Elektronik Ticaret Dersi 1. Ünite Özet

İlkel Toplumdan Bilgi Toplumuna Dönüşüm Süreci

İnsanların uygarlık tarihi 6.000 yıl öncesine dayanır. İnsanın toplumsal ve ekonomik tarihi çeşitli kriterlere göre birbirine izleyen dört ana döneme ayrılabilir. Bunları şimdi açıklayalım.

İlkel Toplum ve İlkel Ekonomi

İlkel toplumda henüz bugünkü anlamda üretim yoktur. Küçük topluluklar halindeki insanlar avcılık, balıkçılık ve toplayıcılıkla geçinmektedirler. Buna geçimlik ekonomi denmektedir.

Temel enerji kaynağı insan emeği, erkekler avlanma, kadınlar toplama yaparak ekonomik iş bölümünü gerçekleştirirler. Göçebe yaşam söz konusudur.

Tarım Toplumu ve Tarım Ekonomisi

Yaklaşık on iki bin yıl önce gerçekleşen iklim değişikliğinden sonra insanlar ovalara, ırmak ve göl kenarlarına göç ederek köyleri oluşturmuşlardır. Böylece tarımsal üretime geçilmiş ve hayvanları evcilleştirmişlerdir. İnsan, hayvan ve rüzgâr gibi doğal enerji kaynakları yardımıyla basit aletler yaparak yiyecek üretimi gerçekleştirmişler. Bu şekilde köy ekonomisi ve basit iş bölümü olarak varlığını sürdürmüştür. Tarım toplumunda ilkel ekonomideki iş bölümü daha da gelişerek ticareti ortaya çıkarmış ve zamanla kentler oluşmuştur.

Sanayi Toplumu ve Sanayi Ekonomisi

18. yüzyılın ortalarında İngiltere’de buharlı makinenin icadı ile sanayi devrimi denilen süreç başlamıştır. İlk defa 1914 de Henry Ford sahibi olduğu otomobil fabrikasında birbirinin aynısı olan çok sayıda otomobil üreterek Fordist Üretime (seri üretim) geçilmesini sağlamıştır. Bir diğer deyişle kitlesel üretime geçilmiştir. Piyasa ekonomisine geçilmiş, hiyerarşik kurum ve kuruluşlar ortaya çıkmıştır. Temel üretim faktörü fiziksel sermaye olmuştur.

Bilgi Toplumu ve Bilgi Ekonomisi

Son toplumsal aşama bilgi toplumudur. Uzay çalışmalarının hızlı bir şekilde geliştiği 1950’li yıllarda Bilgi Çağı’nın başladığı kabul edilir. Bu dönemde bireycilik, eşitlik ve çeşitlilik ön plana çıkmıştır. Fosil yakıtlar yanında nükleer enerji ve doğal enerji yaygınlaşmıştır. Kitlesel üretimden uzaklaşılmış, fabrikalarda robotlar iş gücünün yerini almaya başlamıştır. Bu dönemde ulaşım ve haberleşmede elektronik araçlar hâkim olmuş, bireysel iletişim sınırsız bir şekilde genişlemiştir. Her alanda küresel bir bütünleşme yaşanmaktadır.

Bilgi ekonomisi, dijital ekonomi, e-ekonomi gibi isimlerle de anılmaktadır. Bilgi ekonomisi üretimde, bilginin stratejik konuma geldiği, bilginin öne çıktığı ekonomik modeldir. Geliştirilen iletişim ağları, uydular, sabit ve mobil telefon hatları ekonominin işleyişini değiştirmiştir. İşyeri, okul, ev gibi mekânları birbirine bağlayan bilgi ve iletişim alt yapısı olan bilgi otoyolları ekonomideki para, mal ve hizmetlerin dolaşımının önündeki fiziksel engelleri kaldırmıştır. Bilgi otoyolları ile piyasalar dinamikleşmekte, rekabet küreselleşmekte ve küçük ekonomik birimlerin küresel düzeyde dolaşımını artırmaktadır.

Bilgi ekonomisinin doğuşuna yol açan gelişmelerin başında teknolojik gelişmeler gelmektedir. 1940’larda elektronik araçların temel yapı taşlarını oluşturan, ayrı iletken malzemeden yapılmış elektronik devre elemanı olarak transistörün icadıyla bilgi ve iletişim devrimi ile yenilikler ortaya çıkmıştır.

Bilgi teknolojisi elektronik bilgi işlem sistemleri ve iletişim (telekomünikasyon) teknolojisini kapsar.

