Dış Ticaretin Finansmanı ve Teşviki Dersi 7. Ünite Özet

Giriş

Dış ticaret politikasının amaçları olarak, dış ödemeler dengesizliklerinin giderilmesi, dış rekabetten korunma, ekonomik kalkınma, ekonominin liberalleşmesi, iç ekonomide istikrar, piyasalardaki aksaklıkların düzeltilmesi gibi nedenlerdir. Amaç olarak bir ülkenin kendi kendine yeterliğinin, ekonominin ihtiyaçlarını kendi bünyesinde karşılaması, yani otarşinin oluşmasıdır.

Dış ticaret politikalarının amacı; gümrük tarifeleri, tarife dışı araçlar ve ihracat teşvikleridir.

Teşvikler; İhracata yönelik sanayileşme ekonominin dış rekabet karşısında sıkı bir şeklide korunmasından vazgeçilerek dışa açılmayı, ekonominin göreceli olarak üstünlüğe sahip olduğu üretim alanlarına uzmanlaşarak ihracatı arttırmak suretiyle sanayileşmeyi öngören sanayileşme politikasıdır. Ticaret Bakanlığına göre, teşvik, “belirli bir ekonomik faaliyetlerin diğerlerine oranla daha fazla ve hızlı gelişmesini sağlamak amacıyla, kamu tarafından çeşitli yöntemlerle verilen maddi ve gayri maddi destek, yardım ve özendirmedir”.

Teşvikler, özellikle tasarruf yetersizliği, gelir dağılım bozukluğu, kaynak dağılımındaki yetersizlik ve ekonomik kalkınmayı sağlayacak beşerî ve fiziki sermaye yetersizliği gelişmekte olan ülkelerin başlıca yapısal ekonomik sorunlarıdır. Özellikle gelişmekte olan ülkelerde, bu yapısal sorunları bertaraf etmek için çeşitli şekillerde kamudan özel girişimlere kaynak aktarılmaktadır. Kalkınmanın ve gelişmenin temel kaynağı ekonomik güçtür. İhracat da bu ekonomik gücü elde etmek için yapılacak girişim ve yatırım faaliyetlerin önemli bir gelir kaynağını oluşturmaktır. Dış ticaret teşviklerinde mali teşviklerin amacı, ihraç potansiyeli taşıyan malların üretiminden satışına kadar geçen süreç içerisinde bünyesine giren vergi yüklerini ortadan kaldırmaktır. Teşvikler için eleştiriler ise, ekonominin her kesimi için aynı oranda teşvik mümkün olmadığı için haksız rekabete yol açmakta, teşvikle büyüyen endüstri zorlayıcı güç hissetmediğinden dolayı yeterli dinamizmi gösterememekte, vergide adalet ilkesini zedelemektedir.

İhracat, Transit Ticaret, İhracat Sayılan Satış ve Teslimler İle Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetlerde Vergi, Resim ve Harç İstisnası

İhracata dayalı büyüme modeli çevresinde, mal ve hizmetler sektöründeki yatırım-üretim-ihracat zincirine dair politikaların bir bütün olarak ele alınmasını sağlayacak bur kurumsal yapıya ihtiyaç duyulmuş ve 2011 tarihli 637 sayılı kanun hükmünde kararname ile T.C. Ticaret Bakanlığı kurulmuştur.

İhracat dayalı olarak vergi, resim ve harç istisnaları; ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler, döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler ile transit ticaretin finansmanında kullanılmak kaydıyla bankalarca kullandırılan her türlü sevk öncesi ve sonrası kerdiler, ihracatla ilgili işlem yapan bankaların faktöring şirketlerinin, sigorta şirketlerinin, noterler ve diğer kuruluşların ihracat, ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz dolandırıcı hizmet ve faaliyetleriyle ilgili yapmış oldukları tüm hizmet ve muameleler, dahili işleme rejimi kapsamında yapılan ithalat veya yurt içi alımlar ile ilgili işlemler ve bunların finansmanı için kullanılan krediler, ihracat karşılığında yapılacak her türlü ödemeler.

İstisna edilen vergiler; Banka Ve Sigorta Muameleleri Vergisi, Damga Vergisi, Vergi, Resim Harçlar Ve Hal Rüsumudur.

