: Türkiye’de 2013 yılında meyvesi için yetiştirilen sebzelerin üretimi sırasıyla, domates 11.820.000 ton, karpuz 3.887.324 ton, biber 2.159.348 ton, hıyar 1.754.613 ton, kavun 1.699.550 ton, patlıcan 826.941 ton, taze fasulye 632.301 ton, kabak 424.371 ton, bezelye 107.549 ton, barbunya fasulye 76.751 ton, bakla 40.243 ton, bamya 33.545 ton, börülce 21 336 ton, şeklinde olmuştur (Çizelge 2.5). Bu grupta en fazla ithalatı yapılan sebze karpuz olurken (16.650 ton), bunu domates (11.009 ton) izlemiştir. Yine bu grup içinden domatesin 2013 yılında ülkemizde kişi başına tüketimi oldukça yüksek olmuş (117,20 kg) ve bu sebzeyi sırasıyla, 46,56 kg ile karpuz ve 21,97 kg ile biber izlemiştir. İhracat açısından ise bu grup sebzelerden domates 1.114.999 ton ile ilk sırayı alırken, 159.397 ton ile biber ve 134.456 ton ile hıyar, domatesi izlemiştir.

Ülkemizde yumru ve kök sebzeler hakkında bilgi veriniz.

Yumru ve kök sebzeler: Yumru ve kök sebzelerin üretim miktarı ise 2013 yılında sırasıyla, patates 3.948.000 ton, kuru soğan 1.904.846 ton, havuç 569.855 ton, pırasa 240.391 ton, taze soğan 153.478 ton, kırmızı turp 158.766 ton, kuru sarım sak 87.037 ton, taze sarımsak 27.930 ton, kök kereviz 16.265 ton, bayır turbu 19.484 ton ve kırmızı pancar 7 286 ton olmuştur. Bu grupta en fazla ithalatı yapılan sebze, 6.870 ton ile taze soğan olmuştur. Kişi başına tüketimde ise 19,11 kg ile soğan en önde yer alan sebzedir. 2013 yılında, ihracatta da ilk sırayı kuru soğan almış (111.128 ton), bunu 58.865 ton ile havuç izlemiştir.

Ülkemizde yetiştirilen diğer sebzeler hakkında bilgi veriniz.

Diğer sebzeler: Ülkemizde tüketilen diğer sebzelerin üretim miktarları ise, lahana 720.257 ton, marul 436.785 ton, ıspanak 220.274 ton, karnabahar 158.996 ton, maydanoz 57.619 ton, enginar 34.014 ton, brokoli 34.649 ton, mantar 34.494 ton, pazı 6.207 ton, semizotu 7.102 ton, roka 8.962 ton, dereotu 3.806 ton, tere 7.371 ton, sap kereviz 1.617 ton, nane 14.143 ton şeklindedir. Kişi başına tüketimde lahana 8,09 kg ile ilk sırayı almış, bunu 4,85 kg ile marul ve 2,56 kg ile ıspanak izlemiştir. Bu sebze grubu, ihracat açısından diğer grupların gerisinde kalmaktadır.

Ülkemizde en fazla hangi meyvelerin ihracatı yapılmaktadır?

Üzüm, fındık, kayısı, mandarin, limon, elma, portakal, incir, greyfurt.

Ülkemizin ihracatı fasıllar bazında incelendiğinde bahçe bitkilerinin oranı nedir?

Ülkemizin ihracatı fasıllar bazında incelendiğinde, canlı bitkiler ve çiçeklerin %0,05, sebzelerin %0,68, yenilen meyveler ve sert kabukluların %2,64, kahve ve baharatın %0,11, yağlı tohum ve meyvelerin %0,18, hayvansal ve bitkisel yağların %0,92, sebzeler, meyveler, sert kabuklu meyveler ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstahzarların ise %1,19’luk bir paya sahip olduğu görülmektedir.

Bahçe bitkilerinin hammadde açısından önemi nedir? Açıklayınız.