Elektronik bilgi işlem sistemleri (bilgisayar)

• Bilgi işlem teknolojisi
• Uydu teknolojisi
• Mikroelektronik teknolojisi: Mikron ölçeğinde elemanları kapsayan devrelerle ilgili elektronik dalı ve üretim sektörü.
• Nanoteknoloji: Maddeyi moleküler ve atomik düzeyde işleme ve kontrol etme bilimidir.
• Mikro-nano teknolojisi

Telekomünikasyon teknolojisi

• Lazer teknolojisi
• İnternet
• Telekonferans: Genellikle uydu veya internet üzerinden çalışan, ses ve görüntünün uzağa iletilmesi sayesinde farklı mekânlardaki kişi veya grupları birbirleriyle konuşma ve görüşme yapmaların sağlayan sistem.
• Fiber optik teknolojisi: Genellikle plastik veya camdan yapılan ve ışık sinyali yardımıyla ses, veri ve görüntü ileten yüksek kapasiteli iletişim teknolojisi
• Dijital teknoloji

Esnek otomasyon teknolojisi; Siparişlere veya ekonomik dalgalanmalara göre hem büyük hem de küçük hacimli ve düşük maliyetli üretim yapma olanağı sağlayan esnek üretim sistemi veya diğer adıyla Post-Fordizm’dir.

Jenerik teknolojiler: Etkileri itibariyle ekonominin bütün faaliyet alanını kapsayan teknoloji türü, örneğin buhar teknolojisi

• Gelişmiş malzeme teknolojisi
• Biyoteknoloji
• Enerji teknoloji
• Nükleer enerji
• Uzay ve havacılık teknolojisi

Bilgi ekonomisinin ortaya çıkmasında rol oynayan önemli faktörlerden bir diğeri mal, sermaye, teknoloji ve hizmetler ile üretim ve dağıtım süreçlerinde küresel düzeyde serbestleşme yani küreselleşmedir.

Bilgi Ekonomisinde Üretim Faktörleri

Mal ve hizmet üretiminde üretim faktörü olarak emek, sermaye, toprak, girişimci ve bilgi olmak üzere beş unsurdan oluşur. Bunlar;

Emek: Beyin gücü veya kas gücüyle üretime katılan her türlü beşeri kaynak emektir. Eğitimli ve yetiştirilmiş emeğin ortaya koyduğu bilgi birikimi ve yeteneklere beşeri sermaye denir. Yüksek vasıflı iş gücüne, bilgi işçisi denilmektedir.

Sermaye

Geleneksel olarak sermaye alet, makine, teçhizat ve fabrikaları kapsamaktadır. Bilgi toplumunda sermaye türü entelektüel sermayedir. Entelektüel sermaye bir işletmede çalışanların deneyim, eğitim, bilgi birikimleri, pazar payı, müşteri sayısı gibi maddi olmayan ekonomik değerleri ifade eder. Bilgi ekonomisinde bir işletmenin başarı düzeyi, entelektüel sermayesini katma değer artışında kullanabilme becerisine bağlıdır.

Toprak

Doğal kaynak da denilir, toprağın hem altını hem de üstünü kapsamaktadır. Bilgi ekonomisinde kaynakların kıtlığı, bilgi ve teknoloji yardımıyla aşılabilmekte ve yeni alternatifler bulunabilmektedir.

Girişimci

Tüm üretim faktörlerini bir araya getirerek üretimin organizasyonunu yapan ve bunun karşısında kâr elde eden gerçek veya tüzel kişilere verilen isimdir. Bilgi toplumunda girişimci daha yaratıcı yenilikçi, risk alabilen bir yapıya sahiptir.

Bilgi

Herhangi bir konu hakkında elde edilen verilerin işlenmesi ile bilgiye, bunların çeşitli alanlarda kullanılabilecek hale getirilmesi ile üstbilgi/yerleşik bilgiye ulaşılmaktadır. Üstbilgi/yerleşik bilgi belli bir düzen içindeki deneyimlerin, değerlerin, amaca yönelik bilginin bir araya getirilmesi ve değerlendirilmesidir.

Bilgi Ekonomisinin Temel Özellikleri

Bilgi toplumunun ekonomik yapısının temel özellikleri şöyledir.

1. Bilgi ekonomisinde hizmet üretimi ön plana çıkmaktadır.
2. Bilgi ekonomisi krediye dayanan bir ekonomidir.
3. Bilgi ekonomisi küresel bir ekonomidir.
4. Bilgi ekonomisi dijital bir ağ ekonomisidir.
5. Bilgi ekonomisinde en önemli üretim faktörü beyin gücüdür.
6. Bilgi ekonomisi sürekli yenilikler getiren bir ekonomidir.
7. Bilgi ekonomisi tüketicinin özel zevklerine uygun üretim ön plana çıkarmaktadır.
8. Bilgi ekonomisinde “hız” önemli bir başarı faktörüdür.
9. Bilgi ekonomisinde rekabet en üst düzeydedir.
10. Bilgi ekonomisi esnek organizasyon yapısına dayalıdır.