Transit ticaret, alış faturası ile satış faturası arasında lehte fark esas olmak üzere, gerçek veya tüzel kişi transit tacirince satın alınan yabancı veya Türk menşeili olup da yurt dışına satılmış malların transit olarak veya doğrudan doğruya, ithalat ve ihracat rejimi hükümlerine tabi olmaksızın başka veya aynı ülkeye satılmasıdır.

Vergi, Resim ve Harç İstisnası Uygulamasında “Belgesiz” işlemler

Belgesiz işlemler ve bu işlemler dolayısıyla düzenlenen kağıtlar şu şekilde sıralanır;

• İhracat karşılığı yapılacak ödemeler,
• İhracattan doğan alacağın ihracatçı tarafından temliki,
• İhracat bağlantıları için düzenlenecek anlaşmalar,
• Transit ticarete konu olan malın satın alınması veya satılması,
• Tedarik edildikleri şekliye ihraç edilmek üzere mal alımı,
• Gümrük Kanun’un 4458 sayılı 131’inci maddesinde, ithalat rejimine tabi maddeleri ithal ile kati ihraç edilen mallara ait ambalaj malzemesinin geçici ihracı ve ithali,
• Dahilde işleme izni kapsamında yapılan ithalatlar,
• Yurt dışı ve uluslararası yurtiçi ihaleler, yap-işlet modeli çerçevesinde yapılacak yatırım projelerini ile ilgili damga vergisi ve harç istisnası,

Vergi, Resim ve Harç İstisnası Uygulamasında “Belgeli” işlemler

İhracat veya ihracat sayılan satış ve teslimler ile döviz kazandırıcı hizmet ve faaliyetler çerçevesinde vergi, resim ve harç istisnalarından yararlanmak isteyen firmalar T.C Ticaret Bakanlığı’na müracaat ederek Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) veya Vergi, Resim ve Harç İstisnası Belgesi (VRHİB) almak zorundadırlar. Belge müracaat tarihi ile belge tarihi arasında yapılan işlemler istisna uygulanmamakta, ancak bu süre içerisinde gençleştirilen hizmet ve faaliyetler taahhüde sayılmaktadır.

İhracat İşlemlerinde Vergi, Resim ve Harç İstisnası Uygulaması

Dahilde işleme izin belgesi (DİİB) kapsamında ve bu belgenin geçerlilik süresi içerisinde, ihracat amaçlı olmak kaydıyla, yapılan ithalat ile yurt içinde ham madde, yarı mamul, mamul ve ambalaj malzemesi alımları ve bunlarla ilgili verilecek her türlü teminat mektupları ve diğer işlemler ihracat işlemeleri olarak nitelendirilir.

İhracat Sayılan Satış ve Teslimler ile Döviz Kazandırıcı Hizmet ve Faaliyetler; T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından yayınlanan cari yıl yatırım programında yer alan yatırımlardan ve T.C. Millî Savunma Bakanlığı, Jandarma Genel Komutanlığı’nın bu programda yer almayan kamu yatırımlarında uluslararası ihaleye çıkan ve kazanan yabancı para ile finanse edilenlerin yapımını üstelenen firmalardır.

Belgeli İhracat Kredilerinde Vergi, Resim ve Harç istisnası; Belgeli ihracat kredilerinin vergi, resim ve harç istisnalarından yararlanma süresi T.C. Ticaret Bakanlığı’nca düzenlenecek işlem ve vergi resim harç istisnası belgesi süresi kadardır.

Belgesiz İhracat Kredileri, Transit Ticaret İşlemleri ile Transit Ticaretin Finansmanında Kanlandırılan Kredilerde Vergi Resim ve Harç İstisnası; Belgesiz ihraca kertilerinin vergi, resim ve harç istisnalarından yararlanma süresi 24 ay olarak belirlenmiştir. Ayrıca firma ihracatın %50’sini gerçekleştirdiğinin ispatı kaydıyla, krediye ilişkin taahhüt süresi ilgili banka tarafından 6 ay uzatılabilmektedir.

Dahilde ve Hariçte İşleme Rejimi Kapsamındaki Mali Teşvikler

Dahilde işleme Rejimi (DİR) ihracatçılara, ihraç mallarında kullanılmak kaydıyla dünya piyasa fiyatından hammadde sağlamak amacıyla oluşturulmuş bir teşvik uygulamasıdır. DİR’in temel amaçları;

• Dünya piyasa fiyatından hammadde temin etmek suretiyle ihracatı arttırmak,
• İhraç ürünlerine uluslararası piyasalarda rekabet gücü kazandırmak,
• Üretim ve ticaret hacmini arttırmak,
• İstihdamı arttırmak,
• İhraç ürünlerini çeşitlendirmek,
• İhraç paraların geliştirmek ve çeşitlendirmek.