Ülkemizde üretilen yaş meyve ve sebze sektörü, tarımsal sanayi için büyük miktarlarda hammadde kaynağı konumundadır. Üretilen bu işlenmiş meyve ve sebze gerek yurt içi tüketim gerekse ihracat açısından ülkemiz ekonomisine yüksek miktarlarda katma değer sağlamaktadır. Meyve ve sebze işleme sanayi çeşitli alt sanayi dallarından oluşmaktadır. Bunlar, meyve suyu sanayi, konserve meyve-sebze sanayi, dondurulmuş meyve-sebze sanayi ve sebze kurutma sanayi dallarıdır. Bu işleme şekilleri ile toplam meyve ve sebzenin ancak %15’i işlenmektedir. Türkiye’de meyve suyuna işlenen başlıca meyveler; elma, kayısı (zerdali dahil), şeftali, vişne, portakal, üzüm ve nar, sebzelerde ise domatestir. Meyve suyuna işlenen meyve miktarları 2000 yılında 433.000 ton iken, 2010 yılında ise 823.000 tondur. Ülkemizde konserve işleme sanayi ağırlıklı olarak bezelye, fasulye, bamya ve karışık sebze işlemektedir. Üretilmekte olan başlıca meyve konserveleri ise turunçgiller, kiraz-vişne, şeftali ve kayısıdır. Turşu grubu içinde en önemli ürün kornişon turşusudur ve dış ticaretimizde önemli bir yere sahiptir. Konserve sanayinde 2005 yılında 310 bin ton meyve-sebze konservesi üretilirken, 220 bin ton zeytin salamurası üretilmiştir. Dondurulmuş meyve sebze sanayinde işlenen başlıca ürünler sebzelerden patates, yeşil ve kırmızı biber, domates, pırasa, bezelye ve fasulye, meyvelerden ise çilek, vişne, kiraz, erik ve kayısıdır. Türkiye’de 2005 yılında 150 bin ton dondurulmuş meyve ve sebze üretilmiştir. Kuru meyveler geleneksel ihraç ürünlerimizin başında gelmektedir. Başlıca kurutularak işlenen meyveler incir, kayısı ve üzümdür. Ülkemizde 2006 yılında 60.393 ton kuru incir, 90.000 ton kuru kayısı üretilmiştir. Kuru üzümde ise 2008 yılında 300.000 tonluk üretim gerçekleştirilmiştir. Üretilen bu kuru meyvelerin büyük bir oranı ihraç edilmektedir. Ülkemizde kurutulmuş sebze üretiminin Ege Bölgesinde yoğunlaştığı görülmektedir. Üretimi gerçekleştirilen kurutulmuş sebzelerin başında domates, mantar, pırasa, havuç, patates, sarımsak, karnabahar, kabak ve bamya gelmektedir. Ülkemizde 2005 yılında 20 bin ton kurutulmuş sebze üretilmiştir. Bu işleme sanayilerinin yanında hammaddesi zeytin olan zeytinyağı sanayinde 2007-2008 döneminde 160 bin ton zeytinyağı üretilmiştir. Yine hammaddesi domates olan salça üretiminde ise 2005 yılında ülkemizde 265.000 ton domates salçası üretilmiştir.

Bahçe bitkilerinin beslenme açısından önemi nedir?

Canlı organizma için protein, yağ ve karbonhidratlar temel yapı taşlarıdır. Ancak, yaşam için vitamin ve madensel tuzlar da mutlak gerekli maddelerdir. Meyve türleri yüksek oranda vitamin ve madensel tuz içerikleri nedeniyle, insanlık tarihi boyunca, beslenme ve sağlık açısından önemli rollere sahiptir. Taze meyvelerin önemli bir kısmını oluşturan su, organizmanın su düzenine katılır. Organik asitler, asit-baz dengesi açısından önem taşır. Pektik maddeler ile selüloz ve hemisellüloz sindirimi kolaylaştırıcı etkiye sahiptir. Madensel maddeler (tuzlar) organizmanın asit-baz dengesinde fonksiyoneldir. Beslenmede sodyum, potasyum, kalsiyum ve magnezyum bazik, buna karşılık flor, klor ve kükürt asit etkiye sahiptir. Zeytin, avokado ve sert kabuklu meyve türlerinde, yağ içeriği yüksektir. Muz ve incir karbonhidratça zengin türlerdir. Taze meyveler düşük kalorili, diyet uygulama açısından da uygun besinlerdir.

Meyvelerin besin değerleri nasıldır? Açıklayınız.

