Dış Ticaretin Finansmanı ve Teşviki Dersi 6. Ünite Özet

Giriş

Sermaye temininde yaşanılan zorluklar ve sorunlar ile son teknoloji varlıklara sahip olma arasında kalan işletmelerin bu ihtiyaçlarını karşılamak için getirilen finansal kiralama (Leasing) alternatifidir. Ayrıca işletmelerin karşı karşıya kaldıkları kredili alım talep risklerinin çözülmesi için finansal piyasalarda geliştirilen faktöring ve forfaiting teknikleridir.

Dış Ticarette Alternatif finansman Teknikleri (Leasing, Faktöring ve Forfaiting)

İşletmeler iç piyasaya olduğu kadar dış piyasaya da mal üretip satarak gelirlerini daha da arttırmak istemektedirler. Ancak bu büyüme de işletmenin finansal ihtiyacını da arttırmaktadır.

Leasing (Finansal Kiralama)

Finansal kaynakların kıtlığı işletmeleri satın alma yerine kiralama alternatifine yöneltmiştir. Leasing, mülkiyetin içerdiği kullanma ve yararlanma haklarının ekonomik olduğu varsayımına dayanarak, finansal kiralama belirli bir süre için kiralayan (leasing firması) ve kiracı arısında düzenlenen ve mülkiyet hakkını kiralayana ve kullanma hakkını da kiracıya bırakan sözleşmedir.

Leasing İşleminin Tarafları ve İşleyişi; kiralama işleminde üç taraf bulunmaktadır. Bunlar, kiracı (lesse), kiralama şirketi (lessor), kiralanan varlığı kiralama şirketine satan satıcı işletmedir. Kiracı, leasing işlemine konu varlığı belirlenen kira ödemeleri karşılığı, karlayan veya bu ödemeler karşılığı satın alan taraftır. Kiralayan (lessor) ise, leasing işlemine konu olan varlığın hukuki mülkiyetini üzerinde taşıyan ve sözleşme ile önceden belirlenen kira ödemleri karşılığında kullanım hakkını kiracıya devreden taraftır.

Leasing Türleri

Oldukça geniş bir uygulama alanı vardır. Varlığın kira kullanım süresi sonunda hukuki olarak da devri söz konusu olabilmektedir.

Finansal Kiralama; yatırım varlıklarının finansmanında kullanılan, öz kaynak, satıcı kredisi ve banka kredilerine alternatif bir finansman yönetimi olarak kabul edilmektedir ve bir çeşit satın alma anlaşması olarak nitelendirilmektedir. Finansal kiralamada, kiralamaya konu olan varlığın mülkiyeti kiralaya verilmekle birlikte, kiracı malın ekonomik ömrünün tamamını kullanma yetkisine sahip olmakta, malın mülkiyeti dışındaki tüm riskleri üstlenmekte ve ekonomik faylardan da yararlanmaktadır. Finansal kiralama anlaşmaları uzun süreli anlaşmalardır.

Faaliyet Kiralaması; genellikle rekabetin yoğun yaşandığı sektörlerde rakiplere göre teknolojik üstünlük sağlamak isteyen işletmelerin daha çok tercih ettikleri bir yöntemdir. Böylece firmalar mallarına faaliyet kiralaması yoluyla sahip olarak bu yatırımlardaki teknolojik gelişmeleri yakından takip etme şansı bulmaktadırlar.

Satma ve Geri Kiralama; Türkiye’de kullan mı pek yaygın değildir. Minimum maliyetle fon sağlamayı amaçlayan işletmeler mevcut varlıklarını leasing şirketlerine geri kiralama şartıyla satmalarıdır.

Yurtiçi ve Uluslararası Kiralama; bir leasing işleminde yatırımcı ve leasing şirketinin aynı ülkede bulunması durumunda yurtiçi kiralama, farklı ülkede bulunmasında ise yurtdışı kiralama adını almaktadır.

Satışa yardımcı kiralama; Pazar payını arttırmak isteyen ve müşterilerine yeni finansman alternatifi sunmak isteyen ekipman satıcısı ve üreticisi işletmelerin leasing şirketlerinden talep ettikleri bir hizmet türüdür. Bu yöntemde, ekipman satıcısı işletmeler, pişin ve vadeli ödeme seçeneklerinin yanı sıra leasing şirketlerinden alınmış olduğu kiralama opsiyonunu da müşterilere önermektedir.