DİR ile Türk ihracatçılarına sağlanan olanaklar;

• Vergi, resim ve harç istisnası ile Kaynak Kullanma Fonu istisnası,
• İthalata Gümrük Vergisi, Katma Değer Vergisi, Özel Tüketim Vergisi ile diğer fonlardan muafiyet,
• Dış ticarette standardizasyon ve teknik düzenlemeler mevzuatına tabi olmama,
• Ticaret politikası önlemlerine tabi olmama,
• Yurt içi alımlarda KDV Tecil-Terkin uygulaması,
• Yurt içi satışı ve teslimlere müsaade edilmesi, İthalatta alınması gereken vergilerle iliştin teminat bildirimi.

Dahilde İşleme Rejiminin Sistemleri

DİR, ithalat sırasında alınması gereken verilerin teminata bağlanmasına dayanan “Şartlı Muafiyet Sistemi” ile ithalat sırasında ödenen vergilerin daha sonradan iade edilmesine dayanan “Geri Ödeme Sistemi” olmak üzere iki sistemden oluşur.

Şartlı Muafiyet Sistemi; Dahilde işleme İzni (Dİİ) kapsamında ihracatçı taahhüt edilen işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanan belge/izin sahibi firma ve serbest dolaşımda bulunmayan hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul gibi Türkiye Gümrük Bölgesinde yerleşik firmalarca, ticaret politikası önlemlerine tabi tutulmaksızın, vergisi teminata bağlamak suretiyle bedelli veya bedelsiz ithal edilmesi ve ihracat taahhüdünün gerçekleşmesine müteakip, alınan teminatın ilde edilmesidir.

Eşdeğer Eşya Kullanımı; DİİB kapsamında işlem görmüş bir ürünün elde edilmesi için ithal eşyasının yerine eşdeğer eşya olarak, asgari 8’li bazda Gümrük Tarife İstatistik Pozisyonu, ticari kalite ve teknik özellikleri itibariyle aynı kalite ve nitelikleri taşıyan serbest dolaşımdaki eşya kullanabilmektedir.

Yurtiçi Alımlar; DİİB kapsamına ihracatçı taahhüt edilen işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanılan ham madde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul, değişmemiş eşya ve ambalaj malzemeleri ithal edilebileceği gibi, yurt içinden de temin edilebilirler.

Teminat Uygulaması; DİİB/Dİİ kapsamında yapılacak ithalat nedeniyle oluşan vergi, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanunda belirtilen esaslar çerçevesinde teminata tabi tutulmuştur. Alınacak teminat para, bankalar tarafından verilen teminat mektupları, Hazine tahvil ve bonoları gibi teminat türlerinden biri veya birkaçından oluşabilir.

İndirimli Teminat Uygulaması; DİR indirimli Teminat Uygulaması çerçevesinde gümrük idaresince ithalatın gerçekleşmesine izin verilen şartların bazıları;

• A sınıfı onaylanmış kişi statü belgesi sahibi firmaların DİİB/Dİİ kapsamında yapılacak ithalatta, bu ithalattan doğan verginin %1’i
• B sınıfı onaylanmış kişi statü belgesi sahibi firmaların DİİB/Dİİ kapsamında yapılacak ithalatta, bu ithalattan doğan verginin %5’i
• C sınıfı onaylanmış kişi statü belgesi sahibi firmaların DİİB/Dİİ kapsamında yapılacak ithalatta, bu ithalattan doğan verginin %10’u

Türkiye Gümrük Bölgesi Dışında veya Serbest Bölgelerde Yapılacak İşleme Faaliyeti; Şartlı Muafiyet Sistemi çerçevesinde, DİİB kapsamında işlem görmüş ürünün veya hiç değişmemiş tamamı veya bir Kısımı, Hariçte İşleme Rejimin hükümleri çerçevesinde daha ileri düzeyde işlenmek üzere Türkiye Gümrük Bölgesi dışına veya serbest bölgelere geçici olarak ihraç edilebilmektedir.