Meyveler içerisinde sert kabuklular grubu protein ve yağ bakımından en zengin grup olarak görülürken, Akdeniz meyveleri grubundan zeytin de yağ açısından zengin meyveler arasında yer almaktadır. Yine Akdeniz meyveleri grubundan kuru incir karbonhidrat içeriği en yüksek meyvedir. Bu içeriklere bağlı olarak sert kabuklular, zeytin, kuru incir ve muz kalori değeri yüksek meyvelerdir. Bunun yanında, fındık ve badem Ca açısından, badem, ceviz ve pikan cevizi fosfor açısından, antepfıstığı ve fındık ise demir açısından zengindir. Kuru kayısı, mango, portakal şeftali, incir ve üzüm, A vitamini, fındık, ceviz, fıstık B vitamini, hurma, pikan ve ceviz, thiamin, badem ve portakal, riboflavin, kuru üzüm, badem ve kuru kayısı, niacin, çilek, turunçgiller, kuşburnu, üzümsü meyveler, fındık, fıstık, ceviz ve papaya, C vitamini, fındık ve fıstık ise, E vitamini bakımından en zengin meyve türleridir.

Sebzelerin besin değerleri nasıldır? Açıklayınız.

Sebzeler de besin maddeleri, mineral maddeler ve vitaminler açısından zengin olup, lif içerikleri ve doyuruculukları nedeniyle diyetlerin vazgeçilmez yiyecekleridirler. Bakla, bezelye, enginar ve sarımsağın protein açısından, lahana ve brüksel lahanasının yağ açısından, bezelye, enginar, lahana, pırasa ve tatlı patatesin karbonhidrat açısından zengin olduğu dikkat çekmektedir. İncelenen sebzeler arasında tatlı patates en yüksek kalori değerine sahip olurken, bezelye ve pırasa bu sebzenin ardından gelmiştir. Kalsiyum içeriği açısından brokoli, çin lahanası, ıspanak, maydanoz, pazı, pırasa ve ravent, fosfor açısından bezelye, pazı ve sarımsak, demir açısından ise özellikle pazı ve ardından ıspanak ve pırasa sebzeleri önem taşımaktadır. Başta havuç ve tatlı patates olmak üzere, ıspanak, pazı ve maydanozun A vitamini açısından zengindir. Thiamin açısından bezelye, tatlı mısır, enginar ve brüksel lahanası, riboflavin açısından brokoli, bakla, bezelye, kuşkonmaz, maydadoz, pazı, radika, tatlı patates ve sarımsak, niacin açısından ise bezelye, bakla, kırmızı pancar, tatlı mısır, ve bamya önemli sebzelerdir. Biber, çin lahanası, karnabahar, maydanoz ve brokoli ise C vitamini açısından en zengin sebzelerdir.

Meyve ve sebzeler hangi endüstri dallarının gelişmesine katkıda bulunur?

Meyveler ve sebzeler, meyve suyu (elma, turunçgiller, üzüm, kayısı, şeftali, nar, vişne, domates), konserve (şeftali, armut, kayısı, ananas, fasulye, bamya, domates), pekmez (üzüm), reçel-marmelat (hemen hemen tüm meyveler, patlıcan), şekerleme (badem, antepfıstığı, fındık, kestane, kayısı, incir portakal), her türlü pasta (muz, çilek, üzüm, turunçgil, badem, fındık, ceviz, fıstık), alkollü içkiler (şarap, likör ve rakı için hammadde olan meyveler), derin dondurma (taze olarak tüketimi gereken meyve ve sebzelerden büyük bir kısmı), kurutma (domates, biber, üzüm, incir, kayısı, erik, şeftali, vişne) ve liyofilizasyon gibi çok farklı (derin dondurarak kurutma) endüstri dallarında ham madde kaynağını oluştururlar. Bu açıdan, günümüz yaşamının bir gereksinimi olarak, söz konusu endüstri dallarının gelişmesinin programlı bahçe bitkileri üretimine bağlı bulunduğu gerçeği gözden uzak tutulmamalıdır.

Bahçe bitkilerinin yetiştirilmesi ve çeşitliliği bağlamında düşünüldüğünde, dünya geneli ile karşılaştırıldığında ülkemizdeki meyve ve sebze yetiştirilmesi durumu nasıldır?  