Bilgi Ekonomisinin Ölçülmesi

Bilgi ekonomisinin altyapısı ve düzeyi açısından bazı endeksler geliştirilmiştir. Bunlar arasında en çok bilineni “Bilgi Ekonomisi Endeksi (KEI)”dir. Bilgi ekonomisi endeksi bilgi ve kalkınma arasında ilişki kurmaktadır. Ülkelerin eğitim, ekonomik teşvikler, bilgi-iletişim teknolojisi, kurumsal rejim ve yenilik alanlarındaki performanslarına verilen puanların ortalamasına dayanan bir endekstir.

Bilgi Ekonomisi Endeksi 5,61 ve Bilgi ve İletişim Teknolojileri Endeksi 5,38 olan Türkiye bilgi ekonomisi sıralamasında dünya ülkeleri arasında 53'üncü sırda yer almaktadır.

Bilgi Ekonomisi ve Yeni Ekonomi

Günümüzde bilgi ekonomisi yerine daha çok yeni ekonomi terimi kullanılmaktadır. Yeni ekonomi, bilginin çok hızlı ve dinamik şekilde toplanması, işlenmesi, dönüştürülmesi ve dağıtılmasıyla ilgili süreçleri ve yenilikleri kapsar.

Bilgi Ekonomisi ve Elektronik Ticaret

Günümüzde alım-satım işleri elektronik ortamlarda ve özellikle internet aracılığı ile gerçekleşmektedir. Bilgi ekonomisinin en önemli unsurunu elektronik ticaret (e– ticaret) oluşturmaktadır. Elektronik ticaret, internet gibi açık ağlar üzerinden, tüketicilere yönelik olarak, ticari işlem ve ödemelerin yapılması olarak tanımlanabilir.

Elektronik ticaret temel olarak dolaylı elektronik ticaret ve doğrudan elektronik ticaret şeklindeki iki faaliyeti içine alır. Dolaylı elektronik ticarette cep telefonu, oyuncak, gıda, giysi gibi gerçek malların elektronik siparişi yapılır. Bu mallar geleneksel kanallar üzerinden fiziksel olarak teslim edilir. Doğrudan elektronik ticarette ise bilgisayar yazılımları, bilgi hizmetleri, eğlence içerikleri gibi fiziksel varlığı olmayan mallar ve hizmetler online olarak sipariş, ödeme ve teslim sürecinde yer alırlar.

Elektronik Ticaretin Türleri

Altı türü vardır. En yaygın olanı işletmeden işletmeye ve işletmeden tüketiciye e-ticarettir.

1. İşletmeden işletmeye e-ticaret, B2B, Business to Business
2. İşletmeden tüketiciye e-ticaret, B2C, Business to Consumer
3. İşletmeden devlete e-ticaret, B2G, Business to Government
4. İşletme içi e-ticaret
5. Tüketiciden tüketiciye e-ticaret, C2C, Consumer to Consumer
6. Devletten tüketiciye e-ticaret, G2C, Government to Consumer
7. Devletten işletmeye e-ticaret, G2B, Government to Business
8. Devletten devlete e-ticaret, G2G, Government to Government

Elektronik Ticaretin Avantajları

Elektronik ticaretin üretici, tüketici, devlet ve genel ekonomi için sağladığı avantajlar şunlardır;

• Ticaret, finansman ve tedarik işlemleri için gerekli belgelerin düşük maliyetlerle hazırlanması ve hızlı bir şekilde iletilebilmesi
• Alıcı ve satıcıların doğrudan ve 24 saat boyunca karşı karşıya gelebilmesi
• Üretim faktörü, yatırım malı ve kredi bulmayı kolaylaştırması
• Ürün geliştirme hızını artırması
• Dünyanın her yerindeki pazarlara girebilmeyi sağlaması
• Doğrudan pazarlama, mobil pazarlama vs. perakende satışların niteliğini değiştirmesi
• Ürün çeşitliliğini sağlaması
• Alıcılara çok farklı ödeme şekilleri sunması
• Ürün satın alınması ile teslimat arasındaki süreyi kısaltması
• Yeni fikirlere sahip girişimcilere iş imkânı sağlaması, yeni istihdam olanakları oluşturması

Elektronik Ticarette Tercih Edilen Ürün ve Hizmetler

Tüketiciler açısından elektronik ticarete en çok konu olan ürünlerin yaklaşık %30’u bilgisayar ve donanımı, geri kalanı da kitap, müzik, hediye giyim, reklam vs. oluşturmaktadır.