Leasing (Finansal Kiralama) İşleminin Avantajları

• Uzun vadeli yatırım finansmanı, ödeme süresi 48 aya kadar uzayabilmededir
• Esnek ödeme seçenekleri
• Alternatif finansman imkânı yaratılması ve likiditenin arttırılması, böylece işletme kendi öz kaynaklarını kullanmayacaktır
• Yüzde yüz finansman sağlama fırsatı, leasing işlemlerinde işletmenin talep etmesi halinde talep edilen malın maliyetine ek olarak, gümrük maliyeti, sigorta, nakliye gibi maliyetler de leasing işlemine dahil edilebilir ve bu tutar leasing firması tarafından ödenebilir.
• Planlama ve operasyonel kolaylık, ödemlerin sözleşme süresince sabit kaması ileriye dönük planlama kabiliyetini arttırmaktadır
• Amortisman ve vergi avantajları sağlamaktadır

Leasing (Finansal Kiralama) İşleminin Dezavantajları

Bir varlığa sahip olmanın prestijini kiralama işlemi vermeyecektir.

• Kiralanan varlığın mülkiyeti varlığı kiraya veren leasing şirketinde olduğu için varlığı kiralayan kiracı işletme izini almadan varlık üzerinde değişiklik yapamamaktadır.
• Leasing işleminde kiracı işletmenin teminat olarak çeşitli varlıklarını göstermesi işlemenin ileride kredi durumlarından kredi talep ettiğinde işletmenin değerini düşürecektir.
• Kimi zaman leasing sözleşmelerinin kira bedeli içine gizlenmiş yüksek oranlı faizler söz konusu olabilir.
• İşletmenin varlık kiralaması, kredi veren kurumların işletme hakkında nakit sıkışıklığı içinde olduğu imajını verebilir.

Dış Ticaret İşlemlerinde Leasing

Özellikle gelişmiş ülkelerden yapılacak makine cihaz alımında leasing işlemleri kullanılabilir. Bu miktarın belirlenmesi konusunda Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurulu (BDDK) yetkili kılınmıştır. Yurt dışı leasing işlemlerine taşınır ve taşınmaz mallar konu olabilmekte, patent gibi fikri ve sınai haklar kiralama sözleşmelerine konu olabilmektedir. Yurt dışından teçhizat ithal edilmesinde, ithalat işlemlerinde karşılaşacağı gümrük, navlun gibi işlemleri ve maliyetleri net bir biçimde belirlenemeyebilir.

Faktöring

Kredili satış yapan işletmelerin, bu satışlardan doğan alacak ve haklarını faktöring şirketi adı verilen finansal kuruma devrederek, alacakların tahsil edilmesi, muhasebe kaydının tutulması ve belirli bir komisyon karşılığında işletmeye ön ödemede bulunulması borçlu firma borcunu ödemediği takdirde faktöring fermasının tüm ticari riskleri üstlenmesi gibi anlaşma ile belirlenen hizmetleri aldığı kısa vadeli bir finansman tekniğidir.

Faktöring İşleminin Fonksiyonları ve Yararları

Faktöring şirketleri alacağın tahsili ve yönetimi, alacağın ödenmeme riskinden korunmak, istihbarat ve finansman sağlanması şeklinde gruplandırabilecek hizmetleri vermektedir. Faktöring şirketinin verdiği hizmetler;

• Alacağın tahsili ve yönetimi,
• Alacağın ödenmeme riskinden korunmak
• İstihbarat, gelen müşterinin mali durumu, vadeli satışları gibi bilgilere ulaşmak
• Finansman sağlanması, işletmenin mal ve hizmet satışından doğan alacakların faktöring şirketlerine devretmeleri durumunda faktöring şirketleri ile yapacakları anlaşmaya bağlı olarak, %80 oranında ön ödeme alabilmektedirler.