Bahçe bitkileri sektörü, meyve, sebze, bağ ve süs bitkilerinin öncelikle taze üretimi ve pazara sunulmasını, bununla birlikte sanayi için hammadde olarak değerlendirilmesini kapsamaktadır. Dünyada yetiştirilen 138 meyve türünden 75’i, 80 sebze türünden ise 60’ı ülkemizde yetiştirilmektedir. Bahçe bitkileri, insanların taze meyve ve sebze tüketim ihtiyacını karşılaması yanında işlenmiş gıda ürünü olarak, yaşadığımız mekanları süsleyip güzelleştiren süs bitkileri olarak ülkemiz için zengin ve çok önemli bir sektördür.

Süs bitkileri hariç olmak üzere ülkemizde bahçe bitkilerinin kapladığı alan ne kadardır?

Ülke ekonomisi açısından önem taşıyan ve halkın geçim kaynağı durumunda olan bahçe bitkileri, topraklarımızın önemli bir kısmını kaplamaktadır. 2013 yılı verilerine göre Türkiye bitkisel üretim alanının 15 618 000 ha’ı (% 65.59) ekili alanlar, 4 148 000 ha’ı (% 17.42) nadas alanları, 1 937 000 ha’ı (%8.13) meyve bahçeleri, 826 000 ha’ı (% 3.47) zeytinlikler, 808 000 ha’ı (% 3.39) sebze bahçeleri, 469 000 ha’ı (%1.97) bağ alanlarıdır. Toplam bahçe bitkileri üretim alanı 4 040 000 hektar olup, bitkisel üretimin %16.97’sini kaplamaktadır.

Dünyada en yüksek alan ve miktarda yetiştirilen meyve ve sebzeler hangileridir? 

Dünyada en yüksek alan ve miktarlarda yetiştirilen meyveler, turunçgiller, elma,
üzüm ve muzdur. Sebzeler ise, domates, tatlı patates, karpuz, lahana ve soğandır.

Ülkemizde en yüksek miktarda üretilen meyveler hangileridir? 

Ülkemizde en yüksek miktarda üretilen meyveler üzüm, elma, turunçgiller, zeytindir

Ülkemizde en yüksek miktarda üretilen sebzeler hangileridir? 

Ülkemizde en yüksek miktarda üretilen sebzeler sırasıyla domates, karpuz, soğan, hıyar ve biberdir

Ülkemizde üretim sıralamasında en üst sırada olmasına rağmen 2012/2013 yılları verilerine göre 28557 ton ithalatı yapılan meyve hangisidir.

Üzüm, ülkemizde 4 milyon tondan fazla üretimi ile üretimi en çok olan meyve olmasına rağmen, 2012/2013 yıllarında 3510 tonu AB ülkelerinden olmak üzere toplam 28557 ton ithalatı yapılan bir meyve olmuştur. 

Ülkemizde kg olarak kişi başına tüketimi en fazla olan sert kabuklu yemiş hangisidir? 

Cevizdir. 2012/2013 verilerine göre ülkemizde kişi başına ceviz tüketimi 2,92 kg iken bu rakam fındıkta 1,20; bademde ise 1,10kg civarındadır. 

Ülkemizdeki meyve üretiminin tür gruplarına göre dağılımı nasıldır? 

2013 yılında Türkiye’de meyve üretimi açısından meyvelerde tür gruplarına
göre dağılım,

% 18,34 Yumuşak çekirdekliler,
% 11,97 Sert çekirdekliler,
% 18,02 Turunçgiller,
% 4,85 Sert kabuklular,
% 46,80 Subtropik, üzümsü ve diğer meyveler, şeklindedir.

2013 yılı verilerine göre ülkemizde yumuşak çekirdekli meyve grubundaki tüketim miktarları nasıldır? 

2013 yılında, bu tür grubunda, en yüksek üretim miktarının 3 128 450 ton ile elmada olduğu görülmektedir . Kişi başına tüketim miktarı elmada 30,03 kg, armutta 4,85 kg, ayvada 1,42 kg olarak bulunmuştur.

2013 yılı verilerine göre yumuşak çekirdekli meyveler grubunda bulunan elma, armut ve ayvanın ihracat ve ithelat verileri nasıl gerçekleşmiştir? 

İthalat miktarları ise armutta 929 ton, ayvada 1 ton olurken, elmada 89 793 ton olarak saptanmıştır. Elma, armut, ve ayva üretiminin önemli bir kısmı iç pazarda değerlendirilmektedir. Üretilen elmanın 359 983 tonu, armudun
22 331 tonu, ayvanın ise 11 298 tonu yurt dışına ihracata gitmektedir.