Geri Ödeme Sistemi

Dahilde işleme izin belgesi/dahilde izin belgesi DİİB/Dİİ kapsamında, serbest dolaşıma giren hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul ile değişmemiş eşya, ambalaj ve işletme malzemesinden elde edilen işlem görmüş ürünün ihracatı halinde, ithalat esasında alının verginin geri ödenmesidir.

Geri Ödeme Sistemi Uygulanmayacak Durumlar; AB üyesi ülkeler menşeli tarım ürünleri ithalatı hariç tutulmak üzere, Geri Ödeme Sisteminin uygulanmayacağı durumlar;

• İthalatı miktar kısıtlamalarına tabi olan,
• Tercihli tarife ya da özel bir şartlı muafiyet düzenlenmesinden kotalar dahilinde yararlanabilen,
• Tarım politikası veya işlenmiş tarım ürünleri ile ilgili özel düzenlemeler çerçevesinde ithalat vergilerine tabi olan,
• İthal eşyasının serbest dolaşıma giriş beyanının kabullü sırasında işlem görmüş ürünlerden parasal ihracat iadesine tabi olan eşyalar geri ödeme sisteminden yararlanamamaktadırlar.

Dahilde İşleme İzin Verilecek Haller

Dİİ kapsamında belirtilen işlemlere konu eşyanın ithaline izin verilmektedir.

• Elyaf, iplik, ham ve mamul mensucat gibi temel tekstil hammaddeleri ile tekstil ve deri kimyasal maddeleri dışında kalan yardımcı maddelerin ithalatına müteakip, ihraç ürünlerin elde edilmesinde kullanılması,
• Kıymetli maden ve taşların, işlendikten sonra ihraç edilmek üzere işçiliğe tabi tutulması,
• Eşyanın korunması, görünüş ya da satış kalitesinin yükseltilmesi, yeniden dağıtım veya yeniden satış için hazırlanmasına yönelik işlemler,
• Eşyanın montajı, kurulması, yenilenmesi, elden geçirilmesi, eşyanın baskı işlemine tabi tutulması gibi durumlardır.

Dahilde İşleme İzin Belgesi ve İzni

Türkiye Gümrük Bölgesi’nde yerleşik firmaların, Dahilde İşleme İzin Belgesi (DİİB) almak için T.C. Ticaret Bakanlığına DİİB almak için gerekli belgelerle müracaat etmeleri gerekir. DİİB için gerekli kriterler;

• İthale eşyanın işlem görmüş ürünün elde edilmesinde kullanıldığının tespitinin mümkün olması,
• Dahilde işlemeye konu olan malın Türkiye Gümrük Bölgesindeki üreticilerden temel ekonomik çıkarları ile Türk mali imajını olumsuz etkilememesi,
• İşletme faaliyetinin, katma değer yaratan ve kapasite kullanımını arttıran bir faaliyet olması.

Hariçte İşleme Rejimi (HİR) Kapsamındaki Mali Teşvikler

Hariçte İşleme Rejimi (HİR) serbest dolaşımda bulunan eşyanın daha ileri safhalarda işlenmek, tamir edilmek veya yenilenmek üzere geçici olarak Türkiye Gümrük Bölgesi dışına veya serbest bölgelere ihraç edilmesi ve bu faaliyet sonucunda elde edilen ürünlerin gümrük vergilerinden tam veya kısmı muvaffakiyet uygulamak suretiyle, ikili veya çok taraflı ticaret anlaşmaları çerçevesinde bazı işlem görmüş ürünler için konulmuş veya konulacak olan gümrük vergisi muafiyeti içeren hükümler saklı kalmak kaydıyla, yeniden serbest dolaşıma girmesi ve standart değişim kapsamında ithali ile ilgili faaliyetleri kapsar. Serbest dolaşımdaki eşyanın işlenmek, tamir edilmek veya yenilenmek üzere geçici olarak ihraç edilmesi ve işlem görmüş ürünün tam veya kısmı muafiyetten yararlanarak serbest dolaşıma girmesine sağlanması ile ithal edilen işlem görmüş ürünlerin aynısını veya benzerini üreten Türkiye’deki üreticilerin temel ekonomik çıkarlarının olumsuz etkilenmemesi kaydıyla ihraç eşyanın satışının teşvik edilmesidir.