Faktöring İşlemi ve Çeşitleri

Faktöring işlemi, işletmenin talebini faktöring şirketlerin bildirilmesi ile başlamaktadır. Faktöring şirketi işletme ile ilgili istihbarat çalışması yapılır ve bu bilgiler ışığında istihbaratın olumlu çıkması durumunda faktöring sözleşme şartlarını, işlemde uygulanacak faiz, komisyon oranları belirlenerek işletmeye sunulur. Satıcı ile sözleşme ve diğer mali şartlarda anlaşma sağlandıktan sonra sözleşme imzalanır. Yapılan vadeli satışın vadesi geldiğinde borçlu işletme fatura üzerindeki bilgiler doğrultusunda ödenmesi faktöring şirketine yapılır.

Yurtiçi Faktöring; vadeli alım yapmak isteyen işletmenin ve faktöring şirketinin aynı ülkede faaliyet göstermeleri durumunda yapılan faktöring anlaşmasıdır.

Full Servis / Rücu Edilmez Faktöring, özellikle alacaklının takip ve yöntemi konusunda sıkıntı yaşayan işletmelerin başvurdukları bu yöntemde satıcı ile işletme ile faktöring şirketi, faktöring hizmetleri ve kredili satışların tümü için sözleşme imzalamaktadır. Tahsil edilemeyen alacaklının sorumluluğu faktöring şirketine aittir. Faktöring şirketi tüm hizmetlerin yanı sıra alacakların tahsil edilmesinde sorumluluğu üzerine almaktadır.

Full Servis / Rücu Edilebilir Faktöring, bu tür faktöring anlaşmasında full servis rücu edilemez. Ancak faktöring şirketi tüm hizmetleri vermekle birlikte alacağın tahsilinde tahsiline ilişkin bir garanti vermemektedir.

Finansman, Full Servis Faktöring; işletme faktöring şirketi ile yaptığı anlaşmada alacaklının faktöring şirketine devri ile alacak tutarının %80’ni şekilde bir ödeme almaktadır. Ayrıca işletme faktöring hizmetlerinin tümünden de yararlanabilmektedir.

Yurtdışı Faktöring

İthalat ve ihracat faktöring olarak incelenir.

İhracat faktöring; yurtdışına yapılan mal ve hizmetlerin satışından doğmuş veya doğacak olan alacakların faktöring şirketine devri işlemine ihracat faktöringi denir. Faktöring şirketi ithalatçı adına garanti vermekle birlikte, alacağın tahsili hizmetini sunarken ihracatçıya da ön ödeme yaparak finansman sağlamaktadır. İhracatçı işletme ihracata konu malın yüklenmesini yaptıktan sonra fatura bedelinin %80’i kadar ön ödeme için faktöring şirketine başvurabilmektedir.

İthalat faktöring; yurtdışından vadeli mal alımı yapmak isteyen işletmeler için ödeme konusunda garantörlük ve finansman konusunda da sıkıntılıdırlar. Satıcı işletmeler ithalat yapmak isteyen işletmelerden akreditif gibi yöntemlerle kendilerini garanti altına alacak teminatlar istemektedirler. İthalat faktöring ile işletme kendilerine ithalat işlemlerinde garantör bulmanın yanı sıra kendi kurumlarındaki kredi limitlerini doldurmadan yurtdışından vadeli ithalat yapma olanağına kavuşmaktadırlar.

Faktöring İşleminin maliyeti

Faktöring işletmelerinde maliyetin iki unsur komisyon ve faizdir. Faktöring şirketleri verdikleri hizmetler karşılığı olarak komisyon, satıcı işletmeye yapmış oldukları ön ödeme için ise faiz bedeli almaktadırlar. Komisyon tutarı satıcı işletmenin faktöring şirketlerinden istediği hizmetlere göre belirlenirken faiz ise öne ödemenin yüzdesi şeklinde satıcı işletmenin kredibilitesi, faktöring şirketi ile yapacağı iş hacmi ve satıcı işletmeden vadeli alım talebinde bulunan müşterilerin risk durumuna göre belirlenmelidir. Yurtdışı faiz işlemlerinde faiz/ıskonto oranı genellikle LİBOR üzerinden hesaplanır. LİBOR, Londra Inter bank piyasalarında ticari bankaların ödünç vermede uyguladıkları faiz oranıdır.