2013 yılı verilerine göre ülkemizde sert çekirdekli meyve üretim miktarları nasıl gerçekleşmiştir? 

Sert çekirdekli meyve türleri: Üretim miktarı bakımından sert çekirdekliler
2013 yılı verilerine göre, kayısı (780 000 ton), şeftali (637 543 ton), kiraz (494 325 ton), erik (305 393 ton), vişne (179 752 ton) şeklinde sıralanmaktadır. 

Sert kabuklu meyve üretimi konusunda ülkemizin mevcut durumuyla ilgili neler söylenebilir? 

Ülkemiz kayısı üretimi bakımından Dünya’da da önemli bir yere sahiptir.
İçel’e bağlı Mut ilçesi, sofralık kayısı üretimi açısından önemlidir. Kuru kayısı bakımından başta Malatya olmak üzere Erzincan ve Nevşehir önemli merkezlerdir. Hacıhaliloğlu en önemli kurutmalık kayısı çeşididir. Kiraz üretiminde, genelde düzenli bir artış eğilimi görülmektedir. Orta ve geç dönemde olgunlaşan kiraz çeşitleri için Toros yaylalarında yetiştiricilik önemlidir. İhracat açısından son yıllarda kiraz büyük önem kazanmıştır. İşlenmiş ürün olarak değerlendirilen vişnede de, süreç içinde genel bir artış eğilimi dikkat çekmektedir. Erik üretiminde, Ege, Marmara ve Akdeniz kıyılarında sofralık ve turfanda can eriği yetiştiriciliği önemlidir. İç Ege, Marmara ve İç Anadolu’nun bazı kesimlerinde derin dondurma ve konserveye uygun Avrupa eriği yetiştiriciliği yapılmaktadır.

Sert kabuklu meyuvelerin ülkemizde kişi başına tüketimi ne kadardır? 

Fert başına tüketim
miktarları, şeftalide 6,63 kg, erikde 2,80 kg, kirazda 4,66 kg, kayısıda 2,23 kg
ve vişnede 2,15 kg’dır. 2013 yılında erik için 2 788, kayısı için 2 494, kiraz için 59, şeftali için ise 3 977 ton ithalat görünmektedir. 

Ülkemizde ihracatı en yüksek olan sert çekirdekli meyve hangisidir? 

Kayısı taze ve özellikle kuru meyve olarak ihraç edilmektedir. Ayrıca, kiraz, şeftali, erik ve az miktarda vişne dış satımı da yapılmaktadır. Türkiye’nin kayısı ihracatı 2013 yılında 578 158 tondur. Bu değeri ile üzüm ve fındığın ardından üçüncü sıradadır. Kuru kayısı merkezi olan Malatya’da üretilen kayısının çoğunluğu kurutularak ihraç edilmektedir. Şeftali ihracı 2013 yılında 47 612 tondur. Kiraz, erik ve vişnede ise sırasıyla 45 627, 4 564 ve 751 ton olarak gerçekleşmiştir. 

2013 yılı verilerine göre sert kabuklu meyveler incelendiğinde, ülkemizdeki üretim, ithalat, ihracat ve tüketime ilişkin rakamlar nasıldır? Açıklayınız.

Sert kabuklu meyve türlerinde en fazla üretimi yapılan tür, 549 000
ton ile fındıktır. Bunu 212 140 ton ile ceviz, 88 600 ton ile antepfıstığı, 82 850
ton ile badem ve 60 019 ton ile kestane izlemektedir (Çizelge 2.4). Antepfıstığı ve kestanede önemsiz düzeylerde ithalat yapılırken, ceviz, badem ve fındıkta sırayla 40 009, 25 774 ve 8 697 ton ithalat yapılmaktadır. Bu grupta kişi başına tüketim miktarları antepfıstığında 1,66 kg, bademde 1,10 kg, cevizde 2,92 kg, fındıkta 1,20 kg ve kestanede 0,63 kg’dır. Antepfıstığı, badem, ceviz ve kestane sırasıyla 15 289 ton, 19 664 ton, 11 998 ton ve 5 445 ton miktarlarıyla ihracat açısından büyük önem taşımasalar da bu grupta fındık 649 211 tonluk ihracatı ile üzümden sonra ikinci sırada görülmektedir. 