Hariçte İşleme İzninin (Hİİ) Alınması

Hariçte işleme izni faaliyetinden yararlanmak isteyen firmalar;

• Hammadde, yardımcı madde, yarı mamul, mamul, ambalaj malzemelerinin daha ileri bir düzeyde işlem görmek üzere Türkiye Gümrük Bölgesi dışına veya serbest bölgeye gönderilmek istenmesi halinde,
• Maden cevheri ve konsantresinin izabe edilmesi veya işlenmesi,
• Tamirat, ithale edilecek eşyada ambalaj malzemesi olarak kullanılmak üzere, bir imalat hatası veya garanti hükümleri kapsamında Türkiye Gümrük Bölgesi dışına veya serbest bölgeye gönderilmek istenmesi halinde başvurmaları gerekmektedir.

Hariçte İşleme İzin Belgelerinin ve İzinlerin Süresi

Hİİ/HİİB süresi azami 12 ay olarak belirlenmiştir. Ayrıca, ilgili firmanın gerekçeli talebi üzerine HİİB belge orijinal süresinin ½ si oranında, Hİİ ise 12 ay kadar ek süre verilebilir.

Hariçte İşleme Rejiminde Vergilendirilme

T.C. Sanayi ve Teknoloji Bakanlığı tarafından bu gibi işlemlerin yurt içinde yapılmasının mümkün olmadığının kabullü kaydıyla gümrük vergisi oranın %0 olarak uygulanacağını belirtmiştir.

İhracatta Katma Değer Vergisi (KDV) istisnası ve iadesi

İhracatın teşvik edilmemesinde kullanılan mali teşvik araçları içerisinde en önemli uygulama İhracata yönelik Katma Değer Vergisi (KDV) istisnası ve iadesinin uygulanmasıdır.

Çıkış ilkesi; Mal ve hizmetlerin, dış ticaret dahil üretildiği ülkelerde vergilendirilmesine çıkış (orijin) ilkesi denilir.

Varış ilkesi; bu ilkeye göre, KDV, mal ve hizmetlerin ihraç edildiği ülkelerde değil, ithal edildiği ülkelerde alınmaktadır. Varış (destinasyon) ilkesine göre, mal ve hizmetlerin ihracatı satıcı ülke tarafından KDV’ye tabi tutulmamakta, KDV’den istisna edilmektedir.

İhracatta KDV istisnası sisteminin işleyişi şu şekilde olur. İhracatçı firma, ihraç ettiği ürünü KDV hariç fiyata satmaktadır. İhracatı yapan firma ihraç ettiği ürünü kendisi üretebileceği gibi başka firmalardan da satın alabilir. İster kendisi üretmiş olsun ister satın almış olsun, firma bu üründen dolayı bir KDV yüklenmiş olur. Söz konusu ürünün ihracatı vergiden istisna olduğu için ihracatçı firmanın yüklendiği KDV kendisi üzerinde kalır. Bu durum ihracatçı firma için bir maliyettir. Bu nedenle yasalar bu şekilde yüklenilen KDV’lerin ihracatçı firmaya iadesini öngörmüştür. Böylece ihracatçı ürününü KDV’siz ihraç ettiği için daha ucuza satmaktadır.

Mal İhracı

İhracat istisnasının düzenlediği 3065 sayılı KDVK’nin 11- 1/a maddesinde ihracat teslimleri ve bu teslimlere ilişkin hizmetler KDV’den istisna tutulmuştur. Bir teslimin ihracat teslimi sayılabilmesi için gerekli şartlar ise, aynı kanunun 12/1 maddesinde hükme bağlanmıştır.

a) Teslim, yurtdışında bir müşteriye veya bir serbest bölgedeki alıcıya ya da yetkili gümrük antreposuna yapılmalı veya mallar yetkili gümrük antreposu işletmesine tevdi edilmesi gerekmektedir.

b) Teslim konusu mal T.C. Gümrük Bölgesinden çıkarak bir dış ülkeye veya bir serbest bölgeye vasıl olmalı yada yetkili gümrük antreposuna konulması gerekmektedir.

Hizmet İhracı

3065 sayılı KDV Kanunun 1. Maddesi ile Türkiye’de yapılan ticari, sınai, zirai ve serbest meslek faaliyeti çerçevesindeki teslim ve hizmetler ile her türlü mal ve hizmet ithali KDV konusuna girer.

• Hizmet yurtdışındaki bir müşteri için yapılmalıdır,
• Hizmetten yurtdışında faydalanılması gerekmektedir.