Forfaiting

Orta ve uzun vadeli finansman tekniği olarak forfaiting, ihracat işlemlerinden doğan ve bir banka tarafından güvence altına alınmış vadeli alacak haklarının, ihracatçıya rücu edilmeksizin ıskonto edilerek satılması işlemidir. Forfaiting, faktöringe göre daha uzun vadeli bir finansman tekniği olup, yatırım mallarının finansmanında kullanılmak üzere geliştirilmiştir. Pazar koşullarında, değişmeler forfaiting yapan şirketlerin risk yapıları gibi nedenler ile vadeler 6 ay ile 10 yıla yaygın bir hale getirilmiştir.

Forfaiting İşlemlerinin Tarafları ve Süreci

Forfaiting işlemlerinde dört taraf vardır, ihracatçı, ithalatçı, forfaiting şirketi ve garantör.

İhracatçı (satıcı); imalatçı veya tedarikçi olarak mal ve hizmetleri vadeli olarak satan ve bu satış karşılığında elde ettiği bono, poliçe, alacak senedi ya da alacağın devrine izin veren başka kıymetli evrak ile belgelendirilmiş alacakların forfaiting şirketine ciro ettirerek nakit sağlayan taraftır.

İthalatçı (alıcı); ithalatçı ile ihracatçı ile yapılmış olduğu sözleşme ile ihracatçıdan kredili veya peşin olarak mal veya hizmet talep eden kişi ya da kuruluştur. İthalatçı satın almak istediği mal ve hizmetin karşılığında vadeli ödeme isteğinde bulunur ve ödemesini uluslararası hukuk kurallarına göre genel kabul görmüş, bu çerçevede düzenlenmiş, vade taşıyan ödeme araçları ile yaparsa forfaiting işleminin tarafı haline gelir.

Forfaiting şirketi (Fortfaiter); ithalatçı tarafından düzenlenen ihracatçıdan satın alının mal ve hizmet karşılığında ihracatçıya verilen bono, poliçe yada alacak senetlerini ihracatçıdan belli bir ıskonto oranı ile ıskonto ederek peşin ödeme ile satın alarak ihracatçıya nakit sağlayan kuruluştur.

Garantör (Garantör Banka); vadesi gelen ithalatçının ihracatçıya ödemeyi taahhüt ettiği bono, poliçe yada alacak senedi ödemesini garanti eden bankaya verilen addır.

Forfaiting İşleminin Maliyeti

Iskonto Oranı; forfaiting işleminde, ihracatçı işlemlerden dolayı elinde olan poliçe veya bonoyu anlaşmaya varılan bir oran üzerinden fortfaiter’e ıskonto ettirir. Iskonto oranı anlaşma sırasındaki uluslararası piyasada oluşan faiz oranları civarında olmalıdır. Iskonto oranı, sözleşme süresi, para ve piyasanın genel durum, döviz cinsi, ülke risklerine göre belirlenir.

Opsiyon ve Taahhüt Ücreti; forfaiting işlemi gerçekleştirilinceye kadar aldığı teklifin sabit kalmasını sağlamak amacıyla forfaiting şirketine ödenen komisyondur. Bu ücret borç araçlarının itibari değerinin belirli bir yüzdesidir ve genellikle yıllık %0,75 ile %1,5 arasındadır.

Bekleme Süresi (Ödemesiz Dönem); ıskonto miktarını belirlerken birkaç günü geçmeyen bekleme süresi maliyetlere eklenmektedir. Tahsilat süresi ise gecikmeleri önlemek için borç araçlarının vadelerin eklenen gün sayısıdır.

Forfaiting İşlemlerinin Avantajları

İhracatçı için işletmeye avantajları; uluslararası piyasalarda daha uzun vadeli mal satılmasına olanak vermektedir. Bunun sonucu olarak da ihracatçılar alacaklarını tahsil edememe, faiz ve kur riski gibi ilave riskler yüklenmektedir. Riskler; politik Risk, ithalatçı ülkedeki savaş, sosyal karışıklık gibi nedenler, faiz Riski, sabit faiz söz konusu olduğu durumda artan faizler, kur riski, ihracat işleminin kendi ülkesindeki para birimindeki değişim, ticari risk, ithalatçıdan kaynaklanan ödeme sıkıntısı gibi riskler, transfer riski, döviz cinsi üzerinden yapılacak ödeme güçlüğüne düşülmesi ve moratoryum ilan edilmesi.