Elektronik Ticaret Açısından Gelişmiş Ülkelerin Durumu

İşlem miktarları açısından en fazla geliştiği ülke ABD’dir. ABD’yi Kanada ve İsveç takip etmektedir. Toplam elektronik ticarette ABD’nin payı %45, Avrupa ülkelerinin payı %10, Asya ülkelerinin payı ise %5’dir.

Elektronik Ticaret Açısından Gelişmekte Olan Ülkelerin Durumu

E-ticaret önündeki önemli engeller şunlardır.

• İnternet başta olmak üzere bilgi teknolojisinin altyapı kalite ve hız açısından yetersiz olması ve pahalı olması,
• Yeni ödeme araçlarının (banka kartı, elektronik para, kredi kartı vb.) yaygın olmaması,
• Yabancı dil bilmeyenlerin sayıca çok olması,
• Yetişkin nüfusun internetten alışveriş alışkanlığının olmaması

Elektronik ticaretin sunduğu imkânlardan en fazla yararlanan gelişmekte olan ülke Hindistan’dır.

Elektronik Ticaretin Türkiye’deki Gelişimi

Türkiye'de dünyadaki gelişmelere paralel olarak 1997 yılında Elektronik Ticaret Koordinasyon Kurulu (ETKK) kurulmuştur. ETKK'nın görevi, Türkiye'de ve dünyada elektronik ticaretin durumunu incelemek ve yapılması gerekli olan hukuki ve teknik değişiklikleri Bilim ve Teknoloji Yüksek Kurulu'na (BTYK) sunmaktır. 2001de yürürlüğe giren E-Türkiye Eylem Planı'nın amaçları arasında ilk sırayı toplumun her kesiminin eşit olarak ve katlanabileceği bir bedel karşılığında bilgiye ulaşabilmesinin sağlanması yer almaktadır. Diğer bir gelişme de 5070 Sayılı ve 15.01.2004 tarihli “Elektronik imza Kanunu’dur. Elektronik imza başta e-ticaret olmak üzere tüm elektronik işlemlerin daha güvenilir bir şekilde yapılmasını sağlamakta tüm kurumlarda ve sektörlerde kullanılmaktadır.

Türkiye'de elektronik ticaret işlemleri dönemler itibariyle hem işlem miktarı hem işlem hacmi olarak düzenli artmaktadır. Tablo (1.4)

Türkiye, elektronik ticaretin gelişmişlik derecesine göre yapılan sıralamaya göre dünya ülkeleri arasında 30. gelmektedir.

Türkiye'de tüketicilerin internet üzerinden mal ve hizmet almama nedenleri şunlardır. Şekil (1.3) Tüketicilerin ihtiyaç duymamaları

• Gizlilik ve güvenlik kaygıları
• Ürünü görerek alma tercihi,
• İş yerine bağlılık
• Alışkanlıklar

Kredi kartı ve sanal kartın olmadığını ileri sürenlerin oranı oldukça düşüktür.

Girişimciler açısından bakıldığında ise girişimcilerin internet üzerinden satışını kısıtlayan sebepler şunlardır. Şekil 1.4.

• En önemli faktör ödemeler ile ilgili güvenlik problemi
• Ürün veya hizmetin e-ticarete uygun olmayışı
• Yasal altyapının henüz belirlilik kazanmaması
• Müşterilerin internet üzerinden alım yapmaya henüz hazır olmaması.

Türkiye'de elektronik ticaretin gelişmesi için yapılması gerekenleri şöyle özetleyebiliriz.

• Bilgi ve iletişim teknolojilerine dönük yatırımlar teşvik edilmelidir.
• Ar-Ge harcamalarına daha fazla kaynak ayrılmalıdır.
• Kişi başına düşen internet kullanımı yaygınlaştırılmalıdır.
• Eğitim harcamalarına daha yüksek pay ayrılmalıdır.
• Bilişim hizmetlerinin yetersizliği giderilmelidir.
• Elektronik ticarete duyulan güven eksikliğini giderilmeye yönelik çalışmalar yapılmalı
• İnternetten alışveriş alışkanlığını geliştirmeye yönelik önlemler alınmalıdır.
• Elektronik ticaret ile ilgili sağlam bir hukuksal altyapı oluşturulmalıdır.