2013 yılı turunçgillere ait verileri incelendiğinde ülkemizdeki üretim, tüketim, ithalat ve ihracat durumu nasuıldır? Açıklayınız.

Türkiye, 2013 yılında 1 781 258 ton portakal, 942 226 ton mandarin,
726 283 ton limon, 228 799 ton greyfurt ve 2 592 ton turunç üretimine ulaşmıştır. Turunçgil üretiminin büyük bir kısmı taze olarak tüketilmektedir.
Kişi başına tüketim portakalda 17,48 kg, mandarinde 5,67 kg, limonda 3,80
kg, greyfurtta ise 1,07 kg olarak bulunmuştur. Greyfurtta 7 239 ton, limonda 9 214 ton, mandarinde 10 122 ton meyve yurt dışından Türkiye’ye gelirken, portakalda 141 120 ton meyve ithal edilmektedir. 2013 yılı verilerine göre toplam turunçgil ihracatı 125 16 55 tondur. Tür bazında, 395 401 ton limon, 141 282 ton greyfurt, 409 440 ton mandarin, 305 532 ton portakal ihracatı yapılmıştır. 

İncir üretimiyle ilgili olarak ülkemizin 2013 yılı verilerine göreki durumunu açıklayınız.

Türkiye, dünyada en önemli incir üreticisi ülke durumundadır. 2013 yılında 275 002 tonluk incir üretimi yapılmıştır. Üretilen bu miktarın 257 527 tonu yurt dışına ihraç edilmiştir. Üretimin büyük bir kısmı Ege bölgesinde yapılmaktadır ve plantasyonların tamamına yakını Sarılop çeşididir ve kuru incir olarak değerlendirilip ihraç edilmektedir. 

2013 yılı verilerine göre üretim açısından ülkemizde sebze tür gruplarının dağılımı nasıl gerçekleşmiştir? 

2013 yılında Türkiye’de sebze üretimi açısından sebzelerde tür gruplarına göre dağılım,
% 82,57 meyvesi için yetiştirilen sebzeler,
% 11,25 yumru ve kök sebzeler,
% 6,16 diğer sebzeler, şeklindedir.

Meyvesi için yetiştirilen sebzeler hangileridir? Bu sebzelerin ülkemiz 2013 yılı üretim verileri nelerdir? 

Meyvesi için üretilen sebzeler: domates, karpuz, biber, patlıcan, fasülye, kabak, bamya, börülce, hıyar sıralanabilir.

Türkiye’de 2013 yılında meyvesi için yetiştirilen sebzelerin üretimi sırasıyla, domates 11 820 000 ton, karpuz 3 887 324 ton, biber 2 159 348 ton, hıyar 1 754 613 ton, kavun 1 699 550 ton, patlıcan 826 941 ton, taze fasulye 632 301 ton, kabak 424 371 ton, bezelye 107 549 ton, barbunya fasulye 76 751 ton, bakla 40 243 ton, bamya 33 545 ton, börülce 21 336 ton, şeklinde olmuştur. Bu grupta en fazla ithalatı yapılan sebze karpuz olurken (16
650 ton), bunu domates (11 009 ton) izlemiştir. Yine bu grup içinden domatesin
2013 yılında ülkemizde kişi başına tüketimi oldukça yüksek olmuş (117,20 kg)
ve bu sebzeyi sırasıyla, 46,56 kg ile karpuz ve 21,97 kg ile biber izlemiştir. İhracat açısından ise bu grup sebzelerden domates 1 114 999 ton ile ilk sırayı alırken, 159 397 ton ile biber ve 134 456 ton ile hıyar, domatesi izlemiştir. 

2013 yılı verilerine göre ülkemizde yumru ve kök sebzeler grubunda üretim ve tüketim dengeleri nasıl gelişmiştir? 

Yumru ve kök sebzelerin üretim miktarı ise 2013 yılında
sırasıyla, patates 3 948 000 ton, kuru soğan 1 904 846 ton, havuç 569 855
ton, pırasa 240 391 ton, taze soğan 153 478 ton, kırmızı turp 158 766 ton, kuru sarımsak 87 037 ton, taze sarımsak 27 930 ton, kök kereviz 16 265 ton, bayır turbu 19 484 ton ve kırmızı pancar 7 286 ton olmuştur. Bu grupta en fazla
ithalatı yapılan sebze, 6 870 ton ile taze soğan olmuştur. Kişi başına tüketimde ise 19,11 kg ile soğan en önde yer alan sebzedir. 2013 yılında, ihracatta da ilk sırayı kuru soğan almış (111 128 ton), bunu 58 865 ton ile havuç izlemiştir. 