İhracatçıya sağladığı avantajlar ise,

• Forfaiting işleme ithalatçı açısından oldukça basit ve hızlı olması,
• Sabit faizli bir finansman tekniği olması,
• Ödemelerin hemen yapılmasından dolayı, ithalatçının kredi kullanım kapasitesinin saklı olması,
• İthalatçının her türlü yatırım indiriminden yararlanması.

Forfaiting için avantajları;

• Forfaiting işlemindeki ıskonto oranının yüksek olması dolayısıyla kazanç sağlanması,
• Forfaiting işlemleri ile ilgilerin basit ve hızlı bir şekliden hazırlanması,
• Bono, poliçe gibi borç araçlarının ikincil piyasaların olması ve bunların alınıp satılması.

Garantör için avantajları;

• Garantör faiz ve komisyon geliri elde etmeleri,
• Garantörlerin müşterilerine verdikleri hizmetlerde uluslararası itibar elde etmeleri.

Forfaiting İşleminin Dezavantajları; Forfaiting işlemlerinde riskler forfaiter tarafından yüklenildiği için finansman maliyetleri yüksektir.

• Ödemeler aksaması durumunda, forfaiter’in başvuracağı herhangi bir makam olmaması,
• Garantörün kredi değerlendirmesinde yapacağı muhtemel hatalar,
• İhracatçının ülkesindeki mevzuatın iyi bilinmemesi riski,
• Forfaiting işlemlerindeki fon sağlama, faiz, kur, ülke ve ticaret risklerinin tümünü forfaiter’e yüklenmesidir.

Dış Ticarette Risk olgusu ve Riskten Korunma

Dış ticaret işlemlerinde karşılaşılan riskler, işlemlerin farklı ülkelerde yapılmasından dolayı yurt içi ticari işlemlerden farklılık gösterir.

Dış ticarette risk olgusu; malın alıcıya tesliminin gerçekleşmemesi ya da satıcının teslim edilen malın bedelini tahsil edememesidir. Bu riskler üç başlık altında toplanır ticari risk, politik risk ve döviz kuru riski.

Ticari risk; ihracatçının malların sevkinden önce, sözleşmedeki yükümlüklerinin yerine getirememesi, malların sevkinden sonra ise, ithalatçının ithalat sözleşmesindeki yükümlülükleri yerine getirememesidir.

Politik risk; bir işletme için finansal, stratejik ya da parasal zarara neden olan politik bir olaydır.

Döviz kuru riski; serbest dalgalanan kur sistemine sahip olan ülkelerde kurulan dinamik değişler kur değişim riskini de getirir. Kur değişiminin yaratacağı olası riskler, ekonomik risk, ticari işlem riski ve faiz riskidir.

Döviz kuru riski; serbest dalgalanan kur sistemine sahip olan ülkelerde kurulan dinamik değişler kur değişim riskini de getirir. Kur değişiminin yaratacağı olası riskler, ekonomik risk, ticari işlem riski ve faiz riskidir.

Dönüşüm riski; çok uluslu şirketlerde, yöneticilerin performansları, bütçe ve finans kayıtlarının ana ülke para birimine çevirerek değerlendirirler. Bu değiş oranının farlı olması farklı performans değerlendirmelerine sebep olur.

Ticari işlem riski; uluslararası ticarette sözleşmenin yapıldığı an ile ödemenin yapıldığı zaman farklı kur değişimi olabilir. Buna ticari işlem riski denilir.

Faiz riski; faiz oranlarındaki değişim hem ithalatçı hem de ihracatçı açısından risk unsurudur. Sabit kur ile gerçekleşen işlemlerde, vade içerisindeki faiz oranları değişimleri riski ile karşı karşıya bırakır.

Dış Ticarette Riskten Korunma

Dış ticaret işlemlerinde taraflar her zaman riskle karşı karşıyadırlar. İhracat işlemleri çoğu zaman yabancı para ile yapıldığından yurtiçi ticaret işlemlerinde döviz riski söz konusudur. Döviz kurundaki dalgalanmaların işlemler üzerindeki etkilerini, işlem etkisi, faaliyet etkisi ve dönüşüm etkisi olarak üç grupta toplanılır.

İşlem etkisi; işlemeleri önceden yapılmış olan, vadeleri ve miktarları belirli alacak ve borçlarının, döviz cinsinden yapılması gerektiren sözleşmeden doğan etkilerdir. Faaliyet etkisi döviz dalgalanmalarının döviz ile işlem yapan gelecekteki satış fiyatlarının ve maliyetler üzerindeki etkilerin ifade eder. Dönüşüm etkisi ise, uluslararası faaliyette bulunan çok uluslu işletmelerin muhasebe kayıtları üzerine olan etkisidir.

Birçok işlemenin döviz pozisyonun pozitif olması “uzun döviz pozisyonu” olarak adlandırılır. Eğer döviz kuru artarsa işletmenin karlılığı artmaktadır. İşlemenin döviz pozisyonu negatif olması “kısa döviz pozisyonu” olarak adlandırılır. Döviz kurunda artış olması halinde, bu artıştan işletme olumsuz etkilenecektir. Döviz alacakları ile borçları arasında vade farkı bulunmuyorsa, buna sıfır durum denir ve “kapalı pozisyon” olarak adlandırılır.

Hedginin, bir işletmenin, kişi yada kurumun, döviz kurunda meydana gelen dalgalanmalardan kaynaklanan risklere karşı, kendisini koruyan işlemler veya önlemlerdir. Bu işlemler, Spot (peşin) işlemlerde, işletme bankasına satın alma talebini iletir, banka döviz kurunu bildirerek işletme ile kur konusunda anlaşmazlarsa, en geç iki gün içinde söz konusu kurdan, anlaşılan miktarda dövizi işletmeye temin etmeye garanti verir. Futur işlemleri, dövizin gelecekte ödenmesini ifade eden sözleşmelerdir. Forward sözleşmeleri, iki veya daha fazla iş günü sonra, bir paranın sabit döviz kuru üzerinden işlem görmesidir. Standart bir vadesi yoktur. Opsiyon sözleşmeleri, belirli bir mal ya da finansal varlığın gelecekte, belirli bir vade sonunda ya da vadesinden önce, belirlenen sabit fiyat üzerinde satın alma veya satma hakkı yaratan işlemlerdir.

Spot işlemler ile Hedging; yurt dışından mal ve hizmet alımı yapan işletme spot işlemlerinde, döviz dalgalanma riskinden kaçınmak için gelecekteki bir ödemesini gerçekleştirmek için başvurmaktadırlar.

Forward işlemler ile Hedging; forward işlemler, spot işlem tarihi olan herhangi bir paranın yada finansal varlığın miktarı ve fiyatını bugünden belirlenerek “sözleşemeye” bağlanmasıdır. Bundan sonra kur değişiklikleri tarafları etkilemeyecektir. Ayrıca arbitraj işlemi yapmak ki işletmeler farklı ülkelerde farklı döviz işlemi gerçekleştirerek gelir elde etmeye çalışırlar. Spekülatif işlemler ise, işletme değerinin yükseleceğini beklediği dövizi vadeli olarak satarak, uzun pozisyon almakta ve kurdaki artışla TL cinsinden gelir elde etmektedir.

Future (Gelecek) işlemler ile Hedging; Döviz riskinden kaçınmak için işleteme Future sözleşmesi yapabilir. Belirli bir miktarda mal, döviz, kıymet veya finansal göstergeyi bugünden belirlenmiş bir fiyattan, gelecekteki belirli bir tarihte, sözleşmeye konu olan mal, döviz veya finansal göstergenin teslim edileceğine ilişkin alım satım sözleşmelerinin yapıldığı piyasalardır.

Swap işlemleri ile Hedging; swap kelimi anlamı “değiş tokuş” dur. Swap, bir para birim üzerindeki borç tutarı ve bu borcun faizinin, bir başka para birimi üzerindeki aynı miktardaki borç tutarı ve bu borcun faizinin birbiri ile değiştirilmesi işlemidir.