Fasıllar bazında incelendiğinde, 2013 yılı verilerine göre bahçe bitkilerinin ülkemizfdeki dağılımı nasıl gerçekleşmiştir? 

Ülkemizin ihracatı fasıllar bazında incelendiğinde, canlı bitkiler ve çiçeklerin
%0,05, sebzelerin %0,68, yenilen meyveler ve sert kabukluların %2,64, kahve, çay ve baharatın %0,11, yağlı tohum ve meyvelerin %0,18, hayvansal ve bitkisel yağların %0,92, sebzeler, meyveler, sert kabuklu meyveler ve bitkilerin diğer kısımlarından elde edilen müstahzarların ise %1,19’luk bir paya sahip olduğu görülmektedir

Bir hammadde olarak bahçe bitkilerinin ülkemiz açısından önemini açıklayınız.

Ülkemizde üretilen yaş meyve ve sebze sektörü, tarımsal sanayi için büyük miktarlarda hammadde kaynağı konumundadır. Üretilen bu işlenmiş meyve ve sebze gerek yurt içi tüketim gerekse ihracat açısından ülkemiz ekonomisine yüksek miktarlarda katma değer sağlamaktır. Meyve ve sebze işleme sanayi çeşitli alt sanayi dallarından oluşmaktadır. Bunlar, meyve suyu sanayi, konserve meyve-sebze sanayi, dondurulmuş meyve-sebze sanayi ve sebze kurutma sanayi dallarıdır. Bu işleme şekilleri ile toplam meyve ve sebzenin ancak %15’i işlenmektedir. Türkiye’de meyve suyuna işlenen başlıca meyveler; elma, kayısı (zerdali dahil), şeftali, vişne, portakal, üzüm ve nar, sebzelerde ise domatestir. Meyve suyuna işlenen meyve miktarları 2000 yılında 433 000 ton iken, 2010 yılında ise 823 000 tondur. Ülkemizde konserve işleme sanayi ağırlıklı olarak bezelye, fasulye, bamya ve karışık sebze işlemektedir. Üretilmekte olan başlıca meyve konserveleri ise turunçgiller, kiraz-vişne, şeftali ve kayısıdır. Turşu grubu içinde en önemli ürün kornişon turşusudur ve dış ticaretimizde önemli bir yere sahiptir. Konserve sanayinde 2005 yılında 310 bin ton meyve-sebze konservesi üretilirken, 220 bin ton zeytin salamurası üretilmiştir. Dondurulmuş meyve sebze sanayinde işlenen başlıca ürünler sebzelerden patates, yeşil ve kırmızı biber, domates, pırasa, bezelye ve fasulye, meyvelerden ise  çilek, vişne, kiraz, erik ve kayısıdır. Türkiye’de 2005 yılında 150 bin ton dondurulmuş meyve ve sebze üretilmiştir.

Bahçe bitkilerinin besin sistemimiz içerisinde yeri ve önemini açıklayınız.

Canlı organizma için protein, yağ ve karbonhidratlar temel yapı taşlarıdır. Ancak, yaşam için vitamin ve madensel tuzlar da mutlak gerekli maddelerdir. Meyve türleri yüksek oranda vitamin ve madensel tuz içerikleri nedeniyle, insanlık tarihi boyunca, beslenme ve sağlık açısından önemli rollere sahiptir.
Taze meyvelerin önemli bir kısmını oluşturan su, organizmanın su düzenine
katılır. Organik asitler, asit-baz dengesi açısından önem taşır. Pektik maddeler ile selüloz ve hemisellüloz sindirimi kolaylaştırıcı etkiye sahiptir. Madensel maddeler (tuzlar) organizmanın asit-baz dengesinde fonksiyoneldir. Beslenmede sodyum, potasyum, kalsiyum ve magnezyum bazik, buna karşılık, flor, klor ve kükürt asit etkiye sahiptir. Zeytin, avokado ve sert kabuklu meyve türlerinde, yağ içeriği yüksektir. Muz ve incir karbonhidratça zengin türlerdir. Taze meyveler düşük kalorili, diyet uygulama açısından da uygun besinlerdir.